کمکم کن تا گریه کنم

[MR_Jentelman]

همه ما دیر یا زود با مرگ عزیزان‏مان مواجه می‏شویم. می‏دانیم مرگ، پدیده‏ای جهان شمول و غیرقابل انکار است ولی معمولاً از فکر کردن در باره آن اجتناب می‏کنیم و برای روبرو شدن با آن آمادگی لازم و کافی نداریم. از سویی دیگر فرهنگ ما در مواقع خاص همیشه حمایت کافی را فراهم نیاورده و اجازه سوگ طبیعی را به افراد نمی‏دهد. به بازمانده‏ای که عزیزش را در اثر سرطان از دست داده خیلی بیشتر توجه می‏شود تا کسی که نزدیک‏ترین فرد خانواه‏اش خودکشی کرده است. او در سوگ خویش تنها می‏ماند، کسی به صحبت‏های او گوش نمی‏‏دهد، ممکن است طرد شود، بدون آنکه دلیل واضحی وجود داشته باشد احساس شرم و گناه دارد و به تنهایی و خلوت خود می‏خزد. لذا باید به کودکان کمک کنیم تا صرف‏نظر از نوع مرگ و حادثه راحت گریه کنند، راحت حرف بزنند، سوال کنند و احساسات خود را بیرون بریزند؟
http://img.tebyan.net/big/1389/09/775528135244228206223126105255158205186120205.jpg
وقتی نتوان وقایع زندگی را بیان کرد و فهمید، و در عوض آنها را انکار نمود، فرآیند طبیعی مقابله با آنها را نیز نمی‏توان طی کرد. خودکشی، قتل، آزارهای جسمی و جنسی، خشونت، ایدزو از دست دادن‏های متعدد مثال‏های آشنایی هستند از موقعیت‏هایی که تبدیل به سوگ پیچیده می‏شوند، چرا که در این شرایط کودک قادر نیست آنچه را که رخ داده بیان کند، پیرامون آن صحبت یا سوال کند و احساسات و افکار درونی خود را بیرون بریزد. در چنین شرایطی کودک نمی‏تواند فرآیند سوگ طبیعی را بگذراند و در احساساتی دو گانه و تعارض آمیزگیر می‏کند.
عواملی که منجر به سوگ پیچیده می‏شوند:
1- مرگ ناگهانی و فاجعه‏آمیز: این موارد شامل مرگ‏های ناشی از قتل، خودکشی، تصادفات کشنده، حملات تروریستی بیماری‏های کشنده ناگهانی، تیراندازی در مدرسه و.. می‏باشد.
2- مرگ همراه با برچسب‏های اجتماعی
احساس شرم و داغ خوردگی اجتماعی به طور شایع همراه با مرگ‏های ناشی از ایدز، خودکشی، و دیگر کشی دیده می‏شود. کودکان نیز همانند بزرگسالان در چنین مواقعی اغلب احساس شرم، خجالتی و ناراحتی دارند و نمی‏توانند راجع به واقعه‏ای که رخ داده راحت صحبت کنند.
3- از دست دادن‏های متعدد
وقتی کودک با مرگ و از دست دادن‏های مکرر و متعدد روبرو می‏شود، دچار ترس عمیق از تنهایی، ناتوانی و ترک شدن می‏گردد.
4- ارتباط تعارض دار قبلی با شخص از دست رفته
کودکی که توسط شخص محبوب زندگی خود مورد اذیت، آزار، غفلت، ترک و بی‏مهری قرار گرفته است، پس از مرگ وی احساسی دوگانه نسبت به او دارد. بخشی از احساس او ممکن است به صورت حالت تسکین یافتن، رهایی، آرامش یا حتی خوشحالی و بخشی دیگر احساس گناه، سرزنش خود، ترس یا افسردگی باشد.
5- فرآیند سوگ در والد بازمانده یا مراقبان کودک
در صورتی که والد بازمانده نتواند سوگواری کند یا نتواند احساس و درد کودک خویش را تشخیص دهد، نمی‏تواند الگو و مدل مناسبی برای فرزند خود باشد. در چنین شرایطی احساسات فرد و انکار در درون او خفه می‏شود.
کودکی که توسط شخص محبوب زندگی خود مورد اذیت، آزار، غفلت، ترک و بی‏مهری قرار گرفته است، پس از مرگ وی احساسی دوگانه نسبت به او دارد. بخشی از احساس او ممکن است به صورت حالت تسکین یافتن، رهایی، آرامش یا حتی خوشحالی و بخشی دیگر احساس گناه، سرزنش خود، ترس یا افسردگی باشد.


چگونه به کودکان با سوگ پیچیده کمک کنیم که همواره سوگ بخشی از زندگی ما بوده و خواهد بود. لازم است به این ادراک برسیم که در مورد تمامی مسائلی که سرفصل‏های‏شان را بسته‏ایم و سکوت اختیار کرده‏ایم اکنون باید آشکارا صحبت کنیم:
- از دست رفتن یک فرد، پدیده‏‏ای جدا از شکل مردن او است. اگر عزیز ما مرده است باید برای او سوگواری کنیم و احساسات خود را بیرون بریزیم.
- به زبانی ساده و مستقیم که راه هر گونه قضاوتی را ببندد خودکشی، قتل، ایدز، حملات خشونت‏بار، سوء رفتار، قلدری و تروریسم را برای کودکان توضیح دهیم.
موارد زیر در حل سوگ پیچیده به کودک کمک می‏کند
1- برای کودکان توضیح دهید.
به کودکی که عزیزش را در اثر خودکشی، قتل، ایدز و... از دست می‏دهد، هیچ توضیحی داده نمی‏شود. چه اتفاقی رخداده است؟ ایدز چیست؟ خودکشی چیست؟ وقتی بزرگ‏ترها آماده می‏شوند که حقیقت را بگویند، بچه‏ها نیز آماده هستند که بشنوند. گرچه احساس ترس و وحشتی که والدین را از گفتن حقیقت باز می‏دارد ممکن است به نظر آنان روشی محافظت کننده باشد. اما آزادی کودک را برای سوگواری محدود و مهار می‏کند. کودکان نیاز دارند حقیقت را بدانند و بزرگتر‏ها نیاز دارند کلمات و واژه‏های مناسبی را برای گفتن حقیقت پیدا کنند به طور مثال: در مورد خودکشی متناسب با سن کودک و چگونگی نظام شناختی او باید اینگونه توضیح داد که خودکشی زمانی صورت می‏گیرد که شخص روی بدن خود کاری انجام دهد تا بدنش فعالیت خود را متوقف کند. در مورد ایدز باید مشخصات بیماری، چگونگی انتقال و راه‏های درمان آن، پیدا شدن راه‏هایی که طول عمر فرد مبتلا را زیاد می‏کند و آینده آنان را شرح داد.


http://img.tebyan.net/big/1389/09/8811711218494118891781831582219115011614487.jpg
2- احساس طبیعی بودن را در کودک ایجاد کنید. کودکانی که در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته‏اند ممکن است نگران سلامت و مرگ خودشان باشند و فکر کنند که زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یک بیماری کشنده تهدید می‏شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمرکز می‏شوند. نگرانی دیگر کودکان ممکن است راجع به سلامتی افراد بازمانده باشد، بخصوص زمانی که از منزل دور می‏شوند. می‏توان این ترس را نیز با اجازه تلفن زدن به منزل در زمان‏های تعیین شده، تا حدودی زیادی کاهش داد.

3- راه‏هایی برای بروز نمادین یادبود و یادآوری شخص مرده پیدا و فراهم کنید.
می‏توان با استفاده از اشیا، وسایل، بازی‏ها و فعالیت‏های مختلف کودک را تشویق به برون فکنی نمادین احساسات و افکار خود کرد. برای کودکان کوچکتر بازی با شن بسیار حالتی آرامش دهنده دارد، و می‏توان از آن برای خلق یک داستان یا بازسازی مراسم و وقایع سوگواری استفاده نمود.
4- گشودن رویاها
نمی‏توانیم انتظار داشته باشیم کودکان احساسات خود را مستقیماً بیان کنند و بروز دهند،می‏توان به جای پرسش مستقیم از کودک که او را در وضعیت دفاعی قرار می‏دهد، به کمک عروسک‏ها، عکس‏ها و تصاویر او را در وضعیت سوم شخص قرار داد. استفاده از نقاشی و قصه‏گویی نیز راه‏هایی هستند که به وسیله آنها کودک احساسات تشخیص داده نشده خود را علنی می‏سازد . استفاده از داستان‏های خیالی و استفاده از قهرمان سوم شخص روش موثری است که می‏تواند آنها را تشویق به حرف زدن کند. بهتر است پایان داستان را به گونه‏ای ناتمام بگذاریم تا کودک بتواند حرف‏هایش را در غالب ادامه داستان بیان کند.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/9367106206181861128912791110239453155221.jpg
استفاده از فنون مجسم سازی:

روش مجسم سازی در واقع همان خیال پردازی هدایت شده است و به کودکان می‏آموزد که روش‏های درونی خود را برای مدارا با ترس‏ها، اضطراب‏ها، فاصله‏ها، کمبودها و نیستی‏ها پیدا کند. برای تسهیل کار کودک را تشویق می‏کنیم تا:
1- چشم‏هایش را ببندد
2- نفس‏های عمیق و آرام بکشد (سه چهار نفس عمیق مانند تنفس بوگا که برای ایجاد حالت آرامش مفید است).
3- سپس تصور کند که می‏توانیم در تخیلات و تصورات خود با هم به یک مسافرت کوچک برویم. این اطمینان را بدهید که هر زمان که کودک خواست می‏توانیم این سفر را متوقف کنیم. از او می‏پرسیم: چه می‏بینی؟ چه کسی با تو هست؟ چه رنگ‏هایی را در پیرامون خودت می‏بینی؟ هوا چطور است؟ چه بویی می‏آید؟ آیا شن و خاک را با پاهای خودت لمس می‏کند؟ آیا نسیم به صورتت می‏وزد؟ آیا آفتاب یا باران را به روی پوستت احساس می‏کنی؟ صدای پرندگان را می‏شنوی؟ و... باید مطمئن شدن که هر پنج حس کودک درگیر هستند.


4- اینک از او می‏خواهیم که چشم‏هایش را باز کند. او حتی می‏تواند راجع به مکانی که تصور کرده یک نقاشی بکشد، او می‏تواند هر زمانی که خواست مجدد به این مکان برگردد، هر زمانی که خودش انتخاب می‏کند.

5- گاه سکوت ما روش مفیدی برای کمک به کودکان در تایید احساسات آنان است. ممکن است آنان تنها نیاز داشته باشند نوازش شوند و بشنوند که ما متاسفیم.
می‏توان با کمک کودک شجره‏نامه خانواده را رسم کرد و با علامت‏هایی ویژه‏، افرادی را که مرده‏اند از افراد زنده متمایز کرد. به این روش کودک می‏فهمد با اینکه افرادی را از دست داده ولی ترکیب از افراد حمایت کننده در پیرامون او وجود دارد که هنوز زنده‏اند و می‏توانند به او کمک کنند.
کودکانی که در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته‏اند ممکن است نگران سلامت و مرگ خودشان باشند و فکر کنند که زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یک بیماری کشنده تهدید می‏شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمرکز می‏شوند. معمولا در چنین مواردی انجام معاینه توسط پزشک و اطمینان از جهت اینکه همه چیز خوب و میزان است، بسیار کمک کننده است.




مدیریت خشم کودکان

گاه در فرآیند سوگ، کودک نسبت به خود، شخص مرده، عامل مرگ، خدا، پزشکان، افراد کمک‏رسان، نیروهای انتظامی، دادگاه، قاضی و... احساس خشم دارد. می‏توان از روش‏های زیر برای مدیریت خشم در کودکان استفاده کرد:
- نقاشی کسی را که نسبت به او خشمگین است بکشد یا اسم او را بنویسد و داخل کیسه‏ای بگذارد، حال می‏تواند به این کیسه ضربه یا لگد بزند و خشم خود را نشان دهد.
- پاره کردن و خط خطی کردن کاغذ پاره‏ها و روزنامه‏های قدیمی.
- ضربه زدن و فشردن بالش یا کیسه بوکس.
- نوشتن یک نامه به کسی که نسبت به وی خشم دارد و هر چیزی که او را آرام می‏کند و سپس پاره کردن آن.
- فشردن خمیربازی.
- استفاده از دستگاه تلفنی که سیم آن قطع است تا کودک احساسات خشم آلود خود را به شخص مورد نظر بگوید.
- انجام فعالیت جسمانی برای کاهش شدت عصبانیت مانند: دویدن، ضربه‏زدن به توپ، حمام کردن، نوشیدن یک نوشیدنی و...
البته تمامی این روش ها می تواند در مواقع حاد انجام شود و بهتر است تخلیه خشم با روش های غیر مستقیم مثل بازی و تحرک صورت گیرد .
مشارکت دادن کودک در فعالیت‏های مربوط به رازهایش.
در مواجهه با مرگ‏های فاجعه‏آمیز کودک اسراری درون خود دارد که مگر با افراد خاص و در مواقع خاص آن را نمی‏گشاید. گاه این رازها کودک را می‏آزارد و این راز خود را به کسی نمی‏تواند در میان بگذارید، طبیعتاً کمکی نیز به وی نمی‏شود. با استفاده از روش‏های زیر می‏توانیم به کودک کمک کنیم تا راهی برای برون‏ریزی اسرار و احساساتش پیدا کند.
- می‏توانیم عروسکی با دهان باز به کودک بدهیم تا کودک رازهایش را در کاغذی نوشته و آن را داخل دهان عروسک بیندازد.
- راز خود را روی نوار کاست بگوید و ضبط کند، اگر خواست می‏تواند آن را همراه با کسی یا به تنهایی گوش دهد.
- نامه‏ای بنویسد به عزیز از دست رفته و احساسش را راجع به مرگ وی بنویسد (اطمینان حاصل کنید که کودک می‏داند نامه به دست شخص نخواهد رسید).





منبع:ماهنامه كودك