MR_Jentelman
4th December 2010, 04:12 PM
در سیر تكاملی طبیعی جوامع، دانشگاهها و صنایع از رشد قابل توجهی برخوردار شده اند بهنحوی كه امروزه به جرئت میتوان گفت بخش اعظم سرمایههای جوامع اعم از نیروی انسانی و منابع مالی در این دو بخش متمركز شده است. با پیشرفت روزافزون علوم و صنایع فاصله این دو نهاد پایهای جوامع نیز روز به روز بیشتر می شود. كاهش فاصله علم و صنعت از یك سو و كاستن از هزینههای تحقیقات مربوط به تجاریسازی از سوی دیگر، جوامع بشری را در دهه اخیر به سوی استفاده از ابزارهای جدیدی به نام انكوباتورها سوق داده است.
در این مقاله سعی بر آن است تا با بیان مفاهیم انكوباتورها، سیر تكاملی آنها، كاركردها و انواع آن به بررسی نقش فزاینده آنها در نظام آموزشی ایران، عملكردشان در تجاریسازی یافته های تحقیقاتی با فرایند از آزمایشگاه تا بازار، كمك به فارغالتحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار كار و رفع معضل اشتغال بپردازیم.
یكی از مكانیسمهایی كه برای بیش از دو دهه بهمنظور پرورش سازمانهای كوچك و كمك به رشد كارآفرینی در كشورهای توسعهیافته و اخیراً در حال توسعه به كار گرفته شده، پیادهسازی انكوباتورها است.
كسب و كارهای جدید از شركتهای نوپایی آغاز میشوند كه خدمات و كالاهای جدیدی را به بازار رقابتی عرضه میكنند و با نام بنگاههای كوچك و متوسط شناخته میشوند. امروزه نقش بنگاههای كوچك و متوسط در رشد و توسعه كشورها در سراسر جهان شناخته شده است و در نتایج مطالعات، تحقیقات و گزارشهای رسانههای گوناگون بر آن تأكید میشود. از طرف دیگر، كارآفرینی و حمایت از كارآفرینان، مبحثی است كه در ارتباط تنگاتنگ با بنگاههای كوچك و متوسط مطرح میشود.
ارتباط كارآفرینی با بنگاههای كوچك و متوسط، مسائل دیگری مانند توسعه و اشتغالزایی را تحتالشعاع قرار میدهد، بنگاههای كوچك و متوسط در سلامت اقتصادی هر كشوری نقش حیاتی ایفا كرده و حمایت از آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است[۸].
● انكوباتور چیست؟
انكوباتور از نظر لغوی، نام دستگاهی است كه گرمای لازم را برای تبدیل تخم به جوجه فرآهم آورده و نوزادانی را كه زودتر از موعد مقرر به دنیا آمدهاند، به رشد لازم میرساند. حال در اینجا این پرسش مطرح میشود كه با توجه به این تعریف، انكوباتور چه ارتباطی با تجارت و كسب و كار میتواند داشته باشد؟ به طور معمول وقتی پرسیده میشود كه یك انكوباتور تجاری- صنعتی چیست؟، باید گفت اتفاقی كه برای بچهها یا تخممرغها در یك دستگاه انكوباتور میافتد، در یك انكوباتور تجاری برای ایدهها و فكرهای كارآفرینانه رخ میدهد.
یك انكوباتور یا مركز رشد مجموعهای متشكل از یك یا چند ساختمان است كه واحدهای تحقیقاتی نوپا نظیر هستههای تحقیقاتی دانشگاهی، شركتهای تحقیقاتی خصوصی و مراكز تحقیق و توسعه صنایع و سازمانهای اجرایی بهصورت موقت در آن مستقر و از خدمات پشتیبانی دایر شده در این مركز، بهرهمند میشوند. هر انكوباتور متشكل از چند واحد تجاری كوچك (عمدتاً بین ۱۰ تا ۵۰ واحد) است كه این واحدها:
! به طور معمول از یك فضای مشترك استفاده میكنند؛
! خدمات و امكانات ارائه شده با اجاره بهای اندك و قابل تغییر در اختیار كارآفرینان قرار میگیرند؛
! سرویس مشاورهای و آموزشی كامل و در محل به صورت رایگان و با هزینه بسیار اندك در اختیار آنهاست؛
! فضای كلی انكوباتورها بر تحقیق، نوآوری و افزایش قدرت رقابت در صنایع تكیه دارد؛
! انكوباتورها مشوق شكلگیری و تجاریكردن ایدههای خلاق و نوآور هستند؛
! بخشهای دولتی (دانشگاهی و صنعتی) و خصوصی در ساماندهی و مدیریت انكوباتورها حضور دارند[۱۰].
باتوجه به تعریف كارآفرینی كه عبارت است از «انجام هر فعالیتی كه به آفرینش كار و ایجاد ارزش افزوده در سرمایه یا تولید و عرضه هر گونه كالا یا خدمات جدید منجر شود.» شركتهای كارآفرین نیز خدمت جدیدی اعم از كالا، خدمات یا محصول را عرضه می كنند. این شركتها زمانی از این طریق در بازار ایجاد اشتغال و ارزش افزوده میكنند، كه هیچ یك از شركتهای موجود چنین ارزشی را ایجاد نكرده باشند.
اما آیا سازمان كارآفرین در بدو ورود خود به بازار رقابتی توانایی پایداری و نیز معرفی محصول خود را دارد؟ مراكز رشد یا انكوباتورها ابزاری مناسب برای جذب كارآفرینان محسوب میشوند. این مراكز دارای ساختاری منعطف بوده كه خدمات موردنیاز كسب و كارهای كوچك را در یك فضای پویا در طول سالهای ابتدایی حیات آنها تأمین میكنند و با در اختیار قرار دادن امكانات و خدمات مورد نیاز، هزینههای اولیه برای ایجاد یك حرفه را كاهش داده و با ارائه مشاورههای مدیریتی و حقوقی ضعف شركتها را جبران میكنند.
به عبارت دیگر، هدف اصلی مراكز رشد كمك به ایجاد شركتها و مؤسسات توسط افراد نوآور و كارآفرین است به نحوی كه بتوانند با ریسك كمتر به موفقیت دستیافته و در بازار آزاد و بین المللی به رقابت بپردازند[۵],[۷].
● شكل گیری انكوباتورها
مروری بر روند شكلگیری مراكز رشد تجاری در كشورهای مختلف در طول زمان نشاندهنده تغییراتی قابل ملاحظه با گذر زمان در مراكز رشد است. با این حال مفهوم رشد صنعتی سابقهای ۳۰ ساله دارد كه نقطه آغاز آن انگلستان است[۱],[۷].
در دهه ۱۹۷۰ كه آن را میتوان دوران شكلگیری مراكز رشد نامید، مراكزی مانند آژانسها، انجمنها، شهركهای صنعتی و كارگاههای آموزشی، از توسعه شركتها حمایت میكردند. با گذشت زمان مراكز رشد همراه با پیشرفتها و اصلاحات پیدرپی در اروپا گسترش یافت و در دهه ۸۰ با پیدایش مراكز تجاری و پاركهای علمی، آنها نیز به جمع مجموعه مراكز حمایتكننده پیوستند.
باتوجه به كاركرد این مراكز در اواخر دهه ۸۰، رفته رفته ایده مراكز رشد شكل گرفت. در حال حاضر نزدیك به ۴۰۰ مركز در آمریكای شمالی در حال فعالیت بوده که ۶۵ درصد آنها عمری كمتر از پنج سال دارند. در سال۱۹۸۰ اولین انكوباتور در كانادا تأسیس گردید و در حال حاضر ۲۵ مركز رشد در كانادا در حال فعالیت هستند.
● خدمات انكوباتورها
هریک از انواع مختلف انكوباتورها اهدافی را به صورت مشترك دنبال می كنند. هدف اصلی همه انكوباتورها افزایش شانس موفقیت مؤسسات کارآفرین نوپاست. از جمله حمایتهای مهم انکوباتورها، ایجاد ساختمانها و ارائه خدماتی است كه در جهت برآورده كردن نیازها تنظیم گشتهاند.
مراكز رشد در عمل بستر توسعه بنگاههای كوچك و متوسط از طریق كارآفرینان كه مهمترین ابزار توسعه فناوری و اقتصادی در بسیاری از كشورهای در حال توسعه به حساب میآید را فراهم میكنند. زمانی كه شركت در انكوباتور سپری میكند، كارفرمایان مدیریت مورد نیاز، مهارتها و فنون تجاری را خلق كرده و آنها را گسترش میدهند.
بررسی تجربه كشورهایی از قبیل چین، كره جنوبی و مالزی نشان داده است که پاركهای علمی و مراكز رشد در ایجاد واحدهای كوچك و متوسط اقتصادی و نهایتا توسعه اقتصادی این کشورها بسیار موثر بودهاند[۱]. یك انكوباتور با قراردادن تجربه، مهارت و سرمایه در دسترس شركتهای کارآفرین، آنها را در وضعیت بهتری قرار داده و از شكستی كه ۸۰ درصد شركتهای كوچك را در پنج سال اول فعالیتشان تهدید میكند، جلوگیری به عمل می‌آورد[۲].
● طبقهبندی انكوباتورها
انكوباتورها را میتوان به دستههای زیر تقسیمبندی كرد.
-۱ انكوباتورهای صنعتی: این گروه از انكوباتورها توسط نهادهای دولتی و مؤسسات غیرانتفاعی حمایت میشوند و هدف آنها ایجاد كار از طریق حمایت از كارفرمایان است. این انكوباتورها اغلب در ساختمانهای بازسازی شده، كارخانههای متروكه، انبارها، مدارس، ساختمان ادارهها و سایر فضاهایی كه مورد استفاده قرار نمیگیرند، راهاندازی میشوند.
-۲ انكوباتورهای دانشگاهی: این نوع انكوباتورها بهمنظور تجاریكردن دانش فنی، فناوری و مالكیت معنوی ایجاد شده و از طریق فعالیتهای پژوهشی دانشگاهها به وجود آمدهاند انكوباتورهای دانشگاهی تسهیلاتی همچون آزمایشگاهها، كتابخانهها و همچنین تخصص و مشاوره دانشجویان و اعضای هیئت علمی را به شركتهای نوپای عضو خود ارائه میكنند. بعضی از این انكوباتورها به طور مستقیم بهوسیله دانشگاهها حمایت میشوند، اما اغلب دارای شركایی از دیگر سرمایهگذاران و نقشآفرینان در این زمینه هستند[۱۲].
-۳ انكوباتورهای مجازی: انكوباتورهای مجازی فاقد جا یا مكان خاصی هستند و خدمات و تسهیلات دیگری غیر از فضای كاری را به شركتهای عضو خود عرضه میكنند. عمدهترین قسمت این گروه را انكوباتورهای اینترنتی تشكیل میدهند. این گروه موسوم به شتابدهندههای تجاری دارای ویژگیهای خاص خود هستند. از جمله اینكه دوره فراوری تجاری آنها كوتاهتر، نتایج كار آنها بهسادگی قابل سنجش و اندازهگیری نیست[۸].
-۴ انكوباتورهای بینالمللی: به طور معمول این طبقه از انكوباتورها دارای مجموعه كاملی از سرویسهای پشتیبانی برای پیشرفت فعالیتهای تجاری هستند و تمركز آنها بیشتر بر روی صادرات است. این انكوباتورها با دانشگاهها، مراكز تحقیقاتی، سرمایهگذاران داخلی و بینالمللی در ارتباطند. یكی از ویژگیهای منحصر به فرد این گروه، ایجاد شبكهای از انكوباتورها در محدوده مربوط به خود است. این شبكهها توان و ظرفیت انكوباتورهای بینالمللی را از طریق به اشتراك گذاردن منابع و اطلاعات به مقدار قابل توجهی افزایش میدهند[۹],[۷].
● فراوری تجاری
فراوری تجاری را از دیدگاههای متفاوتی میتوان تعریف كرد. انجمن ملی فرآوری تجاری آمریكا (NBIA) ، این تعریف را ارائه میدهد: «فرآوری تجاری روندی است كه تولد و رشد شركتهای جدید را از طریق تأمین كارآفرینان با ابزارهایی تسریع می كند كه برای موفقیت در سرمایهگذاری خود به آن احتیاج دارند. فراوری تجاری صرفهجویی اقتصادی، تجاریسازی فناوریهای نو و اشتغالزایی را در پی دارد و مولد ثروت و سرمایه است.»
به بیان دیگر، فرآوری تجاری، محصول یک انکوباتور است که بین منابع و اهداف از طریق انكوباتورها ارتباط برقرار میكند.
شاخصه اصلی یك انكوباتور، ارائه خدمات تخصصی و مشاورهای تجاری در محل انكوباتور است. بدون این ویژگی انكوباتورها تفاوتی با فضاهایكاری مدیریتشده كه از مدتها پیشدر اروپا و آمریكا وجود داشتهاند نخواهند داشت. به این ترتیب، ویژگی اصلی یك انكوباتور كه شاید رمز موفقیت آن نیز باشد، «در محل» بودن خدمات مشاورهای آن است[۶].
● چرخه حیات سازمانها
وقتی یك كسب و كار شرایط لازم برای قرارگیری در ساختار یك انكوباتور را كسب كرد، قراردادی میان تیم كارآفرین و انكوباتور بسته خواهد شد. در این قرارداد نحوه پرداخت اجاره در طول دوره فرآوری تجاری و تعهدات خروج از آن پس از اتمام دوره بطور كامل مشخص میگردد. شیوه پرداخت اجاره برای فضای كاری و سایر خدمات انكوباتور به گونهای است كه تیم كارآفرین بتواند با پیشرفت كار خود آن را افزایش دهد. دورههای افزایش اجاره معمولاً شش ماه به شش ماه تعیین میشوند. نرخ اجاره در شش ماه اول بطور معمول ۲۰درصد نرخ بازار خواهد بود كه این مقدار بسته به میزان امكانات مالی انكوباتور و شرایط مالی منطقه تغییر میكند.
افزایش اجاره به شكلی است كه بعد از اتمام دورهی تعیین شده فراوری تجاری، نرخ اجاره از عرف معمول بازار منطقه بیشتر خواهد شد[۷]. مقدار افزایش اجاره در یك دوره سه ساله معمولاً هر شش ماه ۲۰ درصد میباشد و باتوجه به تعداد شغلهای ایجاد شده، كارآفرین میتواند از تخفیفهای تعیین شده نیز استفاده نماید. به این ترتیب بعد از پایان دوره فراوری تجاری تیم خود به خود از سیستم خارج خواهد شد. البته گفتنی است كه روشهای دیگری نیز برای بازپرداخت هزینهها توسط تیمهای كارآفرین وجود دارد.● تاثیر انکوباتورها بر تجاریسازی ایدهها
بسیاری از انواع انكوباتورها بهخصوص انكوباتورهای فناوری تحت نظارت یا متعلق به دانشگاهها و مراكز آكادمیك هستند. ارتباط انكوباتورها با دانشگاهها از سه جنبه قابل بررسی است:
-۱ تجاری سازی یافته های تحقیقاتی با فرایند از آزمایشگاه تا بازار: بسیاری از یافتههای علمی- پژوهشی در دانشگاهها، قابلیت پیادهسازی در صنعت و ورود به بازار را دارند، ولی با وجود بوروكراسی انعطافناپذیر موجود برای پیادهسازی یك طرح تجاری- تحقیقاتی در مراكز علمی یا دولتی اغلب كارآفرینان و محققان از انجام و پیادهسازی طرح و ایده خود دلسرد گشته و در نتیجه جذب فعالیتهای حاشیهای میگردند.
انكوباتورها و خصوصا انکوباتورهای فناوری که در ارتباط مستقیم با مراکز آکادمیک هستند، خلاء روند تجاریسازی نوآوریهای فناورانه را پر كرده و زمینه راهاندازی شركتهایی را به وجود میآورند كه مالكان آنها در بسیاری اوقات محققان و دانشگاهیان هستند. به این فرایند تجاریسازی یافتههای پژوهشی به اصطلاح «از آزمایشگاه تا بازار» گفته میشود[۱۲].
-۲ كمك به فارغالتحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار كار: به دلیل جایگاه و نقش ویژه كارآفرینان در روند توسعه و رشد اقتصادی، بسیاری از دولتها و كشورهای توسعهیافته و در حال توسعه تلاش میكنند با بهرهبرداری امكانات و دستاوردهای تحقیقاتی، شمار بیشتری از افراد جامعه كه دارای ویژگیهای كارآفرینی و خلاقیت هستند را به آموزش در جهت كارآفرینی و فعالیتهای كارآفرینانه تشویق كنند.
كارآفرینان با مهارتی كه در تشخیص فرصتها و موقعیتها و ایجاد حركت در جهت توسعه این موقعیتها دارند، پیشگامان حقیقی تغییر در اقتصاد و تحولات اجتماعی محسوب میشوند. از طرفی آموزش و پرورش آكادمیك امروزی از مرز فارغالتحصیل شدن فراتر میرود. با این دید دانشگاه امر حمایت و پرورش دانشجویان را حتی پس از فارغالتحصیلی دنبال میكند و فارغالتحصیلان را باتوجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی به بازاركار هدایت میكنند[۳].
انكوباتورهای وابسته به دانشگاهها، ابزارهای رسیدن به این هدف محسوب میشوند. به این ترتیب دانشگاهها به وسیله ابزاری به نام انكوباتور، فارغالتحصیلانی كه شرایط تعیین شده را دارا باشند، تحت پوشش قرار میدهند تا در محیطی با ریسك كمتر به بازار رقابتی بپیوندند.
-۳ رفع معضل اشتغال: مسئله ایجاد فرصتهای شغلی و اشتغالزایی در دستور كار همه كشورها، سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن قرار دارد و به یك مسئله جهانی تبدیل شده است. سازمان ملل طی اعلامیهای اعلام كرده است بیش از یك میلیارد نفر در دهه آینده وارد سنین كار خواهند شد.
همچنین سازمان بینالمللی كار، بانك جهانی را متولی ایجاد فرصتهای شغلی جدید در جهان معرفی كرده است. در ایران طی ۱۰ سال آینده بیش از ۱۰ میلیون نفر وارد بازار كار خواهند شد. پس چه باید كرد تا معضل بیكاری به بحران بیكاری تبدیل نشود؟
باتوجه به روند رو به رشد و همه جانبه بیكاری در سالهای اخیر، ضرورت رویارویی با این معضل از طریق ایجاد فرصتهای شغلی جدید، در رأس برنامههای دولت قرار گرفته و مورد توجه بالاترین مقامات اجرایی كشور است. اما آنچه مسلم است و باید بیش از هر اقدام اقتصادی- اجتماعی دیگری مورد توجه جدی مسئولان و كارگزاران اداره امور كشور قرار گیرد، اقدام در پذیرش، چگونگی یافتن و اعمال روشهای كارا برای ایجاد فرصتهای شغلی جدید و تغییر جهتگیری دانشگاهها به سوی عملی كردن علم و نتایج تحقیقات است.
همان طوركه گفته شد یكی از خروجیهای انكوباتورها ایجاد فرصتهای شغلی است كه از این منظر برای كشور ما بسیار حائز اهمیت است. سیاستهای تصمیمگیری اخیر دولت، انكوباتورها و مراکز رشد را بهعنوان راهبردی برای مواجهه با مسئله اشتغال مطرح كرده است[۱۱].
حال با مطالعه موردی دانشگاه توونته- هلند نقش انکوباتورها در توسعه کارآفرینی و اشتغال زایی را بررسی دقیق‌تری میكنیم، «توونته» با نیم میلیون جمعیت در شرقیترین قسمت هلند و در نزدیكی مركز آلمان واقع شده است. در دهه ۶۰و۷۰، حدود چهار هزار شغل در این منطقه از بین رفت. از آنجایی كه این منطقه دارای اقتصاد تكقطبی مبتنی بر صنعت نساجی بود، این حادثه تأثیر مخرب چشمگیری در اقتصاد منطقه گذاشت. باتوجه به ركود اقتصادی منطقهای دانشگاه تصمیم گرفت ضمن همكاری با شركتهای مختلف فعالیت خود را بر روی بنگاههای كوچك و متوسط متمركز كند.
در سال ۱۹۸۵، پروژهای با هدف ایجاد ۱۵ شركت جدید در سال، با پشتیبانی دانشگاه آغاز به كار كرد. این پروژه كه به TOP موسوم بود، به فارغالتحصیلان دانشگاه «توونته» یا دانشگاههای دیگر و نیز افرادی كه شغل خود را در صنعت از دست داده بودند كمك كرد تا كسب و كار جدیدی را راهاندازی كنند. این افراد قادر بودند در صورت تمایل به فعالیت در آزمایشگاهها و كارگاهها و استفاده از امكانات آنها، بهمنظور كار بر روی ایدهها، خدمات، بستههای نرمافزاری و هرآنچه كه مایل به تجاریكردن آن بودند، بپردازند. زمانیكه آنها صاحب یك شركت مبتنی بر تحقیقات تجاری بودند، به وسیله مشاورانی كه اعتبار خود را از دانشگاهها یا بیرون از آن كسب كرده بودند به بازار معرفی میشدند.
نتیجه این كار تا كنون ایجاد ۱۸۰ شركت جدید با نرخ بقای قابل توجه ۸۰ درصد بوده است. به علاوه ۱۵۰۰ شغل به طور مستقیم و ۵۰۰ شغل به طور غیرمستقیم به وجود آمده است. ورود افراد به دانشگاهها و كارگاهها و آزمایشگاههای آن كه تمایل به راهاندازی شرکتهای جدید داشتند اوضاع سرمایهگذاران داخلی را در منطقه «توونته» بهبود بخشید. این روش در زمینه انتقال دانش فنی و فناوری به بازار كار، به بهترین شكل نتیجه داد و رشد شركتهایی كه بدینگونه تأسیس شدهاند منافع مالی بسیاری را بهصورت متقابل عاید این دانشگاه ساخته است.
● راهكارهای حمایتی دولت از انكوباتورها
كارآفرینی به عنوان عامل اصلی خلق كسب و كار جدید توسط افراد یا تیمهای كوچك محسوب شده و فرایندی هدفمند و خلاق برای سودآوری از طریق ایجاد یك شركت یا سازمان مستقل و رقابت سازمانهای فعلی به شمار میآید. بنابراین، كارآفرین فردی است كه منافع لازم برای شروع یا رشد كسب و كاری را بسیج كرده و تلاش او به ایجاد و اداره یك سازمان اقتصادی كوچك یا متوسط منجر میشود. این سازمان جدید سطح رقابت را در بین همنوعان خود بالا برده و شركتهای موجود را به مبارزه میطلبد.
به این ترتیب كارآفرینان را باید سرچشمه تولد و بقای بنگاههای كوچك و متوسط دانست. صنایع كوچك و متوسط، در بیشتر ساختارهای اقتصاد جهانی، به ویژه ساختارهای كشورهای پیشرفته و صنعتی جهان از اهمیت بالایی برخوردار است. در كشورهای در حال توسعه بیش از ۹۰ درصد سازمانها و واحدهای صنعتی در طبقه صنایع کوچک و متوسط قرار دارند، به گونهای که حدود ۷۵ درصد از تولید ناخالص داخلی آنها توسط بنگاههای كوچك و متوسط شكل میگیرد و این در حالی است كه در سایر نقاط جهان این سهم ۵۰ درصد است. به طوركلی، واحدهای كوچك و متوسط نقش مهمی را در اقتصاد و زندگی اجتماعی جوامع امروزی، بهویژه كشورهای در حال توسعه ایفا كرده و تأثیر فراوانی در ایجاد كار در بخشهای غیركشاورزی، صادرات، بازرگانی داشته و ارزش افزوده بسیاری را به همراه دارند.
این بخش علاوه بر ایجاد مشاغل جدید، سهم بسزایی در توسعه و رشد مهارتهای فنی، حرفهای و همچنین ایجاد دورههای كارشناسی و آموزشی برای تربیت نیروی كار غیرمتخصص عهدهدار است. دامنه این فعالیت تنها به ایجاد اشتغال ختم نشده و دیگر بخشهای اقتصادی مانند كشاورزی، تولید، صنعت و همچنین بخشهای خدماتی از قبیل تجارت، توریسم، حمل و نقل، صادرات و... را پوشش میدهد. فعالترین سازمانهای كوچك و متوسط در كشور تایوان با ۵۶ درصد از كل صادرات این كشور، چین با ۴۰ تا ۶۰ درصد و كره جنوبی با ۴۰ درصد هستند[۴].
سازمانهای كوچك و متوسط فناوری در رونق اقتصادی، توسعه فناوری و كارآفرینی نقش بسیار مؤثری دارند. توسعه این سازمانها در گرو ایجاد زیرساختهای لازم برای كاهش خطرپذیری آنها در دوران رشد فعالیت خود است. یكی از مهمترین این زیرساختها، انكوباتورهاست. انكوباتور یا مركز رشد فناوری برای كارآفرینان و واحدهای كوچك و متوسطی كه با تكیه بر علم و فناوری دارای ایدههای محوری قابل تجاری شدن هستند، برای مدت چند سال اطلاعات و مشاورههای ضروری و نیز خدمات و تجهیزات مناسب را برای رشد و ارتقای آنها ارائه داده و آنها را برای حضور مستقل و مؤثر در صحنه فناوری كشور آماده میكند.
در بسیاری از كشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته برنامههایی كه بنگاههای كوچك و متوسط را پشتیبانی میكنند، جزو زیرمجموعههای اصلی برنامه ملی توسعه اقتصادی و اجتماعی هستند. این برنامهها دامنه وسیعی از مكانیسمها، مساعدتهای تكنیكی و پاداشهای مالیاتی را در برمیگیرند.
سرمایهگذاری مستقیم، آموزش، حمایت نوآوران و كارآفرینان و فرآوری تجاری مكانیسمهایی برای پرورش سازمانهای كوچك است. تغییر دیدگاه فارغالتحصیلان، درباره فناوری و تحقیقات، استقبال از حضور بخش خصوصی در اقتصاد، تجربه مثبت و موفق انكوباتورها در رشد اقتصاد محلی و كارآفرینی همگی شرایط لازم برای راهاندازی ساختاریافته مكانیسم كارآفرینی در كشور را فراهم كرده است. طی دو دهه اخیر مدارك و شواهد بسیاری مبنی بر تأثیر قابل توجه انكوباتورها در موفقیت و رشد كارآفرینان در زمینه پیشرفت كسب و كار جدید آنها قابل بررسی است. انكوباتورها در بسیاری از كشورهای در حال توسعه وجود دارند و در كشور ما نیز اخیراً توجه خاصی به این امر شده و بودجه قابل توجهی به آن اختصاص یافته است.
برای مثال سازمان همیاری اشتغال فارغالتحصیلان جهاد دانشگاهی در راستای سیاستهای كلان خود در محورهای پژوهش، آموزش، مطالعات و برنامهریزی و اطلاعرسانی شغلی اقدامات ارزشمندی را به انجام رسانیده است. موضوع ایجاد مراكز رشد بهعنوان یك رویكرد اساسی در امر كارآفرینی و ایجاد اشتغال و شكلگیری كسب و كارهای كوچك و متوسط از اهداف اجرایی این سازمان بوده است. این سازمان برای همیاری در اشتغال فارغالتحصیلان طرح تأسیس مركز رشد فناوری اطلاعات را در نیمه دوم سال ۱۳۸۱ به سازمان مدیریت و برنامهریزی كشور ارائه كرد كه پس از ارزیابی و تصویب طرح و به‌دنبال دریافت موافقت اصولی، اقدامات لازم جهت راهاندازی مركز رشد و تدوین فرایند جذب شركتها به عمل آمد. همچنین بودجه خاصی برای راهاندازی انكوباتورها در دانشگاههای مهم كشور پیشبینی شده است.
●● نتیجه گیری
همزمان با شروع قرن بیست و یكم، دستیابی به موفقیت و بقا برای سازمانهای بزرگ مشكلتر می شود. این واقعیت ناشی از ظهور عصر تجاری جدید است كه تغییر، یكی از خصایص اصلی آن است. این موقعیت جدید ضرورت بازنگری اساسی در اولویتهای تجارت، دیدگاههای استراتژیك و مدلهای كسب و کاری كه تا بهحال به كار گرفته شدهاند را ضروری میسازد. در جهان امروز كه تأكید سازمانها بر قابلیت سازگاری با تغییر در محیط تجاری است، یك روش مؤثر كه برای ایجاد ساختارهای سازمانی منعطف قبل از ورود به بازار رقابتی میتوان ارائه داد، بهرهگیری از انكوباتورهای تجاری است.
انكوباتورها با افزایش قدرت رقابتپذیری صنایع كوچك و متوسط مبتنی بر دانش كه معمولاً با ایدهای نو راهاندازی می شوند، عامل مهمی در توسعه ساختار اقتصادی كشورها در سطح ملی به حساب میآیند و باید با توجه به شرایط ترسیم شده در این مقاله توجه ویژهای به انكوباتورها برای رشد اقتصادی و مقابله با عامل مخرب بیكاری در ایران به عمل آید. منابع
۱ - کشمیری، مهدی و محمد جعفر صدیق “ساختارمند کردن نظام انکوباتوری، ضرورت توسعه انکوباتورها در ایران" www.istt.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.istt.ir) ۲ - اصغری، کیوان و مصطفی کریمیان اقبال “تحلیل روشهای حمایت مالی از کارآفرینان و موسسات نوپا" www.istt.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.istt.ir) ۳ - محمد علی شفیعا "کارآفرینی با پیوند دانشگاه و صنعت" اولین کنگره ملی مهندسی صنایع و بهروری ۱۳۷۱ ۴ - سید جلال موسوی بازرگانی “تعیین ضوابط طراحی برنامههای آموزش و پرورش کارآفرینان در ایران بر اساس مطالعه تطبیقی برنامههای مشابه جهانی" پایان نامه کارشناسی ارشد، سازمان مدیریت صنعتی ۱۳۷۸ ۵ - احمد پور دارایانی، محمود و محمد مقیمی “نقش کارافرینی در بهبود دانش صاحبان کسب و کار کوچک" مجله تدبیر، شماره ۱۱۳، ۱۳۸۰ [۶]
در این مقاله سعی بر آن است تا با بیان مفاهیم انكوباتورها، سیر تكاملی آنها، كاركردها و انواع آن به بررسی نقش فزاینده آنها در نظام آموزشی ایران، عملكردشان در تجاریسازی یافته های تحقیقاتی با فرایند از آزمایشگاه تا بازار، كمك به فارغالتحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار كار و رفع معضل اشتغال بپردازیم.
یكی از مكانیسمهایی كه برای بیش از دو دهه بهمنظور پرورش سازمانهای كوچك و كمك به رشد كارآفرینی در كشورهای توسعهیافته و اخیراً در حال توسعه به كار گرفته شده، پیادهسازی انكوباتورها است.
كسب و كارهای جدید از شركتهای نوپایی آغاز میشوند كه خدمات و كالاهای جدیدی را به بازار رقابتی عرضه میكنند و با نام بنگاههای كوچك و متوسط شناخته میشوند. امروزه نقش بنگاههای كوچك و متوسط در رشد و توسعه كشورها در سراسر جهان شناخته شده است و در نتایج مطالعات، تحقیقات و گزارشهای رسانههای گوناگون بر آن تأكید میشود. از طرف دیگر، كارآفرینی و حمایت از كارآفرینان، مبحثی است كه در ارتباط تنگاتنگ با بنگاههای كوچك و متوسط مطرح میشود.
ارتباط كارآفرینی با بنگاههای كوچك و متوسط، مسائل دیگری مانند توسعه و اشتغالزایی را تحتالشعاع قرار میدهد، بنگاههای كوچك و متوسط در سلامت اقتصادی هر كشوری نقش حیاتی ایفا كرده و حمایت از آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است[۸].
● انكوباتور چیست؟
انكوباتور از نظر لغوی، نام دستگاهی است كه گرمای لازم را برای تبدیل تخم به جوجه فرآهم آورده و نوزادانی را كه زودتر از موعد مقرر به دنیا آمدهاند، به رشد لازم میرساند. حال در اینجا این پرسش مطرح میشود كه با توجه به این تعریف، انكوباتور چه ارتباطی با تجارت و كسب و كار میتواند داشته باشد؟ به طور معمول وقتی پرسیده میشود كه یك انكوباتور تجاری- صنعتی چیست؟، باید گفت اتفاقی كه برای بچهها یا تخممرغها در یك دستگاه انكوباتور میافتد، در یك انكوباتور تجاری برای ایدهها و فكرهای كارآفرینانه رخ میدهد.
یك انكوباتور یا مركز رشد مجموعهای متشكل از یك یا چند ساختمان است كه واحدهای تحقیقاتی نوپا نظیر هستههای تحقیقاتی دانشگاهی، شركتهای تحقیقاتی خصوصی و مراكز تحقیق و توسعه صنایع و سازمانهای اجرایی بهصورت موقت در آن مستقر و از خدمات پشتیبانی دایر شده در این مركز، بهرهمند میشوند. هر انكوباتور متشكل از چند واحد تجاری كوچك (عمدتاً بین ۱۰ تا ۵۰ واحد) است كه این واحدها:
! به طور معمول از یك فضای مشترك استفاده میكنند؛
! خدمات و امكانات ارائه شده با اجاره بهای اندك و قابل تغییر در اختیار كارآفرینان قرار میگیرند؛
! سرویس مشاورهای و آموزشی كامل و در محل به صورت رایگان و با هزینه بسیار اندك در اختیار آنهاست؛
! فضای كلی انكوباتورها بر تحقیق، نوآوری و افزایش قدرت رقابت در صنایع تكیه دارد؛
! انكوباتورها مشوق شكلگیری و تجاریكردن ایدههای خلاق و نوآور هستند؛
! بخشهای دولتی (دانشگاهی و صنعتی) و خصوصی در ساماندهی و مدیریت انكوباتورها حضور دارند[۱۰].
باتوجه به تعریف كارآفرینی كه عبارت است از «انجام هر فعالیتی كه به آفرینش كار و ایجاد ارزش افزوده در سرمایه یا تولید و عرضه هر گونه كالا یا خدمات جدید منجر شود.» شركتهای كارآفرین نیز خدمت جدیدی اعم از كالا، خدمات یا محصول را عرضه می كنند. این شركتها زمانی از این طریق در بازار ایجاد اشتغال و ارزش افزوده میكنند، كه هیچ یك از شركتهای موجود چنین ارزشی را ایجاد نكرده باشند.
اما آیا سازمان كارآفرین در بدو ورود خود به بازار رقابتی توانایی پایداری و نیز معرفی محصول خود را دارد؟ مراكز رشد یا انكوباتورها ابزاری مناسب برای جذب كارآفرینان محسوب میشوند. این مراكز دارای ساختاری منعطف بوده كه خدمات موردنیاز كسب و كارهای كوچك را در یك فضای پویا در طول سالهای ابتدایی حیات آنها تأمین میكنند و با در اختیار قرار دادن امكانات و خدمات مورد نیاز، هزینههای اولیه برای ایجاد یك حرفه را كاهش داده و با ارائه مشاورههای مدیریتی و حقوقی ضعف شركتها را جبران میكنند.
به عبارت دیگر، هدف اصلی مراكز رشد كمك به ایجاد شركتها و مؤسسات توسط افراد نوآور و كارآفرین است به نحوی كه بتوانند با ریسك كمتر به موفقیت دستیافته و در بازار آزاد و بین المللی به رقابت بپردازند[۵],[۷].
● شكل گیری انكوباتورها
مروری بر روند شكلگیری مراكز رشد تجاری در كشورهای مختلف در طول زمان نشاندهنده تغییراتی قابل ملاحظه با گذر زمان در مراكز رشد است. با این حال مفهوم رشد صنعتی سابقهای ۳۰ ساله دارد كه نقطه آغاز آن انگلستان است[۱],[۷].
در دهه ۱۹۷۰ كه آن را میتوان دوران شكلگیری مراكز رشد نامید، مراكزی مانند آژانسها، انجمنها، شهركهای صنعتی و كارگاههای آموزشی، از توسعه شركتها حمایت میكردند. با گذشت زمان مراكز رشد همراه با پیشرفتها و اصلاحات پیدرپی در اروپا گسترش یافت و در دهه ۸۰ با پیدایش مراكز تجاری و پاركهای علمی، آنها نیز به جمع مجموعه مراكز حمایتكننده پیوستند.
باتوجه به كاركرد این مراكز در اواخر دهه ۸۰، رفته رفته ایده مراكز رشد شكل گرفت. در حال حاضر نزدیك به ۴۰۰ مركز در آمریكای شمالی در حال فعالیت بوده که ۶۵ درصد آنها عمری كمتر از پنج سال دارند. در سال۱۹۸۰ اولین انكوباتور در كانادا تأسیس گردید و در حال حاضر ۲۵ مركز رشد در كانادا در حال فعالیت هستند.
● خدمات انكوباتورها
هریک از انواع مختلف انكوباتورها اهدافی را به صورت مشترك دنبال می كنند. هدف اصلی همه انكوباتورها افزایش شانس موفقیت مؤسسات کارآفرین نوپاست. از جمله حمایتهای مهم انکوباتورها، ایجاد ساختمانها و ارائه خدماتی است كه در جهت برآورده كردن نیازها تنظیم گشتهاند.
مراكز رشد در عمل بستر توسعه بنگاههای كوچك و متوسط از طریق كارآفرینان كه مهمترین ابزار توسعه فناوری و اقتصادی در بسیاری از كشورهای در حال توسعه به حساب میآید را فراهم میكنند. زمانی كه شركت در انكوباتور سپری میكند، كارفرمایان مدیریت مورد نیاز، مهارتها و فنون تجاری را خلق كرده و آنها را گسترش میدهند.
بررسی تجربه كشورهایی از قبیل چین، كره جنوبی و مالزی نشان داده است که پاركهای علمی و مراكز رشد در ایجاد واحدهای كوچك و متوسط اقتصادی و نهایتا توسعه اقتصادی این کشورها بسیار موثر بودهاند[۱]. یك انكوباتور با قراردادن تجربه، مهارت و سرمایه در دسترس شركتهای کارآفرین، آنها را در وضعیت بهتری قرار داده و از شكستی كه ۸۰ درصد شركتهای كوچك را در پنج سال اول فعالیتشان تهدید میكند، جلوگیری به عمل می‌آورد[۲].
● طبقهبندی انكوباتورها
انكوباتورها را میتوان به دستههای زیر تقسیمبندی كرد.
-۱ انكوباتورهای صنعتی: این گروه از انكوباتورها توسط نهادهای دولتی و مؤسسات غیرانتفاعی حمایت میشوند و هدف آنها ایجاد كار از طریق حمایت از كارفرمایان است. این انكوباتورها اغلب در ساختمانهای بازسازی شده، كارخانههای متروكه، انبارها، مدارس، ساختمان ادارهها و سایر فضاهایی كه مورد استفاده قرار نمیگیرند، راهاندازی میشوند.
-۲ انكوباتورهای دانشگاهی: این نوع انكوباتورها بهمنظور تجاریكردن دانش فنی، فناوری و مالكیت معنوی ایجاد شده و از طریق فعالیتهای پژوهشی دانشگاهها به وجود آمدهاند انكوباتورهای دانشگاهی تسهیلاتی همچون آزمایشگاهها، كتابخانهها و همچنین تخصص و مشاوره دانشجویان و اعضای هیئت علمی را به شركتهای نوپای عضو خود ارائه میكنند. بعضی از این انكوباتورها به طور مستقیم بهوسیله دانشگاهها حمایت میشوند، اما اغلب دارای شركایی از دیگر سرمایهگذاران و نقشآفرینان در این زمینه هستند[۱۲].
-۳ انكوباتورهای مجازی: انكوباتورهای مجازی فاقد جا یا مكان خاصی هستند و خدمات و تسهیلات دیگری غیر از فضای كاری را به شركتهای عضو خود عرضه میكنند. عمدهترین قسمت این گروه را انكوباتورهای اینترنتی تشكیل میدهند. این گروه موسوم به شتابدهندههای تجاری دارای ویژگیهای خاص خود هستند. از جمله اینكه دوره فراوری تجاری آنها كوتاهتر، نتایج كار آنها بهسادگی قابل سنجش و اندازهگیری نیست[۸].
-۴ انكوباتورهای بینالمللی: به طور معمول این طبقه از انكوباتورها دارای مجموعه كاملی از سرویسهای پشتیبانی برای پیشرفت فعالیتهای تجاری هستند و تمركز آنها بیشتر بر روی صادرات است. این انكوباتورها با دانشگاهها، مراكز تحقیقاتی، سرمایهگذاران داخلی و بینالمللی در ارتباطند. یكی از ویژگیهای منحصر به فرد این گروه، ایجاد شبكهای از انكوباتورها در محدوده مربوط به خود است. این شبكهها توان و ظرفیت انكوباتورهای بینالمللی را از طریق به اشتراك گذاردن منابع و اطلاعات به مقدار قابل توجهی افزایش میدهند[۹],[۷].
● فراوری تجاری
فراوری تجاری را از دیدگاههای متفاوتی میتوان تعریف كرد. انجمن ملی فرآوری تجاری آمریكا (NBIA) ، این تعریف را ارائه میدهد: «فرآوری تجاری روندی است كه تولد و رشد شركتهای جدید را از طریق تأمین كارآفرینان با ابزارهایی تسریع می كند كه برای موفقیت در سرمایهگذاری خود به آن احتیاج دارند. فراوری تجاری صرفهجویی اقتصادی، تجاریسازی فناوریهای نو و اشتغالزایی را در پی دارد و مولد ثروت و سرمایه است.»
به بیان دیگر، فرآوری تجاری، محصول یک انکوباتور است که بین منابع و اهداف از طریق انكوباتورها ارتباط برقرار میكند.
شاخصه اصلی یك انكوباتور، ارائه خدمات تخصصی و مشاورهای تجاری در محل انكوباتور است. بدون این ویژگی انكوباتورها تفاوتی با فضاهایكاری مدیریتشده كه از مدتها پیشدر اروپا و آمریكا وجود داشتهاند نخواهند داشت. به این ترتیب، ویژگی اصلی یك انكوباتور كه شاید رمز موفقیت آن نیز باشد، «در محل» بودن خدمات مشاورهای آن است[۶].
● چرخه حیات سازمانها
وقتی یك كسب و كار شرایط لازم برای قرارگیری در ساختار یك انكوباتور را كسب كرد، قراردادی میان تیم كارآفرین و انكوباتور بسته خواهد شد. در این قرارداد نحوه پرداخت اجاره در طول دوره فرآوری تجاری و تعهدات خروج از آن پس از اتمام دوره بطور كامل مشخص میگردد. شیوه پرداخت اجاره برای فضای كاری و سایر خدمات انكوباتور به گونهای است كه تیم كارآفرین بتواند با پیشرفت كار خود آن را افزایش دهد. دورههای افزایش اجاره معمولاً شش ماه به شش ماه تعیین میشوند. نرخ اجاره در شش ماه اول بطور معمول ۲۰درصد نرخ بازار خواهد بود كه این مقدار بسته به میزان امكانات مالی انكوباتور و شرایط مالی منطقه تغییر میكند.
افزایش اجاره به شكلی است كه بعد از اتمام دورهی تعیین شده فراوری تجاری، نرخ اجاره از عرف معمول بازار منطقه بیشتر خواهد شد[۷]. مقدار افزایش اجاره در یك دوره سه ساله معمولاً هر شش ماه ۲۰ درصد میباشد و باتوجه به تعداد شغلهای ایجاد شده، كارآفرین میتواند از تخفیفهای تعیین شده نیز استفاده نماید. به این ترتیب بعد از پایان دوره فراوری تجاری تیم خود به خود از سیستم خارج خواهد شد. البته گفتنی است كه روشهای دیگری نیز برای بازپرداخت هزینهها توسط تیمهای كارآفرین وجود دارد.● تاثیر انکوباتورها بر تجاریسازی ایدهها
بسیاری از انواع انكوباتورها بهخصوص انكوباتورهای فناوری تحت نظارت یا متعلق به دانشگاهها و مراكز آكادمیك هستند. ارتباط انكوباتورها با دانشگاهها از سه جنبه قابل بررسی است:
-۱ تجاری سازی یافته های تحقیقاتی با فرایند از آزمایشگاه تا بازار: بسیاری از یافتههای علمی- پژوهشی در دانشگاهها، قابلیت پیادهسازی در صنعت و ورود به بازار را دارند، ولی با وجود بوروكراسی انعطافناپذیر موجود برای پیادهسازی یك طرح تجاری- تحقیقاتی در مراكز علمی یا دولتی اغلب كارآفرینان و محققان از انجام و پیادهسازی طرح و ایده خود دلسرد گشته و در نتیجه جذب فعالیتهای حاشیهای میگردند.
انكوباتورها و خصوصا انکوباتورهای فناوری که در ارتباط مستقیم با مراکز آکادمیک هستند، خلاء روند تجاریسازی نوآوریهای فناورانه را پر كرده و زمینه راهاندازی شركتهایی را به وجود میآورند كه مالكان آنها در بسیاری اوقات محققان و دانشگاهیان هستند. به این فرایند تجاریسازی یافتههای پژوهشی به اصطلاح «از آزمایشگاه تا بازار» گفته میشود[۱۲].
-۲ كمك به فارغالتحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار كار: به دلیل جایگاه و نقش ویژه كارآفرینان در روند توسعه و رشد اقتصادی، بسیاری از دولتها و كشورهای توسعهیافته و در حال توسعه تلاش میكنند با بهرهبرداری امكانات و دستاوردهای تحقیقاتی، شمار بیشتری از افراد جامعه كه دارای ویژگیهای كارآفرینی و خلاقیت هستند را به آموزش در جهت كارآفرینی و فعالیتهای كارآفرینانه تشویق كنند.
كارآفرینان با مهارتی كه در تشخیص فرصتها و موقعیتها و ایجاد حركت در جهت توسعه این موقعیتها دارند، پیشگامان حقیقی تغییر در اقتصاد و تحولات اجتماعی محسوب میشوند. از طرفی آموزش و پرورش آكادمیك امروزی از مرز فارغالتحصیل شدن فراتر میرود. با این دید دانشگاه امر حمایت و پرورش دانشجویان را حتی پس از فارغالتحصیلی دنبال میكند و فارغالتحصیلان را باتوجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی به بازاركار هدایت میكنند[۳].
انكوباتورهای وابسته به دانشگاهها، ابزارهای رسیدن به این هدف محسوب میشوند. به این ترتیب دانشگاهها به وسیله ابزاری به نام انكوباتور، فارغالتحصیلانی كه شرایط تعیین شده را دارا باشند، تحت پوشش قرار میدهند تا در محیطی با ریسك كمتر به بازار رقابتی بپیوندند.
-۳ رفع معضل اشتغال: مسئله ایجاد فرصتهای شغلی و اشتغالزایی در دستور كار همه كشورها، سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن قرار دارد و به یك مسئله جهانی تبدیل شده است. سازمان ملل طی اعلامیهای اعلام كرده است بیش از یك میلیارد نفر در دهه آینده وارد سنین كار خواهند شد.
همچنین سازمان بینالمللی كار، بانك جهانی را متولی ایجاد فرصتهای شغلی جدید در جهان معرفی كرده است. در ایران طی ۱۰ سال آینده بیش از ۱۰ میلیون نفر وارد بازار كار خواهند شد. پس چه باید كرد تا معضل بیكاری به بحران بیكاری تبدیل نشود؟
باتوجه به روند رو به رشد و همه جانبه بیكاری در سالهای اخیر، ضرورت رویارویی با این معضل از طریق ایجاد فرصتهای شغلی جدید، در رأس برنامههای دولت قرار گرفته و مورد توجه بالاترین مقامات اجرایی كشور است. اما آنچه مسلم است و باید بیش از هر اقدام اقتصادی- اجتماعی دیگری مورد توجه جدی مسئولان و كارگزاران اداره امور كشور قرار گیرد، اقدام در پذیرش، چگونگی یافتن و اعمال روشهای كارا برای ایجاد فرصتهای شغلی جدید و تغییر جهتگیری دانشگاهها به سوی عملی كردن علم و نتایج تحقیقات است.
همان طوركه گفته شد یكی از خروجیهای انكوباتورها ایجاد فرصتهای شغلی است كه از این منظر برای كشور ما بسیار حائز اهمیت است. سیاستهای تصمیمگیری اخیر دولت، انكوباتورها و مراکز رشد را بهعنوان راهبردی برای مواجهه با مسئله اشتغال مطرح كرده است[۱۱].
حال با مطالعه موردی دانشگاه توونته- هلند نقش انکوباتورها در توسعه کارآفرینی و اشتغال زایی را بررسی دقیق‌تری میكنیم، «توونته» با نیم میلیون جمعیت در شرقیترین قسمت هلند و در نزدیكی مركز آلمان واقع شده است. در دهه ۶۰و۷۰، حدود چهار هزار شغل در این منطقه از بین رفت. از آنجایی كه این منطقه دارای اقتصاد تكقطبی مبتنی بر صنعت نساجی بود، این حادثه تأثیر مخرب چشمگیری در اقتصاد منطقه گذاشت. باتوجه به ركود اقتصادی منطقهای دانشگاه تصمیم گرفت ضمن همكاری با شركتهای مختلف فعالیت خود را بر روی بنگاههای كوچك و متوسط متمركز كند.
در سال ۱۹۸۵، پروژهای با هدف ایجاد ۱۵ شركت جدید در سال، با پشتیبانی دانشگاه آغاز به كار كرد. این پروژه كه به TOP موسوم بود، به فارغالتحصیلان دانشگاه «توونته» یا دانشگاههای دیگر و نیز افرادی كه شغل خود را در صنعت از دست داده بودند كمك كرد تا كسب و كار جدیدی را راهاندازی كنند. این افراد قادر بودند در صورت تمایل به فعالیت در آزمایشگاهها و كارگاهها و استفاده از امكانات آنها، بهمنظور كار بر روی ایدهها، خدمات، بستههای نرمافزاری و هرآنچه كه مایل به تجاریكردن آن بودند، بپردازند. زمانیكه آنها صاحب یك شركت مبتنی بر تحقیقات تجاری بودند، به وسیله مشاورانی كه اعتبار خود را از دانشگاهها یا بیرون از آن كسب كرده بودند به بازار معرفی میشدند.
نتیجه این كار تا كنون ایجاد ۱۸۰ شركت جدید با نرخ بقای قابل توجه ۸۰ درصد بوده است. به علاوه ۱۵۰۰ شغل به طور مستقیم و ۵۰۰ شغل به طور غیرمستقیم به وجود آمده است. ورود افراد به دانشگاهها و كارگاهها و آزمایشگاههای آن كه تمایل به راهاندازی شرکتهای جدید داشتند اوضاع سرمایهگذاران داخلی را در منطقه «توونته» بهبود بخشید. این روش در زمینه انتقال دانش فنی و فناوری به بازار كار، به بهترین شكل نتیجه داد و رشد شركتهایی كه بدینگونه تأسیس شدهاند منافع مالی بسیاری را بهصورت متقابل عاید این دانشگاه ساخته است.
● راهكارهای حمایتی دولت از انكوباتورها
كارآفرینی به عنوان عامل اصلی خلق كسب و كار جدید توسط افراد یا تیمهای كوچك محسوب شده و فرایندی هدفمند و خلاق برای سودآوری از طریق ایجاد یك شركت یا سازمان مستقل و رقابت سازمانهای فعلی به شمار میآید. بنابراین، كارآفرین فردی است كه منافع لازم برای شروع یا رشد كسب و كاری را بسیج كرده و تلاش او به ایجاد و اداره یك سازمان اقتصادی كوچك یا متوسط منجر میشود. این سازمان جدید سطح رقابت را در بین همنوعان خود بالا برده و شركتهای موجود را به مبارزه میطلبد.
به این ترتیب كارآفرینان را باید سرچشمه تولد و بقای بنگاههای كوچك و متوسط دانست. صنایع كوچك و متوسط، در بیشتر ساختارهای اقتصاد جهانی، به ویژه ساختارهای كشورهای پیشرفته و صنعتی جهان از اهمیت بالایی برخوردار است. در كشورهای در حال توسعه بیش از ۹۰ درصد سازمانها و واحدهای صنعتی در طبقه صنایع کوچک و متوسط قرار دارند، به گونهای که حدود ۷۵ درصد از تولید ناخالص داخلی آنها توسط بنگاههای كوچك و متوسط شكل میگیرد و این در حالی است كه در سایر نقاط جهان این سهم ۵۰ درصد است. به طوركلی، واحدهای كوچك و متوسط نقش مهمی را در اقتصاد و زندگی اجتماعی جوامع امروزی، بهویژه كشورهای در حال توسعه ایفا كرده و تأثیر فراوانی در ایجاد كار در بخشهای غیركشاورزی، صادرات، بازرگانی داشته و ارزش افزوده بسیاری را به همراه دارند.
این بخش علاوه بر ایجاد مشاغل جدید، سهم بسزایی در توسعه و رشد مهارتهای فنی، حرفهای و همچنین ایجاد دورههای كارشناسی و آموزشی برای تربیت نیروی كار غیرمتخصص عهدهدار است. دامنه این فعالیت تنها به ایجاد اشتغال ختم نشده و دیگر بخشهای اقتصادی مانند كشاورزی، تولید، صنعت و همچنین بخشهای خدماتی از قبیل تجارت، توریسم، حمل و نقل، صادرات و... را پوشش میدهد. فعالترین سازمانهای كوچك و متوسط در كشور تایوان با ۵۶ درصد از كل صادرات این كشور، چین با ۴۰ تا ۶۰ درصد و كره جنوبی با ۴۰ درصد هستند[۴].
سازمانهای كوچك و متوسط فناوری در رونق اقتصادی، توسعه فناوری و كارآفرینی نقش بسیار مؤثری دارند. توسعه این سازمانها در گرو ایجاد زیرساختهای لازم برای كاهش خطرپذیری آنها در دوران رشد فعالیت خود است. یكی از مهمترین این زیرساختها، انكوباتورهاست. انكوباتور یا مركز رشد فناوری برای كارآفرینان و واحدهای كوچك و متوسطی كه با تكیه بر علم و فناوری دارای ایدههای محوری قابل تجاری شدن هستند، برای مدت چند سال اطلاعات و مشاورههای ضروری و نیز خدمات و تجهیزات مناسب را برای رشد و ارتقای آنها ارائه داده و آنها را برای حضور مستقل و مؤثر در صحنه فناوری كشور آماده میكند.
در بسیاری از كشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته برنامههایی كه بنگاههای كوچك و متوسط را پشتیبانی میكنند، جزو زیرمجموعههای اصلی برنامه ملی توسعه اقتصادی و اجتماعی هستند. این برنامهها دامنه وسیعی از مكانیسمها، مساعدتهای تكنیكی و پاداشهای مالیاتی را در برمیگیرند.
سرمایهگذاری مستقیم، آموزش، حمایت نوآوران و كارآفرینان و فرآوری تجاری مكانیسمهایی برای پرورش سازمانهای كوچك است. تغییر دیدگاه فارغالتحصیلان، درباره فناوری و تحقیقات، استقبال از حضور بخش خصوصی در اقتصاد، تجربه مثبت و موفق انكوباتورها در رشد اقتصاد محلی و كارآفرینی همگی شرایط لازم برای راهاندازی ساختاریافته مكانیسم كارآفرینی در كشور را فراهم كرده است. طی دو دهه اخیر مدارك و شواهد بسیاری مبنی بر تأثیر قابل توجه انكوباتورها در موفقیت و رشد كارآفرینان در زمینه پیشرفت كسب و كار جدید آنها قابل بررسی است. انكوباتورها در بسیاری از كشورهای در حال توسعه وجود دارند و در كشور ما نیز اخیراً توجه خاصی به این امر شده و بودجه قابل توجهی به آن اختصاص یافته است.
برای مثال سازمان همیاری اشتغال فارغالتحصیلان جهاد دانشگاهی در راستای سیاستهای كلان خود در محورهای پژوهش، آموزش، مطالعات و برنامهریزی و اطلاعرسانی شغلی اقدامات ارزشمندی را به انجام رسانیده است. موضوع ایجاد مراكز رشد بهعنوان یك رویكرد اساسی در امر كارآفرینی و ایجاد اشتغال و شكلگیری كسب و كارهای كوچك و متوسط از اهداف اجرایی این سازمان بوده است. این سازمان برای همیاری در اشتغال فارغالتحصیلان طرح تأسیس مركز رشد فناوری اطلاعات را در نیمه دوم سال ۱۳۸۱ به سازمان مدیریت و برنامهریزی كشور ارائه كرد كه پس از ارزیابی و تصویب طرح و به‌دنبال دریافت موافقت اصولی، اقدامات لازم جهت راهاندازی مركز رشد و تدوین فرایند جذب شركتها به عمل آمد. همچنین بودجه خاصی برای راهاندازی انكوباتورها در دانشگاههای مهم كشور پیشبینی شده است.
●● نتیجه گیری
همزمان با شروع قرن بیست و یكم، دستیابی به موفقیت و بقا برای سازمانهای بزرگ مشكلتر می شود. این واقعیت ناشی از ظهور عصر تجاری جدید است كه تغییر، یكی از خصایص اصلی آن است. این موقعیت جدید ضرورت بازنگری اساسی در اولویتهای تجارت، دیدگاههای استراتژیك و مدلهای كسب و کاری كه تا بهحال به كار گرفته شدهاند را ضروری میسازد. در جهان امروز كه تأكید سازمانها بر قابلیت سازگاری با تغییر در محیط تجاری است، یك روش مؤثر كه برای ایجاد ساختارهای سازمانی منعطف قبل از ورود به بازار رقابتی میتوان ارائه داد، بهرهگیری از انكوباتورهای تجاری است.
انكوباتورها با افزایش قدرت رقابتپذیری صنایع كوچك و متوسط مبتنی بر دانش كه معمولاً با ایدهای نو راهاندازی می شوند، عامل مهمی در توسعه ساختار اقتصادی كشورها در سطح ملی به حساب میآیند و باید با توجه به شرایط ترسیم شده در این مقاله توجه ویژهای به انكوباتورها برای رشد اقتصادی و مقابله با عامل مخرب بیكاری در ایران به عمل آید. منابع
۱ - کشمیری، مهدی و محمد جعفر صدیق “ساختارمند کردن نظام انکوباتوری، ضرورت توسعه انکوباتورها در ایران" www.istt.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.istt.ir) ۲ - اصغری، کیوان و مصطفی کریمیان اقبال “تحلیل روشهای حمایت مالی از کارآفرینان و موسسات نوپا" www.istt.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.istt.ir) ۳ - محمد علی شفیعا "کارآفرینی با پیوند دانشگاه و صنعت" اولین کنگره ملی مهندسی صنایع و بهروری ۱۳۷۱ ۴ - سید جلال موسوی بازرگانی “تعیین ضوابط طراحی برنامههای آموزش و پرورش کارآفرینان در ایران بر اساس مطالعه تطبیقی برنامههای مشابه جهانی" پایان نامه کارشناسی ارشد، سازمان مدیریت صنعتی ۱۳۷۸ ۵ - احمد پور دارایانی، محمود و محمد مقیمی “نقش کارافرینی در بهبود دانش صاحبان کسب و کار کوچک" مجله تدبیر، شماره ۱۱۳، ۱۳۸۰ [۶]