Mr.Engineer
30th November 2010, 10:45 PM
« رقص در ميان كردها »
1 . تاريخچه رقص
آدميان از نهاد خود و بر پايه سرشت طبيعی خويشتن ، هنگام احساس شادی و خوشحالی فراوان ، در اندامهای خود حركت و جنبشی حس می كنند و بی اختيار به جست و خيز می پردازند و فريادها و قهقه های شادمانه از ته دل برمیكشند. نه ما، نه نياكان ما و نه آن آدميان نخستين كه در بن غارها می زيستند، هيچگاه از اين پادگار(عكسالعمل) طبيعی و سرشتی ، بی بهره نبوده ايم ، و آدميان در هرجا و در هرحال ، بهنگام احساس خوشی و لذت فراوان به جنبش و چرخش و جست و خيز پرداخته اند.
2. تقسيم بندی رقصهای كردی
رقصهای محلی كردی را به دو دسته می توان تقسیم نمود:
1 . رقصهای مذهبی
2 . رقصهای محلی كردی(عشيره ای)
رقصهای مذهبی :
منظور از اين رقصها، حركات پر شور دراوايش می باشد كه به سماع معروف بوده و در تكايا اجرا می شود در اين نوع رقص دراويش در عالم بيخودی حركات سر و گردن خود را با موسيقی ريتمیك هماهنگ كرده اصطلاحأ در وجد به سماع می پردازند.
رقصهای محلی كردی(عشيره ای) :
رقصهای محلی كردی را میتوان از ريشه دارترين و كهن ترين رقصها دانست. رقص كردی در گذشته صرفأ با هدف آماده سازی و تقويت نيروی جسمانی و روحی مردم مناطق كردنشين انجام می شد چرا كه مردمان اين مناطق در گذشته های نچندان دور همواره شاهد جنگهای قبيله ای بودند و همين امر حفظ و آمادگی هميشگی را طلب میكرد لذا مردمان اين مناطق در وقفه های بين جنگها و به مناسبتهای مختلف دست در دست يكديگر، آمادگی رزمی و شور و همبستگی پولادين خويش را به رخ دشمنان می كشيدند.
رقص كردی را يك رقص رزمی می دانند كه دارای صلابت و متانتی خاص بوده و يادآور يكپارچگی اين مردمان غيور در تمامی ادوار می باشد. امروزه مجموع اين رقصها را چوپی میگويند كه معمولأ بصورت دسته جمعی اجرا می شوند.
رقصهای محلی با موسيقی كردی پيوندی ابدی داشته و معمولأ زنان و مردان عشاير در مراسم شادی به دور از ابتذال دايره وار دست يكديگر را گرفته به پايكوبی می پردازند، در اصطلاح محلی اين حالت را گه نم و جويعنی (گندم و جو) می نامند که در منطقه مهاباد به آن ره شبه له ک (رَشبَلك) می گويند.
در اين رقصها معمولأ يك نفر كه حركات رقص را بهتر از ديگران می شناسد نقش رهبری گروه رقصندگان را بعهده گرفته و در ابتدای صف رقصندگان می ايستد و با تكا ن دادن دستمالی كه در دست راست دارد ريتمها را به گروه منتقل كرده و در ايجاد هماهنگی لازم آنان را ياری می دهد که اين فردسه ر چوپی کیش(سَرچوپی کِش) ناميده می شود. در اين هنگام ديگر افراد بدون دستمال به رديف در كنار سه ر چوپی کیش به گونه ای قرار میگيرند كه هر يك با دست چپ دست راست نفر بعد را می گيرد اصطلاحأ اين حالت گاوانی ناميده می شود.
در رقصها ی كردی تمامی رقصندگان به سرگروه چشم دوخته و با ايجاد هماهنگی خاصی وحدت و يكپارچگی يك قوم ريشه دار را به تصوير میكشند. برخی رقصهای كردی دارای ملوديهای خاصی بوده و توسط گروهی از زنان و مردان اجرا می شوند و در برخی از رقصها يكی از رقصندگان از ديگران جدا شده و در وسط جمع به تنهايی به هنرنمايی می پردازد و در اين حالت معمولأ رقصنده دو دستمال رنگی
در دستها نگهداشته و با آنها بازی می كند كه اصطلاحأ به اين نوع رقص دوو ده ستماله (دو دستماله) می گويند و بيشتر در كرمانشاه مرسوم است .
نمايشها و رقصهای كردی را میتوان به چند قسمت اصلی ذيل تقسيم كرد:
1. گه ریان(گَریان) 2. پشته پا(پشت پا) 3. هه لگرتن(هَلگرتن) 4. فه تاح پاشا(فَتاح پاشا) 5. چه پی(چَپی) 6. زه نگی ؛یان؛ زه ندی (زَنگی ؛یا؛ زَندی) 7. سی جار ؛یان؛ سی پییی (سه جار ؛یا؛ سه پِیی) 8. خان ئه میری(خان اَمیری) و...
گه ريان:
گه ريان در زبان كردی به معنی گشت و گذار و راه رفتن بوده و حركات مختص اين رقص نيز معنای گشت و گذار را در ذهن تداعی می كنند. گه ريان دارای دو مقام بوده كه يكی متعلق به مناطق روستايی و ديگری مناطق شهری میباشد. اين رقص نرم و آهسته و با لطافتی خاص شروع شده و به تدريج تندتر میشود. ملودی مربوط به اين رقص با تنوع در ريتم و نوساناتی در اجرا تا پايان ادامه می يابد. می توان گفت اين رقص زيبا تبليغی است برای خوب نگريستن در اشياء و طبيعت .اين رقص زندگی را با فراز و نشيب و زير و بمهايش به تصوير كشیده و بر ضرورت بينايی و كسب تجربه برای رويارويی با رودخانه پر تلاطم زندگی تاكيد می کند.
پشته پا:
پشته پا رقصی است كه كمی تندتر از گه ريان اجرا شده و در بيشتر مناطق كردنشين مخصوص مردها می باشد. رقص پشته پا همانطور كه از نامش پيداست انسان را به هوشياری و بكارگيری تجارب فرامی خواند تا مبادا شخص در زندگی از كسی پشت پا بخورد.
هه لگرتن:
هه لگرتن در لغت به معنای بلند كردن چيزی می باشد. اين رقص بسيار پر جنب و جوش و شاد اجرا می شود كه با شور و جنب و جوش بسيار بسوی هدف روانه است. ريتم تند ملودی مخصوص اين رقص هر گونه كسالت و خمودی را نفیكرده و بر اهميت نشاط و هدفمندی در زندگی تاكيد دارد.
فه تاح پاشا:
فه تاح از نظر لغوی به معنی جنبش و پايكوبی است. ملودی اين رقص در سرتاسر كردستان به شكلی يكنواخت و با ريتمی تند اجرا می شود و لذا اين رقص بسيار پرجنب و جوش می باشد. بيشتر مردم كردستان از اين رقص استقبال میكنند. اين رقص نشانگر انسانی است كه به شكرانه كسب موفقيتها و استفاده از نعمتهای خداوندی خوشحالی خودرا به نمايش گذاشته است.
چه پی:
چه پی همانطور كه از اسمش پیداست به معنای چَپ می باشد. ملودی اين آهنگ با وزن دوتايی اجرا شده ودر بيشتر مناطق كردنشين بسيار از آن استقبال می شود. فلسفه اين رقص قوت بخشيدن به قسمت چپ بدن می باشد چرا كه معمولأ قسمت چپ بدن در انجام امور روزمره نقش كمتری داشته و به مرور زمان تنبل می شود و برای استفاده متعادل از تماميت جسمانی همواره بايد بكارگيری اعضای سمت چپ بدن را تقويت كرد. به همين منظور در رقص چه پی قسمت چپ بدن تحرك بيشتری يافته و از خمودگی خارج میگردد.در منطق ه كرمانشاه بيشتر زنها از اين رقص استقبال میكنند.
زه نگی ؛يا؛ زه ندی:
در اين رقص، رقصندگان يك قدم به جلو گذاشته و سپس يك قدم به عقب می روند و اين حالت تا پايان ادامه می يابد. در اين رقص ضرورت احتياط ، دور انديشی و تجزيه و تحليل عملكرد از جانب انسان به تصوير كشيده می شود. درواقع در اين رقص سنجيده گام برداشتن تبليغ می گردد.
سی جار ؛یا؛ سی پییی:
اين نوع رقص با ريتم آرام و گاهأ تند است كه همان طور از اسمش بر میآيد به معنی سه بار است كه در آن سه حركت پا به جلو وجود دارد.
خان ئه ميری:
اين رقص نيز با ريتمی تند همراه است و در آن دستی از هم باز و در بالا قرار میگيرد و حلقه ای بازتر و فراختر میسازد و بيشتر تناسبی است بين حركت دستها و پاها. اين رقص كه در آن گونه ای خود نمايی و غرور خانی نيز ديده می شود تداعی كننده پيروزی و پرواز پرندگان در خاطر است.
منبع:
1 . الياده ، ميرچا: رساله در تاريخ اديان ، ترجمة جلال ستاری ، انتشارت سروش ، تهرا ن 1372
2. جنيدی ، فريدون : نامه فرهنگ ايران ، دفتر دوم ، بنياد نيشابور ، تهران 1358
3 تاريخ تمدنهای آسيای مركزی ، ترجمة صادق ملك شهميرزادی ، دفتر مطالعات بين الملل 1374
4. ذکاء ، یحیی : تاریخ رقص در ایران ، هنر و مردم ، شماره های 188 و 189
5. خسرو ، سینا(کارشناس ارشد تئاتر) : مقاله ، تهران
1 . تاريخچه رقص
آدميان از نهاد خود و بر پايه سرشت طبيعی خويشتن ، هنگام احساس شادی و خوشحالی فراوان ، در اندامهای خود حركت و جنبشی حس می كنند و بی اختيار به جست و خيز می پردازند و فريادها و قهقه های شادمانه از ته دل برمیكشند. نه ما، نه نياكان ما و نه آن آدميان نخستين كه در بن غارها می زيستند، هيچگاه از اين پادگار(عكسالعمل) طبيعی و سرشتی ، بی بهره نبوده ايم ، و آدميان در هرجا و در هرحال ، بهنگام احساس خوشی و لذت فراوان به جنبش و چرخش و جست و خيز پرداخته اند.
2. تقسيم بندی رقصهای كردی
رقصهای محلی كردی را به دو دسته می توان تقسیم نمود:
1 . رقصهای مذهبی
2 . رقصهای محلی كردی(عشيره ای)
رقصهای مذهبی :
منظور از اين رقصها، حركات پر شور دراوايش می باشد كه به سماع معروف بوده و در تكايا اجرا می شود در اين نوع رقص دراويش در عالم بيخودی حركات سر و گردن خود را با موسيقی ريتمیك هماهنگ كرده اصطلاحأ در وجد به سماع می پردازند.
رقصهای محلی كردی(عشيره ای) :
رقصهای محلی كردی را میتوان از ريشه دارترين و كهن ترين رقصها دانست. رقص كردی در گذشته صرفأ با هدف آماده سازی و تقويت نيروی جسمانی و روحی مردم مناطق كردنشين انجام می شد چرا كه مردمان اين مناطق در گذشته های نچندان دور همواره شاهد جنگهای قبيله ای بودند و همين امر حفظ و آمادگی هميشگی را طلب میكرد لذا مردمان اين مناطق در وقفه های بين جنگها و به مناسبتهای مختلف دست در دست يكديگر، آمادگی رزمی و شور و همبستگی پولادين خويش را به رخ دشمنان می كشيدند.
رقص كردی را يك رقص رزمی می دانند كه دارای صلابت و متانتی خاص بوده و يادآور يكپارچگی اين مردمان غيور در تمامی ادوار می باشد. امروزه مجموع اين رقصها را چوپی میگويند كه معمولأ بصورت دسته جمعی اجرا می شوند.
رقصهای محلی با موسيقی كردی پيوندی ابدی داشته و معمولأ زنان و مردان عشاير در مراسم شادی به دور از ابتذال دايره وار دست يكديگر را گرفته به پايكوبی می پردازند، در اصطلاح محلی اين حالت را گه نم و جويعنی (گندم و جو) می نامند که در منطقه مهاباد به آن ره شبه له ک (رَشبَلك) می گويند.
در اين رقصها معمولأ يك نفر كه حركات رقص را بهتر از ديگران می شناسد نقش رهبری گروه رقصندگان را بعهده گرفته و در ابتدای صف رقصندگان می ايستد و با تكا ن دادن دستمالی كه در دست راست دارد ريتمها را به گروه منتقل كرده و در ايجاد هماهنگی لازم آنان را ياری می دهد که اين فردسه ر چوپی کیش(سَرچوپی کِش) ناميده می شود. در اين هنگام ديگر افراد بدون دستمال به رديف در كنار سه ر چوپی کیش به گونه ای قرار میگيرند كه هر يك با دست چپ دست راست نفر بعد را می گيرد اصطلاحأ اين حالت گاوانی ناميده می شود.
در رقصها ی كردی تمامی رقصندگان به سرگروه چشم دوخته و با ايجاد هماهنگی خاصی وحدت و يكپارچگی يك قوم ريشه دار را به تصوير میكشند. برخی رقصهای كردی دارای ملوديهای خاصی بوده و توسط گروهی از زنان و مردان اجرا می شوند و در برخی از رقصها يكی از رقصندگان از ديگران جدا شده و در وسط جمع به تنهايی به هنرنمايی می پردازد و در اين حالت معمولأ رقصنده دو دستمال رنگی
در دستها نگهداشته و با آنها بازی می كند كه اصطلاحأ به اين نوع رقص دوو ده ستماله (دو دستماله) می گويند و بيشتر در كرمانشاه مرسوم است .
نمايشها و رقصهای كردی را میتوان به چند قسمت اصلی ذيل تقسيم كرد:
1. گه ریان(گَریان) 2. پشته پا(پشت پا) 3. هه لگرتن(هَلگرتن) 4. فه تاح پاشا(فَتاح پاشا) 5. چه پی(چَپی) 6. زه نگی ؛یان؛ زه ندی (زَنگی ؛یا؛ زَندی) 7. سی جار ؛یان؛ سی پییی (سه جار ؛یا؛ سه پِیی) 8. خان ئه میری(خان اَمیری) و...
گه ريان:
گه ريان در زبان كردی به معنی گشت و گذار و راه رفتن بوده و حركات مختص اين رقص نيز معنای گشت و گذار را در ذهن تداعی می كنند. گه ريان دارای دو مقام بوده كه يكی متعلق به مناطق روستايی و ديگری مناطق شهری میباشد. اين رقص نرم و آهسته و با لطافتی خاص شروع شده و به تدريج تندتر میشود. ملودی مربوط به اين رقص با تنوع در ريتم و نوساناتی در اجرا تا پايان ادامه می يابد. می توان گفت اين رقص زيبا تبليغی است برای خوب نگريستن در اشياء و طبيعت .اين رقص زندگی را با فراز و نشيب و زير و بمهايش به تصوير كشیده و بر ضرورت بينايی و كسب تجربه برای رويارويی با رودخانه پر تلاطم زندگی تاكيد می کند.
پشته پا:
پشته پا رقصی است كه كمی تندتر از گه ريان اجرا شده و در بيشتر مناطق كردنشين مخصوص مردها می باشد. رقص پشته پا همانطور كه از نامش پيداست انسان را به هوشياری و بكارگيری تجارب فرامی خواند تا مبادا شخص در زندگی از كسی پشت پا بخورد.
هه لگرتن:
هه لگرتن در لغت به معنای بلند كردن چيزی می باشد. اين رقص بسيار پر جنب و جوش و شاد اجرا می شود كه با شور و جنب و جوش بسيار بسوی هدف روانه است. ريتم تند ملودی مخصوص اين رقص هر گونه كسالت و خمودی را نفیكرده و بر اهميت نشاط و هدفمندی در زندگی تاكيد دارد.
فه تاح پاشا:
فه تاح از نظر لغوی به معنی جنبش و پايكوبی است. ملودی اين رقص در سرتاسر كردستان به شكلی يكنواخت و با ريتمی تند اجرا می شود و لذا اين رقص بسيار پرجنب و جوش می باشد. بيشتر مردم كردستان از اين رقص استقبال میكنند. اين رقص نشانگر انسانی است كه به شكرانه كسب موفقيتها و استفاده از نعمتهای خداوندی خوشحالی خودرا به نمايش گذاشته است.
چه پی:
چه پی همانطور كه از اسمش پیداست به معنای چَپ می باشد. ملودی اين آهنگ با وزن دوتايی اجرا شده ودر بيشتر مناطق كردنشين بسيار از آن استقبال می شود. فلسفه اين رقص قوت بخشيدن به قسمت چپ بدن می باشد چرا كه معمولأ قسمت چپ بدن در انجام امور روزمره نقش كمتری داشته و به مرور زمان تنبل می شود و برای استفاده متعادل از تماميت جسمانی همواره بايد بكارگيری اعضای سمت چپ بدن را تقويت كرد. به همين منظور در رقص چه پی قسمت چپ بدن تحرك بيشتری يافته و از خمودگی خارج میگردد.در منطق ه كرمانشاه بيشتر زنها از اين رقص استقبال میكنند.
زه نگی ؛يا؛ زه ندی:
در اين رقص، رقصندگان يك قدم به جلو گذاشته و سپس يك قدم به عقب می روند و اين حالت تا پايان ادامه می يابد. در اين رقص ضرورت احتياط ، دور انديشی و تجزيه و تحليل عملكرد از جانب انسان به تصوير كشيده می شود. درواقع در اين رقص سنجيده گام برداشتن تبليغ می گردد.
سی جار ؛یا؛ سی پییی:
اين نوع رقص با ريتم آرام و گاهأ تند است كه همان طور از اسمش بر میآيد به معنی سه بار است كه در آن سه حركت پا به جلو وجود دارد.
خان ئه ميری:
اين رقص نيز با ريتمی تند همراه است و در آن دستی از هم باز و در بالا قرار میگيرد و حلقه ای بازتر و فراختر میسازد و بيشتر تناسبی است بين حركت دستها و پاها. اين رقص كه در آن گونه ای خود نمايی و غرور خانی نيز ديده می شود تداعی كننده پيروزی و پرواز پرندگان در خاطر است.
منبع:
1 . الياده ، ميرچا: رساله در تاريخ اديان ، ترجمة جلال ستاری ، انتشارت سروش ، تهرا ن 1372
2. جنيدی ، فريدون : نامه فرهنگ ايران ، دفتر دوم ، بنياد نيشابور ، تهران 1358
3 تاريخ تمدنهای آسيای مركزی ، ترجمة صادق ملك شهميرزادی ، دفتر مطالعات بين الملل 1374
4. ذکاء ، یحیی : تاریخ رقص در ایران ، هنر و مردم ، شماره های 188 و 189
5. خسرو ، سینا(کارشناس ارشد تئاتر) : مقاله ، تهران