Mr.Engineer
17th November 2010, 08:07 PM
فهرست
· مقدمه
· علتها
· دوستان ناباب عامل عمده اعتياد
· محل سكونت يا دوست
· ويژگي دوران جواني
· تاثير پذيري
· شرايط عاطفي
· روشهاي مقابله با فشار همسالان
· واكسيناسيون ذهني
· آموزش قاطعیت
· آموزش مهارت های زندگی و اطلا ع رسانی
· پيشنهادات
· منابع مورد استفاده نويسنده مقاله
· منابع
مقدمه:
درهرجامعه اي نيروي فعال وجوان بعنوان يكي ازذخاير و سرمايه هاي آن جامعه محسوب ومطرح مي باشدودرعمل نيز چرخه فعاليت هاي مختلف پيكره اجتماع بطور مستقيم و غير مستقيم متكي به نيرو هاي فوق است كه متاسفانه قشر وسيعي از جوانان و نوجوانان ما اكنون گرفتار اختاپوس اعتياد شده اند كه آنان را در كام خويش فرو مي برد و توان حركت و فكر را از آنان مي گيرد و هستي را از آنها ساقط مي كند.حال سوال اينجاست كه چرا جوانان و نوجوانان ما به اعتياد گرايش پيدا كرده اند و ميل به مصرف اين ماده خانمان سوز را دارند ؟
علتها :
جوانان و نوجوانان بعلت عدم اطلاع از عواقب وخيم و خطرناك اعتياد براي تفريح و خوش گذراني و لذايذ آني ، موادمخدر را مصرف و با تكرار آن معتاد مي شوند .گروهي از جوانان مواد مخدر را وسيله نجات خود از مشكلات دانسته و براي رها شدن از ناراحتي ها و فشار و سختي هاي زندگي مدرن در شهرها بدان پناه مي برند. البته بايد گفت كه گروه ديگري از مردم ممكن است با چنين دشواريهايي روبرو شوند ولي هيچوقت بسراغ اين مواد خطرناك و هستي برانداز نروند.از نظر رواني ، معتادين داراي تعادل رواني نبوده و داراي شخصيت تلقين پذير هستند و غالباً از انواع افسردگي ها رنج مي برند و احساسات پايداري ندارند و مضطرب و بيقرار هستند و عقده حقارت و خودكم بيني دارند و اعتماد به محيط وآينده ندارند و فشار ناشي از مشكلات اقتصادي مي تواند منشاء بسياري از ناهنجاريهاي اجتماعي باشد ، هر زمان ميزان بهره وري و استفاده افراد از امكانات اجتماعي تنظيم شود و آنها به تناسب استعداد از حداقل امكانات اجتماعي برخوردار باشند بسياري از مفاسد اجتماعي خود بخود از بين خواهد رفت و بالعكس ، اگر فشارهاي رواني ناشي از فقر ادامه يابد امكان دارد در يك حد متوقف نشده و به سير قهقرايي خود ادامه دهد و فرد بيمار آلوده به مفاسد اجتماعي در جريان سقوط اين بيماري در سرازيري روي يخ قرار گيرد و به نابودي كشيده شود.گروهي استفاده ازموادمخدر را براي معالجه و تسكين دردهاي جسماني و روحي خود مؤثر مي دانند و بتدريج به اعتياد مبتلاء مي شوند.آزادي بيش ازحدبه جوانان ونوجوانان وعدم مراقبت و راهنمايي آنان درساعات فراغت وبيكاري وعدم علاقه به تفريحات سالم وورزش ازعلل اعتيادبه موادمخدرمي باشند .وجود اختلافات خانوادگي و گاهاً متلاشي شدن كانون گرم خانواده در اثر طلاق ، كمبود محبت ، بيكاري ، عدم دسترسي به امكانات رفاهي و اجتماعي و فرهنگي و بيسوادي و كم سوادي و فقدان احساس مسئوليت و نداشتن چشم انداز درست به آينده نيز از علل مهم اعتياد در قشر جوانان و نوجوانان مي باشد .معاشرت با دوستان و همسالاني كه معتاد هستند و تحريك شدن از طرف آنان و كنجكاو شدن آنها براي مصرف مواد آنان را بسوي مواد مخدر جلب و جذب مي كند .آلوده بودن اجتماع به موادمخدر و دسترسي آسان به آن و داشتن ديدگا ه هاي انحرافي به مسائل زندگي مثل رقابت هاي بيهوده و عدم درك موقعيت و توانايي هاي واقعي خود و به قول معروف يك شبه را صد ساله پيمودن از عوامل ديگر گرايش بسوي اعتياد مي باشد سوء استفاده قاچاقچيان از جوانان و نوجوانان بلاتكليف و رها شده در اجتماع بعنوان ابزار واهرم خود براي فروش و توزيع مواد مخدر كه بهترين شيوه استفاده از اين قشر ، به اعتياد كشاندن آنها است.
دوستان ناباب عامل عمدةاعتياد؟
مواد مخدردركنار فقر و ازدياد جمعيت جزء معضلات جامعة جهاني مي‌باشند . ازآنجا كه اعتياد در سطح كشورمان نيز يكي از مشكلات عمده بشمار مي‌رود ، محقق به منظور روشن نمودن ابعاد اين معضل بعنوان زمينه‌اي براي محدود كردن بحران اعتياد اقدام به بررسي يكي از عوامل گرايش به اعتياد نمود. عاملي كه در مطالعات متعدد بر دخالت آن در اين زمينه صحه گذاشته شده است و چيزي جز دوست ناباب نيست .مطالعات متعددي در زمينة سبب شناسي پديدة اعتياد بعمل آمده و محققان عوامل مختلفي را در ارتباط با شيوع اعتياد معرفي نمود‌ه‌اند . يكي از يافته هاي ثابت تحقيقات نقش عمدة دوستان و همسالان دركشيده شدن به اعتياد است . درپي به اين تحقيقات اشاره مي شود.دوستان و معاشران و بطوركلي همسالان در سال هاي جواني نقش مهمي در كشيده شدن فرد به اعتياد دارند(اورنگ 113 1367 ،كي نيا 283 :1367 نقل از تقوي 275 1377 )درتحقيق فرجادوهمكاران ( 48 : 1374 ) 63 % از نمونه شروع اعتياد را درنتيجة توصية دوستان اعلام‌كرد‌ه‌اند.اين ميزان به نسبتي مشابه در تحقيقات ديگرنيزيافت شده است . 60 % نمونة معتادان مورد بررسي عدالتي( 488 : 1377)توسط دوستان باموادمخدر آشنا شد‌ه‌اند 61 % نمونة موردبررسي زرگر (45: 1378ب) دوستان يا همكاران را اولين پيشنهاد دهندة مصرف مواد مخدر عنوان كرد‌ه‌اند.همچنين فرخاك (36 : 1378) دريافت 4/61 % معتادان يك نمونة كشوري تحت تأثير دوستان به مصرف مواد رويآورد‌ه‌اند. چنانكه گفته شد اين يافته جزء موارد مكرر بوده و در تحقيقات خارج ازكشور نيز به آن اشاره شد‌ه‌است.دينزومارتين(1992 نقل ازسراج خرمي 67 : 1375)دريافتند همة آزمودني هايي كه در ماه قبل از تحقيق مواد مخدر مصرف كرده بودند ، بصورت غيرقابل تغيير دوستاني معتاد داشته‌اند . مطالعات هيوگز (1995 نقل ازعدالتي 487 1377) نشان مي دهد نقش همسالان در گرايش نوجوانان به مواد حائز اهميت بسيار است .بنابر شواهد فوق دوستان نقش تعيين كنند‌ه اي دربروز اعتياد دارند ودر مطلب حاضر سعي مي‌شود ضمن شكافتن ابعاد مختلف اين معضل ، راه حل هايي براي پيشگيري از آن ارائه شود .
محل سكونت يا دوست ؟
معمولاً انتخاب دوست و معاشر با توجه به محل سكونت فرد صورت مي پذيرد. بنابراين نوع دوستان را مي‌توان نمودي از شرايط محيطي و خانوادگي فرد تلقي كرد . بايد توجه داشت كه درمورد پديده هاي اجتماعي نظير اعتياد يك عامل به تنهايي نقش چنداني ندارد و مقادير طرح شدة فوق در مورد علل گرايش به مواد مخدر را مي‌توان بگونه‌اي ديگر نيز توجيه كرد كه درجاي خود مورد بررسي قرار مي‌گيرد . يكي از مسائلي را كه قبل‌از بررسي نقش دوستان درگرايش به مواد بايد مورد توجه قرار داد ، سن شروع مصرف سيگار بعنوان پيش آيند مصرف مواد مخدر است . بررسي هاي متعددي دراين مورد صورت گرفته است 93 % نمونة موردبررسي زرگر(40 : 1378ب) شامل معتادين خود معرف،مصرف سيگار رااز سنين زير 25 سال شروع كرد‌ه‌اند كه محدودة پايين آن زير 10 سالگي است.درمطالعة فرخاك(38 : 1378) معلوم شداكثر معتادين درگروه سني بين 20 تا 30 سالگي هستند و ميانگين سن شروع مصرف سيگار آن ها 8/18 سال مي باشد . بعلاوه دريك مطالعه معلوم شده هرچه سن شروع مصرف سيگار پايين تر باشد سن شروع مصرف مواد نيز پايين تر بوده و پيش آگهي بدتر است (زرگر 79 : 1378ب)، در همين مطالعه سن آغاز مصرف سيگار 2/17 و ميانگين سن مصرف مواد 2/21 گزارش شده است . در تحقيقي پيرامون كودكان خياباني شهرستان اهواز (برات وند 45 : 1378) معلوم شد 90 % نمونة مورد بررسي سيگاري بود‌ه‌اند ، ضمن اينكه ميانگين سن نمونه 5/12 سال بوده است . همچنين در بخش ديگري از همين مطالعه معلوم شد 35% اعضاي نمونه قبل‌از 10 سالگي شروع به مصرف سيگار نمود‌ه‌اند . يك نكتة هشدار دهندة اين مطالعه ، آغاز مصرف مواد توسط برخي از كودكان و بدون مصرف قبلي سيگار توسط آنان است. از آنجا كه ديدگاه سنتي درمورد سير گرايش به مصرف مواد سيگار را بعنوان پيش آيند مصرف مواد تلقي مي‌كند ، با توجه به اين يافته به نظر مي‌رسد ديدگاه مزبور نياز به نقد و تجديد نظر دارد . باتوجه به موارد مطرح شده به نظر مي‌رسد گروه سني نوجوان و جوان جزءگروه هاي درمعرض خطراعتياد باشند اين امر با توجه به جواني جمعيت كشور موضوعي مهم است بر اساس آمار‌ها بيش از 50 % جمعيت كشور زير 25 سال مي باشد
ويژگي دورة جواني:
طي دورة كودكي ، فرد بشدت تحت تأثير خانواده است اما بتدريج و با افزايش سن ، نقش افراد خارج از خانواده بخصوص هم بازي ها و همكلاس ها افزايش مي‌يابد و از اهميت خانواده كاسته مي‌شود . اين شرايط با افزايش سن فرد سير فزاينده مي يابد و طي دورة نوجواني به اوج خود مي‌رسد . دورة نوجواني به خودي خود يكي از حادترين ادوار زندگي است . در اين دوره فشار دوستان و همسالان ممكن است افكار و نوع تربيت خانوادگي او را تحت الشعاع قرار دهد . بسياري از نوجوانان متعلق به خانواده هاي عاري از مواد مخدر ممكن است اولين تجربة استعمال مواد را از دوستان خود فراگيرند (لياقت 53 : 1374) . علاوه براين شرايط ، طي دورة جواني براي فرد نياز‌هاي جديدي بوجود مي‌آيد . بعنوان مثال نياز به كسب هويت ازآن جمله است . چنانچه خانواده و جامعه شرايط لازم براي نيل به هويت فرد را فراهم آورند اين نياز به صورت مناسب برآورده مي‌شود ، درغير اينصورت فرد براي نيل به هويت و ابراز وجود راه هاي انحرافي را برمي‌گزيند ، ازجمله اين راه هاي انحرافي عضويت در گروه هاي كجرو است ، نوجواني كه خوا‌هان تثبيت هويت خود بعنوان عضوي از گروه است با رغبت تام درهمة فعاليت هاي گروه شركت مي‌كند تا وفاداري خود را به گروه ثابت نمايد.براساس همين شرايط درحدود 73 % از مددجوياني كه به دليل اعتياد به كانون اصلاح و تربيت اهواز فرستاده شد‌ه‌اند مصرف سيگار را از مدرسه و در سنين بين 14 - 12 سالگي آغاز كرد‌ه‌اند ( مركز جرمشناسي ادارة كل زندان هاي استان خوزستان : 15 ) .
تأثير پذيري :
از دوست ناباب بعنوان نمودي از مشكلات خانوادگي و محيط زندگي چنانكه ذكر شد فرآيند هويت‌يابي جوان با مشكلاتي همراه است كه به شرط آگاهي والدين و جوانان از اين مشكلات ، طي كردن اين دوره تسهيل مي‌شود . اما در برخي خانواده ها آنقدر مشكل و درگيري وجود دارد كه افراد درگير فرآيند هويت يابي ، به ناگزير از راه هاي انحرافي به اين مهم نايل مي‌آيند . بدليل اين مشكلات ، جوان در خانه امكان ابراز وجود نمي‌يابد ، درعين حال ابراز وجود براي او يك نياز است . اين موقعيت دركنار يك محيط جرم خيز كه درآن استعمال سيگار نشانه اي براي بلوغ و به اصطلاح ‹‹ كسي شدن ›› است ، باعث مي‌شود فرد به سوي كساني سوق داده شود كه امكانات ابراز وجود را در اختيار او قرار دهند . وقتي والدين با جوان برخوردي كودكانه دارند ، سبب مي‌شوند تا وي با انجام رفتار‌هاي مربوط به بزرگسالان ، نشان دهد كه ديگر كودك نيست . دراين شرايط ممكن است فرد به سيگار ، مصرف الكل يا مواد مخدر روي آورد (كرباسي 285 : 1377) .
شرايط عاطفي:
يك موضوع ديگر كه با مشكلات خانوادگي مربوط است ، عدم صميميت و فقدان رابطة عاطفي بين والدين و فرزندان مي‌باشد . زماني كه نياز‌هاي عاطفي جوان در محيط خانواده برآورده نشود ، او سعي مي‌كند اين نياز را با اتكا بر دوستان حل كند و به اصطلاح نگاه به بيرون دارد .ازآنجا كه فقدان تجربه و هيجان پذيري ازجمله مؤلفه هاي دورة جواني است ، دراين جمع هاي دوستانه اموري مانند استعمال سيگار ، مواد مخدر و موضوعات جنسي بعنوان نوعي سرگرمي تلقي مي‌شود . بديهي است كه همة افراد با هدف غرق شدن دراين امور وارد محافل دوستانه نمي‌شوند ، ولي گروه از مكانيزم هايي براي يكدست كردن افراد استفاده مي‌كند كه همة افراد را ناگزير به مشاركت دراين فعاليت ها يا ترك گروه مي‌نمايد . اصرار در استعمال مواد ، سبك مصرف مشاركتي كه درآن اعضاي گروه بصورت دوره مي‌نشينند و به نوبت مواد استعمال مي‌كنند ، تمسخركردن افرادي‌كه از مشاركت امتناع مي‌كنند يا مخاطب قرار دادن آنان با القابي مانند ‹‹ جوجه ، بچه ننه ، آدم حسابي و . . . › ازجملة اين مكانيزم ها است. همچنين شرايط مزبور سبب كاهش اثر تلاش هايي مي‌شود كه در جهت بازپروري معتادين صورت مي‌پذيرد . مثلاً دريك مطالعه معلوم شده است 34 % معتادين سابق بدليل وجود دوستان معتاد و تحت تأثير اصرار هاي آنان مجدداً به اعتياد روي آورد‌ه‌اند (فرجاد 52 : 1374) . البته همين شرايط را با توجه به محيط و برگشت فرد به موقعيتي كه نسبت به نشانه هاي آن شرطي شده و به همين دليل به مصرف مجدد مواد گرايش مي‌يابد ، نيز مي‌توان تبيين نمود.دربرخي تحقيقات علاوه بر تشويق و فشار همسالان ، وجود گسستگي در خانواده ، فقدان رابطه با سايراعضاي خانواده و نااميدي نسبت به آينده ازجمله عوامل مؤثر در پيوستن فرد به گروه همسالان‌كجرو تلقي مي‌شود (عدالتي 49 : 1377) در تحقيقي ديگر (نريماني 122 : 1377) آمده است كه 52 % معتادان نمونة مورد بررسي گفته‌اند كه حداقل يك دوست معتاد داشته‌اند و از جمله عوامل مهم بازگشت مجدد به اعتياد ، دوستان معتاد هستند .
روش هاي مقابله با فشار همسالان:
روش هاي مختلفي براي كاهش فشار ناشي از شرايط گروهي دوستان و همسالان وجود دارد كه همگي برآموزش تأكيد دارند . ازآن جمله واكسيناسيون ذهني ، آموزش قاطعيت و آموزش مهارت هاي زندگي است كه درپي به تفكيك بررسي مي‌شوند .
واكسيناسيون ذهني:
از زمان كشف عوامل ميكروبي ايجاد بيماري هاي واگير توسط پاستور، ايجاد مصونيت در برابر عوامل بيماري زا از طريق واكسينه كردن افراد يكي از طرق مهم پيشگيري از بيماري هاي عفوني بشمار رفته است (مهريار و جزايري 19 : 1377) . هرچند درمورد مشكلات اجتماعي نظير اعتياد امكان واكسيناسيون به معني دقيق آن وجود ندارد ، اما فرض برآن است كه با هشدار دادن به افراد نوعي آمادگي براي مقابله با شرايط سوق دهنده به سوي مصرف مواد درآن ها بوجود مي آيد . ازنظر تاريخي آغاز كاربرد اين روش به دوران جنگ كره برمي‌گردد كه تعداد زيادي از خلبانان آمريكايي به اسارت نيرو‌هاي چيني درآمدند . تجربة ناشي ازاين شرايط باعث شد مطالبي درمورد نحوة مقابله با انديشه هاي كمونيستي به نيرو‌هاي درمعرض خطر اسارت ارائه دهند ، با اين هدف كه درصورت اسارت افراد امكان مقابله با انديشه هاي كمونيستي و مقاومت دربرابر آن ها داشته باشند . نحوة كار بدين گونه بود كه حملاتي خفيف به مباني فكري افراد مي‌شد تا به استدلال دربرابر اين حملات بپردازند (ارونسون 92 : 1991) . درارتباط با اعتياد نيز امكان استفاده از اين روش براي گروه هاي در معرض خطر وجود دارد . با تشخيص دقيق روش هاي اعمال فشار گروهي مي‌توان فرد را براي مقابله با اين شرايط آماده كرد ، درست همانطوركه گويي او را براي مقابله با يك ميكروب آماده مي‌كنيم .
آموزش قاطعيت:
دراين روش فرض برآن است كه نوجوانان بدليل فقدان اعتماد به‌نفس و احساس ضعف در برابر ديگران نمي‌توانند به تقاضا هاي نامعقول آنان جواب منفي بدهند . راه حل پيشنهادي عبارتست از تمرين در شرايط خطرساز كه قبلاً با توجه به شرايط سني و موقعيت اجتماعي فرد مشخص شده است و مشابه سازي اين شرايط مخاطر‌ه آميز بگونه اي كه فرد وقتي در شرايط واقعي قرار گيرد با توجه به تمرين هاي انجام شده توان ايستادگي دربرابر تقاضا هاي نامعقول ازجمله دعوت به استعمال مواد مخدر را داشته باشند. اين شرايط نه‌تنها درمورد پيشگيري از اعتياد بلكه پيشگيري از عود مجدد اعتياد در افراد بازپروري شده نيز مؤثر است. با توجه به سن ، سواد و شرايط اجتماعي فرد امكان استفاده از تمرين فردي ، مشاهدة فيلم مناسب با نياز فرد ويا تركيبي از دو روش وجود دارد. فرض برآن است كه مكانيزم هاي تنبيه و تقويت جانشين ( بندورا 1985 نقل ازسيف 216: 1381 در اين زمينه فعال مي‌شوند و فرد را از عواقب اعمال خود آگاه مي‌كنند
آموزش مهارت هاي زندگي و اطلاع رساني:
دراين روش فرض براين است كه فرد بدليل فقدان تجربه و مهارت ممكن در مسير‌هاي انحرافي گرفتار آيد و ازسوي كساني راهنمايي شود كه فاقد صلاحيت لازم هستند به همين دليل با آموزش مهارت هاي پايه و نيز اطلاع رساني درمورد مخاطرات موجود امكان پرهيزاز شرايط منجربه سوء مصرف وجود دارد.اجزاء اين روش شامل موارد زير هستند
آموزش روش هاي تصميم‌گيري و قبول مسئوليت .
آموزش روش هاي غلبه بر اضطراب و نگراني .
اطلاع رساني دربارة ميزان سوء مصرف مواد بين جوانان و كل جمعيت .
آگاهي و اطلاع رساني دربارة عوارض سوء مصرف مواد .
لازم به توضيح است كه اين برنامه بصورت وسيع تحت عنوان همياران جوان توسط ادارة كل زندان هاي استان خوزستان در سال 1377 انجام شد و با دعوت از دانش‌آموزان دبيرستان هاي اهواز درمجتمع فرهنگي ورزشي سپيد اين ادارة كل ضمن پر كردن قسمتي از اوقات فراغت اين گروه از جوانان آموزش هاي لازم در زمينة اعتياد و مواد مخدر به آنان ارائه شد (زرگر 19 : 1378) .
پيشنهادات:
برنامه‌ريزي براي پر كردن اوقات فراغت جوانان بعنوان يك گروه درمعرض خطر از طريق گسترش فضا هاي ورزشي ، فرهنگي ، هنري و آموزشي .برنامه‌ريزي براي آموزش روش هاي قاطعيت ، مهارت هاي زندگي و واكسيناسيون ذهني به افراد درمعرض خطر .آموزش والدين براي برخورد تربيتي مناسب با فرزندان و امن كردن محيط خانه براي پيشگيري از فرار عاطفي فرزندان و نيز واگذاري مسئوليت و اجازة ابراز وجود به آنان جهت پيشگيري از انتخاب راه هاي انحرافي ابراز وجود ازسوي اين گروه .
ايجاد تشكل هاي دانش‌آموزي بعنوان مفري براي كسب هويت با تأكيد ويژه بر اهداف تفريحي ، آموزشي و هنري .
منابع مورد استفاده براي مقاله:
1-برات وند، محمود - كودكان خياباني ،مطرودين اجتماع - شوراي تحقيقات زندان هاي خوزستان _ 1378
2- تقوي ،نعمت ا.. بررسي عوامل جامعه شناختي اعتياد - سميناراعتياد درتبريز 1377
3- زرگر ، يداله - بررسي وضعيت معتادين خود معرف اهواز- ستاد مبارزه با مواد مخدر رياست جمهوري _ 1378
4- زرگر ، يداله - طرح همياران جوان - ستاد مبارزه با مواد مخدر _ 1378
5- سراج ، ناصر - بررسي الگوي رفتاري معتادين - پايان نامة دكتري _ 1375
6-عدالتي ،غلامحسين - نقش همسالان در گرايش به اعتياد - سمينار اعتياد جوانان تبريز
7- فرجاد محمد حسين و همكاران - اعتياد ، راهنماي كاربردي - انتشارات بدر 1374
8- فرخاك ، داريوش - خلاصة طرح ارزيابي ميزان سوء مصرف مواد UNDCP وبهزيستي - ناگفته ها شمارة 1 _ آبانماه 1378
9- قنبر ، افسانه - رشد نامتناسب جمعيت - فصلنامة پژوهش ، شمارة 13 _ 1374
10-كرباسي ، منيژه - خانواده و اعتياد - سمينار اعتياد جوانان – تبريز _ 1377
11- لياقت ، غلامعلي - مواد مخدر و خانواده - بهداشت جهاني شمارة 3 _ 1374
12-مجموعه مقالات علمي و كاربردي - ادارة كل زندان هاي خوزستان 1378
13-مهريار،اميرهوشنگ وجزايري ،مجتبي - اعتياد،پيشگيري ودرمان روان پويا _1377
14- سيف ، علي اكبر- نظريه هاي ياد گيري - انتشارات ارس باران _ 1381
15-محمود برات وند - شوراي تحقيقات زندان هاي خوزستان
منابع:
1-سايت www.prisons.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.prisons.ir)
2-مقاله دوست ناباب عامل اعتياد نوشته : دهقان
3-مقاله علل گرايش جوانان و نوجوانان به اعتياد نوشته : سيده مريم حسيني
· مقدمه
· علتها
· دوستان ناباب عامل عمده اعتياد
· محل سكونت يا دوست
· ويژگي دوران جواني
· تاثير پذيري
· شرايط عاطفي
· روشهاي مقابله با فشار همسالان
· واكسيناسيون ذهني
· آموزش قاطعیت
· آموزش مهارت های زندگی و اطلا ع رسانی
· پيشنهادات
· منابع مورد استفاده نويسنده مقاله
· منابع
مقدمه:
درهرجامعه اي نيروي فعال وجوان بعنوان يكي ازذخاير و سرمايه هاي آن جامعه محسوب ومطرح مي باشدودرعمل نيز چرخه فعاليت هاي مختلف پيكره اجتماع بطور مستقيم و غير مستقيم متكي به نيرو هاي فوق است كه متاسفانه قشر وسيعي از جوانان و نوجوانان ما اكنون گرفتار اختاپوس اعتياد شده اند كه آنان را در كام خويش فرو مي برد و توان حركت و فكر را از آنان مي گيرد و هستي را از آنها ساقط مي كند.حال سوال اينجاست كه چرا جوانان و نوجوانان ما به اعتياد گرايش پيدا كرده اند و ميل به مصرف اين ماده خانمان سوز را دارند ؟
علتها :
جوانان و نوجوانان بعلت عدم اطلاع از عواقب وخيم و خطرناك اعتياد براي تفريح و خوش گذراني و لذايذ آني ، موادمخدر را مصرف و با تكرار آن معتاد مي شوند .گروهي از جوانان مواد مخدر را وسيله نجات خود از مشكلات دانسته و براي رها شدن از ناراحتي ها و فشار و سختي هاي زندگي مدرن در شهرها بدان پناه مي برند. البته بايد گفت كه گروه ديگري از مردم ممكن است با چنين دشواريهايي روبرو شوند ولي هيچوقت بسراغ اين مواد خطرناك و هستي برانداز نروند.از نظر رواني ، معتادين داراي تعادل رواني نبوده و داراي شخصيت تلقين پذير هستند و غالباً از انواع افسردگي ها رنج مي برند و احساسات پايداري ندارند و مضطرب و بيقرار هستند و عقده حقارت و خودكم بيني دارند و اعتماد به محيط وآينده ندارند و فشار ناشي از مشكلات اقتصادي مي تواند منشاء بسياري از ناهنجاريهاي اجتماعي باشد ، هر زمان ميزان بهره وري و استفاده افراد از امكانات اجتماعي تنظيم شود و آنها به تناسب استعداد از حداقل امكانات اجتماعي برخوردار باشند بسياري از مفاسد اجتماعي خود بخود از بين خواهد رفت و بالعكس ، اگر فشارهاي رواني ناشي از فقر ادامه يابد امكان دارد در يك حد متوقف نشده و به سير قهقرايي خود ادامه دهد و فرد بيمار آلوده به مفاسد اجتماعي در جريان سقوط اين بيماري در سرازيري روي يخ قرار گيرد و به نابودي كشيده شود.گروهي استفاده ازموادمخدر را براي معالجه و تسكين دردهاي جسماني و روحي خود مؤثر مي دانند و بتدريج به اعتياد مبتلاء مي شوند.آزادي بيش ازحدبه جوانان ونوجوانان وعدم مراقبت و راهنمايي آنان درساعات فراغت وبيكاري وعدم علاقه به تفريحات سالم وورزش ازعلل اعتيادبه موادمخدرمي باشند .وجود اختلافات خانوادگي و گاهاً متلاشي شدن كانون گرم خانواده در اثر طلاق ، كمبود محبت ، بيكاري ، عدم دسترسي به امكانات رفاهي و اجتماعي و فرهنگي و بيسوادي و كم سوادي و فقدان احساس مسئوليت و نداشتن چشم انداز درست به آينده نيز از علل مهم اعتياد در قشر جوانان و نوجوانان مي باشد .معاشرت با دوستان و همسالاني كه معتاد هستند و تحريك شدن از طرف آنان و كنجكاو شدن آنها براي مصرف مواد آنان را بسوي مواد مخدر جلب و جذب مي كند .آلوده بودن اجتماع به موادمخدر و دسترسي آسان به آن و داشتن ديدگا ه هاي انحرافي به مسائل زندگي مثل رقابت هاي بيهوده و عدم درك موقعيت و توانايي هاي واقعي خود و به قول معروف يك شبه را صد ساله پيمودن از عوامل ديگر گرايش بسوي اعتياد مي باشد سوء استفاده قاچاقچيان از جوانان و نوجوانان بلاتكليف و رها شده در اجتماع بعنوان ابزار واهرم خود براي فروش و توزيع مواد مخدر كه بهترين شيوه استفاده از اين قشر ، به اعتياد كشاندن آنها است.
دوستان ناباب عامل عمدةاعتياد؟
مواد مخدردركنار فقر و ازدياد جمعيت جزء معضلات جامعة جهاني مي‌باشند . ازآنجا كه اعتياد در سطح كشورمان نيز يكي از مشكلات عمده بشمار مي‌رود ، محقق به منظور روشن نمودن ابعاد اين معضل بعنوان زمينه‌اي براي محدود كردن بحران اعتياد اقدام به بررسي يكي از عوامل گرايش به اعتياد نمود. عاملي كه در مطالعات متعدد بر دخالت آن در اين زمينه صحه گذاشته شده است و چيزي جز دوست ناباب نيست .مطالعات متعددي در زمينة سبب شناسي پديدة اعتياد بعمل آمده و محققان عوامل مختلفي را در ارتباط با شيوع اعتياد معرفي نمود‌ه‌اند . يكي از يافته هاي ثابت تحقيقات نقش عمدة دوستان و همسالان دركشيده شدن به اعتياد است . درپي به اين تحقيقات اشاره مي شود.دوستان و معاشران و بطوركلي همسالان در سال هاي جواني نقش مهمي در كشيده شدن فرد به اعتياد دارند(اورنگ 113 1367 ،كي نيا 283 :1367 نقل از تقوي 275 1377 )درتحقيق فرجادوهمكاران ( 48 : 1374 ) 63 % از نمونه شروع اعتياد را درنتيجة توصية دوستان اعلام‌كرد‌ه‌اند.اين ميزان به نسبتي مشابه در تحقيقات ديگرنيزيافت شده است . 60 % نمونة معتادان مورد بررسي عدالتي( 488 : 1377)توسط دوستان باموادمخدر آشنا شد‌ه‌اند 61 % نمونة موردبررسي زرگر (45: 1378ب) دوستان يا همكاران را اولين پيشنهاد دهندة مصرف مواد مخدر عنوان كرد‌ه‌اند.همچنين فرخاك (36 : 1378) دريافت 4/61 % معتادان يك نمونة كشوري تحت تأثير دوستان به مصرف مواد رويآورد‌ه‌اند. چنانكه گفته شد اين يافته جزء موارد مكرر بوده و در تحقيقات خارج ازكشور نيز به آن اشاره شد‌ه‌است.دينزومارتين(1992 نقل ازسراج خرمي 67 : 1375)دريافتند همة آزمودني هايي كه در ماه قبل از تحقيق مواد مخدر مصرف كرده بودند ، بصورت غيرقابل تغيير دوستاني معتاد داشته‌اند . مطالعات هيوگز (1995 نقل ازعدالتي 487 1377) نشان مي دهد نقش همسالان در گرايش نوجوانان به مواد حائز اهميت بسيار است .بنابر شواهد فوق دوستان نقش تعيين كنند‌ه اي دربروز اعتياد دارند ودر مطلب حاضر سعي مي‌شود ضمن شكافتن ابعاد مختلف اين معضل ، راه حل هايي براي پيشگيري از آن ارائه شود .
محل سكونت يا دوست ؟
معمولاً انتخاب دوست و معاشر با توجه به محل سكونت فرد صورت مي پذيرد. بنابراين نوع دوستان را مي‌توان نمودي از شرايط محيطي و خانوادگي فرد تلقي كرد . بايد توجه داشت كه درمورد پديده هاي اجتماعي نظير اعتياد يك عامل به تنهايي نقش چنداني ندارد و مقادير طرح شدة فوق در مورد علل گرايش به مواد مخدر را مي‌توان بگونه‌اي ديگر نيز توجيه كرد كه درجاي خود مورد بررسي قرار مي‌گيرد . يكي از مسائلي را كه قبل‌از بررسي نقش دوستان درگرايش به مواد بايد مورد توجه قرار داد ، سن شروع مصرف سيگار بعنوان پيش آيند مصرف مواد مخدر است . بررسي هاي متعددي دراين مورد صورت گرفته است 93 % نمونة موردبررسي زرگر(40 : 1378ب) شامل معتادين خود معرف،مصرف سيگار رااز سنين زير 25 سال شروع كرد‌ه‌اند كه محدودة پايين آن زير 10 سالگي است.درمطالعة فرخاك(38 : 1378) معلوم شداكثر معتادين درگروه سني بين 20 تا 30 سالگي هستند و ميانگين سن شروع مصرف سيگار آن ها 8/18 سال مي باشد . بعلاوه دريك مطالعه معلوم شده هرچه سن شروع مصرف سيگار پايين تر باشد سن شروع مصرف مواد نيز پايين تر بوده و پيش آگهي بدتر است (زرگر 79 : 1378ب)، در همين مطالعه سن آغاز مصرف سيگار 2/17 و ميانگين سن مصرف مواد 2/21 گزارش شده است . در تحقيقي پيرامون كودكان خياباني شهرستان اهواز (برات وند 45 : 1378) معلوم شد 90 % نمونة مورد بررسي سيگاري بود‌ه‌اند ، ضمن اينكه ميانگين سن نمونه 5/12 سال بوده است . همچنين در بخش ديگري از همين مطالعه معلوم شد 35% اعضاي نمونه قبل‌از 10 سالگي شروع به مصرف سيگار نمود‌ه‌اند . يك نكتة هشدار دهندة اين مطالعه ، آغاز مصرف مواد توسط برخي از كودكان و بدون مصرف قبلي سيگار توسط آنان است. از آنجا كه ديدگاه سنتي درمورد سير گرايش به مصرف مواد سيگار را بعنوان پيش آيند مصرف مواد تلقي مي‌كند ، با توجه به اين يافته به نظر مي‌رسد ديدگاه مزبور نياز به نقد و تجديد نظر دارد . باتوجه به موارد مطرح شده به نظر مي‌رسد گروه سني نوجوان و جوان جزءگروه هاي درمعرض خطراعتياد باشند اين امر با توجه به جواني جمعيت كشور موضوعي مهم است بر اساس آمار‌ها بيش از 50 % جمعيت كشور زير 25 سال مي باشد
ويژگي دورة جواني:
طي دورة كودكي ، فرد بشدت تحت تأثير خانواده است اما بتدريج و با افزايش سن ، نقش افراد خارج از خانواده بخصوص هم بازي ها و همكلاس ها افزايش مي‌يابد و از اهميت خانواده كاسته مي‌شود . اين شرايط با افزايش سن فرد سير فزاينده مي يابد و طي دورة نوجواني به اوج خود مي‌رسد . دورة نوجواني به خودي خود يكي از حادترين ادوار زندگي است . در اين دوره فشار دوستان و همسالان ممكن است افكار و نوع تربيت خانوادگي او را تحت الشعاع قرار دهد . بسياري از نوجوانان متعلق به خانواده هاي عاري از مواد مخدر ممكن است اولين تجربة استعمال مواد را از دوستان خود فراگيرند (لياقت 53 : 1374) . علاوه براين شرايط ، طي دورة جواني براي فرد نياز‌هاي جديدي بوجود مي‌آيد . بعنوان مثال نياز به كسب هويت ازآن جمله است . چنانچه خانواده و جامعه شرايط لازم براي نيل به هويت فرد را فراهم آورند اين نياز به صورت مناسب برآورده مي‌شود ، درغير اينصورت فرد براي نيل به هويت و ابراز وجود راه هاي انحرافي را برمي‌گزيند ، ازجمله اين راه هاي انحرافي عضويت در گروه هاي كجرو است ، نوجواني كه خوا‌هان تثبيت هويت خود بعنوان عضوي از گروه است با رغبت تام درهمة فعاليت هاي گروه شركت مي‌كند تا وفاداري خود را به گروه ثابت نمايد.براساس همين شرايط درحدود 73 % از مددجوياني كه به دليل اعتياد به كانون اصلاح و تربيت اهواز فرستاده شد‌ه‌اند مصرف سيگار را از مدرسه و در سنين بين 14 - 12 سالگي آغاز كرد‌ه‌اند ( مركز جرمشناسي ادارة كل زندان هاي استان خوزستان : 15 ) .
تأثير پذيري :
از دوست ناباب بعنوان نمودي از مشكلات خانوادگي و محيط زندگي چنانكه ذكر شد فرآيند هويت‌يابي جوان با مشكلاتي همراه است كه به شرط آگاهي والدين و جوانان از اين مشكلات ، طي كردن اين دوره تسهيل مي‌شود . اما در برخي خانواده ها آنقدر مشكل و درگيري وجود دارد كه افراد درگير فرآيند هويت يابي ، به ناگزير از راه هاي انحرافي به اين مهم نايل مي‌آيند . بدليل اين مشكلات ، جوان در خانه امكان ابراز وجود نمي‌يابد ، درعين حال ابراز وجود براي او يك نياز است . اين موقعيت دركنار يك محيط جرم خيز كه درآن استعمال سيگار نشانه اي براي بلوغ و به اصطلاح ‹‹ كسي شدن ›› است ، باعث مي‌شود فرد به سوي كساني سوق داده شود كه امكانات ابراز وجود را در اختيار او قرار دهند . وقتي والدين با جوان برخوردي كودكانه دارند ، سبب مي‌شوند تا وي با انجام رفتار‌هاي مربوط به بزرگسالان ، نشان دهد كه ديگر كودك نيست . دراين شرايط ممكن است فرد به سيگار ، مصرف الكل يا مواد مخدر روي آورد (كرباسي 285 : 1377) .
شرايط عاطفي:
يك موضوع ديگر كه با مشكلات خانوادگي مربوط است ، عدم صميميت و فقدان رابطة عاطفي بين والدين و فرزندان مي‌باشد . زماني كه نياز‌هاي عاطفي جوان در محيط خانواده برآورده نشود ، او سعي مي‌كند اين نياز را با اتكا بر دوستان حل كند و به اصطلاح نگاه به بيرون دارد .ازآنجا كه فقدان تجربه و هيجان پذيري ازجمله مؤلفه هاي دورة جواني است ، دراين جمع هاي دوستانه اموري مانند استعمال سيگار ، مواد مخدر و موضوعات جنسي بعنوان نوعي سرگرمي تلقي مي‌شود . بديهي است كه همة افراد با هدف غرق شدن دراين امور وارد محافل دوستانه نمي‌شوند ، ولي گروه از مكانيزم هايي براي يكدست كردن افراد استفاده مي‌كند كه همة افراد را ناگزير به مشاركت دراين فعاليت ها يا ترك گروه مي‌نمايد . اصرار در استعمال مواد ، سبك مصرف مشاركتي كه درآن اعضاي گروه بصورت دوره مي‌نشينند و به نوبت مواد استعمال مي‌كنند ، تمسخركردن افرادي‌كه از مشاركت امتناع مي‌كنند يا مخاطب قرار دادن آنان با القابي مانند ‹‹ جوجه ، بچه ننه ، آدم حسابي و . . . › ازجملة اين مكانيزم ها است. همچنين شرايط مزبور سبب كاهش اثر تلاش هايي مي‌شود كه در جهت بازپروري معتادين صورت مي‌پذيرد . مثلاً دريك مطالعه معلوم شده است 34 % معتادين سابق بدليل وجود دوستان معتاد و تحت تأثير اصرار هاي آنان مجدداً به اعتياد روي آورد‌ه‌اند (فرجاد 52 : 1374) . البته همين شرايط را با توجه به محيط و برگشت فرد به موقعيتي كه نسبت به نشانه هاي آن شرطي شده و به همين دليل به مصرف مجدد مواد گرايش مي‌يابد ، نيز مي‌توان تبيين نمود.دربرخي تحقيقات علاوه بر تشويق و فشار همسالان ، وجود گسستگي در خانواده ، فقدان رابطه با سايراعضاي خانواده و نااميدي نسبت به آينده ازجمله عوامل مؤثر در پيوستن فرد به گروه همسالان‌كجرو تلقي مي‌شود (عدالتي 49 : 1377) در تحقيقي ديگر (نريماني 122 : 1377) آمده است كه 52 % معتادان نمونة مورد بررسي گفته‌اند كه حداقل يك دوست معتاد داشته‌اند و از جمله عوامل مهم بازگشت مجدد به اعتياد ، دوستان معتاد هستند .
روش هاي مقابله با فشار همسالان:
روش هاي مختلفي براي كاهش فشار ناشي از شرايط گروهي دوستان و همسالان وجود دارد كه همگي برآموزش تأكيد دارند . ازآن جمله واكسيناسيون ذهني ، آموزش قاطعيت و آموزش مهارت هاي زندگي است كه درپي به تفكيك بررسي مي‌شوند .
واكسيناسيون ذهني:
از زمان كشف عوامل ميكروبي ايجاد بيماري هاي واگير توسط پاستور، ايجاد مصونيت در برابر عوامل بيماري زا از طريق واكسينه كردن افراد يكي از طرق مهم پيشگيري از بيماري هاي عفوني بشمار رفته است (مهريار و جزايري 19 : 1377) . هرچند درمورد مشكلات اجتماعي نظير اعتياد امكان واكسيناسيون به معني دقيق آن وجود ندارد ، اما فرض برآن است كه با هشدار دادن به افراد نوعي آمادگي براي مقابله با شرايط سوق دهنده به سوي مصرف مواد درآن ها بوجود مي آيد . ازنظر تاريخي آغاز كاربرد اين روش به دوران جنگ كره برمي‌گردد كه تعداد زيادي از خلبانان آمريكايي به اسارت نيرو‌هاي چيني درآمدند . تجربة ناشي ازاين شرايط باعث شد مطالبي درمورد نحوة مقابله با انديشه هاي كمونيستي به نيرو‌هاي درمعرض خطر اسارت ارائه دهند ، با اين هدف كه درصورت اسارت افراد امكان مقابله با انديشه هاي كمونيستي و مقاومت دربرابر آن ها داشته باشند . نحوة كار بدين گونه بود كه حملاتي خفيف به مباني فكري افراد مي‌شد تا به استدلال دربرابر اين حملات بپردازند (ارونسون 92 : 1991) . درارتباط با اعتياد نيز امكان استفاده از اين روش براي گروه هاي در معرض خطر وجود دارد . با تشخيص دقيق روش هاي اعمال فشار گروهي مي‌توان فرد را براي مقابله با اين شرايط آماده كرد ، درست همانطوركه گويي او را براي مقابله با يك ميكروب آماده مي‌كنيم .
آموزش قاطعيت:
دراين روش فرض برآن است كه نوجوانان بدليل فقدان اعتماد به‌نفس و احساس ضعف در برابر ديگران نمي‌توانند به تقاضا هاي نامعقول آنان جواب منفي بدهند . راه حل پيشنهادي عبارتست از تمرين در شرايط خطرساز كه قبلاً با توجه به شرايط سني و موقعيت اجتماعي فرد مشخص شده است و مشابه سازي اين شرايط مخاطر‌ه آميز بگونه اي كه فرد وقتي در شرايط واقعي قرار گيرد با توجه به تمرين هاي انجام شده توان ايستادگي دربرابر تقاضا هاي نامعقول ازجمله دعوت به استعمال مواد مخدر را داشته باشند. اين شرايط نه‌تنها درمورد پيشگيري از اعتياد بلكه پيشگيري از عود مجدد اعتياد در افراد بازپروري شده نيز مؤثر است. با توجه به سن ، سواد و شرايط اجتماعي فرد امكان استفاده از تمرين فردي ، مشاهدة فيلم مناسب با نياز فرد ويا تركيبي از دو روش وجود دارد. فرض برآن است كه مكانيزم هاي تنبيه و تقويت جانشين ( بندورا 1985 نقل ازسيف 216: 1381 در اين زمينه فعال مي‌شوند و فرد را از عواقب اعمال خود آگاه مي‌كنند
آموزش مهارت هاي زندگي و اطلاع رساني:
دراين روش فرض براين است كه فرد بدليل فقدان تجربه و مهارت ممكن در مسير‌هاي انحرافي گرفتار آيد و ازسوي كساني راهنمايي شود كه فاقد صلاحيت لازم هستند به همين دليل با آموزش مهارت هاي پايه و نيز اطلاع رساني درمورد مخاطرات موجود امكان پرهيزاز شرايط منجربه سوء مصرف وجود دارد.اجزاء اين روش شامل موارد زير هستند
آموزش روش هاي تصميم‌گيري و قبول مسئوليت .
آموزش روش هاي غلبه بر اضطراب و نگراني .
اطلاع رساني دربارة ميزان سوء مصرف مواد بين جوانان و كل جمعيت .
آگاهي و اطلاع رساني دربارة عوارض سوء مصرف مواد .
لازم به توضيح است كه اين برنامه بصورت وسيع تحت عنوان همياران جوان توسط ادارة كل زندان هاي استان خوزستان در سال 1377 انجام شد و با دعوت از دانش‌آموزان دبيرستان هاي اهواز درمجتمع فرهنگي ورزشي سپيد اين ادارة كل ضمن پر كردن قسمتي از اوقات فراغت اين گروه از جوانان آموزش هاي لازم در زمينة اعتياد و مواد مخدر به آنان ارائه شد (زرگر 19 : 1378) .
پيشنهادات:
برنامه‌ريزي براي پر كردن اوقات فراغت جوانان بعنوان يك گروه درمعرض خطر از طريق گسترش فضا هاي ورزشي ، فرهنگي ، هنري و آموزشي .برنامه‌ريزي براي آموزش روش هاي قاطعيت ، مهارت هاي زندگي و واكسيناسيون ذهني به افراد درمعرض خطر .آموزش والدين براي برخورد تربيتي مناسب با فرزندان و امن كردن محيط خانه براي پيشگيري از فرار عاطفي فرزندان و نيز واگذاري مسئوليت و اجازة ابراز وجود به آنان جهت پيشگيري از انتخاب راه هاي انحرافي ابراز وجود ازسوي اين گروه .
ايجاد تشكل هاي دانش‌آموزي بعنوان مفري براي كسب هويت با تأكيد ويژه بر اهداف تفريحي ، آموزشي و هنري .
منابع مورد استفاده براي مقاله:
1-برات وند، محمود - كودكان خياباني ،مطرودين اجتماع - شوراي تحقيقات زندان هاي خوزستان _ 1378
2- تقوي ،نعمت ا.. بررسي عوامل جامعه شناختي اعتياد - سميناراعتياد درتبريز 1377
3- زرگر ، يداله - بررسي وضعيت معتادين خود معرف اهواز- ستاد مبارزه با مواد مخدر رياست جمهوري _ 1378
4- زرگر ، يداله - طرح همياران جوان - ستاد مبارزه با مواد مخدر _ 1378
5- سراج ، ناصر - بررسي الگوي رفتاري معتادين - پايان نامة دكتري _ 1375
6-عدالتي ،غلامحسين - نقش همسالان در گرايش به اعتياد - سمينار اعتياد جوانان تبريز
7- فرجاد محمد حسين و همكاران - اعتياد ، راهنماي كاربردي - انتشارات بدر 1374
8- فرخاك ، داريوش - خلاصة طرح ارزيابي ميزان سوء مصرف مواد UNDCP وبهزيستي - ناگفته ها شمارة 1 _ آبانماه 1378
9- قنبر ، افسانه - رشد نامتناسب جمعيت - فصلنامة پژوهش ، شمارة 13 _ 1374
10-كرباسي ، منيژه - خانواده و اعتياد - سمينار اعتياد جوانان – تبريز _ 1377
11- لياقت ، غلامعلي - مواد مخدر و خانواده - بهداشت جهاني شمارة 3 _ 1374
12-مجموعه مقالات علمي و كاربردي - ادارة كل زندان هاي خوزستان 1378
13-مهريار،اميرهوشنگ وجزايري ،مجتبي - اعتياد،پيشگيري ودرمان روان پويا _1377
14- سيف ، علي اكبر- نظريه هاي ياد گيري - انتشارات ارس باران _ 1381
15-محمود برات وند - شوراي تحقيقات زندان هاي خوزستان
منابع:
1-سايت www.prisons.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.prisons.ir)
2-مقاله دوست ناباب عامل اعتياد نوشته : دهقان
3-مقاله علل گرايش جوانان و نوجوانان به اعتياد نوشته : سيده مريم حسيني