nafise sadeghi
6th December 2008, 01:21 AM
تأثيرات سؤ تغذيه انرژي و پروتئين دركودكان با افزايش مرگ و مير، ابتلا به‌بيماريها، نقص در عملكرد سيستم‌ايمني و تأخير در رشد و نمو حركتي ورواني مشخص مي‌شود.
حدود ۳۰ سال‌قبل سؤتغذيه فقط مفهومي معادل‌كمبود دريافت پروتئين و انرژي‌داشت، اما امروزه نگرش جهان به معني‌سؤ تغذيه تغيير كرده است; علاوه برپروتئين و انرژي گستره وسيعي ازكمبود ريزمغذيها را نيز شامل مي‌شود.كمبود يد در دوران بارداري و اثر آن‌در ايجاد كريتنيسم و تأخير در نموذهني نوزاد، كمبود آهن و تأثيرات آن‌در ايجاد كم خوني و نقص تكامل‌مغزي و كمبود ويتامين A و ايجادشبكوري و كمبود روي در دوران‌بارداري و شيرخوارگي و تأثيري كه به‌صورت كاهش وزن هنگام تولد، تأخيردر رشد كودكان و كاهش تركيبات‌ايمني‌زا افزايش بار ابتلا به بيماريهاي‌عفوني و حتي احتمال افزايش مواردمرگ و مير كودكان دارد، همگي‌نمونه‌هاي بارزي از سؤ تغذيه هستند واهميت پرداختن بيش از پيش كمبودريزمغذيها را مي‌رسانند.
همچنين بر اساس گزارشهاي سازمان‌جهاني بهداشت مشخص شده است‌بيش از ۲ ميليارد نفر از مردم جهان‌مبتلا به كم خوني هستند و حدود ۳/۷ميليارد نفر كمبود آهن دارند. كمبودمتوسط روي تا حدود ۳۰ درصدمي‌باشد. بيش از ۱۰۰ ميليون كودك دردنيا از كمبود ويتامين A رنج مي‌برند.
بررسي مصرف در ايران در سالهاي‌گذشته نشان داده است كه ۹۰ درصد ازجميعت روستايي و ۲۰ درصد ازجمعيت شهري، ويتامين A كمتري‌نسبت به توصيه جهاني در رژيم غذايي‌خود دريافت مي‌كنند.
تعريف:
ريزمغذيها شامل ويتامين و املاح‌مي‌باشند كه در مقايسه با كربوهيدراتها،پروتئين‌ها و چربي‌ها به مقادير جزئي‌براي فرآيندهاي متابوليكي بدن‌ضروري هستند. كمبود برخي از انواع‌ريزمغذيها به ويژه كمبود يد، آهن وويتامين A از مشكلات شايع تغذيه‌اي‌است. در كشور ما نيز شواهد موجودحاكي از آن است كه كمبود يد واختلالات ناشي از آن و فقرآهن وكم‌خوني ناشي از آن مشكلات عمده‌تغذيه‌اي در گروههاي آسيب‌پذير ازجمله كودكان زير ۵ سال است و كمبودويتامين‌هاي A و D در برخي ازمناطق كشور وجود دارد.
كمبودهـــــــــــاي شايع‌ريزمغذيها و آثار آنها:
يــد: يد به طور عمده در غدد تيروئيدوجود دارد و عمل اصلي آن با حضوردو هورمون T۳ و T۴ است و براي‌تكامل و عملكرد طبيعي بدن، مغز ودستگاه عصبي، حفظ گرماي بدن وانرژي ضروري است. كمبود يدعوارضي مانند نازايي، سقط جنين،تولد نوزاد مرده، ناهنجاري‌هاي‌مادرزادي، عقب ماندگي‌هاي ذهني‌گواتر و كريتنيسم را به دنبال دارد.عواقب كمبود يد در دوران جنيني‌شديدتر است.
منابع غذايي يـد:
مهمترين منبع‌طبيعي يد در مواد غذايي دريايي مثل‌ماهي آب‌هاي شور، صدف و جلبك‌دريايي هستند. گياهاني كه در سواحل‌دريا مي‌رويند منابع خوب يد مي‌باشند،اما مواد غذايي كه دور از دريا رشدمي‌كنند يد كمي دارند.
در كشور ما آب و خاك فاقد يدهستند، بنابراين هيچ كدام ازمحصولات غذايي قادر به تأمين يدمورد نياز بدن نمي‌باشند. مطمئن‌ترين‌راه براي تأمين يد كافي استفاده ازنمك يددار است.
آهن:
آهن در ساختمان هموگلوبين وبيوگلوبين و بعضي از آنزيم‌ها شركت‌دارد. كمبود آهن و كم خوني ناشي ازآن جمله مشكلات اساسي بهداشت‌عمومي در دنيا به شمار مي‌رود كه آثارنامطلوب آن بر تكامل جسمي ورفتاري و كاهش بازده كاري افراد به‌اثبات رسيده است. تأمين آهن موردنياز كودكان در سال اول زندگي توجه‌خاصي را لازم دارد. ميزان آهن شيرمادر كم است اما قابليت جذب بالايي‌دارد و ذخيره آهن شيرخوار و آهن شيرمادر، نياز شيرخوار را در ۴ تا ۶ ماه‌اول زندگي تأمين مي‌كند. از شش‌ماهگي به بعد با كاهش ذخيره آهن نيازكودك به مقدار قابل ملاحظه‌اي‌افزايش مي‌يابد.
منابع غذايي آهن:
در مواد غذايي دونوع «آهن هم» و «غيرهم» وجود دارد.آهن «هم» در گوشت قرمز، ماهي، مرغ‌و جگر وجود دارد. آهن «هم» ازقابليت جذب بالايي برخوردار است ودر حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد آن جذب‌مي‌شود. آهن غير هم در منابع گياهي(مانند غلات، حبوبات) سبزيحات سبزتيره (مثل اسفناج و جعفري)، انواع‌مغزها: (پسته، بادام، گردو و فندق).انواع خشكبار (برگه هلو، زردآلو، خرماو كشمش) و همچنين زرده تخم‌مرغ‌وجود دارد. جذب آهن غير هم شديداتحت تأثير تركيب رژيم غذايي قرارمي‌گيرد و در صورت وجود كاهش‌دهنده‌هاي جذب آهن مانند نيتات،اگزالات و تائن‌ها به مقدار زيادي‌كاهش مي‌يابد. جذب آهن غير هم دربهترين شرايط ۳ تا ۸ درصد است.وجود موادغذايي حاوي ويتامين Cجذب آهن غير هم را چند برابر افزايش‌مي‌دهد.
عوامل متعددي در بروزكمبود آهن نقش دارندكه عبارتند از:
رژيم غذايي فاقد از آهن، از دست‌دادن خون، افزايش نياز به آهن دردوران كودكي، نوجواني و بارداري‌هاي‌مكرر و با فاصله كم، ابتلاي مكرر به‌بيماريهاي عفوني، محروميت از شيرمادر، شروع نكردن به موقع تغذيه‌تكميلي و يا نامناسب بودن غذاي‌كودك.
جهت پيشگيري از كمبود آهن دادن«قطره آهن» از پايان شش ماهگي و ياهمزمان با شروع تغذيه تكميلي تا پايان۲۴ ماهگي و براي شيرخواراني كه باوزن كمتر از ۲۵۰۰ گرم متولدمي‌شوند، از زماني كه وزن آنها به دوبرابر وزن هنگام تولد مي‌رسد تا پايان۲۴ ماهگي توصيه مي‌شود. همچنين‌مادران باردار بايد از پايان ماه چهارم‌بارداري تا ۳ ماه پس از زايمان روزانه‌يك عدد قرص سولفات فرو مصرف‌نمايند.
ويتامين A:
به گروهي از تركيباتي‌اطلاق مي‌گردد كه به طور كلي به دودسته ويتامين A (رتينوئيدها) و پيش‌سازهاي ويتامين A (كاروتيفوئيدها)تقسيم مي‌شوند; از جمله نقشهاي‌حياتي ويتامين A در بدن پيشگيري ازبروز عفونت، كمك به سلامت پوست وبافتهاي مخاطي دهان، دستگاه گوارش،مجاري تنفسي و چشمها و تأمين رشدكودكان است. در دهه‌هاي اخير اهميت‌ويتامين A در محافظت كودكان عليه‌كوري شناخته شده است.
منابع غذايي:
ويتامين A در موادغذايي حيواني و پيش ساز آن درموادغذايي گياهي وجود دارد. شيرپرچربي، خامه، كره، پنير پرچرب وزرده تخم مرغ، منابع خوب ويتامين Aهستند. جگر، منبع غني ويتامين Aاست. مصرف جگر هفته‌اي يا ده روزيك بار مي‌تواند ميزان نياز به ويتامينa را طي يك هفته تأمين نمايد.سبزيها و ميوه‌هاي زرد، نارنجي، قرمزو سبز تيره منبع خوب كارتيفوئيدهاهستند.
علل كمبود ويتامين Aعبارتند از:
دسترسي نداشتن به غذاي كافي به‌علت فقر و پايين بودن سطح درآمد،موجود نبودن موادغذايي حاوي‌ويتامين A در منطقه، محدوديت‌چربي در برنامه غذايي روزانه، كاهش‌جذب مثلا در موارد سؤ جذب، افزايش‌نياز دورانهاي مختلف زندگي مثلابارداري و شيردهي، عدم تغذيه كودك‌با شير مادر، تغذيه كمكي نامناسب،ابتلاي مكرر به بيماريهاي عفوني.
روي:
روي به طور گسترده اما نابرابردر گياهان و حيوانات و انسان وجوددارد. بيشترين غلظت آن در بدن دراستخوانها، كبد، مو، پوست و غده‌پروستات است.
كمبود روي با علايمي نظير كوتاهي قد،كم خوني خفيف، تأخير و كندي رشد،تأخير بلوغ جنسي، نقص در حواس‌چشايي و بويايي، تأخير در بهبودزخمها، اختلالات رفتاري، نقص ايمني‌همراه است.
منابع غذايي:
روي در تمام‌موادغذايي حيواني و گياهي كه منبع‌جذب پروتئين هستند وجود دارد.منابع غني آن عبارتند از: صدف،گوشت‌ها، گوشت مرغ، تخم مرغ،حبوبات و بادام زميني، موادغذايي لبني‌و غلات سبوس دار، سبزيهاي سبز تيره‌و زرد تيره مقادير خوبي روي به بدن‌مي‌رسانند. ميوه‌ها و ساير سبزيها مقداركمي از اين عنصر را دارند. روي‌موجود در موادغذايي حيواني نسبت به‌روي موجود موادغذايي گياهي بهترجذب مي‌شود.
علل كمبود روي عبارتنداز:
دريافت كم روي از برنامه غذايي‌روزانه، افزايش از دست دهي روي ازطريق دستگاه گوارش يا ادراري‌كودكان مبتلا به سؤ تغذيه پروتئين وانرژي.
ويتامين D:
يكي از منابع خوب«ويتامين D» نور خورشيد است كه ازطريق تابش مستقيم خورشيد برپوست بدن به دست مي‌آيد. پوشيدن‌لباس، دود، گرد و غبار، شيشه پنجره،هواي ابري و كرمهاي ضد آفتاب مانع‌رسيدن اشعه ماوراي بنفش به بدن وتبديل پيش سازها به ويتامين Dمي‌شوند.
افرادي كه شب كار هستند و روزهامي‌خوابند، كساني كه در آب و هواي‌سرد زندگي مي‌كنند و مجبورند داخل‌منزل بمانند، افراد ناتوان كه در معرض‌نور خورشيد قرار نمي‌گيرند واشخاصي‌كه تمام سطح بدن خود را با لباس‌مي‌پوشانند، بيشتر به منابع غذايي‌حاوي ويتامين D نياز دارند.
موادغذايي به طور طبيعي مقدار كمي‌ويتامين D دارند. ماهي‌هاي چرب مثل‌ساردين و روغن كبد ماهي منابع غذايي‌غني از ويتامين D هستند. كمبودويتامين D منجر به كاهش جذب‌كلسيم مي‌شود. بيماري راشيتيسم ازجمله عوارض كمبود ويتامين D مي‌باشد.
ميزان ويتامين D مورد نيازشيرخواران و كودكان روزانه ۴۰۰واحد است. بنابراين توصيه مي‌شودقطره A+d يا مولتي ويتامين از روزپانزدهم پس از تولد تا يك سالگي به‌آنان داده شود. استفاده از نور مستقيم‌آفتاب (نه از پشت شيشه) به مدت ۱۰دقيقه در روز به طوري كه صورت ودست و پاي كودك در معرض آفتاب‌قرار گيرد نيز توصيه مي‌شود
حدود ۳۰ سال‌قبل سؤتغذيه فقط مفهومي معادل‌كمبود دريافت پروتئين و انرژي‌داشت، اما امروزه نگرش جهان به معني‌سؤ تغذيه تغيير كرده است; علاوه برپروتئين و انرژي گستره وسيعي ازكمبود ريزمغذيها را نيز شامل مي‌شود.كمبود يد در دوران بارداري و اثر آن‌در ايجاد كريتنيسم و تأخير در نموذهني نوزاد، كمبود آهن و تأثيرات آن‌در ايجاد كم خوني و نقص تكامل‌مغزي و كمبود ويتامين A و ايجادشبكوري و كمبود روي در دوران‌بارداري و شيرخوارگي و تأثيري كه به‌صورت كاهش وزن هنگام تولد، تأخيردر رشد كودكان و كاهش تركيبات‌ايمني‌زا افزايش بار ابتلا به بيماريهاي‌عفوني و حتي احتمال افزايش مواردمرگ و مير كودكان دارد، همگي‌نمونه‌هاي بارزي از سؤ تغذيه هستند واهميت پرداختن بيش از پيش كمبودريزمغذيها را مي‌رسانند.
همچنين بر اساس گزارشهاي سازمان‌جهاني بهداشت مشخص شده است‌بيش از ۲ ميليارد نفر از مردم جهان‌مبتلا به كم خوني هستند و حدود ۳/۷ميليارد نفر كمبود آهن دارند. كمبودمتوسط روي تا حدود ۳۰ درصدمي‌باشد. بيش از ۱۰۰ ميليون كودك دردنيا از كمبود ويتامين A رنج مي‌برند.
بررسي مصرف در ايران در سالهاي‌گذشته نشان داده است كه ۹۰ درصد ازجميعت روستايي و ۲۰ درصد ازجمعيت شهري، ويتامين A كمتري‌نسبت به توصيه جهاني در رژيم غذايي‌خود دريافت مي‌كنند.
تعريف:
ريزمغذيها شامل ويتامين و املاح‌مي‌باشند كه در مقايسه با كربوهيدراتها،پروتئين‌ها و چربي‌ها به مقادير جزئي‌براي فرآيندهاي متابوليكي بدن‌ضروري هستند. كمبود برخي از انواع‌ريزمغذيها به ويژه كمبود يد، آهن وويتامين A از مشكلات شايع تغذيه‌اي‌است. در كشور ما نيز شواهد موجودحاكي از آن است كه كمبود يد واختلالات ناشي از آن و فقرآهن وكم‌خوني ناشي از آن مشكلات عمده‌تغذيه‌اي در گروههاي آسيب‌پذير ازجمله كودكان زير ۵ سال است و كمبودويتامين‌هاي A و D در برخي ازمناطق كشور وجود دارد.
كمبودهـــــــــــاي شايع‌ريزمغذيها و آثار آنها:
يــد: يد به طور عمده در غدد تيروئيدوجود دارد و عمل اصلي آن با حضوردو هورمون T۳ و T۴ است و براي‌تكامل و عملكرد طبيعي بدن، مغز ودستگاه عصبي، حفظ گرماي بدن وانرژي ضروري است. كمبود يدعوارضي مانند نازايي، سقط جنين،تولد نوزاد مرده، ناهنجاري‌هاي‌مادرزادي، عقب ماندگي‌هاي ذهني‌گواتر و كريتنيسم را به دنبال دارد.عواقب كمبود يد در دوران جنيني‌شديدتر است.
منابع غذايي يـد:
مهمترين منبع‌طبيعي يد در مواد غذايي دريايي مثل‌ماهي آب‌هاي شور، صدف و جلبك‌دريايي هستند. گياهاني كه در سواحل‌دريا مي‌رويند منابع خوب يد مي‌باشند،اما مواد غذايي كه دور از دريا رشدمي‌كنند يد كمي دارند.
در كشور ما آب و خاك فاقد يدهستند، بنابراين هيچ كدام ازمحصولات غذايي قادر به تأمين يدمورد نياز بدن نمي‌باشند. مطمئن‌ترين‌راه براي تأمين يد كافي استفاده ازنمك يددار است.
آهن:
آهن در ساختمان هموگلوبين وبيوگلوبين و بعضي از آنزيم‌ها شركت‌دارد. كمبود آهن و كم خوني ناشي ازآن جمله مشكلات اساسي بهداشت‌عمومي در دنيا به شمار مي‌رود كه آثارنامطلوب آن بر تكامل جسمي ورفتاري و كاهش بازده كاري افراد به‌اثبات رسيده است. تأمين آهن موردنياز كودكان در سال اول زندگي توجه‌خاصي را لازم دارد. ميزان آهن شيرمادر كم است اما قابليت جذب بالايي‌دارد و ذخيره آهن شيرخوار و آهن شيرمادر، نياز شيرخوار را در ۴ تا ۶ ماه‌اول زندگي تأمين مي‌كند. از شش‌ماهگي به بعد با كاهش ذخيره آهن نيازكودك به مقدار قابل ملاحظه‌اي‌افزايش مي‌يابد.
منابع غذايي آهن:
در مواد غذايي دونوع «آهن هم» و «غيرهم» وجود دارد.آهن «هم» در گوشت قرمز، ماهي، مرغ‌و جگر وجود دارد. آهن «هم» ازقابليت جذب بالايي برخوردار است ودر حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد آن جذب‌مي‌شود. آهن غير هم در منابع گياهي(مانند غلات، حبوبات) سبزيحات سبزتيره (مثل اسفناج و جعفري)، انواع‌مغزها: (پسته، بادام، گردو و فندق).انواع خشكبار (برگه هلو، زردآلو، خرماو كشمش) و همچنين زرده تخم‌مرغ‌وجود دارد. جذب آهن غير هم شديداتحت تأثير تركيب رژيم غذايي قرارمي‌گيرد و در صورت وجود كاهش‌دهنده‌هاي جذب آهن مانند نيتات،اگزالات و تائن‌ها به مقدار زيادي‌كاهش مي‌يابد. جذب آهن غير هم دربهترين شرايط ۳ تا ۸ درصد است.وجود موادغذايي حاوي ويتامين Cجذب آهن غير هم را چند برابر افزايش‌مي‌دهد.
عوامل متعددي در بروزكمبود آهن نقش دارندكه عبارتند از:
رژيم غذايي فاقد از آهن، از دست‌دادن خون، افزايش نياز به آهن دردوران كودكي، نوجواني و بارداري‌هاي‌مكرر و با فاصله كم، ابتلاي مكرر به‌بيماريهاي عفوني، محروميت از شيرمادر، شروع نكردن به موقع تغذيه‌تكميلي و يا نامناسب بودن غذاي‌كودك.
جهت پيشگيري از كمبود آهن دادن«قطره آهن» از پايان شش ماهگي و ياهمزمان با شروع تغذيه تكميلي تا پايان۲۴ ماهگي و براي شيرخواراني كه باوزن كمتر از ۲۵۰۰ گرم متولدمي‌شوند، از زماني كه وزن آنها به دوبرابر وزن هنگام تولد مي‌رسد تا پايان۲۴ ماهگي توصيه مي‌شود. همچنين‌مادران باردار بايد از پايان ماه چهارم‌بارداري تا ۳ ماه پس از زايمان روزانه‌يك عدد قرص سولفات فرو مصرف‌نمايند.
ويتامين A:
به گروهي از تركيباتي‌اطلاق مي‌گردد كه به طور كلي به دودسته ويتامين A (رتينوئيدها) و پيش‌سازهاي ويتامين A (كاروتيفوئيدها)تقسيم مي‌شوند; از جمله نقشهاي‌حياتي ويتامين A در بدن پيشگيري ازبروز عفونت، كمك به سلامت پوست وبافتهاي مخاطي دهان، دستگاه گوارش،مجاري تنفسي و چشمها و تأمين رشدكودكان است. در دهه‌هاي اخير اهميت‌ويتامين A در محافظت كودكان عليه‌كوري شناخته شده است.
منابع غذايي:
ويتامين A در موادغذايي حيواني و پيش ساز آن درموادغذايي گياهي وجود دارد. شيرپرچربي، خامه، كره، پنير پرچرب وزرده تخم مرغ، منابع خوب ويتامين Aهستند. جگر، منبع غني ويتامين Aاست. مصرف جگر هفته‌اي يا ده روزيك بار مي‌تواند ميزان نياز به ويتامينa را طي يك هفته تأمين نمايد.سبزيها و ميوه‌هاي زرد، نارنجي، قرمزو سبز تيره منبع خوب كارتيفوئيدهاهستند.
علل كمبود ويتامين Aعبارتند از:
دسترسي نداشتن به غذاي كافي به‌علت فقر و پايين بودن سطح درآمد،موجود نبودن موادغذايي حاوي‌ويتامين A در منطقه، محدوديت‌چربي در برنامه غذايي روزانه، كاهش‌جذب مثلا در موارد سؤ جذب، افزايش‌نياز دورانهاي مختلف زندگي مثلابارداري و شيردهي، عدم تغذيه كودك‌با شير مادر، تغذيه كمكي نامناسب،ابتلاي مكرر به بيماريهاي عفوني.
روي:
روي به طور گسترده اما نابرابردر گياهان و حيوانات و انسان وجوددارد. بيشترين غلظت آن در بدن دراستخوانها، كبد، مو، پوست و غده‌پروستات است.
كمبود روي با علايمي نظير كوتاهي قد،كم خوني خفيف، تأخير و كندي رشد،تأخير بلوغ جنسي، نقص در حواس‌چشايي و بويايي، تأخير در بهبودزخمها، اختلالات رفتاري، نقص ايمني‌همراه است.
منابع غذايي:
روي در تمام‌موادغذايي حيواني و گياهي كه منبع‌جذب پروتئين هستند وجود دارد.منابع غني آن عبارتند از: صدف،گوشت‌ها، گوشت مرغ، تخم مرغ،حبوبات و بادام زميني، موادغذايي لبني‌و غلات سبوس دار، سبزيهاي سبز تيره‌و زرد تيره مقادير خوبي روي به بدن‌مي‌رسانند. ميوه‌ها و ساير سبزيها مقداركمي از اين عنصر را دارند. روي‌موجود در موادغذايي حيواني نسبت به‌روي موجود موادغذايي گياهي بهترجذب مي‌شود.
علل كمبود روي عبارتنداز:
دريافت كم روي از برنامه غذايي‌روزانه، افزايش از دست دهي روي ازطريق دستگاه گوارش يا ادراري‌كودكان مبتلا به سؤ تغذيه پروتئين وانرژي.
ويتامين D:
يكي از منابع خوب«ويتامين D» نور خورشيد است كه ازطريق تابش مستقيم خورشيد برپوست بدن به دست مي‌آيد. پوشيدن‌لباس، دود، گرد و غبار، شيشه پنجره،هواي ابري و كرمهاي ضد آفتاب مانع‌رسيدن اشعه ماوراي بنفش به بدن وتبديل پيش سازها به ويتامين Dمي‌شوند.
افرادي كه شب كار هستند و روزهامي‌خوابند، كساني كه در آب و هواي‌سرد زندگي مي‌كنند و مجبورند داخل‌منزل بمانند، افراد ناتوان كه در معرض‌نور خورشيد قرار نمي‌گيرند واشخاصي‌كه تمام سطح بدن خود را با لباس‌مي‌پوشانند، بيشتر به منابع غذايي‌حاوي ويتامين D نياز دارند.
موادغذايي به طور طبيعي مقدار كمي‌ويتامين D دارند. ماهي‌هاي چرب مثل‌ساردين و روغن كبد ماهي منابع غذايي‌غني از ويتامين D هستند. كمبودويتامين D منجر به كاهش جذب‌كلسيم مي‌شود. بيماري راشيتيسم ازجمله عوارض كمبود ويتامين D مي‌باشد.
ميزان ويتامين D مورد نيازشيرخواران و كودكان روزانه ۴۰۰واحد است. بنابراين توصيه مي‌شودقطره A+d يا مولتي ويتامين از روزپانزدهم پس از تولد تا يك سالگي به‌آنان داده شود. استفاده از نور مستقيم‌آفتاب (نه از پشت شيشه) به مدت ۱۰دقيقه در روز به طوري كه صورت ودست و پاي كودك در معرض آفتاب‌قرار گيرد نيز توصيه مي‌شود