poune
30th October 2010, 08:05 PM
اثرات قطعي و احتمالي پرتوها
اثرات قطعي بيولوژيكي پرتوها معمولاً زماني بروز مي كند كه پرتوگيري از حد آستانه مجاز تعريف شده، بيشتر باشد. ملتهب شدن پوست، تغييرات خوني، آب مرواريد و... از اثرات قطعي پرتوها هستند.
اما اثرات احتمالي پرتوها، اثراتي هستند كه براي بروز آنها معمولاً آستانه مجاز تعريف شده وجود ندارد، نظير سرطان هاي مختلف و عوارض سوء آن روي نسل هاي آينده. اين اثرات همان گونه كه از نامشان پيداست به صورت تصادفي پديدار مي شوند و حتي ممكن است در شخصي كه در معرض تابش پرتوها قرار نگرفته است، هم مشاهده شوند. به عنوان مثال چنانچه به رابطه ميان سيگار كشيدن و احتمال بروز سرطان ريه توجه شود، ملاحظه خواهد شد كه احتمال بروز سرطان ريه در همان افراد سيگاري بيش از ساير افراد است و اين احتمال در مورد افرادي كه بيشتر سيگار مي كشند نيز به شدت افزايش مي يابد، اما در عين حال هنوز نمي توان مدعي شد كه سيگار كشيدن حتي به صورت افراطي، الزاماً مي تواند به طور يقين منجر به سرطان ريه شود.
اثرات عمومي پرتو بر سلول
به طور كلي پرتوها به صورت مستقيم و غيرمستقيم بر سلول اثر مي گذارند. بنا به تئوري سلولي كه در قرن نوزدهم پايه گذاري شد، سلول واحد ساختماني و واحد كار حياتي موجود زنده است و هر سلول از سلول قبلي به وجود مي آيد.
پيكر موجودات زنده تك سلولي، تنها از يك سلول ساخته شده است و همه فعاليت هاي حياتي آن توسط همان سلول منفرد انجام مي شود. حال آنكه پيكر موجودات زنده پرسلولي شامل مجموعه اي از اين واحدهاي زنده است. ساختمان سلول بدن انسان از دو قسمت سيتوپلاسم و هسته تشكيل شده كه به وسيله غشا و پلاسمايي احاطه شده است.
آسيب پذيري بافت هاي بدن در مقابل پرتو
بافت هاي بدن از نظر آسيب پذيري در مقابل پرتو، به دو گروه بافت هاي حساس و بافت هاي مقاوم به پرتو تقسيم بندي مي شوند.
بافت هاي حساس به پرتو عبارتند از مغز استخوان، سلول هاي جنسي، بافت هاي لنفاوي، مخاط دستگاه گوارش و گلو، اپيدرم پوست و فوليكول ها. بافت هاي مقاوم به پرتو نيز عبارتند از استخوان ها و بافت هاي استخواني، عضلات و بافت هاي عضلاني و بافت عصبي.
ايجاد وقفه در تقسيم سلولي، جهش ژني، شكست كروموزومي و مرگ سلولي، از جمله اثرات مستقيم پرتو بر سلول است.
از خاصيت مرگ سلولي در اثر پرتو در رشته پرتودرماني براي از بين بردن سلول هاي سرطاني و درمان تومورهاي بدخيم استفاده مي شود. اثر راديوشيمي هم از آثار غيرمستقيم پرتو بر سلول است كه موجب تغييرات در اجزاي شيميايي آن مي شود به نحوي كه مولكول هاي يونيزه شده با عناصر شيميايي مشابهي كه قبلاً يونيزه شده وارد عمل مي شوند.
اثرات زودرس و تاخيري پرتو بر انسان
پرتوگيري با دوز زياد در مدت زمان بسيار كم كه در فاصله زماني كوتاه باعث بروز اثرات بيولوژيكي نظير سرخي پوست، التهاب و سرخي شديد پوست يا تاول مرطوب مي شود را پرتوگيري حاد و اثرات ناشي از آن را اثرات زودرس مي گويند.
اين اثرات زودرس عبارتند از اثر سرخي ملايم، اثر تاول مرطوب، مرگ سلولي، اثرات روي عناصر خوني، اثرات روي سلول هاي جنسي و اثرات دوره جنيني.
به طور مثال برخورد پرتو با سلول هاي جنسي مي تواند باعث كاهش تعداد آنها شده، عقيمي موقت و حتي عقيمي دائم را نيز به دنبال داشته باشد. همچنين پرتوهاي يون ساز در جنين مي تواند موجب سقط جنين، عقب ماندگي ذهني، لوسمي، ايجاد فتق، نقص كليه، ناموزون بودن دندان ها، ناهنجاري هاي اسكلتي، كوتاهي قد و ساير ناهنجاري ها شود.
علاوه بر اين پرتوگيري درازمدت با دوز كم كه ممكن است اثرات آن بعدها مشاهده شود را پرتوگيري مزمن و اثر ناشي از آن را اثرات تاخيري نظير بروز سرطان مي نامند.
تاثير پرتوگيري بر تمام بدن
اگر تمام بدن تحت تاثير پرتو با دوز بالا قرار گيرد، ممكن است اثرات آن بر هريك از اعضاي بدن، يكجا بروز كند. اثر عمومي پرتو روي اعضاي مختلف بدن تقريباً متفاوت است و در برخي از اعضاي بدن شديد و در برخي خفيف تر است.
در برخورد پرتو به تمام بدن با دوز كمتر از حدود 25/0 "گري( "واحد اندازه گيري پرتوها) ممكن است اثر كلينيكي مشاهده نشود و تنها با انجام آزمايش هاي اختصاصي از جمله بررسي هاي كروموزومي، آثار احتمالي قابل تشخيص است.
از دوز حدود يك گري به بالا، فرد پرتوديده علائم كلينيكي از خود نشان مي دهد كه شامل بي اشتهايي، تهوع، استفراغ و اسهال است.
پس از پرتوگيري حدود 4 گري، علائمي چون سردرد، استفراغ، اسهال و تب بروز مي كند و پس از چند روز جوش هاي كوچك در دهان و گلو مشاهده مي شود كه با كم شدن تدريجي وزن بدن همراه است.
در طول دومين هفته، معمولاً بهبودي وضع ظاهري و از بين رفتن علائم ذكر شده قبلي، يا كاهش وزن با دامنه هاي متفاوت، مشاهده مي شود.
در طول سومين هفته بروز علائم قبلي با شدت بيشتر همراه با عقيمي است. ثبات وزن در اين دوره، علامت بهبودي بيمار است، اما شخص پرتوديده اي كه در سومين هفته نيز به تدريج وزنش كم شود در طول چهارمين هفته به احتمال قوي خواهد مرد.
درمان قطعي
اقداماتي كه براي نجات اين گونه بيماران مي توان انجام داد جدا كردن بيمار و قرار دادن او در اتاق استريل است تا از ابتلا به ساير بيماري ها در امان باشد.
تجويز دقيق آنتي بيوتيك و پيوند مغز استخوان در مراكز پزشكي ويژه درصورتي كه موقعيت و وضعيت بيمار اجازه دهد مجاز است كه در اين صورت هم درمان قطعي نيست.
در هر حال اقدامات لازم براي افرادي كه پرتوگيري بالايي دارند شامل استراحت مطلق، جبران كمبود آب بدن از طريق تزريق سرم هاي مختلف و درصورت آلودگي داخلي، برطرف كردن داخلي آلودگي موضعي و تجويز دارو است.
اثرات قطعي بيولوژيكي پرتوها معمولاً زماني بروز مي كند كه پرتوگيري از حد آستانه مجاز تعريف شده، بيشتر باشد. ملتهب شدن پوست، تغييرات خوني، آب مرواريد و... از اثرات قطعي پرتوها هستند.
اما اثرات احتمالي پرتوها، اثراتي هستند كه براي بروز آنها معمولاً آستانه مجاز تعريف شده وجود ندارد، نظير سرطان هاي مختلف و عوارض سوء آن روي نسل هاي آينده. اين اثرات همان گونه كه از نامشان پيداست به صورت تصادفي پديدار مي شوند و حتي ممكن است در شخصي كه در معرض تابش پرتوها قرار نگرفته است، هم مشاهده شوند. به عنوان مثال چنانچه به رابطه ميان سيگار كشيدن و احتمال بروز سرطان ريه توجه شود، ملاحظه خواهد شد كه احتمال بروز سرطان ريه در همان افراد سيگاري بيش از ساير افراد است و اين احتمال در مورد افرادي كه بيشتر سيگار مي كشند نيز به شدت افزايش مي يابد، اما در عين حال هنوز نمي توان مدعي شد كه سيگار كشيدن حتي به صورت افراطي، الزاماً مي تواند به طور يقين منجر به سرطان ريه شود.
اثرات عمومي پرتو بر سلول
به طور كلي پرتوها به صورت مستقيم و غيرمستقيم بر سلول اثر مي گذارند. بنا به تئوري سلولي كه در قرن نوزدهم پايه گذاري شد، سلول واحد ساختماني و واحد كار حياتي موجود زنده است و هر سلول از سلول قبلي به وجود مي آيد.
پيكر موجودات زنده تك سلولي، تنها از يك سلول ساخته شده است و همه فعاليت هاي حياتي آن توسط همان سلول منفرد انجام مي شود. حال آنكه پيكر موجودات زنده پرسلولي شامل مجموعه اي از اين واحدهاي زنده است. ساختمان سلول بدن انسان از دو قسمت سيتوپلاسم و هسته تشكيل شده كه به وسيله غشا و پلاسمايي احاطه شده است.
آسيب پذيري بافت هاي بدن در مقابل پرتو
بافت هاي بدن از نظر آسيب پذيري در مقابل پرتو، به دو گروه بافت هاي حساس و بافت هاي مقاوم به پرتو تقسيم بندي مي شوند.
بافت هاي حساس به پرتو عبارتند از مغز استخوان، سلول هاي جنسي، بافت هاي لنفاوي، مخاط دستگاه گوارش و گلو، اپيدرم پوست و فوليكول ها. بافت هاي مقاوم به پرتو نيز عبارتند از استخوان ها و بافت هاي استخواني، عضلات و بافت هاي عضلاني و بافت عصبي.
ايجاد وقفه در تقسيم سلولي، جهش ژني، شكست كروموزومي و مرگ سلولي، از جمله اثرات مستقيم پرتو بر سلول است.
از خاصيت مرگ سلولي در اثر پرتو در رشته پرتودرماني براي از بين بردن سلول هاي سرطاني و درمان تومورهاي بدخيم استفاده مي شود. اثر راديوشيمي هم از آثار غيرمستقيم پرتو بر سلول است كه موجب تغييرات در اجزاي شيميايي آن مي شود به نحوي كه مولكول هاي يونيزه شده با عناصر شيميايي مشابهي كه قبلاً يونيزه شده وارد عمل مي شوند.
اثرات زودرس و تاخيري پرتو بر انسان
پرتوگيري با دوز زياد در مدت زمان بسيار كم كه در فاصله زماني كوتاه باعث بروز اثرات بيولوژيكي نظير سرخي پوست، التهاب و سرخي شديد پوست يا تاول مرطوب مي شود را پرتوگيري حاد و اثرات ناشي از آن را اثرات زودرس مي گويند.
اين اثرات زودرس عبارتند از اثر سرخي ملايم، اثر تاول مرطوب، مرگ سلولي، اثرات روي عناصر خوني، اثرات روي سلول هاي جنسي و اثرات دوره جنيني.
به طور مثال برخورد پرتو با سلول هاي جنسي مي تواند باعث كاهش تعداد آنها شده، عقيمي موقت و حتي عقيمي دائم را نيز به دنبال داشته باشد. همچنين پرتوهاي يون ساز در جنين مي تواند موجب سقط جنين، عقب ماندگي ذهني، لوسمي، ايجاد فتق، نقص كليه، ناموزون بودن دندان ها، ناهنجاري هاي اسكلتي، كوتاهي قد و ساير ناهنجاري ها شود.
علاوه بر اين پرتوگيري درازمدت با دوز كم كه ممكن است اثرات آن بعدها مشاهده شود را پرتوگيري مزمن و اثر ناشي از آن را اثرات تاخيري نظير بروز سرطان مي نامند.
تاثير پرتوگيري بر تمام بدن
اگر تمام بدن تحت تاثير پرتو با دوز بالا قرار گيرد، ممكن است اثرات آن بر هريك از اعضاي بدن، يكجا بروز كند. اثر عمومي پرتو روي اعضاي مختلف بدن تقريباً متفاوت است و در برخي از اعضاي بدن شديد و در برخي خفيف تر است.
در برخورد پرتو به تمام بدن با دوز كمتر از حدود 25/0 "گري( "واحد اندازه گيري پرتوها) ممكن است اثر كلينيكي مشاهده نشود و تنها با انجام آزمايش هاي اختصاصي از جمله بررسي هاي كروموزومي، آثار احتمالي قابل تشخيص است.
از دوز حدود يك گري به بالا، فرد پرتوديده علائم كلينيكي از خود نشان مي دهد كه شامل بي اشتهايي، تهوع، استفراغ و اسهال است.
پس از پرتوگيري حدود 4 گري، علائمي چون سردرد، استفراغ، اسهال و تب بروز مي كند و پس از چند روز جوش هاي كوچك در دهان و گلو مشاهده مي شود كه با كم شدن تدريجي وزن بدن همراه است.
در طول دومين هفته، معمولاً بهبودي وضع ظاهري و از بين رفتن علائم ذكر شده قبلي، يا كاهش وزن با دامنه هاي متفاوت، مشاهده مي شود.
در طول سومين هفته بروز علائم قبلي با شدت بيشتر همراه با عقيمي است. ثبات وزن در اين دوره، علامت بهبودي بيمار است، اما شخص پرتوديده اي كه در سومين هفته نيز به تدريج وزنش كم شود در طول چهارمين هفته به احتمال قوي خواهد مرد.
درمان قطعي
اقداماتي كه براي نجات اين گونه بيماران مي توان انجام داد جدا كردن بيمار و قرار دادن او در اتاق استريل است تا از ابتلا به ساير بيماري ها در امان باشد.
تجويز دقيق آنتي بيوتيك و پيوند مغز استخوان در مراكز پزشكي ويژه درصورتي كه موقعيت و وضعيت بيمار اجازه دهد مجاز است كه در اين صورت هم درمان قطعي نيست.
در هر حال اقدامات لازم براي افرادي كه پرتوگيري بالايي دارند شامل استراحت مطلق، جبران كمبود آب بدن از طريق تزريق سرم هاي مختلف و درصورت آلودگي داخلي، برطرف كردن داخلي آلودگي موضعي و تجويز دارو است.