diamonds55
4th December 2008, 02:53 AM
اینكه زلزله‌ها در كجا رخ مي‌دهند قابل پیش‌بینی است، اما اینكه در چه زمان و با چه قدرتی اتفاق مي‌افتند هنوز یك معماست و در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در واقع با اینكه پیش‌بینی حوادث طبیعی از جمله زلزله از آرزوهای دیرینه بشر محسوب مي‌شود، اما دانشمندان همچنان در تلاشند راهی برای پیش‌بینی حوادث كنترل‌نشدنی چون زلزله بیابند.
اهمیت پیش‌بینی زلزله باعث شده نخستین همایش پیش‌بینی زلزله با محوریت پیش‌یابی زلزله در كشور برگزار شود كه در آن به نصب و راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند و ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در كشور اشاره شده است.
مردم عامی، در كلامی ساده زلزله را حركت ناگهانی زمین ناشی از خشم نیروهای ماوراء‌الطبیعه و خدایان بر بندگان عاصی و عصیانگر مي‌دانند و شاید به همین دلیل است كه سابقه پیش‌بینی زلزله به زمان امپراتوري‌های چین بر‌مي‌گردد. آنها از منجمان مي‌خواستند زلزله‌ها را پیش‌بینی كنند تا به این ترتیب از خشم خدایان در امان بمانند.
البته اگرچه در گذر زمان دیدگاه عمومی نسبت به زلزله تغییر كرد، اما از آنجا كه این پدیده از جمله حوادث غیرمترقبه‌ای محسوب مي‌شود كه بیشتر محدوده جهان را با خود درگیر كرده است، تلاش برای پیش‌بینی زلزله تاكنون ادامه پیدا كرده و امروز كشورهای پیشرفته و صاحب علم و دانش، دانشمندان خود را موظف كرده‌اند در این زمینه دست به تحقیق و تفحص بزنند. هرچند با وجود تمام تلاش‌ها هنوز به نتایج امیدواركننده‌ای نرسیده‌اند.
در هر حال، پژوهشگران با تحت نظر قرار دادن تغییرات ژئوفیزیكی، ژئو شیمیایی، زیست‌شناختی در مناطقی كه احتمال زلزله مي‌رود سعی كرده‌اند به شواهد علمی دست یابند. اگر چه پاره‌ای از زلزله‌ها با توجه به علائم از قبل پیش‌بینی و از خطرات آن كاسته شده اما وجود همان علائم در جای دیگر یا نبود هر یك از علائم فوق نتوانسته موفقیت‌آمیز باشد.
یكی از علائمی كه در پیش‌بینی مورد استفاده قرار مي‌گیرد تجزیه و تحلیل پس‌لرزه‌ها است. چنان‌كه در شهر اورویل كالیفرنیا، زلزله‌سنج‌ها تعداد زیادی از زلزله‌های كوچك و معینی با بزرگی 7/4 را ثبت كرده بودند و تعداد زلزله‌های كوچك در حال افزایش بود و بر همین اساس متخصصان توانستند زلزله را پیش‌بینی كنند و در آگوست 1975 زلزله‌ای با بزرگی 7/5 اتفاق افتاد.
با وجود این زلزله‌های مرگباری اتفاق افتاده‌اند كه از قبل زلزله‌ای نداشته‌اند یا درمناطقی كه یك دوره آرامش فعال را پشت سر گذاشته‌اند، زلزله‌ای اتفاق افتاده است. به همین دلیل، پیش‌بینی زلزله از مسائلی است كه دانشمندان جهان را همچنان به تحقیق وادار مي‌كند.
ورود به فضای تحقیقاتی
اگر چه در كشور ما در سالیان گذشته مطالعات متعددی در مقوله پیش‌بینی زلزله انجام شده، اما تا همین چند سال پیش به محض اینكه محققی به دستاوردی در زمینه پیش‌بینی احتمالی زلزله دست مي‌یافت، این مساله بلافاصله به محافل عمومی كشیده مي‌شد.
اما امروزه وقتی محققی به دستاوردی دست مي‌یابد، سعی مي‌كند از حالت هیجانی خارج و وارد فضای علمی و پژوهشی شود، شاید به همین علت است كه كشور در زمینه پیش‌بینی زلزله در حال وارد شدن به فضای تحقیقاتی و پژوهشی است.
به گفته دكتر مهدی زارع، معاون پژوهشی فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله از 20 سال گذشته تاكنون اقدامات خوبی درخصوص پیش‌بینی با هدف كاهش خطر زلزله در كشور صورت گرفته است، اما با توجه به زلزله‌خیز بودن كشور اقدامات اساسي‌تری مورد نیاز است. اهمیت پیش‌بینی زلزله باعث شده تا نخستین همایش پیش‌بینی زلزله با محوریت پیش‌یابی زلزله در كشور برگزار شود. این همایش مي‌تواند سرآغاز شناسایی متخصصان این حوزه و دعوت از آنها برای گسترش مطالعات باشد.
ضمن آن‌كه آشنایی متخصصان با تازه‌ترین اطلاعات علمی وفنی در زمینه مطالعه پیش نشانگرها، پیش‌یابی زلزله و ارائه نتایج كارهای پژوهشی در سطح كشور و ارائه برنامه‌های مركز ملی پیش‌بینی زلزله پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله و دیگر موسسه‌ها و گروه‌های فعال را هم مي‌توان از دیگر اهداف برگزاری این همایش دانست.
محورهای برگزاری این همایش نیز شامل امكان‌سنجی پیش‌بینی زلزله، معرفی پیش نشانگرهای مكانی و زمانی زلزله، معرفی مطالعات موردی انجام شده در زمینه شناخت، رصد و بررسی پیش نشانگرهای زلزله مي‌شوند.
زارع مي‌افزاید: پیش‌یابی به معنای پیش‌بینی احتمالی زلزله است ودر دنیای امروز بیشتر تحقیقات و مقالاتی كه درخصوص زلزله نوشته مي‌شود به سمت و سوی پیش‌یابی مي‌رود.
به‌طور كلی در بحث پیش‌یابی زلزله، بازه زمانی و مكانی وجود دارد، یعنی احتمال وقوع زلزله در یك زمان و مكان مشخص پیش‌بینی مي‌شود. خوشبختانه كشور ما در مقایسه با كشورهای زلزله‌خیز از نظر علمی دارای پایگاه‌های خوبی است، اما باید این علم به مرحله عمل دراید
سامانه‌های هوشمند زلزله
مطالعات لرزه‌خیزی و پیش‌یابی زلزله در منطقه جنوب البرز مركزی بویژه تهران از اواخر سال گذشته آغاز شده است.
در این مطالعات با بررسی آمار زلزله‌های گذشته و روند فعالیت گسل‌ها، احتمال وقوع زلزله در این مناطق بررسی مي‌شود. البته پیش از این هم این طرح در مناطق زلزله‌خیز مانند بندرعباس اجرا شده و به نتایج خوبی رسیده، به‌نحوی كه در این منطقه چند زلزله با بزرگی 4 و 5 ریشتر پیش‌یابی شده است.در منطقه جنوب شرقی تهران نیز در شهرهای گرمسار و ورامین زمین‌لرزه‌هایی در شهریور سال گذشته و در یك بازه زمانی یك‌ماهه پیش‌یابی شده است.
كارشناسان بر این باورند كه جمع‌آوری اطلاعات گسل‌های تهران تا شعاع 150 كیلومتری شهر از‌جمله؛ گسل‌های مشاء، شمال تهران، ری، طالقان و ایوانكی دارای اهمیت است.با توجه به راه‌اندازی شبكه‌های پیش نشانگر، حركات گسل‌های مهم تهران از طریق ثبت لرزه‌ای تحت نظر قرار گرفته شده است. صاحب‌نظران معتقدند در حال حاضر تهران در سكوت لرزه‌ای قرار گرفته است كه این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.
تسنیمی مي‌افزاید: بعضی از زمین‌لرزه‌ها در بازه زمانی و مكانی مد نظر قرار مي‌گیرند و طبق مطالعات، معلوم شده این نمونه‌ها در زاگرس بسیار زیادند.
تسنیمی با اشاره به استفاده و به كارگیری ازسامانه هوشمند مي‌گوید: در این زمینه امروزه وابستگی به كشورهای غربی پیدا شده، لذا در عرصه‌های تجهیزات، امكانات مكانیك و سیستم‌های ماهواره‌ای بشدت باید كار شود. با بكارگیری سامانه‌های هوشمند حتی مي‌توانیم به سمتی برویم كه با تجهیزات مدرن تاریخچه وقوع زلزله‌ها را در بیاوریم كما اینكه ما در این عرصه ضعیف هستیم.
تسنیمی مي‌افزاید: سامانه‌های هوشمند هم در شكل شناسایی گسل‌ها و در سیستم‌های شبكه زلزله نگاری و لرزه‌نگاری كاربرد دارد و هم در سیستم‌های ماهواره‌ای كه ما مي‌توانیم اطلاعات را از طریق ماهواره به دست بیاوریم؛ در‌این‌خصوص تاكنون حركت‌های خوبی صورت گرفته كه لازم است با شتاب بیشتری دنبال شود 25 ایستگاه لرزه‌نگاری طی 5 سال اینده در كشور نصب مي‌شوند. دكتر عباسعلی تسنیمی، رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در اولین همایش پیش‌یابی زلزله با اعلام این مطلب افزود: در مبحث پیش‌بینی زلزله، یك روی سكه مردم هستند كه آگاهی آنها نسبت به این مسائل پایین است و روی دیگر آن پیدا كردن راه‌های علمی است كه متاسفانه دیده شده گاهی مطلب مطرح مي‌شود و بعضی از مسوولان هم تحت تاثیر قرار مي‌گیرند.
اهمیت پیش‌بینی زلزله باعث شده نخستین همایش پیش‌بینی زلزله با محوریت پیش‌یابی زلزله در كشور برگزار شود كه در آن به نصب و راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند و ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در كشور اشاره شده است.
مردم عامی، در كلامی ساده زلزله را حركت ناگهانی زمین ناشی از خشم نیروهای ماوراء‌الطبیعه و خدایان بر بندگان عاصی و عصیانگر مي‌دانند و شاید به همین دلیل است كه سابقه پیش‌بینی زلزله به زمان امپراتوري‌های چین بر‌مي‌گردد. آنها از منجمان مي‌خواستند زلزله‌ها را پیش‌بینی كنند تا به این ترتیب از خشم خدایان در امان بمانند.
البته اگرچه در گذر زمان دیدگاه عمومی نسبت به زلزله تغییر كرد، اما از آنجا كه این پدیده از جمله حوادث غیرمترقبه‌ای محسوب مي‌شود كه بیشتر محدوده جهان را با خود درگیر كرده است، تلاش برای پیش‌بینی زلزله تاكنون ادامه پیدا كرده و امروز كشورهای پیشرفته و صاحب علم و دانش، دانشمندان خود را موظف كرده‌اند در این زمینه دست به تحقیق و تفحص بزنند. هرچند با وجود تمام تلاش‌ها هنوز به نتایج امیدواركننده‌ای نرسیده‌اند.
در هر حال، پژوهشگران با تحت نظر قرار دادن تغییرات ژئوفیزیكی، ژئو شیمیایی، زیست‌شناختی در مناطقی كه احتمال زلزله مي‌رود سعی كرده‌اند به شواهد علمی دست یابند. اگر چه پاره‌ای از زلزله‌ها با توجه به علائم از قبل پیش‌بینی و از خطرات آن كاسته شده اما وجود همان علائم در جای دیگر یا نبود هر یك از علائم فوق نتوانسته موفقیت‌آمیز باشد.
یكی از علائمی كه در پیش‌بینی مورد استفاده قرار مي‌گیرد تجزیه و تحلیل پس‌لرزه‌ها است. چنان‌كه در شهر اورویل كالیفرنیا، زلزله‌سنج‌ها تعداد زیادی از زلزله‌های كوچك و معینی با بزرگی 7/4 را ثبت كرده بودند و تعداد زلزله‌های كوچك در حال افزایش بود و بر همین اساس متخصصان توانستند زلزله را پیش‌بینی كنند و در آگوست 1975 زلزله‌ای با بزرگی 7/5 اتفاق افتاد.
با وجود این زلزله‌های مرگباری اتفاق افتاده‌اند كه از قبل زلزله‌ای نداشته‌اند یا درمناطقی كه یك دوره آرامش فعال را پشت سر گذاشته‌اند، زلزله‌ای اتفاق افتاده است. به همین دلیل، پیش‌بینی زلزله از مسائلی است كه دانشمندان جهان را همچنان به تحقیق وادار مي‌كند.
ورود به فضای تحقیقاتی
اگر چه در كشور ما در سالیان گذشته مطالعات متعددی در مقوله پیش‌بینی زلزله انجام شده، اما تا همین چند سال پیش به محض اینكه محققی به دستاوردی در زمینه پیش‌بینی احتمالی زلزله دست مي‌یافت، این مساله بلافاصله به محافل عمومی كشیده مي‌شد.
اما امروزه وقتی محققی به دستاوردی دست مي‌یابد، سعی مي‌كند از حالت هیجانی خارج و وارد فضای علمی و پژوهشی شود، شاید به همین علت است كه كشور در زمینه پیش‌بینی زلزله در حال وارد شدن به فضای تحقیقاتی و پژوهشی است.
به گفته دكتر مهدی زارع، معاون پژوهشی فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله از 20 سال گذشته تاكنون اقدامات خوبی درخصوص پیش‌بینی با هدف كاهش خطر زلزله در كشور صورت گرفته است، اما با توجه به زلزله‌خیز بودن كشور اقدامات اساسي‌تری مورد نیاز است. اهمیت پیش‌بینی زلزله باعث شده تا نخستین همایش پیش‌بینی زلزله با محوریت پیش‌یابی زلزله در كشور برگزار شود. این همایش مي‌تواند سرآغاز شناسایی متخصصان این حوزه و دعوت از آنها برای گسترش مطالعات باشد.
ضمن آن‌كه آشنایی متخصصان با تازه‌ترین اطلاعات علمی وفنی در زمینه مطالعه پیش نشانگرها، پیش‌یابی زلزله و ارائه نتایج كارهای پژوهشی در سطح كشور و ارائه برنامه‌های مركز ملی پیش‌بینی زلزله پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله و دیگر موسسه‌ها و گروه‌های فعال را هم مي‌توان از دیگر اهداف برگزاری این همایش دانست.
محورهای برگزاری این همایش نیز شامل امكان‌سنجی پیش‌بینی زلزله، معرفی پیش نشانگرهای مكانی و زمانی زلزله، معرفی مطالعات موردی انجام شده در زمینه شناخت، رصد و بررسی پیش نشانگرهای زلزله مي‌شوند.
زارع مي‌افزاید: پیش‌یابی به معنای پیش‌بینی احتمالی زلزله است ودر دنیای امروز بیشتر تحقیقات و مقالاتی كه درخصوص زلزله نوشته مي‌شود به سمت و سوی پیش‌یابی مي‌رود.
به‌طور كلی در بحث پیش‌یابی زلزله، بازه زمانی و مكانی وجود دارد، یعنی احتمال وقوع زلزله در یك زمان و مكان مشخص پیش‌بینی مي‌شود. خوشبختانه كشور ما در مقایسه با كشورهای زلزله‌خیز از نظر علمی دارای پایگاه‌های خوبی است، اما باید این علم به مرحله عمل دراید
سامانه‌های هوشمند زلزله
مطالعات لرزه‌خیزی و پیش‌یابی زلزله در منطقه جنوب البرز مركزی بویژه تهران از اواخر سال گذشته آغاز شده است.
در این مطالعات با بررسی آمار زلزله‌های گذشته و روند فعالیت گسل‌ها، احتمال وقوع زلزله در این مناطق بررسی مي‌شود. البته پیش از این هم این طرح در مناطق زلزله‌خیز مانند بندرعباس اجرا شده و به نتایج خوبی رسیده، به‌نحوی كه در این منطقه چند زلزله با بزرگی 4 و 5 ریشتر پیش‌یابی شده است.در منطقه جنوب شرقی تهران نیز در شهرهای گرمسار و ورامین زمین‌لرزه‌هایی در شهریور سال گذشته و در یك بازه زمانی یك‌ماهه پیش‌یابی شده است.
كارشناسان بر این باورند كه جمع‌آوری اطلاعات گسل‌های تهران تا شعاع 150 كیلومتری شهر از‌جمله؛ گسل‌های مشاء، شمال تهران، ری، طالقان و ایوانكی دارای اهمیت است.با توجه به راه‌اندازی شبكه‌های پیش نشانگر، حركات گسل‌های مهم تهران از طریق ثبت لرزه‌ای تحت نظر قرار گرفته شده است. صاحب‌نظران معتقدند در حال حاضر تهران در سكوت لرزه‌ای قرار گرفته است كه این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.
تسنیمی مي‌افزاید: بعضی از زمین‌لرزه‌ها در بازه زمانی و مكانی مد نظر قرار مي‌گیرند و طبق مطالعات، معلوم شده این نمونه‌ها در زاگرس بسیار زیادند.
تسنیمی با اشاره به استفاده و به كارگیری ازسامانه هوشمند مي‌گوید: در این زمینه امروزه وابستگی به كشورهای غربی پیدا شده، لذا در عرصه‌های تجهیزات، امكانات مكانیك و سیستم‌های ماهواره‌ای بشدت باید كار شود. با بكارگیری سامانه‌های هوشمند حتی مي‌توانیم به سمتی برویم كه با تجهیزات مدرن تاریخچه وقوع زلزله‌ها را در بیاوریم كما اینكه ما در این عرصه ضعیف هستیم.
تسنیمی مي‌افزاید: سامانه‌های هوشمند هم در شكل شناسایی گسل‌ها و در سیستم‌های شبكه زلزله نگاری و لرزه‌نگاری كاربرد دارد و هم در سیستم‌های ماهواره‌ای كه ما مي‌توانیم اطلاعات را از طریق ماهواره به دست بیاوریم؛ در‌این‌خصوص تاكنون حركت‌های خوبی صورت گرفته كه لازم است با شتاب بیشتری دنبال شود 25 ایستگاه لرزه‌نگاری طی 5 سال اینده در كشور نصب مي‌شوند. دكتر عباسعلی تسنیمی، رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در اولین همایش پیش‌یابی زلزله با اعلام این مطلب افزود: در مبحث پیش‌بینی زلزله، یك روی سكه مردم هستند كه آگاهی آنها نسبت به این مسائل پایین است و روی دیگر آن پیدا كردن راه‌های علمی است كه متاسفانه دیده شده گاهی مطلب مطرح مي‌شود و بعضی از مسوولان هم تحت تاثیر قرار مي‌گیرند.