دایناسورها

[*FATIMA*]

دایناسورها چگونه موجوداتی بودند ؟
دایناسورها یا مارمولکهای وحشتناک ، حیوانات قبل از تاریخ بودند که برخی از آنها رشد فوق العاده داشتند و از فیل نیز بزرگتر و سنگینتر بودند و برخی دیگر ، به اندازه یک گربه خانگی بودند.
دایناسورها شباهتی به هیچ یک از خزندگان امروزی روی زمین نداشتند . پوست بدن آنها ضخیم و پوشیده از فلسهای حفاظت کننده بود . آنها دارای دم درازی شبیه مارمولکها بودند . طزیقه ی راه رفتن آنها شبیه مارمولکها نبود ؛ بر روی پاهای خود می ایستادند و هنگام راه رفتن و یا دویدن مانند اسب یا شترمرغ حرکت میکردند .
برخی از دایناسورها گیاهخوار و برخی دیگر گوشتخوار بودند . دایناسورهای گوشتخوار ، اغلب دارای دندانهای تیز و پنچه های تیز و قوی بودند ؛ در حالی که دندان گیاهخواران یا کند و کوتاه بود و یا این جانوران دارای نوکهای بدون دندان شبیه پرندگان بودند . این حیوانات در قسمت عقبی دهان دارای دندانهای مضرسی بودند که برای خرد کردن و ساییدن برگها و علوفه به کار میرفتند . چشمهای قوی و نیز حس بویایی پیشرفته ی دایناسورها ، آنها را از خطر دشمنان حفاظت میکرد .
انواع دایناسورها :
دایناسورها به دو گروه بزرگ تقسیم میشوند :
1/ سوریسکینها (Saurischians ) یا مارمولک سانان که اسنخوانهای قسمت میانی ران آنان ، شبیه مارمولکها ، به دو طرف متمایل بود . کلیه دایناسورهای گوشتخوار و بزرگترین گیاهخواران به این گروه تعلق داشتند .
2/ ارنیتیسکینها (Ornithischians ) یا پرنده سانان که استخوانهای میانی ران آنها مانند پرندگان بود ؛ یعنی ، برخلاف گروه قبل ، استخوانها به طرف یکدیگر متمایل بودند .
استخوان بندی این حیوانات ، به انواع مختلف ، دارای صفحات استخوانی گوناگون و یا زره دار و شاخدار بوده و آنها پاهایی شبیه پرندگان و بالاخره ، کاسه ی سر استخوانی محکمی داشتند .
اجداد دایناسورها :
حدود 230 میلیون سال پیش ، خزندگان کوچک و فعالی که از یک خرگوش بزرگتر نبودند ، میزیستند که لاگوسوکید (Lagosuchid ) یا تمساح خرگوش مانند نام داشتند . این حیوانات که بر روی چهار دست و پا راه میرفتند شکارچی سایر حیوانات بودند . احتمال میدهند که این خزندگان بر روی پاهای عقب میدویدند . این دایناسورهای اولیه که به اندازه یک انسان رشد میکردند ، شکارچیانی با دندانهای بسیار تیز بودند که وزن آنها در حدود یک سگ بزرگی امروزی بود .
زمان حضور دایناسورها :
دایناسورها نزدیک به 230 میلیون سال قبل به وجود آمدند و به سرعت در سراسر جهان پراکنده شدند . طی حدود 160 میلیون سال ، این موجودات حکمرانان کره ی زمین بودند و سپس ، به طور ناگهانی و اسرارآمیزی ناپدید شدند .
دوره ی تریاسTriassic times
تریاس اولین دوره از زمان حیات دایناسورها بود . در این زمان ، خشکیهای زمین قاره ی بسیار وسیعی را تشکیل میدادند و زمین ، به صورت امروزی ، به قاره های مختلف تقسیم نشده بود . هوای این اَبَرقاره که کلیه ی خشکیهای زمین را به صورت یکپارچه دربرمیگرفت گرم و خشک بود . در این شرایط ، دایناسورها به کلیه ی نقاط دنیا دست یافتند .
گرچه دایناسورهای اولیه از یک سگ سنگینتر نبودند ، اما از آنان دایناسورهایی گوشنخوار و شکارچی به بزرگی یک گاو و همچنین ، علفخوارانی به بزرگی یک اتوبوس به وجود آمدند . دایناسورهای گیاهخوار بزرگترین حیوانات خشکی زی دوره ی تریاس بودند .
دوره ی ژوراسیک Jurassic times
دوره ی ژوراسیک اواسط زمان حضور دایناسورها بر روی زمین بود . زمین از انواع سرخسها و سرخسهای نخل مانند پوشیده شده بود و کاجهای بلند قد و سربه فلک کشیده در اطراف سواحل رودخانه ها روییده بودند . قسمتهایی از مناطق خشکی اَبَر قاره در جنوب شروع به جدا کردن کرده بود و در قسمتهای مختلف پوسته ی زمین شکافهایی به وجود آمده بود ، ولی این شکافها هنوز آنقدر قوی نبودند که مانع از حرکت دایناسورهای جدید به سایر نقاط شوند . دایناسورهای گیاهخوار که بر روی چهار دست و پا حرکت میکردند به صفحات استخوانی و یا مهمیز مانند ، به صورت سیخکهای تیز و قوی ، مجهز بودند و یا به صورت حیوانات عظیم الجثه ، مانند سوروپودها (Sauropods ) ، تکامل یافته بودند . به نوازات رشد و تکثیر این جانوران ، شکارچیانی نیز به تکامل رسیدند که از آنان تغذیه میکردند ، از جمله الوسورها (Allosaurs ) که شکارچیانی عظیم الجثه با آرواره های قوی و دندانهای نیش مانند و بسیار تیز بودند . دایناسورهای کوچکتری نیز در این دوره زندگی میکردند ؛ مثل دایناسورهای گیاهخوار و نوعی گوشنخوار که جثه ی آنها از یک مرغ امروزی تجاوز نمیکرد .
دوره ی کرتاسه Cretaceous times
دوره ی طولانی کرتاسه به دوران دایناسورها پایان داد . گیاهان گلدار بر روی زمین ظاهر شدند و شکاف بین اقیانوسها وسیعتر و عمیقتر شد . در وضعیت آب و هوا نیز تغییراتی به وجود آمد . در این دوره ، تعداد دایناسورها بیشتر و حتی در نوع ، عجیبتر بود . انواع گوناگون دایناسورها در امریکای شمالی به وجود آمدند . مهمترین آنها عبارت بودند از دایناسورهای شترمرغ مانن بدون دندان ، دایناسورهای عظیم الجثه دهان اردکی ، دایناسورهای کرگدن مانند شاخدار ، دایناسورهای بزرگ زره دار که این زره ها به صورت صفحات استخوانی بر روی بدن حیوان قرار گرفته بودند و احنمالاً به اراده حیوان به حرکت درمی آمدند . دایناسور معروف تیرانوسور (Tyrannosaurs ) که شاید بیش از دیگر دایناسورها در موردش مطالعه شده است ، با چنگالهای قوی و دندانهای درنده ی خود این دایناسورها را شکار میکرد .
علل از بین رفتن دایناسورها :
حدود 65 میلیون سال قبل ، دایناسورها که با کمال موفقیت انواع زیستگاههای کره ی زمین را مسخر کرده بودند ، به طور ناگهانی از بین رفتند . در مورد علل و دلائل از بین رفتن دایناسورها تظریه های گوناگونی ابراز شده است که طبعاً برخی از این نظریه ها پرطرفدارتر از دیگران است . از جمله نظریه های پرطرفدار آن است که بر اثر برخورد ستاره ای دنباله دار به زمین ، توده های عظیم گردوخاک جلو حرارت خورشید را گرفت و در نتیجه ، دایناسورها و سایر حیوانات بزرگ جثه از سرمای شدید یخ زدند و از بین رفتند . این امر ممکن است در اثر فعالیت شدید آتشفشانهای دوره کرتاسه نیز اتفاق افتاده باشد . دلیل قطعی نابودی دایناسورها و اغلب خزندگان بزرگ جثه به طور قطع مشخص نشده است ، ولی آنچه مسلم است این است که در غیاب دایناسورها ، پرندگان و پستانداران به شدت و سرعت تکثیر یافتند و بر انواع و تعداد خود در روی زمین به سرعت افزودند . به نحوی که برخی معتقدند که در صورت وجود دایناسورها پستانداران و پرندگان هرگز فرصت رشد و تکامل پیدا نمیکردند و چهره ی موجودات روی زمین به گونه ای دیگر میشد . برخی از دانشمندان پای را از این نیز فراتر نهاده اند و جهت تعیین شکل و اندازه ی احتمالی جثه دایناسورها نظریه هایی ارائه داده اند . براساس این نظریه های تأیید نشده ، اگر دایناسورها نابود نمیشدند و همچنان به سیر تکاملی خود ادامه میدادند ، با گذشت زمان به حیواناتی دوپا تبدیل میشدند که شباهتهایی نیز به انسان فعلی داشتند . از این افکار و تخیلات تفنن که بگذریم ، دایناسورها جالب ترین و عجیب ترین حیواناتی بودند که از ابتدای خلقت زمین بر روی آن می زیسته اند و به طور قطع در زمان حیات ، تأثیرات بسیار تعیین کننده ای بر محیط اطراف و اجتماعات گیاهی و حیوانی روزگار خود داشته اند . این موجودات با ساختمان عظیم اسکلت بدنی و ویژگیهای انفرادی خود موجب تحریک حس کنجکاوی بشر شده اند و از ابتدای کشف فسیل آنان ، مردم با علاقه ی فراوان مشتاق دریافت حقایق بیشتر در مورد نحوه ی زندگی آنان بوده اند و بسیاری تأسف میخورند که چنین موجودات باشکوهی که از عجیب ترین مخلوقات خالق عالم به شمار میروند ، دیگر در عرصه ی زمین به جولان نمیپردازند . طبعاً کشف فسیل دایناسورها در محلهای گوناگون ، در مردم بومی غلاقه ی فراوان ایجاد میکند و کنجکاوی آنان را تحریک میسازد .
ادامه دارد...

[*FATIMA*]

دایناسورهای گوشتخوار
کلیه دایناسورهای گوشتخوار به گروهی به نام تروپودا (Theropoda ) یا درنده پا تعلق داشتند . ساختمان بدن آنها شبیه پرندگان بود ، ولی اغلب آنان بر روی پوست بدن خود فلس داشتند . دندانهای آنان تیز ، پنجه هایشان قوی و تیز و دم آنها طویل و استخوانی بود .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/FMNH_Deinonychus.JPG/250px-FMNH_Deinonychus.JPG (http://njavan.com/wiki/File:FMNH_Deinonychus.JPG)
داینانیکوس(Deinonychus ) یا پنچه ترسناک / شاید این موجود ترسناک ترین و وحشتناک ترین دایناسور گوشنخوار باشد . این جانور چابک ، در انگشت دوم پای خود ، دارای ناخنی دراز ، منخنی و تیز بود . هنگامی که جانور راه میرفت ، این نان خنجر مانند بالا نگه داشته میشد تا مزاحمتی برای جانور ایجاد نکند و به سهولت قدم بردارد . پنجه ترسناک ، در هنگام گلاویزی با دشمن بر روی یک پا می ایستاد و برای حفظ تعادل از دم دراز و استخوانی خویش استفاده میکرد . در این حال ، او با پای آزاد خود به لگد زدن میپرداخت م ناخن دشنه مانند خود را در فضا حرکت میداد که طبعاً به محض برخورد با بدن دشمن ، زخم عمیقی ایجاد میکرد که منجر به هلاک وی میشد . داینانیکوس فقط حدود 3 متر طول داشت ؛ ولی ، سرعت و چابکی و به خصوص سلاح خاص ، وی را به درنده ترین گوشتخواران تبدیل کرده بود . این جانور به ظاهر کوچک اندام ، احنمالاً به صورت دسته های 3 تا 4 تایی به حیوانات بسیار بزرگتر از خود حمله میکردند و آنها را از پا درمی آوردند . از دیگر خصوصیات این جانور ، سرعت فراوان و احتمالاً قابلیت پرش و جهش بود که در مواقع حمله یا گریز ، امتیاز مهمی برای وی به شمار می آمد .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Struthiomimus.JPG/250px-Struthiomimus.JPG (http://njavan.com/wiki/File:Struthiomimus.JPG)
استراتیومیموس (Struthiomimus ) یا شترمرغ سانان / اگر از راه دور به این جانور نگاه میشد ، وی را با یک شترمرغ اشتباه میگرفتند : گردن بلند و دهان بی دندان و منقار مانند همراه با پاهایی که شبیه به شترمرغ بود این شباهت را قوت میبخشید . شترمرع سانان از گروه حیواناتی بودند که به آنها ارنیتومیمیدها (Ornithomimids ) یا پرنده سانان میگوییم . تعضای این گروه عموماً دارای پوست بدن لخت ، دمی اسنخوانی ، بازوانی بلند و طولانی و دستهایی با سه انگشت بودند که به ناخنهای نسبتاً طویلی منتهی میشدند . چشمهای استراتیومیموس بزرگ ، قوی و نیز بین بود و وی را از خطر آگاه میساخت . این دایناسور نیز ، مانند داینانیکوس ، قدرت ضربه زدن با پا را داشت و ئشمنان خود را از پای می انداخت و به هنگام لزوم ، همین پاها برای فرار به خدمت وی درمی آمد و حیوان را از مهلکه دور میساخت .
سلاح اصلی این دو حیوان شکارچی ، پاهای قوی ( برای ضربه زدن و دویدن و جهیدن ) و نیز ناخنهای تیز و بلند و دشنه مانندی بود که برای گرفتن ، دریدن و شکافتن نقاط حساس بدن دشمن و یا طعمه به کار گرفته میشد .

[*FATIMA*]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Compy.jpg/220px-Compy.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Compy.jpg)
کامپسوگناتوس (Compsognathus ) یا آرواره زیبا / شایان توجه و موجب توجه است که این دایناسور حتی از یک مرغ خانگی نیز کوچکتر بود . گرچه عموم مردم اغلب ، به دایناسورهای بزرگتر و عظیمتر توجه دارند ، ولی احتمال میرود که تأثیر دایناسورهای کوچک بر روی محیط و جانوران اطراف بی اندازه مهم بوده است ؛ زیرا از یک طرف ، تعداد دایناسورهای کوچک قطعاً بیشتر از جانوران عظیم الجثه بودند و از طرف دیگر ، آنها به دلیل چابکی و سبکی به دنبال طعمه به نقاطی دست می یافتند که احتمالاً دور از دسترس جانوران بزرگتر بود . توزیع و گسترش و وسعت زیستگاهها موجب دست یافتن به طعمه های زیادتر و در نتیجه ، تقویت و تکثیر جمعیت دایناسورهای کوچک بود . ظاهراً طعمه ی مطلوب کامپسوگناتوس ، مارمولکهایی بودند که در زیستگاه وی یافت میشدند . از روی خصوصیات طعمه ی یک حیوان شکارچی میتوان به سرعت و چابکی و قدرت دویدن و جست و خیز شکارچی پی برد . بر این اساس ، میتوان نتیجه گرفت که دنبال کردن و گرفتن مارمولکها نیاز به سرعت عمل و مهارت فراوان دارد که از خصوصیات کامپسوگناتوس بود . در داخل بدن فسیلهایی به دست آمده از آرواره زیبا ، مارمولکی بلعیده شده هنوز به چشم میخورد .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Oviraptor_digital1.jpg/220px-Oviraptor_digital1.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Oviraptor_digital1.jpg)
اُویراپتور (Oviraptor ) یا بیضه ربا ، تخم دزد / این جانور پرنده سان یکی از عجیب ترین و غریب ترین دایناسورهای کشف شده است . وقتی دانشمندان از کلمه ی عجیب در مورد دایناسورها استفاده میکنند ممکن است به دلیل شکل ظاهری خارق العاده ، رفتار غیر متعارف و یا وجود اندامی باشد که منحصر به فرد بوده و نزد سایر دایناسورها یافت نمیشده است . این دایناسور نیز ، به همین دلیل آخر ، عجیب و غریب نامیده میشود . سر تخم دزد کوچک و به نوکی بدون دندان منتهی میشود – شبیه به طوطی . از سقف دهان این دایناسور دو زایده ی استخوانی به طرف پایین رشد کرده بود . در مورد وظیفه ی اصلی این زائده ها اطلاعی در دست نیست و نصور میشود که به دلیل بی دندان بودن ، این جانور برای شکستن پوسته ی تخم مرغ و یا صدف حلزون از آنها سود میجسته است . احتمال میرود که تهم دزد تخم سایر حیوانات و دایناسورها را ربوده و از آنها تغذیه میکرده است .

[*FATIMA*]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Stan_the_Trex_at_Manchester_Museum.jpg/250px-Stan_the_Trex_at_Manchester_Museum.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Stan_the_Trex_at_Manchester_Museum.jpg)
تیرانوسوروس (Tyrannosaurus ) یا مارمولک غاصب / القابی مانند غاصب ، ستمگر و رکس – به معنی سلطان – نمایانگر خصوصیات و رفتار و موفعیت این جانور در میان سایر جانداران و دایناسورهای دیگر است . به طور قطع مارمولک غاصب سبع ترین ، قویترین و ترسناک ترین حیوان شکارچی است که بر کره ی خاکی پای نهاده است . این تروپودا یا درنده پا حدود 4 تا 7 تن وزن داشته و طول آن ، از ابتدای سر بزرگش تا انتهای دم نسبتاً کوتاه و بسیار قوی اش ، حدود 15 متر بوده است . برخلاف سایر درنده پاهایی که تا به حال شرح آنان رفته است ، رکس برای شکار ، دفاع و حمله فقط به نیروی پنجه های قوی خود متکی نبود ؛ زیرا علاوه بر این پنجه های مهلک و ناخنهای دشنه مانند ، تیز و انحنا یافته ، آرواره های این دایناسور یکی از مهلک ترین و سهمگین ترین سلاخهای طبیعی دنیا بوده است . این آرواره ها قادر بودند که دایناسوری هم قد و هم وزن انسان را به طور کامل ببلعد ! و یا اینکه با یک حمله قسمت بزرگی از بدن یک دایناسور عظیم الجثه ، مانند نوک اردکی ، را جدا کند و فرو دهد . این غول ترسناک دارای دستهای بسیار کوچکی بود که به دو انگشت منتهی میشدند .
سابقاً تصور میشد که با توجه به وزن زیاد این دایناسور و همچنین طول بدن وی که گاه از 15 متر نیز تجاوز میکرد ، رکس حیوانی بسیار کندرو و آهسته بوده که بعضاً در کمین سایر دایناسورها مینشسته و آنها را غافلگیر و شکار میکرده است . ولی اخیراً با کشف فسیل جای پای مارمولک غاصب و با محاسبات لازم ، یکی از متخصصان امریکایی به این نتیجه رسیده است که برخلاف تصور قبلی ، رکس حیوانی سریع بوده که برای شکار کردن در تعقیب طعمه برمی آمده و با سرعتی شاید حدود 40 تا 45 کیلومتر در ساعت بر روی دو پای خود میدویده است . این نظریه مورد توجه و قبول اغلب آگاهان قرار گرفته است ؛ زیرا ، اصولاً عمل کمین کردن برای حیواناتی میسر است که بدنی کوچک و قابل انعطاف دارند و میتوانند خود را در محلی جای دهند و مخفی کنند و یا اینکه به دلیل نقش و نگار خاص پوست ، یا مو و پر و غیره ، خود را با محیط تطابق دهند و استتار کنند . متأسفانه از رنگ پوست دایناسورها اطلاعی در دست نیست ، ولی اگر هم رنگ بدن رکس با محیط تلفیق شدنی بود ، این حیوان به دلیل بزرگی جثه قادر به کمین کردن نبود . یکی دیگر از حصوصیات حیوانات کمین کار آن است که در اندک زمانی شتاب خود را به حداکثر میرسانند . به عبارنی ، از لحظه ای که حیوان شکارچی مبادرت به تعقیب طعمه میکند تا موقعی که به حداکثر سرعت خود میرسد ، چند ثانیه ای بیشتر طول نمیکشد – مانند دوندگان دوهای سرعت . به نظر نمیرسد که رکس ، به خاطر وزن زیاد خود ، از چنین قابلیتی برخوردار بوده است و احنمالاً وی را میتوان جزء دوندگان دو استقامت متوسط دانست که برای مدتی میتوانست به طور یکنواحتی مسافتی را طی کند . این دایناسور از موفق ترین جانوران عصر خود بود و اکنون نیز که نسل آن منقرض شده است از پرطرفدارترین دایناسورهاست و از شهرتی عالمگیر برخوردار است .
فسیل تیرانوسوروس در امریکای شمالی و آسیای شرقی یافت شده است . مارمولک غاصب به گروهی از دایناسورهای بزرگ و گوشتخوار تعلق دارد که آن را کارنوسوروس یا مارمولک گوشتخوار مینامند .

[*FATIMA*]

گیاهخواران بزرگ و سریع :
در این بخش ، دو نوع دایناسور با ساختمان لگنی پرندگان و دو گونه با ساختمان لگنی شبیه به خزندگان شرح داده میشود . کلیه این جانوران گیاهخوار و بی آزار بودند ، ولی همین امر موجب جلب حیوانات گوشتخوار میشد . ظاهراً تنها وسیله ی دفاعی این دایناسورهای صلح طلب ، وزن فوق العاده زیاد و سرعت نسبتاً زیاد آنها بود . وزن فوق العاده ، همراه با خود ، نیروی بدنی زیادی را به ارمغان می آورد که گوشتخواران کوچک تر را از حمله منصرف میکند . میتوان تصور کرد که این دایناسورها با وزن بسیار زیاد و سرعت متوسط ، قادر به خرد و له کردن سایر حیواناتی بودند که در مسیر آنان واقع میشدند . انرژی حاصل از حرکت این غولهای بی آزار و صلح جو حتی سهمگین ترین دشمنان آنان را متوحش میکرد و از سر راهشان دور میساخت .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Plateosaurus_trossingensis.jpg/250px-Plateosaurus_trossingensis.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Plateosaurus_trossingensis.jpg)
پلاتئوسوروس (Plateosaurus ) یا مارمولک پهن پیکر / این دایناسور حدود 8 منر طول داشت و به گروه مارمولک سانان متعلق بود . این جانور بدنی بسیار سنگین و گردن و دمی خیلی دراز داشت . دندانهای برگ مانند این دایناسور برگ درختان را میجویدند و برای هضم به معده ی پرگنجایش او میفرستادند . پنجه های بسیار قوی مارمولک پهن پیکر به ناخنهای مخروطی شکلی که بسیار نوک تیز بودند منتهی میشدند . میتوان تصور کرد که این ناخنها در وقت لازم به صلاح خوفناکی تبدیل میشدند . به خصوص ناخنهای انگشتان دست این جانور به صورت دشنه های کوتاهی درآمده بودند و انگشتان شست مخصوصاً از رشد زیادتری بهره مند بودند . این جانور به گروه پروسوروپودها – گروه قبل از سوروپودها تعلق داشت .

[*FATIMA*]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/FMNH_Brachiosaurus.JPG/250px-FMNH_Brachiosaurus.JPG (http://njavan.com/wiki/File:FMNH_Brachiosaurus.JPG)
براکیوسوروس (Brachiosaurus ) یا مارمولک بازوگردن / یکی از بزرگترین دایناسورهاست که طول آن به اندازه ی سه اتوبوس و وزن آن هشت برابر فیلهای امروزی بود . این جانور در عین آنکه یکی از بزرگترین دایناسورها بود ، به طور قطع یکی از باشکوه ترین و زیباترین حیوانات هم محسوب میشد و یکی از نمونه های بارز و شگفتی آور دستگاه عظیم خلقت و آفرینش بود .
مارمولک بازو گردن ، به حالت ایستاده ، حدود 21 متر طول داشت و نزدیک به 150 میلیون سال قبل ، در امریکای شمالی و افریقا زندگی میکرد . این دایناسور با گردن بزرگ خود زرافه ی دنیای دایناسورها بود و گردن بلند ، وی را قادر میساخت که از برگ درختان طویل و سرشاخه ی آنان استفاده کند و از طرف دیگر ، وی را از وجود حیوانات شکارچی مطلع میساخت و چه بسا که سایر حیوانات نیز از وی همچون دیده بانی استفاده میکردند و به محض هراسان شدن وی متوجه نزدیک شدن خطر میشدند .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Louisae.jpg/300px-Louisae.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Louisae.jpg)
آپاتوسوروس (Apatosaurus) یا مارمولک فریب آمیز / این دایناسور نام دیگری نیز دارد که برانتوسوروس است که معنی تخت اللفظی آن مارمولک رعدآساست . زیرا دانشمندان تصور میکردند که پاهای عظیم و ستون مانند این دایناسور ، در حین راه رفتن و حرکت ، سروصدایی شبیه رعد ایجاد میکرد . وزن این جانور نزدیک به 30 تن بود و طول آن به 21 متر میرسید ، ولی قسمت اعظم طول آنرا گردن دراز و دم طویل وی تشکیل میداد . برخی از سوروپودها یا پامارمولکیها سنگینتر و طویلتر بودند .

[*FATIMA*]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Iguanodon_de_Bernissart_IRSNB_01.JPG/250px-Iguanodon_de_Bernissart_IRSNB_01.JPG (http://njavan.com/wiki/File:Iguanodon_de_Bernissart_IRSNB_01.JPG)
ایگوآنادُن (Iguanodon ) یا دندان ایگوانا / این جانور 9 متری که وزن آن به 5 تن میرسید برگها را با نوک بدون دندان خود از شاخه ها جدا میساخت و سپس با دندانهای آرواره ای خود خرد میکرد و میجویذ . این دندانها شبیه به دندانهای مارمولک معروف ایگوانا بودند ، ولی البته به تعداد بسیار زیادتر . ایگوانادنها معمولاً بر روی چهار دست و پا حرکت میکردند ، ولی هنگام دویدن از پاهای بلند و قوی عقب استفاده میکردند . شاید دستها به موقع آزادی در گرفتن اجسام به آنها کمک میکرند . انگشتهای شست که به ناخن استخوانی مخروطی تبدیل شده بودند تنها وسیله ی دفاعی جانور بودند .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Pachycephalosaurus_skull.JPG/220px-Pachycephalosaurus_skull.JPG (http://njavan.com/wiki/File:Pachycephalosaurus_skull.JPG)
پاکیسفالوسوروس (Pachycephalosaurus ) یا میرمولک سرسخت / این دایناسور از نوع پرنده سانان بود و سری استخوانی و بسیار ضخیم داشت که مانند کلاه ایمنی موتورسواران به نظر میرسید . ظاهراً این اسکلت ضخیم و قوی عملاً مانند کلاه ایمنی عمل میکرده اسن و هنگامی که دو مارمولک سرسحت نر با سر به یکدیگر ضربه میزدند مغز سر آنها در مقابل این ضربه ها حفظ میشده است . همچنین به نظر میرسد که این جانور برای دفع سایر حیوانات ، مانند گوشتخواران ، از ضربه ی سر خود استفاده میکرده است . نقش اینگونه اندامها در دور کردن دایناسورهای شکارچی مؤثر بوده است .

[*FATIMA*]

گیاهخواران زره پوش :
در این بخش ، چهار گونه ی برجسته از دایناسورهای گیاهخوار ، از نوع پرنده سانان ، شرح داده میشود . این گونه ها همگی بر روی چهار دست و پا حرکت میکردند و سطح بدن آنها از زائده هایی پوشیده شده بود . این زائده ها به صورت مهمیزها یا صفحات و یا اندامهای خارمانندی بودند که این جانوران گیاهخوار را از درنده پایان محافظت میکردند . ظاهراً نقش اینگونه زائده ها که بر روی نقاط حساس جانور ، مانند سر ، گردن ، پشت و حتی انتهای دم ، قرار داشتند حفاظت از جانور در مقابل دندانهای تیز و یا احتمالاً پنجه های قوی و سوراخ کننده ی دایناسورهای گوشتخوار بود . طبیعی است که وجود تیغها و صفحات اسنخوانی و زائده های سیخونک مانند گوشت این جانوران را برای گوشتخواران ناگوار میکرد و چه بسا که موجب از کار افتادن دهان و یا دستگاه گوارشی دایناسورها میشد . از طرف دیگر ، این اندامها و زائده ها قیافه ای سهمگین و ترسناک به جانور میبخشید و به عبارتی اعلان خطری برای سایر دایناسورهای گوشتخوار بود .
http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTRWj5qRhQun9inz97lM75VOZQdXIZwq YwHIVB0xVgdTBhxBu4&t=1&usg=__KYBCgsfZGEdsqnby1YHKIqyOkR0=
انکیلوسوروس (Ankylosaurus ) یا مارمولک مختلط / این حیوان زره دار که از محافظت کامل برخوردار بود ، مانند ماشین زره پوشی بود که بر روی چهار دست و پا قرار گرفته باشد . طول این جانور به 10 متر میرسید و مانند آرمادیلو و یا لاک پشتی امروزی از دشمنانش حفاظت میشد . اگر دایناسوری گوشتخوار خطر میکرد و به خود جرأت میداد که به این دایناسور حمله کند و دندانهای خود را در پوست آن وارد کند ، به علت سختی پوست و نیز زائده های حفاظتی روی سطح آن ، دندانهایش را از دست میداد . بر روی سر این دایناسور شاخهای کوتاه و نوک تیزی وجود داشت که به همراه دهان منقار مانند آن که به شاخ کوتاهی نیز شبیه بود ، سر جانور را از هر طرف محافظت میکردند . این شاخها در حین دفاع از جانور برای حمله و ضربه زدن به دشمنان نیز به کار میرفتند . از دیگر سلاحهایی که که جانور برای حمله از آن استفاده میکرد دم مسلح و بسیار سنگینی بود که انتهای آن به برجستگی بزرگی برای ضربه زدن مجهز و مسلح بود .
ظاهراً این حیوان در قسمت شکم و زیر بدن خود پوشش حفاظتی نداشت ، ولی پاهای قوی که مسلح به ناخنهای کلفت و نوک تیز بودند در حفاظت مارمولک مختلط نقش داشتند .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Scelidosaurus_skeleton.png/250px-Scelidosaurus_skeleton.png (http://njavan.com/wiki/File:Scelidosaurus_skeleton.png)
سلیدوسوروس (Scelidosaurus ) یا مارمولک چهار پا / این دایناسور تا حد یک ماشین معمولی رشد میکرد . چهار پای قوی و متحرک موجبات حرکت این جانور را فراهم می آوردند . سر کوچک که بر روی گردنی کوتاه قرار داشت ، بدنی سنگین و وزین و نیز دمی دراز و متحرک و نوک تیز از خصوصیات این دایناسور بودند . زره ی این جانور از نوع سبک وزن بود و برخلاف دایناسور قبلی از وزن و قدرت تدافعی زیادی برخوردار نبود ؛ ولی ، زره ی سبک وزن میرمولک چهار پا از فلسهای مدور و نیز ردیفهایی از مهمیزهای استخوانی مخروط مانند تشکیل یافته بود . این مخروطها که بعضاً بر روی دست و پای جانور نیز وجود داشتند ، حفاظت مضاعف ایجاد میکردند . به نظر می آید که مارمولکهای چهار دست و پا بعدها تکامل یافتند و به دایناسورهای کاملاً مسلح و زره پوشهای سنگین تبدیل شدند.

[*FATIMA*]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Stegosaurus_Senckenberg.jpg/250px-Stegosaurus_Senckenberg.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Stegosaurus_Senckenberg.jpg)
استگوسوروس (Stegosaurus ) یا مارمولک پشت تیغه ای / این دایناسور ، بزرگترین دایناسوری بود که از صفحهت پشتی برخوردار بود . طول آن به 9 متر و ارتفاعش به 5/2 متر میرسید . پشت مارمولک صفحه دار دارای دو ردیف صفحه ی استخوانی بود که ارتفاع آن به 1 متر میرسید . این تیغه ها به وسیله ی رگهای خونی فراوان تغذیه میشدند و به احتمال زیاد حرارت بدن جانور را تنظیم میکردند ؛ مینند صفحات رادیاتور که موجب خنک شدن موتورها میشوند . جریان هوا در لابلای این صفحات موجب خنک شدن خون میشد و خون خنک شده به سایر نقاط بدن فرستاده میشد و به این ترتیب ، درجه ی حرارت جانور کاهش مییافت . سایر مارمولکهای صفحه دار بر روی صفحات پشتی خود ، مهمیزهای مخروطی شکل داشتند . کلیه ی این صفحه داران ، جهت محافظت ، بر روی دم و شانه ی خود دارای زائده های مخروطی تیزی بودند . این مخروطهای استخوانی بسیار طویل و تیز بودند و به خصوص وجود آنها بر روی دم جانور موجب راندن و مجروح کردن دشمنان این دایناسور میشد . دم مسلح این دایناسور سلاح و وسیله ی دفاعی اصلی وی بود . این جانور با جثه ای چنین بزرگ ، سری بسیار کوچک داشت و به عبارتی ، حجم جمجمه ی وی از حجم جمجمه ی یک سگ امروزی بزرگتر نبود .
مارمولک صفحه دار بر روی چهار دست و پا حرکت میکرد ، ولی احتمالاً قادر بود که بر روی پاهای عقب بایستد و از سر شاخه ی درختان استفاده کند . طبق تخقیقات اخیر روشن شده است که صفحات پشتی استگوسوروس طبق اراده ی جانور حرکت میکردند که این امر ، نه فقط بر سرعت تعدیل حرارت می افزود ، بلکه موجب آن میشد که حیوان در مقابل دشمنان ترسناک جلوه کند .
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Triceratops_prorsus_-_IMG_0697.jpg/250px-Triceratops_prorsus_-_IMG_0697.jpg (http://njavan.com/wiki/File:Triceratops_prorsus_-_IMG_0697.jpg)
تریسراتوپس ( Triceratops ) یا دایناسور سه شاخ / ترجمه ی نام این دایناسور ، صورت سه شاخ است و وجود سه شاخ بر روی صورت وی موجب این نامگذاری است . شاخ روی دماغ این دایناسور کوتاه و نوک تیز است ، در حالی که دو شاخ روی پیشانی آن طویل بوده و به طرف جلو انحنا داشته اند که در نتیجه ، به صورت سلاحهای مهیبی درآمده بودند . این جانور حدود 9 متر طول و 10 تن وزن داشته است . تریسراتوپسها بزرگترین دایناسور سه شاخ بودند که احتمالاً در دسته های بزرگ ، مانند فیلمهای امروزی ، زندگی میکردند . اگر حیوانات شکارچی مانند تیرانوسوروس به گله نزدیک میشدند احتمالاً نرهای بزرگ که کار حفاظت از گله را به عهده داشتند به آنها حمله میکردند .

[*FATIMA*]

تغذیه دایناسورها :
دایناسورهای گوشتخوار دارای دندانهای منحنی بودند که انتهای مخروطی آنها تیز بودند و مانند لبه ی چاقو عمل میکردند . این دندانها قطعه های بزرگ گوشت را به سهولت از بدن حیوانات جدا میکردند . دندانهای علفخواران شکل تیغه های برش و یا قاشق را داشتند و قادر به قطع کردن و جویدن ساقه ، برگ و شاخه ی درختان و سرخسها بودند . شاخه ها و برگهای بریده شده ، پس از جویده شدن در محفظه ی دهانی ، به معده ی حجیم و عظیم جانور فرستاده میشدند و آنجا ، وجود قطعه های بزرگ سنگ گه جانور عمدتاً آنها را میبلعید موجب به هم ساییده شدن گیاهان و در نتیجه ، هضم بهتر آنها میشد . این سنگها که به نعداد زیادی در فسیل داخل معده ی جانور یافت شده نقش مهمی در هضم توده های گیاهی داشته اند . مدتها دانشمندان به این فکر بوده اند که حمل هضم و تخمیر مقدار زیادی مواد گیاهی میباید موجب سوء هاضمه ی شدید دایناسورها میشد و راه جلوگیری از این سوء هاضمه به ذهن آنها نمیرسید تا اینکه کشف سنگهای هاضمه دا داخل معده ی بعضی از فسیلهای دایناسورها کلید معما را بدشت داد . این سنگها ، در داخل معده ، باقیمانده ی گیاهان بریده شده را درهم ساییده و خرد میکردند و سپس باکتریهای موجود در دستگاه هاضمه به هضم این مواد میپرداختند . دایناسورهای پرنده سان یا ارنیتی***نها با دهان منقار مانند خود برگها را جدا میکردند و سپس ، با دندانهای آسیای برگی شکل خود میجویدند . تعداد این دندانها در دایناسورهای نوک اردکی به هفتصد عدد میرسید . باید در نظر گرفت که جثه ی عظیم دایناسورها نیاز به انرژی فراوان داشت و این انرژی میباید از منابع غذایی تأمین میشد و بنابراین ، دایناسورهای گیاهخوار برای تأمین اترژی مورد نیاز خود میباید معده ی عظیم و پرحجم خود را مرتباً از برگها و شاخه ی درختان پر میکردند . با توجه به این مسئله که سر دایناسورها معمولاً نسبت به جثه ی آنها بسیار کوچک بود ملاحظه میشود که برای پر کردن معده ای به این بزرگی با دهانی کوچک ، جانور میباید قسمت اعظم وقت خود را به بریدن شاخه ها و جویدن آنها میپرداخت و به این ترتیب ، اهمیت داشتن دندانهای برّا و متعدد معلوم میشود .
تولید مثل دایناسورها :
بچه های دایناسورها از تخم به دنیا می آمدند . تخمها در داخل لانه هایی گذارده میشدند که در دل شن ، ماسه و گل ساخته میشدند . محل تخم گذاری و یا لانه ی دایناسورها ساده بود و به صورت گودال کم عمقی بود که تخمها را در خود جای میداد و از پراکندگی آنها جلوگیری میکرد . تخم دایناسور نسبت به جثه ی جانور بسیار کوچک بود و در واقع ، بزرگترین تخم آنها از تخم شترمرغ امروزی ، شاید کمی بزرگتر بود . به احتمال بسیار زیاد ، دایناسورها مانند سوسمارهای امروزی ، تخمها را با خاک میپوشانیدند تا از شر دشمنان در امان باشند . تخمها بر اثر تابش نور خورشید گرم میشدند و سرانجام ، دایناسورهای کوچک به دنیا می آمدند . تخمهای فسیل شده ، با تمام ساختمان لانه ، به صورت دست نخورده به دست آمده اند که اطلاعات زیادی در مورد صاحبان این لانه ها در اختیار میگذارند . اخیراً لانه ای کامل با تخمهای فسیل شده در چین بدست آمده است که طی میلیونها سال دست نخورده باقی مانده بود . این لانه ی کامل ، پس از این همه مدت ، سرانجهم راه خود را به بازارهای حراج بین المللی کشانید و شاید اکنون ، در موزه ی شخصی یک کلکسیوندار ، بدون استفاده مانده باشد . ظاهراً پس از به دنیا آمدن ، دایناسورهای جوان مدتی در داخل لانه و همراه با خواهران و برادران خود باقی میماندند و از حمایت پدر و مادر برخوردار میشدند تا زمان ترک لانه فرا رسد .

[*FATIMA*]

آیا میدانیدهای دایناسورها ...
ü پرندگان تنها موجوداتی اند که از دایناسورها مشتق شده اند . پرندگان از دایناسورهای کوچک گوشتخوار مشتق شده اند که دارای دندان و چنگال بودند و دم دراز استخوانی نیز داشتند . پرندگان اولیه دارای کلیه این اندامها بودند و بدن آنها نیز از پر پوشیده شده بود . این پرنده که به اندازه کلاغ معمولی بود ، 150 میلیون سال پیش زندگی میکرد و بدین دلیل ، آنرا آرکئوپتریکس (Archaeopteryx ) یا بال باستانی مینامند . پرندگان عصر حاضر فاقد دندان و دم استخوانی اند ، ولی پا ، پنجه ها و رانشان شبیه دایناسورهاست .
ü تا سال 1990 ، دانشمندان پیش از پانصد نوع دایناسور را در دنیا نامگذاری کردند که فقط دویست و هشتاد نوع آن متفاوت از دیگران بود ؛ یعنی ، تا این سال جمعاً دویست و هشتاد گونه از دایناسورها کشف و شناسایی شدند . برخی بر این عقیده اند که جمعاً یک هزار نوع دایناسور در جهان میزیستند که اغلب آنها کشف نشده اند . به نظر میرسد که در هر زمان ، بیش از یکصد نوع دایناسور با هم نمیزیسته اند .
ü یکی از بزرگترین انواع دایناسورهای کشف شده سوروپودی عظیم الجثه است که در سال 1989 در آرژانتین کشف شد . اگر چه ، فقط برخی از استخوانهای این جانور یافت شده است ، ولی از روی آنها چنین استنباط میشود که طول این جانور حدود 35 متر بوده و وزن آن به 80 تن میرسیده است . این گیاهخوار 80 تنی به گروهی از دایناسورها به نام تیلانوسوریدها (Tilanosaurids )یا غولها متعلق بوده است .
ü برخی از دایناسورها بسیار کوچک بودند و یکی از کوچکترین آنها وانان - واناسوروس – نام داشت که از یک جوجه ی معمولی کوچک تر بود . حتی دایناسورهای کوچک تر از این مشاهده شده اند ، ولی اینها دایناسورهای نابالغ و جوان بودند . یک بچه ی موساروس یا مارمولک موشی به راحتی در کف دست انسان جای میگرفت . تخم این جانور به اندازه ی تخم این گنجشک و حتی کوچکتر از آن بود .
ü جستگوگران فسیل در کشورهای چین و ایالات متحده ی امریکا ، بیش از هر نقطه ی دیگر دنیا ، فسیل دایناسورها را یافته اند . تا سال 1990 ، دانشمندان یکصد و ده نوع دایناسور را در ایالات متحده و نود و پنج نوع را در چین نامگذاری کردند .
ü دایناسور شاخدار یا توروسوروس که در نیومکزیکو یافت شد ، سری به بزرگی یک اتومبیل داشت . این سر بزرگترین سر موجودی زنده است که در روی زمین زتدگی میکرده است . قسمت اعظم سر از دو زایده ی صفحه مانند استخوانی تشکیل شده بود که به طرف عقب سر متمایل بود و گردن جانور را میپوشانید . قطعاً این استخوانهای مسطح تا حدود نصف بدن جانور را از پوشش مناسبی بهره مند میکرد .
ü بسیاری از مردم تصور میکردند که پتروسورها (Pterosaurs ) یا مارمولکهای بالدار یا پرنده ، پلسیوسورها (Plesiosaurs ) یا مارمولکهای شناگر و ایکتیوسورها (Ichthoysaurs ) یا مارمولکهای ماهی مانند جزء دایناسورها محسوب میشوند . به طور قطع ، این جانوران همزمان با دایناسورها زندگی میکردند ، ولی دایناسور پروازکننده در دنیا وجود نداشت .