M.s چیست؟

[sl-lal-l12okl-l]

http://www.seemorgh.com/DesktopModules/iContent2/Files/7811.jpg


بیماری MS یا Multiple sclerosis یك نوع بیماری مزمن اعصاب است كه سیستم عصبی مركزی را درگیر می‌سازد. درگیری به وی‍ژه در مغز، نخاع و عصب بینایی روی می‌دهد.

این بیماری موجب اختلالاتی در كنترل‌كردن عضلات و نیروی عضلانی، بینایی، تعادل، حس و عملكردهای فكری و ذهنی می‌شود. مغز، نخاع و اعصاب بینایی از طریق الیاف عصبی با یكدیگر در ارتباط هستند.

سلولهای عصبی یك پوشش محافظت‌كننده به نام میلین دارند. میلین یك نوع پروتئین است كه الیاف عصبی را می‌پوشاند و از آنها حفاظت می‌كند. بدون میلین، مغز و نخاع نمی‌توانند با بقیه عصبهایی كه در بدن وجود دارد ارتباط برقرار كنند.

ممكن است میلین ملتهب شود و یا تخریب گردد. به این فرایند دمیلینه شدن می‌گویند. در M.S سلولهای سیستم ایمنی از طریق عروق خونی وارد مغز، نخاع و یا اعصاب بینایی شده و موجب ایجاد التهاب، دمیلینه شدن و آسیب به عصبها می‌شوند.

در این بیماری در نواحی از عصب به صورت تكه تكه تخریب در میلین روی می‌دهد و به تدریج میلین در سرتاسر مغز و نخاع از بین می‌رود.

علت ایجاد بیماری M.S چیست؟

علت دقیق این بیماری شناخته نشده است اما بسیاری از متخصصان باور دارند كه M.S یك بیماری خودایمنی است. به این معنی كه دفاع بدن یا سیستم ایمنی، اشتباهاً به بافتهای سالم بدن حمله می‌كند.

در M.S سیستم ایمنی فرد به سیستم عصبی مركزی، ( مغز و نخاع ) حمله ور می‌شود.

هنوز مشخص نیست كه چرا این بیماری در برخی از افراد روی می‌دهد و برخی دیگر به آن مبتلا نمی‌شوند. ممكن است دلایل ژنتیكی مطرح باشند چون به نظر می‌رسد در مواردی بیماری سابقه‌ی خانوادگی دارد.

محلی كه فرد در آن بزرگ شده است نیز ممكن است موثر باشد. M.S در افرادی كه در مكانهای سردتر و دورتر از استوا بزرگ شده‌اند شایعتر است.

گفته شد كه علت دقیق این بیماری شناخته نشده است. اگرچه این بیماری درمان قطعی ندارد اما داروها می‌توانند در بسیاری از افراد تناوب و شدت حملات را كاهش دهند. بیشتر افراد مبتلا چندین دهه زندگی می‌كنند اما برخی افراد در سالهای آینده با سیر پیشرونده‌ی بیماری و ناتوانی مواجه می‌شوند.

M.S در افراد مختلف متفاوت است. ممكن است فردی در تمام عمر مشكلات كمی‌داشته باشد و فردی شدیداً دچار ناتوانی شود. بیشتر افراد حالتی بین این دو دارند.

معمولا M.S یكی از این چهار حالت را دارد:

1- عود كننده – بهبود یابنده، كه طی سالها، علائم به تدریج برطرف می‌شوند و پس از مدتی باز می‌گردند.

2- پیشرونده‌ی ثانویه، كه در ابتدا از الگوی قبلی پیروی می‌كند و مدتی بهبودی و مدتی بروز علائم را نشان می‌دهد اما حالت پیشرونده پیدا می‌كند و به سرعت بدتر می‌شود.

3- پیشرونده‌ی اولیه، كه سیر بیماری از ابتدا به صورت پیشرونده است و بدتر می‌شود.

4- عود كننده - پیشرونده، كه در آن علائم می‌آیند و می‌روند اما آسیبهای عصبی، پیوسته بدتر می‌شوند.
علائم بیماری هرچه كه باشد به وسیله‌ی درمان و مراقبت فردی می‌توان كیفیت زندگی را حفظ كرد. اگرچه درمان قطعی این بیماری شناخته‌نشده‌است اما غیر از موارد بسیار نادر، M.S كشنده نیست.

[sl-lal-l12okl-l]

علائم بیماری m.s کدامند؟

علائم بیماری بسته به ناحیه‌ای از مغز و نخاع که دچار آسیب‌دیدگی شده است متفاوت است. همچنین به میزان و شدت آسیب بستگی دارد علائم اولیه شامل این موارد هستند:

اختلالات عضلانی:

ممكن است فرد احساس ضعف و سفتی در عضلات داشته‌باشد.

ممكن است فرد احساس كند كه اندامهای او سنگین شده‌اند.

در هنگام راه‌رفتن ممكن است فرد احساس كند كه پای او بر روی زمین كشیده می‌‌شود.

ممكن است بیش از حالت معمول اجسام از دست فرد رها شوند و هماهنگی حركات كاهش یابند.

اختلالات بینایی:

ممكن است دید فرد، تار، محو و مبهم شود.

ممكن است درد كره‌ی چشم وجود داشته باشد و به ویژه با حركات چشم ایجاد شود.

نابینایی یا دوبینی ممكن است وجود داشته‌باشند.

التهاب عصب بینایی به عنوان یكی از نشانه‌های اولیه‌ی معمول ممكن است وجود داشته‌باشد كه موجب از دست رفتن ناگهانی بینایی شده و درد در چشم ایجاد می‌كند.

اختلالات حسی:

ممكن است احساس سوزش، خارش، مور مور شدن یا بی حسی ایجاد شود.

ممكن است نوار فشارنده‌ای بر روی تنه یا اندامها احساس شود و یا اینكه فرد احساس كند كه جریان الكتریسیته از طریق اندامها یا پشت بدن به سمت پایین حركت می‌كند.

اختلالات تعادلی:

ممكن است فرد احساس سبكی در سر یا سرگیجه داشته‌باشد و طوری احساس كند كه انگار در حال چرخش است.

با بدتر شدن بیماری ممكن است لرزش و رعشه و درد و سفتی عضلات در هنگام حركت ایجاد شود. ممكن است مشكلاتی در كنترل ادرار، بلع و تفكر به وجود آید.

M.s می‌تواند به افسردگی نیز منجر شود.

بسیاری از افراد مبتلا به m.s به گرما حساس هستند. هوای گرم، تب، دوش آب داغ و ورزش زیاد می‌توانند موجب تشدید علائم شوند كه این وضعیت تا موقعی كه بدن خنك شود ادامه خواهد داشت.

M.s بسیار غیر قابل پیش بینی است. ممكن است بدون هیچ هشداری علائم ناگهان بدتر شوند و یا اینكه فرد سالها بدون مشكل باقی بماند.

M.s چگونه تشخیص داده می‌‌شود؟

تشخیص این بیماری همیشه راحت نیست. ممكن است علائم اولیه مبهم باشند. و یا اینكه علائم بر اثر مشكلات دیگری غیر از m.sایجاد شده‌باشند. به همین دلیل تا زمانی كه بیماری قطعاً به عنوان m.s تشخیص داده نشده‌است حتی اگر ماهها و سالها طول بكشد نباید از ابتلا به آن اطمینان حاصل كرد.

بیماری هنگامی‌ تشخیص داده می‌شود كه پزشك، از بروز حداقل دو حمله اطمینان حاصل كند.

پزشك بیمار را معاینه می‌‌كند و سوالاتی در باره‌ی علائم بیماری می‌پرسد و آزمایشاتی را در خواست می‌‌كند. اغلب اوقات از mri برای تشخیص بیماری استفاده می‌شود زیرا نواحی آسیب دیده‌ای كه در اثر حملات m.s ایجاد شده‌اند به وسیله این تصویر برداری قابل مشاهده هستند.

M.s چگونه درمان می‌ شود؟

درمان در سه دوره انجام می‌ گیرد:

* درمان در مر حله‌ی عود بیماری، برای اینكه دوره‌ی آن كوتاهتر و شدت حمله كمتر شود.

* درمان طولانی مدت، برای اینكه تعداد حملات و شدت آنها كاهش یابد. این درمان ممكن است آسیبهای بیماری را كاهش دهد و یا بروز آسیبها را به تاخیر بیندازد.

* درمان برای كنترل علائم ویژه مانند خستگی، افسردگی، مشكلات ادراری، مشكلات جنسی، درد و سفتی عضلات.

ممكن است تصمیم‌گیری برای مصرف داروهایی كه پیشرفت بیماری را آهسته می‌كنند، مشكل باشد به ویژه اگر علائم بیماری خفیف باشد افراد تمایلی به مصرف دارو ندارند. چون داروها در همه‌ی افراد موثر نیستند و عوارض جانبی زیادی نیز دارند. اما متخصصان توصیه می‌‌كنند كه به محض تشخیص، درمان بهتر است هر چه زودتر شروع شود. چون حتی اگر فرد علامتی نداشته باشد روند آسیب پیشرفت خواهد كرد. در نهایت تصمیم‌گیری درمورد مصرف داروها بر عهده‌ی فرد بیمار و پزشك است.

فیزیوتراپی، كار درمانی و گفتار درمانی می‌تواند به كاهش مشكلات فیزیكی بیمار كمك كنند. فرد بیمار نیز در خانه با رژیم غذایی خوب، ورزش و استراحت مناسب و به كار بردن معقولانه‌ی انرژی خود، می‌تواند به خود كمك كند.

كنار آمدن با شرایط جسمی‌ و روحی كه بیماری m.s برای فرد ایجاد می‌‌كند كار ساده‌ای نیست.

اگر فرد احساس ناتوانی و شكست می‌‌كند باید با پزشك مشورت كند. ممكن است فرد دچار افسردگی شده باشد و به درمان نیاز داشته‌باشد.


عضویت در گروه بیماران m.s امكان برقراری ارتباط با سایر بیماران كه شرایط مشابهی را تجربه می‌كنند را فراهم می‌كند و بسیار كمك كننده‌است.

[sl-lal-l12okl-l]

http://www.aftab.ir/lifestyle/images/19ab32d434ed04b0ff934a6ebb99e114.jpg


عموماً دو گروه از اشخاص دچار بيماري ام.اس مي‌شوند:

الف - گروه نخست افرادي هستند فوق‌العاده حساس، زودرنج و عصبي و با كمترين ناملايمات از حالت عادي خارج شده و تعادل خود را از دست مي‌دهند.

يكي از عمده‌ترين علت‌هاي اين بيماري، عصبي شدن افراد است كه مهم‌ترين دليل آن در واقع كمبود مواد غذايي يا مواد معدني و ويتامين‌ها در بدن و همچنين مواد زائد در سلول‌ها و بافت‌ها است.

هرگاه شخص از نظر فيزيولوژي دچال اختلال شود، از نظر سيستم عصبي نيز دچار ناراحتي روحي و رواني خواهد شد و با كمترين برخوردي، عكس‌العمل نشان خواهد داد.‌وقتي كه تعادل املاح معدني در بدن به هم مي‌خورد، انسان با كمترين برخوردي عصبي مي‌شود و همچنين كار غدد درون‌ريز در بدن مختل مي‌شود.

همين امر موجب مي‌شود كه ترشحات طبيعي معده مختل و اسيد معده به اندازه دوبرابر حد طبيعي شود.روزانه معده يك انسان بالغ حدود دو ليتر اسيد كلريدريك ترشح مي‌كند كه در هضم غذا نقش اصلي را ايفا مي‌كند. وقتي فردي عصبي مي‌شود، اين مقدار اسيد به دو برابر حجم واقعي و طبيعي خود مي‌رسد كه در واقع روزانه چهار ليتر اسيد معده كه فوق‌العاده قوي است، ترشح مي‌شود.

اختلال در غدد درون‌ريز موجب مي‌شود كه سيستم داخلي بدن به هم ريزد و انسان از حالت تعادلي روحي و رواني خارج شود. پس مي‌توان نتيجه گرفت بهترين راهكار درماني كه در زمينه پيشگيري از بيماري ام.اس نيز براي اين گروه مؤثر خواهد بود، پرهيز از بروز تنش در مناسبات بين‌فردي و سعي در كنترل احساسات و عواطف شخصي است افراد زودرنج و حساس بايد تلاش كنند تا تفسير خود را از موقعيت‌هاي اجتماعي به‌گونه‌اي تغيير دهند تا كمترين فشار رواني بر آنان وارد شود.

‌ب - گروه دوم شامل افرادي است كه از نظر ژنتيكي داراي طبع سردي هستند و مدام از غذاهاي سرد (غذاهايي با ‌‌PH اسيدي) به حد وفور استفاده مي‌كنند و علاقه زيادي به خوردن ترشي، سركه، تمر هندي، ماست، قره‌قروت و امثال آن دارند.

افرادي كه داراي چنين طبعي هستند، اگر در مورد غذاي مصرفي روزانه خود دقيق نباشند، بيشتر در معرض بيماري ام.اس قرار مي‌گيرند.‌عموماً در بيماران مبتلا به ام.اس، ‌‌PH خون گرايش به حالت اسيدي دارد و اگر اين حالت بر اثر نوع تغذيه تكرار شود، بيمار در معرض حملات مداوم قرار خواهد گرفت و حال بيمار به مرور رو به وخامت خواهد رفت.

جالب توجه اينكه اين نوع بيماران علاقه وافري به مصرف غذاهاي داراي حالت اسيدوز نشان مي‌دهند، مانند: ماست، بستني، ترشي، تمر هندي، ماهي و امثال آن. اين‌گونه بيماران بايد از مصرف غذاهاي اسيدي دوري جويند تا بدين وسيله از پيشرفت بيماري جلوگيري به عمل آورند. براي پيشگيري از اين بيماري در ساير افراد نيز مي‌توان مصرف متعادل مواد غذايي به‌ويژه اجتناب از مواد غذايي اسيدي را توصيه كرد.

منبع: پارسی طب

[sl-lal-l12okl-l]

امروزه بتااينترفرون را تنها بر روند عود - بهبود بيماري MS موثر مي‏دانند. به تازگي تحقيقات كلينيكي صورت گرفته تا تاثير اين اين دارو بر نوع پيش‏رونده بيماري MS را ارزيابي نمايند. انواع در دسترس اينترفرون عبارتند از
امروزه داروهاي متعدد و فراواني براي بيماري MS وجود دارد كه مستقيما به كنترل علايم بيماري مربوط نمي‏شود و شاید فقط براي اصلاح روند بيماري مناسب باشد. از آن جمله مي‏توان به سه نوع بتااينترفرون (interferon Beta) اشاره كرد؛ (بتافرون، آونكس و ربيف) (Rebif-Avonex-Betaferon) و داروي گلاتيرامراستات (كوپاكسون) كه هر كدام از آنها ويژگي متفاوتي دارند (در روش و دفعات تزريق)*
بتااينترفرون‏
امروزه بتااينترفرون را تنها بر روند عود - بهبود بيماري MS موثر مي‏دانند. به تازگي تحقيقات كلينيكي صورت گرفته تا تاثير اين اين دارو بر نوع پيش‏رونده بيماري MS را ارزيابي نمايند. انواع در دسترس اينترفرون عبارتند از:

* بتا اينترفرون b 1 (با نام تجاري: بتاسرون، بتافرون) (كمپاني داروسازي: برلكس در آمريكاي شمالي، شرينك AG در اروپا و ساير نقاط دنيا)
* بتا اينترفرون a 1 (با نام تجاري آونكس) (كمپاني داروسازي: بيوژن)
* بتا اينترفرون a 1 (با نام تجاري ربيف) (كمپاني داروسازي: ارس سرونو)نتايج تحقيقات كلينيكي طولاني مدت درباره بتاسرون و آونكس به همراه بتاسرون براي استفاده در آمريكا، كانادا، استراليا، انگلستان و بسياري از كشورهاي اروپائي‏پذيرفته شده است. امروزه آونكس در آمريكا و اروپا پذيرفته شده است.ربيف همچنان تحت تحقيقات كلينيكي قرار دارد اما در سوئيس، انگلستان، كانادا، استراليا و اعضاي اتحاديه اروپا عرضه مي‏شود. بتاسرون به عنوان داروي تجويز شده در آمريكا براي بيش از 20 هزار مبتلا به MS دو سال كه مورد بهره برداري قرار گرفته است.- عوارض جانبي بتاسرون‏مهمترين عوارض بتاسرون عبارتند از:

* عكس العمل محل تزريق: تزريق صحيح طبق دستور، محل تزريق چرخشي و ماساژ محل پس از تزريق، اين مشكل را كم رنگ مي‏كند.

* نشانه هائي شبيه آنفولانزا: كه شامل تب و لرز و درد عضلات مي‏شود: اين نشانه معمولا به صورت خود به خود پس از3 ماه از بين مي‏رود. همچنين تزريق در ساعات بعد از ظهر و استفاده از قرص پاراستامول، آسپرين يا ايبوپروفن همزمان با تزريق، اين مشكل را كمتر مي‏كند.

* افسردگي: در تحقيقات كلينيكي گزارش شده كه برخي افراد، دست به خودكشي زده و يا براي اينكار تلاش نمودند. لازم به ذكر است كه كنترل همزمان توسط يك داروي تخصصي، بخش مكمل اين درمان است.كوپليمر 1كوپليمر 1 (نام تجاري: كوپاكسون) (كمپاني داروسازي: داروسازي تو 1) نتايج تحقيقات كلينيكي درباره كوپاكسون نشان مي‏دهد كه اين دارو سبب كاهش ميزان عود بيماري مي‏شود. كوپاكسون چند سالي است كه در كشور فلسطين، عرضه مي‏شود.- اين داروها چگونه استفاده مي‏شود؟

* بتافرون و ربيف با تزريق زيرپوستي يك روز در ميان توسط خود شخص‏
* آونكس با تزريق عضلاني هفتگي‏
* كوپاكسون با تزريق زيرپوستي روزانه توسط خود شخص همه اين داروها بر دفعات و شدت عود بيماري و ميزان آسيب رساني آن كه در تصاوير MRI قابل مشاهده است، تاثير گذار هستند. تصميم‏گيري براي اينكه آيا شخص قابل معالجه هست يا نه و اينكه آيا بايد مصرف دارو را آغاز كند يا خير، و در نهايت اينكه چه دارويي براي اومناسب‏تر مي‏باشد، مسئله‏اي است كه بايد ميان بيمار مبتلا به MS و پزشك مشاور او - پزشك متخصص اعصاب - به مشورت گذاشته شود. در اين ميان مسايل مهمي از قبيل:در دسترس بودن دارو، هزينه آن، وضعيت خدمات بهداشت و درمان و غيره وجود دارند كه بر روند تصميم‏گيري تاثير مي‏گذارند.- درمان‏هاي دوره‏اي تا چه اندازه مفيد هستند؟

همانطور كه پيش از اين گفته شد، براي MS معالجه هاي شناخته نشده است. اما روش‏هاي گوناگون براي كنترل اين بيماري وجود دارد.درمان‏هاي مختلف بيشتر شامل معالجات غيررسمي، غيرسنتي و غالبا غيردارويي مي‏شود. بسياري از آنها بدون آزمايش‏هاي دشوار علمي و توسط پرسنل پيراپزشكي و يا افراد تازه كار علاقمند پيشنهاد و معرفي مي‏گردد.
اگر چه ممكن است برخي از اين درمان‏ها، كم ضررتر و يا حتي سودمند باشند، اما بيماران مبتلا به MS لازم است درباره راه‏هاي پيشنهادي براي كنترل و يا معالجه بيماري خود محتاط و دقيق باشند.بيشتر اين درمان‏هاي عجيب و غريب، هزينه‏هاي بالايي دارند و حتي خطرناك هستند (و متاسفانه تصور خطر احتمالي اين درمان‏ها، نمي‏تواند احساسات عمومي را تغيير دهد.)
بسياري از درمان‏ها و معالجات جديد در مطبوعات و رسانه‏ ها، سروصداي زيادي به راه انداخته‏اند؛ اما چنين منابعي هرگز قابل اعتماد و پاسخگو، قلمداد نمي‏شوند. پيش‏از پذيرفتن هر راه درماني، بهتر است آن را واقع بينانه ارزيابي كنيد و اطلاعات لازم را از انجمن MS و پزشك مشاور خود دريافت نماييد. در ادامه نام برخي درمان‏هاي دوره‏اي مختلف را كه معمولا پيشنهاد مي‏شوند، ملاحظه مي‏كنيد:- داروهاي مكمل‏* ويتامين‏ها* اسيدهاي چرب‏- رژيم‏هاي غذايي‏- تخليه دندان از مواد جيوه‏اي ترميم (پر كردن)- طب سوزني‏- يوگا و مديتيشن‏- اكسيژن هايپرباريك‏* داروهاي مكمل‏* ويتامين‏ها:مصرف كافي ويتامين‏ها، به همه بيماران مبتلا به MS توصيه مي‏شود. اما هيچ توجيه علمي بر اين مسئله وجود ندارد كه مقادير مكمل ويتامين‏ها يا ويتامين درماني - به تنهايي يا در تركيب با درمان‏هاي ديگر - تاثير مطلوبي در روند بيماري مي‏گذارد.

* اسيدهاي چرب:تحقيقات كلينيكي زيادي نشان مي‏دهد كه تكميل رژيم غذايي با اسيدهاي چرب اشباع نشده مثل روغن علف خر و اسيدهاي چرب روغن ماهي تاثير اندكي بر كاهش پيشرفت و كم كردن شدت و طول مدت حملات MS دارد و البته تاثيري بر تعداد و تكرار آنها ندارد.- رژيم‏هاي غذايي:هنوز مدرك معتبري مبني بر اينكه MS ناشي از كمبود مواد غذايي يا رژيم‏هاي ناقص است به دست نيامده يك رژيم متعادل، شامل چربي كم و سلولز فراوان، براي اكثرافراد توصيه مي‏شود و براي بيماران مبتلا به MS نيز اين رژيم بايد از برنامه‏هاي اصلي كنترل بيماريشان باشند در اين چارچوب، رژيم‏هاي غذايي مثل رژيم كم چربي سوانك (Swank) و رژيم كازمين (kousmine) بيشتر قابل قبول هستند. به ويژه اينكه امكان تاثيرگذاري ناكافي و يا ناقص در آنها وجود ندارد.

نمي‏توان گفت رژيم‏هاي ديگر مثل رژيم مك دوگال، رژيم كم پروتئين و كم فروكتوز (قند ميوه)، رژيم‏هاي مايعات و رژيم‏هاي بدون تنباكو و ساكاروز (قند معمولي)، هيچ تاثيري بر روند MS ندارند. اگر چه طرفداران اين رژيم‏ها، داستان‏هايي را از تجربيات شخصي خود به عنوان مدرك نقل مي‏كنند، اما بسياري از اين رژيم‏ها (و تبادل نظرها) مشكوك هستند، زيرا مي‏توانند تعادل غذايي نرمال را بر هم بزنند و شايد ثابت شود كه بدون نظارت تخصصي و دارويي، براي سلامتي انسان، مضر و خطرآفرين نيز هستند.- تخليه دندان از مواد جيوه‏اي ترميم:بر مبناي ادعاي ثابت نشده‏اي، تخليه دندان از مواد آمالگام (كه تركيبي از نقره و جيوه است)، منجر به بروز MS مي‏شود. چرا كه مسموميت جيوه و نشت آمالگام، سيستم ايمني را تخريب مي‏كند. اما مدركي وجود ندارد كه ثابت نمايد تخليه آمالگام، تاثيري در بيماري MS دارد.مسموميت با جيوه، اتفاق نادري است كه نياز به همجواري زياد فرد با آن دارد (كه معمولا به علت نوع شغل پيش مي‏آيد) از آنجا كه يكي از اصلي‏ترين ارگان هايي كه‏مورد حمله جيوه قرار مي‏گيرد، مغز است، بيشترين علامت‏هاي مسموميت با جيوه، علامت‏هاي عصبي (مثل لرزش) هستند.
شباهت اتفاقي نشانه ‏هاي MS و مسموميت با جيوه، سبب شده كه اين دو را به هم مرتبط بدانند. همچنين آزمايش‏هاي اندازه‏گيري ميزان جيوه آمالگام، معمولا بي اساس هستند.تخليه دندان از آمالگام، معمولا پرهزينه و استرس زاست و بايد گفت: جايگزين هايي كه معمولا پيشنهاد مي‏شود (مواد چيني) چندان بادوام نيستند و از نظر فني، پيچيدگي‏بيشتري ندارند. مواد آمالگام را تنها زماني مي‏توان تخليه كرد كه خراب شده باشد و تازه در آن هنگام براي دوباره پر كردن دندان بايد با دندانپزشك مشورت نمود.در بسياري از كشورها، عمل تخليه آمالگام دندان، به اين تصور كه اين كار براي سلامتي فرد مفيد است، غيراخلاقي دانسته مي‏شود.
ازطب سوزني:هنوز مدرك مستدلي به دست نيامده كه ثابت كند طب سوزني بر روند بيماري يا كنترل علامت‏هاي آن تاثيرگذار است. البته طب سوزني مي‏تواند در بهبودي دردها و اسپاسم ماهيچه‏ها، كمك خوبي باشد.- يوگا و مديتيشن:آرامش و ورزش مي‏تواند درمان مفرح و موثري براي بيماري MS باشد. يوگا و مديتيشن، كيفيت زندگي بيماران MS را اصلاح مي‏كند و كاركرد فيزيكي و اجتماعي بهتري را برايشان به ارمغان مي‏آورد.
در دهه 1980/ اميدهايي شكل گرفت مبني بر اينكه تنفس اكسيژن، تحت فشار زياد در اتاق مخصوصي كه براي اين منظور ساخته شده، روند بيماري MS راHBO: متوقف ساخته و نشانه‏هاي آن را بهبود مي‏بخشد، اما آزمايش‏هاي جداگانه‏اي كه در آمريكا، كانادا، انگلستان و هلند صورت گرفت، همگي به اين نتيجه رسيد كه اكسيژن تحت فشار زياد HBO. هيچ تاثيري بر عوامل مورد نظر در روند بيماري MS ندارد