ریپورتر
7th September 2010, 11:28 AM
قطعات و مجموعه‌هايي كه در اتاق خودرو نصب مي‌شوند و در معرض ديد سرنشينان هستند، يكي از عوامل اصلي در زيبايي خودرو و راحتي سرنشين به‌شمار مي‌آيند. داشبورد، يكي از بزرگترين مجموعه‌هايي است كه همراه با كنسول، صندلي‌ها، رودري‌ها، قاب ستون‌ها، عايق سقف، طاقچه عقب و موكت كف، تزئينات داخل خودرو را تشكيل مي‌دهد. در اين مقاله، با داشبورد، انواع، ساختار و استانداردهاي كيفي مربوط به داشبورد آشنا مي‌شويم. در پايان مقاله، برخي لغات و اصطلاحات مربوط به مجموعه داشبورد در قالب واژه‌نامه‌اي كوتاه ارائه شده است.
http://www.lexus.com/lexus-share/images/gallery/models/ES/photos/interior/g_int1.jpg (http://porsaone.wordpress.com/)
تعريف داشبورد و كاربرد آن
داشبورد يكي از مهمترين قسمت‌هاي تريم (تزئيني) درون خودرو بوده كه در نگاه اول، توجه را به خود جلب مي‌كند. داشبورد، در واقع يك پانل كنترل است كه زير شيشه جلوي خودروها نصب مي‌شود و از آن براي تسهيل كنترل راننده و دسترسي آسان وي به مجموعه نشان‌دهنده‌ها، كليدها و... استفاده مي‌شود. به همين‌دليل، به آن Instrument Panel يا IP نيز گفته مي‌شود. شكل ظاهري داشبورد در خودروها، متناسب با طراحي انجام شده، متفاوت است. در طراحي داشبورد، مواردي نظير صفحه آمپر، غربيلك فرمان، صفحه كليد چراغ‌ها، هواكش‌ها، پنل بخاري، راديو، بلندگوها، درب داشبورد و در خودروهاي مدرن‌تر سيستم‌هاي كنترل هوشمند و جهت‌ياب الكترونيكي نيز مدنظر قرار مي‌گيرد.
كلمه Dash در داشبورد مخفف "dial and switch housing" به معني محفظه كليدها و صفحه مدرج است. داشبورد، علاوه‌بر كاربردهاي يادشده، به اين دليل كه دقيقاً روبه‌روي سرنشينان جلو قرار دارد، از نظر ايمني نيز داراي اهميت بوده و مي‌بايستي به‌گونه‌اي طراحي شود كه در صورت برخورد سر و صورت يا پاهاي سرنشين با آن، حداقل آسيب حادث شود. به‌همين منظور، از موادي مانند فوم پلي‌يورتان در زير روكش PVC يا چرم استفاده مي‌شود. در داشبوردهاي جديد (از دهه 1990 به بعد) كيسه‌هاي هوا نيز نصب شده است.
انواع داشبورد
داشبوردها از نظر جنس سطح رويي به 3 گروه نرم، سخت و سخت داراي نواحي نرم تقسيم مي‌شوند.
1 . داشبورد سخت يا هارد تاچ1
در اين نوع داشبوردها، قطعه تزريقي با سطح گرين‌دار يا رنگ شده، سطح رويي را تشكيل مي‌دهد. به عنوان نمونه، در خودروهاي پرايد، لوگان و پژو206، از اين نوع داشبورد استفاده شده است. مزاياي اين نوع داشبورد شامل هزينه كمتر فرايند توليد، قيمت پايين‌تر، عدم وجود مواد نرم‌كننده فرار، مقاومت بهتر در برابر نور و شرايط محيطي و در نتيجه، جلوگيري از ترك‌هاي سطح داشبورد است. از معايب آن نيز مي‌توان به ايمني كمتر در صورت برخورد سرنشين و زيبايي كمتر نسبت به داشبورد نرم نام برد.
2 . داشبورد نرم يا سافت تاچ2
در اين نوع داشبوردها، روكش نرم فرم گرفته روي لايه‌اي از فوم، سطح رويي را تشكيل مي‌دهد. اين نوع داشبورد در خودروهايي نظير پژو405، روآ، پارس و سمند به‌كار رفته است. از مزاياي آن مي‌توان به زيبايي بيشتر، ايمني بيشتر و براقيت سطح كمتر اشاره كرد. بعضي از معايب آن نيز قيمت بالاتر، فراريت نرم‌كننده‌ها و ايجاد پديده فوگينگ3 است.
3 . داشبورد سخت داراي نواحي نرم
اين نوع داشبوردها، تركيبي از دو نوع قبلي هستند، به‌نحوي كه در نواحي مهم نظير بالاي جلو آمپر و بالاي جعبه داشبورد، از قطعات نرم و در نواحي ديگر، از قطعات سخت استفاده مي‌شود. در طراحي خودروي سورن ELX از اين روش استفاده شده است. اين نوع داشبورد، داراي تركيبي از مزايا و معايب دو روش قبلي است. در اين نوع داشبورد، ممكن است يكي از فرايندهاي تزريق فوم و يا استفاده از روكش لامينه شده به‌كار رود.
اجزا و ملحقات داشبورد
داشبوردها عموماً شامل اجزاي اصلي زير هستند:
1 . بدنه پلاستيكي اصلي يا اينسرت4 يا Substrate
بدنه اصلي، در برگيرنده بقيه اجزاي داشبورد بوده و معمولاً از جنس پلاستيك مقاوم در برابر ضربه وحرارت، به روش تزريقي ساخته مي‌شود. در داشبوردهاي نرم، لازم است كه پلاستيك مصرفي از قابليت چسبندگي به فوم برخوردار باشد. در داشبوردهاي سخت كه روكش و فوم وجود ندارد، Substrate سطح ظاهري داشبورد را تشكيل مي‌دهد. لذا در انتخاب مواد آن علاوه‌بر اهميت خواصي مانند ضربه‌پذيري و مقاومت در برابر حرارت، خواصي نظير عدم خش‌پذيري و مقاومت در برابر نور نيز مدنظر قرار مي‌گيرد.
2 . روكش
روكش، سطح ظاهري داشبوردهاي نرم را تشكيل مي‌دهد و به يكي از روش‌هاي ترموفرمينگ5 يا اسلاش مولدينگ6 توليد مي‌شود.
روكش ترموفرمينگ: به‌صورت ورق آماده در دستگاه ترموفرمينگ بر اثر دما و وكيوم درون قالب، به شكل موردنظر در مي‌آيد. در اين روش، معمولاً از ورق ABC/PC و يا ورق پلي اوليفين ترموپلاستيك (TPO) استفاده مي‌شود.
مزاياي اين نوع روكش زيبايي و فرم بهتر و دوام رنگ بيشتر در برابر حرارت و نور است.
معايب آن نيز قيمت بالا، ضايعات و پرت در فرايند توليد، لمس سخت‌تر و احتمال ترك خوردگي بيشتر بر اثر گذشت زمان است.
روكش اسلاش مولدينگ: پودر رزين به داخل قالب نيكل پيش گرم شده پاشيده شده و روكش به شكل موردنظر توليد مي‌شود. در اين روش، معمولاً از پودر پلي‌وينيل كلرايد (PVC) يا پلي يورتان ترموپلاستيك (TPU) استفاده مي‌شود.
مزاياي آن، دوام بيشتر در برابر ترك خوردگي، لمس بهتر، قسمت پايين‌تر و پرت كمتر در توليد بوده و معايب آن مقاومت كمتر رنگ در برابر نور و نيز زيبايي ظاهري كمتر است.
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C54638579 7676616.jpg&X=250&Y=187 (http://porsaone.wordpress.com/)
3 . فوم
نرمي سطح داشبوردها، ناشي از وجود بالش فومي در زير روكش است. فوم مصرفي در داشبوردها، عموماً از جنس پلي يورتان (PU) است كه از تركيب مواد پلي اول، ايزوسيانات و افزودني‌هاي ديگر حاصل مي‌شود. اين مواد توسط تجهيزاتي ويژه و به‌صورت رباتيك، به درون قالب تزريق شده و تحت شرايط فرايند به شكل فوم در مي‌آيد تا حجم بين روكش و اينسرت را كه قبلاً در قالب قرار داده شده‌اند، پر كند.
كنترل فرايند تزريق فوم، نقش مؤثري در كيفيت داشبورد توليدي دارد.
4 . لوله فريم يا اسكلت فلزي يا IP/Beam
لوله فريم كه از تعدادي براكت و لوله فلزي تشكيل و به اينسرت داشبورد پرچ شده است، ضمن استحكام بخشيدن به ساختار داشبورد، نگهدارنده قطعاتي نظير جلو آمپر/ جعبه داشبورد، كنسول وسط و ساير قطعات مهم است. لوله فريم، اسكلت داشبورد را تشكيل مي‌دهد و نصب داشبورد روي بدنه خودرو به‌واسطه آن انجام مي‌شود. اين قطعه از نظر مونتاژي داراي اهميتي فوق‌العاده بوده و ساختار داشبورد را بين ستون‌هاي چپ و راست خودرو، شكل مي‌دهد. بنابراين، استفاده از فيكسچرهاي دقيق جوشكاري و كنترلي در توليد آن ضروري است. جنس لوله فريم، معمولاً فولادي است كه براي جلوگيري از زنگ‌زدگي آن، مي‌بايستي آبكاري شود.
5 . كنسول وسط
كنسول وسط جلو داشبورد، معمولاً محل استقرار ابزار مهم موردنياز راننده نظير راديو پخش، كليدهاي روشنايي، ساعت، صفحه كنترل كولر و بخاري، سيستم هوشمند و مواردي ديگر است. استايل اين قطعه نقشي مؤثر در زيبايي داشبورد و خودرو دارد.
6 . قطعات دكوراتيو
براي زيبايي بيشتر داشبورد، از قطعات دكوراتيو در نواحي كنسول وسط و اطراف دريچه‌هاي هواكش استفاده مي‌شود. قطعات دكوراتيو با استفاده از فيلم‌هاي چاپ سه بعدي و يا رنگ soft feel بر روي قطعات پلاستيكي، توليد مي‌شود. هزينه دكوراتيو كردن قطعات، معمولاً زياد است، لذا بيشتر در خودروهاي سفارشي و لوكس موردمصرف قرار مي‌گيرد. توليد قطعات طرح چوب معمولاً به يكي از روش‌هاي Floating In mould و Hot stamp صورت مي‌گيرد. شكل چاپ فيلم‌هاي دكوراتيو داراي تنوع فراوان است نظير طرح چوب، طرح فلز، پوست سوسماري و.... اين موارد توسط طراح استايل خودرو انتخاب مي‌شوند. در روش soft feel تنوع كمتر بوده و معمولاًٌ از رنگ نقره‌اي استفاده مي‌شود.
7 . جعبه داشبورد
جعبه داشبورد، محفظه نگهداري اسباب و لوازم است. شكل و اندازه جعبه داشبورد در خودروهاي مختلف، متفاوت است. اين جعبه معمولاً شامل محفظه، درب، دستگيره در بازكن و مكانيزم باز و بسته شدن بوده و بسته به نظر طراح، ممكن است مواردي نظير قفل و چراغ نيز داشته باشد. محفظه جعبه داشبورد، از پلاستيك مقاوم در برابر ضربه و حرارت ساخته مي‌شود و درب آن معمولاً هم جنس با سطح داشبورد است.
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C38052466 2930305.jpg&X=250&Y=375 (http://porsaone.wordpress.com/)
8 . جاسيگاري
جاسيگاري، شامل محفظه‌اي از جنس مواد نسوز نظير باكاليت و يا پلي‌آميد داراي الياف شيشه بوده و اجزاي آن عبارتند از: درب، مكانيزم و فندك. در برخي خودروها، فندك جدا از مجموعه جاسيگاري است.
9 . سيستم انتقال هواي تهويه مطبوع (كانال، نازل و دريچه)
اين سيستم، وظيفه انتقال هواي كولر و بخاري به داخل اتاق خودرو را برعهده دارد و از كانال‌هاي هوا، نازل‌هاي زير شيشه و دريچه‌هاي هواكش تشكيل شده است. دريچه‌هاي هواكش در بيشتر خودروها داراي پره‌هاي قابل تنظيم افقي و عمودي، دگمه تنظيم پره‌ها، صفحه مسدود كننده هوا و شستي ولومي براي تغيير موقعيت صفحه است. عموماً دو دريچه هواكش در وسط داشبورد و يك دريچه در هر يك از طرفين چپ و راست داشبورد تعبيه مي‌شود. در خودروهاي مدرن‌تر، انتقال هوا براي سرنشينان عقب خودرو نيز از طريق كانال‌هاي هوا در زير كنسول انجام مي‌شود. در اين نوع خودروها، دو دريچه هواكش ثابت يا متحرك نيز در عقب كنسول تعبيه مي‌شود.
علاوه‌بر اجزاي فوق، ملحقاتي به‌شرح ذيل به مجموعه داشبورد اضافه مي‌شود:
1 . جلو آمپر
2 . دسته سيم
3 . رله‌ها
4 . كليدهاي سيستم روشنايي
5 . راديو پخش
6 . سيستم كنترل هوشمند
7 . پنل كنترل سيستم تهويه
8 . جهت‌ياب الكترونيكي
9 . مجموعه غربيلك و تلسكوپي فرمان
10 . كيسه هوا
11 . مجموعه كنسول وسط عقب
استانداردهاي كنترل كيفي داشبورد
طراح خودرو، انتظارات خود از خودرو و قطعات و مجموعه‌هاي آن را در قالب استانداردهايي تدوين شده، بيان مي‌كند. اين انتظارات براي داشبورد سمند، مطابق با استاندارد PDS-X7-TRM-P06-02 و در مورد داشبوردهاي گروه پژو/سيتروئن، مطابق با استاندارد B293110 تعريف شده است. براساس اين استانداردها، مهمترين تست‌هاي داشبورد و اجزاي اصلي آن عبارتند از:
1 . تست ارتعاش مجموعه
در هنگام حركت خودرو، ارتعاشات زيادي در جهت‌هاي مختلف به داشبورد وارد مي‌شود كه در صورت طراحي نامناسب و يا خطا در توليد داشبورد، ممكن است منجر به ايجاد نويز، جدا شدن تجهيزات نصب شده روي داشبورد و يا شكست قطعات آن شود. به‌همين دليل، گذراندن تست ارتعاش يكي از ضروري‌ترين الزامات كيفي داشبورد است. در اين تست، ابتدا بايد مجموعه داشبورد يا ملحقات كامل، تحت تست شرايط جوي قرار گرفته و سپس روي فيكسچر مخصوص در حالت مونتاژ موردتست ارتعاش با فركانس مشخص قرار گيرد و بعد از تست دچار مشكلات ذكر شده يا افت عملكرد نشود.
2 . مقاومت در برابر نور و حرارت
تابش نور خورشيد و حرارت، از جمله عواملي هستند كه منجر به تخريب پليمرها مي‌شوند. از آنجا كه داشبورد زير شيشه جلو قرار دارد، درجه حرارت سطح آن به‌دليل اثر گلخانه‌اي در هواي گرم محيط، ممكن است تا 110 درجه سانتي‌گراد برسد. اگر داشبورد نتواند تست‌هاي حرارت و نور را بگذراند، ممكن است در شرايط كاربرد در فصول گرم و نواحي گرمسير، دچار دفرمگي، تغيير رنگ و تغييرات ابعادي شده و عملكرد اجزاي آن مختل شود.
3 . فرسايش آب و هوايي
خودروهاي توليدي ممكن است در شرايط جغرافيايي مختلف مورد استفاده قرار گيرند. طراحي داشبورد معمولاً به‌گونه‌اي انجام مي‌شود كه در دماي محيط بين 30- تا 55+ درجه سانتي‌گراد و رطوبت تا 98 درصد، پايداري ظاهري، ابعادي و عملكردي خود را حفظ كند. لذا گذراندن اين تست در شرايط شبيه‌سازي شده جوي، از الزامات مهم كيفي داشبورد است.
4 . تست‌هاي فوم و روكش
روكش داشبورد، علاوه‌بر دارا بودن خواص مكانيكي خوب، از نظر مقاومت در برابر پارگي، كشش و سايش، بايد در برابر مواد شيميايي، شوينده‌ها و آب مقاوم بوده و مقاومت لكه‌پذيري مناسبي داشته باشد. فوم داشبورد نيز بايد مانايي فشاري مناسب و مقاومت در برابر فرسودگي حرارتي داشته باشد. تست‌هايي مانند بو، مه گرفتگي، شعله‌وري، سان لايت، فرو رفتگي و چسبندگي لايه نيز براي روكش فوم خورده تعريف شده است. استاندارد WSBM98D22B و استاندارد 9612678699 حاوي الزامات كيفي روكش، فوم و تركيب آنهاست.
5 . دوام قطعات عملكردي
براي قطعات و زيرمجموعه‌هايي نظير جعبه داشبورد، جاسيگاري و دريچه‌هاي هواكش كه داراي عملكرد بالا هستند، تست‌هاي دوام طي سيكل‌هاي چند هزارتايي عملكرد و نيز اندازه‌گيري نيروهاي عملكردي تعريف شده است. در مورد جعبه داشبورد، مي‌توان به استاندارد 9612846899 اشاره كرد.
6 . مقاومت اتصالات جوش پلاستيك
براي اتصال قطعات پلاستيكي به يكديگر، معمولاً يكي از روش‌هاي جوش اولتراسونيك7، جوش ويبره8 و جوش هات‌پليت9 مورداستفاده قرار مي‌گيرد. در صورت وجود خطا در فرايند جوش، ممكن است در حين عملكرد داشبورد، جدايش نواحي جوش اتفاق بيفتد. لذا براي كنترل پارامترهاي جوش پلاستيك، لازم است نيروي جدايش اتصالات جوش خورده، اندازه‌گيري شده و تحت كنترل قرار گيرد.
7 . بو و مه گرفتگي
بو10 و مه گرفتگي نيز تست‌هايي مهم بوده كه روي روكش فوم خورده، انجام مي‌گيرند و معياري از فراريت نرم‌كننده‌ها تلقي مي‌شوند. بر اثر پديده مه گرفتگي، نرم‌كننده‌هاي فرار به‌صورت لايه‌اي چرب و كدر، روي شيشه خودرو نشسته و قدرت ديد سرنشين را كاهش مي‌دهند.
8 . وضعيت ظاهري، رنگ و دانه بندي، گپ و فلاش
داشبورد، قطعه‌اي تزئيني بوده و ظاهر آن از نظر رنگ و دانه‌بندي سطح (گرين) جزو پارامترهاي مهم كيفي است. الزامات رنگ و دانه‌بندي توسط طراح استايل براي تمامي قطعات تزئيني خودرو، در قالب استاندارد مشخص مي‌شود و هماهنگي و هارموني رنگ و گرين بين قطعات مختلف تزئيني درنظر گرفته مي‌شود. اين الزامات براي سمند مطابق با PSS-001-03-X7 تعريف شده است.
همچنين، ميزان و يكنواختي فاصله و درز (گپ) ميان قطعات و تجهيزات مختلف روي داشبورد و نيز همسطحي آنها با يكديگر (فلاش) نيز تأثير بسزايي در زيبايي ظاهر داشبورد داشته و از اهميت بالايي برخوردار است. به همين دليل، خواسته‌هاي طراح در قالب مدركي به نام Styling demand منتشر و در آن معيارهاي پذيرش گپ و فلاش اعلام مي‌شود.
9 . كنترل ابعادي مجموعه با فيكسچر كنترلي
داشبورد مجموعه‌اي از قطعات مختلف بوده و خطا در اندازه‌ها و تلرانس‌هاي اين قطعات، منجر به خطا در ابعاد كلي مجموعه مي‌شود. از طرفي ديگر مهمترين انتظار خط توليد خودروساز از داشبورد، سهولت مونتاژ آن روي بدنه است. لذا كنترل ابعادي مجموعه از نظر تطابق با طرح از اهميت زيادي برخوردار است. به‌دليل شكل هندسي داشبورد، اين كار با استفاده از فيكسچر كنترلي (C.F) انجام مي‌شود.
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C12117373 7904912.jpg&X=416&Y=539 (http://porsaone.wordpress.com/)
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C29273950 8225622.jpg&X=414&Y=509 (http://porsaone.wordpress.com/)
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C58258941 0167114.jpg&X=422&Y=277 (http://porsaone.wordpress.com/)
پانوشت‌ها
1 . Hard touch
2 . Soft touch
3 . Fogging
4 . Insert
5 . Thermo forming
6 . Slush molding
7 . Ultrasonic
8 . Vibration
9 . Hot plate welding
10 . Odor
منابع:
1- سيستم جامع اطلاعات ساپكو
2- infovisual.info
en.wiktionary.org -3
porsaone.wordpress.com (http://www.porsaone.wordpress.com/) -4
http://www.lexus.com/lexus-share/images/gallery/models/ES/photos/interior/g_int1.jpg (http://porsaone.wordpress.com/)
تعريف داشبورد و كاربرد آن
داشبورد يكي از مهمترين قسمت‌هاي تريم (تزئيني) درون خودرو بوده كه در نگاه اول، توجه را به خود جلب مي‌كند. داشبورد، در واقع يك پانل كنترل است كه زير شيشه جلوي خودروها نصب مي‌شود و از آن براي تسهيل كنترل راننده و دسترسي آسان وي به مجموعه نشان‌دهنده‌ها، كليدها و... استفاده مي‌شود. به همين‌دليل، به آن Instrument Panel يا IP نيز گفته مي‌شود. شكل ظاهري داشبورد در خودروها، متناسب با طراحي انجام شده، متفاوت است. در طراحي داشبورد، مواردي نظير صفحه آمپر، غربيلك فرمان، صفحه كليد چراغ‌ها، هواكش‌ها، پنل بخاري، راديو، بلندگوها، درب داشبورد و در خودروهاي مدرن‌تر سيستم‌هاي كنترل هوشمند و جهت‌ياب الكترونيكي نيز مدنظر قرار مي‌گيرد.
كلمه Dash در داشبورد مخفف "dial and switch housing" به معني محفظه كليدها و صفحه مدرج است. داشبورد، علاوه‌بر كاربردهاي يادشده، به اين دليل كه دقيقاً روبه‌روي سرنشينان جلو قرار دارد، از نظر ايمني نيز داراي اهميت بوده و مي‌بايستي به‌گونه‌اي طراحي شود كه در صورت برخورد سر و صورت يا پاهاي سرنشين با آن، حداقل آسيب حادث شود. به‌همين منظور، از موادي مانند فوم پلي‌يورتان در زير روكش PVC يا چرم استفاده مي‌شود. در داشبوردهاي جديد (از دهه 1990 به بعد) كيسه‌هاي هوا نيز نصب شده است.
انواع داشبورد
داشبوردها از نظر جنس سطح رويي به 3 گروه نرم، سخت و سخت داراي نواحي نرم تقسيم مي‌شوند.
1 . داشبورد سخت يا هارد تاچ1
در اين نوع داشبوردها، قطعه تزريقي با سطح گرين‌دار يا رنگ شده، سطح رويي را تشكيل مي‌دهد. به عنوان نمونه، در خودروهاي پرايد، لوگان و پژو206، از اين نوع داشبورد استفاده شده است. مزاياي اين نوع داشبورد شامل هزينه كمتر فرايند توليد، قيمت پايين‌تر، عدم وجود مواد نرم‌كننده فرار، مقاومت بهتر در برابر نور و شرايط محيطي و در نتيجه، جلوگيري از ترك‌هاي سطح داشبورد است. از معايب آن نيز مي‌توان به ايمني كمتر در صورت برخورد سرنشين و زيبايي كمتر نسبت به داشبورد نرم نام برد.
2 . داشبورد نرم يا سافت تاچ2
در اين نوع داشبوردها، روكش نرم فرم گرفته روي لايه‌اي از فوم، سطح رويي را تشكيل مي‌دهد. اين نوع داشبورد در خودروهايي نظير پژو405، روآ، پارس و سمند به‌كار رفته است. از مزاياي آن مي‌توان به زيبايي بيشتر، ايمني بيشتر و براقيت سطح كمتر اشاره كرد. بعضي از معايب آن نيز قيمت بالاتر، فراريت نرم‌كننده‌ها و ايجاد پديده فوگينگ3 است.
3 . داشبورد سخت داراي نواحي نرم
اين نوع داشبوردها، تركيبي از دو نوع قبلي هستند، به‌نحوي كه در نواحي مهم نظير بالاي جلو آمپر و بالاي جعبه داشبورد، از قطعات نرم و در نواحي ديگر، از قطعات سخت استفاده مي‌شود. در طراحي خودروي سورن ELX از اين روش استفاده شده است. اين نوع داشبورد، داراي تركيبي از مزايا و معايب دو روش قبلي است. در اين نوع داشبورد، ممكن است يكي از فرايندهاي تزريق فوم و يا استفاده از روكش لامينه شده به‌كار رود.
اجزا و ملحقات داشبورد
داشبوردها عموماً شامل اجزاي اصلي زير هستند:
1 . بدنه پلاستيكي اصلي يا اينسرت4 يا Substrate
بدنه اصلي، در برگيرنده بقيه اجزاي داشبورد بوده و معمولاً از جنس پلاستيك مقاوم در برابر ضربه وحرارت، به روش تزريقي ساخته مي‌شود. در داشبوردهاي نرم، لازم است كه پلاستيك مصرفي از قابليت چسبندگي به فوم برخوردار باشد. در داشبوردهاي سخت كه روكش و فوم وجود ندارد، Substrate سطح ظاهري داشبورد را تشكيل مي‌دهد. لذا در انتخاب مواد آن علاوه‌بر اهميت خواصي مانند ضربه‌پذيري و مقاومت در برابر حرارت، خواصي نظير عدم خش‌پذيري و مقاومت در برابر نور نيز مدنظر قرار مي‌گيرد.
2 . روكش
روكش، سطح ظاهري داشبوردهاي نرم را تشكيل مي‌دهد و به يكي از روش‌هاي ترموفرمينگ5 يا اسلاش مولدينگ6 توليد مي‌شود.
روكش ترموفرمينگ: به‌صورت ورق آماده در دستگاه ترموفرمينگ بر اثر دما و وكيوم درون قالب، به شكل موردنظر در مي‌آيد. در اين روش، معمولاً از ورق ABC/PC و يا ورق پلي اوليفين ترموپلاستيك (TPO) استفاده مي‌شود.
مزاياي اين نوع روكش زيبايي و فرم بهتر و دوام رنگ بيشتر در برابر حرارت و نور است.
معايب آن نيز قيمت بالا، ضايعات و پرت در فرايند توليد، لمس سخت‌تر و احتمال ترك خوردگي بيشتر بر اثر گذشت زمان است.
روكش اسلاش مولدينگ: پودر رزين به داخل قالب نيكل پيش گرم شده پاشيده شده و روكش به شكل موردنظر توليد مي‌شود. در اين روش، معمولاً از پودر پلي‌وينيل كلرايد (PVC) يا پلي يورتان ترموپلاستيك (TPU) استفاده مي‌شود.
مزاياي آن، دوام بيشتر در برابر ترك خوردگي، لمس بهتر، قسمت پايين‌تر و پرت كمتر در توليد بوده و معايب آن مقاومت كمتر رنگ در برابر نور و نيز زيبايي ظاهري كمتر است.
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C54638579 7676616.jpg&X=250&Y=187 (http://porsaone.wordpress.com/)
3 . فوم
نرمي سطح داشبوردها، ناشي از وجود بالش فومي در زير روكش است. فوم مصرفي در داشبوردها، عموماً از جنس پلي يورتان (PU) است كه از تركيب مواد پلي اول، ايزوسيانات و افزودني‌هاي ديگر حاصل مي‌شود. اين مواد توسط تجهيزاتي ويژه و به‌صورت رباتيك، به درون قالب تزريق شده و تحت شرايط فرايند به شكل فوم در مي‌آيد تا حجم بين روكش و اينسرت را كه قبلاً در قالب قرار داده شده‌اند، پر كند.
كنترل فرايند تزريق فوم، نقش مؤثري در كيفيت داشبورد توليدي دارد.
4 . لوله فريم يا اسكلت فلزي يا IP/Beam
لوله فريم كه از تعدادي براكت و لوله فلزي تشكيل و به اينسرت داشبورد پرچ شده است، ضمن استحكام بخشيدن به ساختار داشبورد، نگهدارنده قطعاتي نظير جلو آمپر/ جعبه داشبورد، كنسول وسط و ساير قطعات مهم است. لوله فريم، اسكلت داشبورد را تشكيل مي‌دهد و نصب داشبورد روي بدنه خودرو به‌واسطه آن انجام مي‌شود. اين قطعه از نظر مونتاژي داراي اهميتي فوق‌العاده بوده و ساختار داشبورد را بين ستون‌هاي چپ و راست خودرو، شكل مي‌دهد. بنابراين، استفاده از فيكسچرهاي دقيق جوشكاري و كنترلي در توليد آن ضروري است. جنس لوله فريم، معمولاً فولادي است كه براي جلوگيري از زنگ‌زدگي آن، مي‌بايستي آبكاري شود.
5 . كنسول وسط
كنسول وسط جلو داشبورد، معمولاً محل استقرار ابزار مهم موردنياز راننده نظير راديو پخش، كليدهاي روشنايي، ساعت، صفحه كنترل كولر و بخاري، سيستم هوشمند و مواردي ديگر است. استايل اين قطعه نقشي مؤثر در زيبايي داشبورد و خودرو دارد.
6 . قطعات دكوراتيو
براي زيبايي بيشتر داشبورد، از قطعات دكوراتيو در نواحي كنسول وسط و اطراف دريچه‌هاي هواكش استفاده مي‌شود. قطعات دكوراتيو با استفاده از فيلم‌هاي چاپ سه بعدي و يا رنگ soft feel بر روي قطعات پلاستيكي، توليد مي‌شود. هزينه دكوراتيو كردن قطعات، معمولاً زياد است، لذا بيشتر در خودروهاي سفارشي و لوكس موردمصرف قرار مي‌گيرد. توليد قطعات طرح چوب معمولاً به يكي از روش‌هاي Floating In mould و Hot stamp صورت مي‌گيرد. شكل چاپ فيلم‌هاي دكوراتيو داراي تنوع فراوان است نظير طرح چوب، طرح فلز، پوست سوسماري و.... اين موارد توسط طراح استايل خودرو انتخاب مي‌شوند. در روش soft feel تنوع كمتر بوده و معمولاًٌ از رنگ نقره‌اي استفاده مي‌شود.
7 . جعبه داشبورد
جعبه داشبورد، محفظه نگهداري اسباب و لوازم است. شكل و اندازه جعبه داشبورد در خودروهاي مختلف، متفاوت است. اين جعبه معمولاً شامل محفظه، درب، دستگيره در بازكن و مكانيزم باز و بسته شدن بوده و بسته به نظر طراح، ممكن است مواردي نظير قفل و چراغ نيز داشته باشد. محفظه جعبه داشبورد، از پلاستيك مقاوم در برابر ضربه و حرارت ساخته مي‌شود و درب آن معمولاً هم جنس با سطح داشبورد است.
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C38052466 2930305.jpg&X=250&Y=375 (http://porsaone.wordpress.com/)
8 . جاسيگاري
جاسيگاري، شامل محفظه‌اي از جنس مواد نسوز نظير باكاليت و يا پلي‌آميد داراي الياف شيشه بوده و اجزاي آن عبارتند از: درب، مكانيزم و فندك. در برخي خودروها، فندك جدا از مجموعه جاسيگاري است.
9 . سيستم انتقال هواي تهويه مطبوع (كانال، نازل و دريچه)
اين سيستم، وظيفه انتقال هواي كولر و بخاري به داخل اتاق خودرو را برعهده دارد و از كانال‌هاي هوا، نازل‌هاي زير شيشه و دريچه‌هاي هواكش تشكيل شده است. دريچه‌هاي هواكش در بيشتر خودروها داراي پره‌هاي قابل تنظيم افقي و عمودي، دگمه تنظيم پره‌ها، صفحه مسدود كننده هوا و شستي ولومي براي تغيير موقعيت صفحه است. عموماً دو دريچه هواكش در وسط داشبورد و يك دريچه در هر يك از طرفين چپ و راست داشبورد تعبيه مي‌شود. در خودروهاي مدرن‌تر، انتقال هوا براي سرنشينان عقب خودرو نيز از طريق كانال‌هاي هوا در زير كنسول انجام مي‌شود. در اين نوع خودروها، دو دريچه هواكش ثابت يا متحرك نيز در عقب كنسول تعبيه مي‌شود.
علاوه‌بر اجزاي فوق، ملحقاتي به‌شرح ذيل به مجموعه داشبورد اضافه مي‌شود:
1 . جلو آمپر
2 . دسته سيم
3 . رله‌ها
4 . كليدهاي سيستم روشنايي
5 . راديو پخش
6 . سيستم كنترل هوشمند
7 . پنل كنترل سيستم تهويه
8 . جهت‌ياب الكترونيكي
9 . مجموعه غربيلك و تلسكوپي فرمان
10 . كيسه هوا
11 . مجموعه كنسول وسط عقب
استانداردهاي كنترل كيفي داشبورد
طراح خودرو، انتظارات خود از خودرو و قطعات و مجموعه‌هاي آن را در قالب استانداردهايي تدوين شده، بيان مي‌كند. اين انتظارات براي داشبورد سمند، مطابق با استاندارد PDS-X7-TRM-P06-02 و در مورد داشبوردهاي گروه پژو/سيتروئن، مطابق با استاندارد B293110 تعريف شده است. براساس اين استانداردها، مهمترين تست‌هاي داشبورد و اجزاي اصلي آن عبارتند از:
1 . تست ارتعاش مجموعه
در هنگام حركت خودرو، ارتعاشات زيادي در جهت‌هاي مختلف به داشبورد وارد مي‌شود كه در صورت طراحي نامناسب و يا خطا در توليد داشبورد، ممكن است منجر به ايجاد نويز، جدا شدن تجهيزات نصب شده روي داشبورد و يا شكست قطعات آن شود. به‌همين دليل، گذراندن تست ارتعاش يكي از ضروري‌ترين الزامات كيفي داشبورد است. در اين تست، ابتدا بايد مجموعه داشبورد يا ملحقات كامل، تحت تست شرايط جوي قرار گرفته و سپس روي فيكسچر مخصوص در حالت مونتاژ موردتست ارتعاش با فركانس مشخص قرار گيرد و بعد از تست دچار مشكلات ذكر شده يا افت عملكرد نشود.
2 . مقاومت در برابر نور و حرارت
تابش نور خورشيد و حرارت، از جمله عواملي هستند كه منجر به تخريب پليمرها مي‌شوند. از آنجا كه داشبورد زير شيشه جلو قرار دارد، درجه حرارت سطح آن به‌دليل اثر گلخانه‌اي در هواي گرم محيط، ممكن است تا 110 درجه سانتي‌گراد برسد. اگر داشبورد نتواند تست‌هاي حرارت و نور را بگذراند، ممكن است در شرايط كاربرد در فصول گرم و نواحي گرمسير، دچار دفرمگي، تغيير رنگ و تغييرات ابعادي شده و عملكرد اجزاي آن مختل شود.
3 . فرسايش آب و هوايي
خودروهاي توليدي ممكن است در شرايط جغرافيايي مختلف مورد استفاده قرار گيرند. طراحي داشبورد معمولاً به‌گونه‌اي انجام مي‌شود كه در دماي محيط بين 30- تا 55+ درجه سانتي‌گراد و رطوبت تا 98 درصد، پايداري ظاهري، ابعادي و عملكردي خود را حفظ كند. لذا گذراندن اين تست در شرايط شبيه‌سازي شده جوي، از الزامات مهم كيفي داشبورد است.
4 . تست‌هاي فوم و روكش
روكش داشبورد، علاوه‌بر دارا بودن خواص مكانيكي خوب، از نظر مقاومت در برابر پارگي، كشش و سايش، بايد در برابر مواد شيميايي، شوينده‌ها و آب مقاوم بوده و مقاومت لكه‌پذيري مناسبي داشته باشد. فوم داشبورد نيز بايد مانايي فشاري مناسب و مقاومت در برابر فرسودگي حرارتي داشته باشد. تست‌هايي مانند بو، مه گرفتگي، شعله‌وري، سان لايت، فرو رفتگي و چسبندگي لايه نيز براي روكش فوم خورده تعريف شده است. استاندارد WSBM98D22B و استاندارد 9612678699 حاوي الزامات كيفي روكش، فوم و تركيب آنهاست.
5 . دوام قطعات عملكردي
براي قطعات و زيرمجموعه‌هايي نظير جعبه داشبورد، جاسيگاري و دريچه‌هاي هواكش كه داراي عملكرد بالا هستند، تست‌هاي دوام طي سيكل‌هاي چند هزارتايي عملكرد و نيز اندازه‌گيري نيروهاي عملكردي تعريف شده است. در مورد جعبه داشبورد، مي‌توان به استاندارد 9612846899 اشاره كرد.
6 . مقاومت اتصالات جوش پلاستيك
براي اتصال قطعات پلاستيكي به يكديگر، معمولاً يكي از روش‌هاي جوش اولتراسونيك7، جوش ويبره8 و جوش هات‌پليت9 مورداستفاده قرار مي‌گيرد. در صورت وجود خطا در فرايند جوش، ممكن است در حين عملكرد داشبورد، جدايش نواحي جوش اتفاق بيفتد. لذا براي كنترل پارامترهاي جوش پلاستيك، لازم است نيروي جدايش اتصالات جوش خورده، اندازه‌گيري شده و تحت كنترل قرار گيرد.
7 . بو و مه گرفتگي
بو10 و مه گرفتگي نيز تست‌هايي مهم بوده كه روي روكش فوم خورده، انجام مي‌گيرند و معياري از فراريت نرم‌كننده‌ها تلقي مي‌شوند. بر اثر پديده مه گرفتگي، نرم‌كننده‌هاي فرار به‌صورت لايه‌اي چرب و كدر، روي شيشه خودرو نشسته و قدرت ديد سرنشين را كاهش مي‌دهند.
8 . وضعيت ظاهري، رنگ و دانه بندي، گپ و فلاش
داشبورد، قطعه‌اي تزئيني بوده و ظاهر آن از نظر رنگ و دانه‌بندي سطح (گرين) جزو پارامترهاي مهم كيفي است. الزامات رنگ و دانه‌بندي توسط طراح استايل براي تمامي قطعات تزئيني خودرو، در قالب استاندارد مشخص مي‌شود و هماهنگي و هارموني رنگ و گرين بين قطعات مختلف تزئيني درنظر گرفته مي‌شود. اين الزامات براي سمند مطابق با PSS-001-03-X7 تعريف شده است.
همچنين، ميزان و يكنواختي فاصله و درز (گپ) ميان قطعات و تجهيزات مختلف روي داشبورد و نيز همسطحي آنها با يكديگر (فلاش) نيز تأثير بسزايي در زيبايي ظاهر داشبورد داشته و از اهميت بالايي برخوردار است. به همين دليل، خواسته‌هاي طراح در قالب مدركي به نام Styling demand منتشر و در آن معيارهاي پذيرش گپ و فلاش اعلام مي‌شود.
9 . كنترل ابعادي مجموعه با فيكسچر كنترلي
داشبورد مجموعه‌اي از قطعات مختلف بوده و خطا در اندازه‌ها و تلرانس‌هاي اين قطعات، منجر به خطا در ابعاد كلي مجموعه مي‌شود. از طرفي ديگر مهمترين انتظار خط توليد خودروساز از داشبورد، سهولت مونتاژ آن روي بدنه است. لذا كنترل ابعادي مجموعه از نظر تطابق با طرح از اهميت زيادي برخوردار است. به‌دليل شكل هندسي داشبورد، اين كار با استفاده از فيكسچر كنترلي (C.F) انجام مي‌شود.
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C12117373 7904912.jpg&X=416&Y=539 (http://porsaone.wordpress.com/)
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C29273950 8225622.jpg&X=414&Y=509 (http://porsaone.wordpress.com/)
http://www.sanatekhodro.com/CrThumb.aspx?Pic=sanatekh%5CImages%5C82%5C58258941 0167114.jpg&X=422&Y=277 (http://porsaone.wordpress.com/)
پانوشت‌ها
1 . Hard touch
2 . Soft touch
3 . Fogging
4 . Insert
5 . Thermo forming
6 . Slush molding
7 . Ultrasonic
8 . Vibration
9 . Hot plate welding
10 . Odor
منابع:
1- سيستم جامع اطلاعات ساپكو
2- infovisual.info
en.wiktionary.org -3
porsaone.wordpress.com (http://www.porsaone.wordpress.com/) -4