آبجی
4th July 2010, 12:27 PM
معمولاً جستجوي مقالات و پايان‌نامه‌ها از طريق واژه‌هاي كليدي آنها صورت مي‌گيرد. واژه‌هاي كليدي هر پايان‌نامه بايد در برگيرندة همة موضوع‌هاي اساسي باشد كه پايان‌نامه دربارة آنها بحث مي‌كند تا اگر كسي در جستجوي پايان‌نامه‌هايي دربارة يكي از آن موضوع‌ها بود، بتواند به پايان‌نامه‌هاي مورد نظر خود دسترسي پيدا كند.
در علم پزشكي معمولاً براي يك موضوع چندين عبارت و واژه وجود دارد. مثلاً براي مغز هم مي‌توان عبارت brain و هم عبارت cerebrum را به‌كار برد و يا براي موضوع سنگ كليه، تركيبات متنوعي وجود دارد مثل:
Renal stone, Renal stones, Renal calculi, Kidney stone, Kidney caluli, Renal …
بديهي است هم ذكر تك‌تك اين عبارات به‌عنوان واژه‌هاي كليدي بيهوده است و هم چندين بار جستجو كردن مقالات و پايان‌نامه‌ها، هر دفعه با يكي از اين عبارات كاري وقت‌گير و ناعاقلانه به‌نظر مي‌رسد. بنابراين منطقي است كه براي هر موضوع، يك واژة استاندارد انتخاب شود تا نويسندگان مقالات و پايان‌نامه‌ها آنها را به‌عنوان واژة كليديِ نوشتة خود معرفي كنند و از سوي ديگر جستجوگران نوشته‌هاي مربوط به هر موضوع با استفاده از آن واژه‌هاي استاندارد بتوانند به مقالات و پايان‌نامه‌هاي مورد نظر خو دسترسي پيدا كنند و مطمئن باشند كه در اين ميان نوشته‌اي مربوط به موضوع خود را از دست نداده‌اند.
كتاب MeSH:
كتابخانة ملي پزشكي امريكا كتابي به‌نام MeSH (سرعنوان‌هاي موضوعي پزشكي) را چاپ مي‌كند كه در آن واژه‌هاي كليدي استاندارد براي موضوع‌هاي مختلف پزشكي فهرست شده است. اين كتاب در ابتداي هر سال ميلادي تجديد چاپ مي‌شود و عنوانهاي پذيرفته شده براي آن سال را با تغييرات انجام شده نسبت به سالهاي قبل معرفي مي‌كند. اين كتاب در بخشهاي مجلات و مراكز كامپيوتري اطلاع‌رساني پزشكي موجود مي‌باشد.
دو بخش اصلي در اين كتاب به چشم مي‌خورد: فهرست الفبايي (alphabetic list) و ساختار درختي (Tree structure). در نيمة اول اين كتاب، فهرست الفبايي عناوين مختلف موضوعي به‌ترتيب حروف الفبا آورده شده‌اند. در نيمة دوم يا نمودار درختي، عناوين بر اساس شاخه‌هاي اصلي و فرعي علم پزشكي دسته‌بندي مي‌شوند و جايگاهشان در تقسيم‌بندي‌هاي علم پزشكي مشخص مي‌گردد.
راهنماي عملي براي انتخاب واژة كليدي با استفاده از كتاب MeSH:
الف- اگر واژه‌اي به زبان انگليسي براي موضوع خود در نظر داريد، آن را در بخش فهرست الفبايي جستجو كنيد.
در اين بخش برخي از عناوين با قلم درشت‌تر (مثلاً Abdominal pain) و برخي عنوان‌ها با قلم ريزتر نوشته شده‌اند (مثلاً abdominal wall):
- عناويني كه با قلم درشت‌تر نوشته شده‌اند، عنوانهاي موضوعي پذيرفته شده مي‌باشند.
- عناويني كه با قلم ريزتر نوشته شده‌اند، عنوانهايي هستند كه پذيرفته نشده‌اند اما واژه‌اي نزديك به آنها كه در دنباله با عبارت "see" آورده شده‌اند، عناوين موضوعي پذيرفته شده هستند (مثلاً Abdominal muscles به‌جاي Abdominal wall).
- اگر واژة مورد نظر شما با قلم درشت و يا با قلم ريز در فهرست الفبايي نوشته نشده است، بايد واژة ديگري انتخاب نماييد. اگر واژة ديگري به ذهن شما نمي‌رسد يا اگر همة واژه‌ها و معادل‌هاي آنها با تركيب‌هايي مختلف در فهرست الفبايي وجود نداشت، به بند «ب» مراجعه كنيد.
* توجه: عنوانهايي كه با قلم ريز نوشته شده‌اند را از قلم نيندازيد.
ب. اگر واژه‌اي به زبان انگليسي براي موضوع خود در نظر نداريد يا واژة مورد نظر شما در فهرست الفبايي وجود ندارد، به بخش سوم كتاب يعني ساختار درختي مراجعه كنيد.
در اين بخش هر شاخة اصلي علم پزشكي با يك حرف مشخص شده است (مثلاً A: Anatomy، B: Organisms، ...). شاخه‌هاي ريزتر هريك از آنها با يك عدد كه در جلوي حرف آورده مي‌شود، مشخص مي‌گردد (مثلاً A1: Body regions). از طرف ديگر، هرچه موضوع ريزتر و اختصاصي‌تر مي‌شود، بيشتر به‌سمت راست منتقل مي‌گردد (مثلاً Mesentery يك شاخة Mesocolon دارد و خود زيرمجموعة Peritoneum است).
بر اساس اينكه موضوع مورد نظر شما جزو كدام شاخه است، مي‌توانيد در اين بخش آنقدر به‌پيش برويد تا در نهايت به مناسبترين عنوان مرتبط با موضوع خود برسيد و آنرا به‌عنوان واژة كليدي خود انتخاب كنيد.
* توجه: گاهي موضوع انتخابي شما به‌قدري اختصاصي است كه به عنوان يك سرعنوان موضوعي معرفي شده است. در اين موارد بايد اختصاصي‌ترين عنوان در ساختار درختي را كه موضوع شما زير مجموعة آن است به‌عنوان واژة كليدي معرفي كنيد.
* نكته: يك راه ساده براي پيدا كردن واژه‌هاي كليدي استاندارد، استفاده از MedLine است. اگر مقاله‌اي در رابطه با موضوع خودتان از MedLine جستجو كرده‌ايد، با مطالعة واژه‌هاي كليدي آن كه در قسمت MeSH مقاله آورده شده است، مي‌توانيد واژه‌هاي كليدي مناسبي براي موضوع خود پيدا كنيد (البته توجه داشته باشيد كه حتماً هنگام جستجوي كامپيوتري از اپراتور بخواهيد كه قسمت MeSH مقاله را نيز براي شما چاپ كند).
نكاتي براي انتخاب مناسبترين واژة كليدي
ممكن است زماني كه واژة مورد نظر خود را در بخش فهرست الفبايي پيدا مي‌كنيد، عبارت "see related" در زير عنوان آمده باشد و در دنبالة آن يك يا چند عنوان ديگر نوشته شده باشد. اين واژه‌ها، سرعنوان‌هاي استاندارد مرتبط با عنوان اوليه هستند. در صورت لزوم با رؤيت اين عناوين مي‌توانيد عنوان خود را تغيير دهيد يا يك يا چند عنوان به عنوانهاي خود بيفزاييد.
اگر عبارت "X" در زير عنوان آمده است و در دنبالة آن يك يا چند عنوان ديگر نوشته شده است، آن عناوين استاندارد نيستند بلكه عناوين معادل يا نزديكي هستند كه اگر از ابتدا به جستجوي آنها مي‌پرداختيد، شما را به عنوان استاندارد اصلي راهنمايي مي‌كردند.
در دنبالة هر واژة استاندارد در فهرست الفبايي، جايگاه يا جايگاه‌هاي آن در ساختار درختي ذكر مي‌شوند.
با استفاده از اين داده‌ها مي‌توانيد واژة مورد نظر خود را در ساختار درختي پيدا كنيد و شاخه‌هاي ريزتر آن را مد نظر قرار دهيد و دريابيد كه موضوع مورد نظر شما، خود جزو كدام شاخة اصل‌تر است و با استفاده از اين اطلاعات، ممكن است عنوان مورد نظر خود را ريزتر يا درشت‌تر كنيد. توصيه مي‌شود اگر يك واژه چندين جايگاه در ساختار درختي دارد، همة آنها را از نظر بگذرانيد.
* توجه: فقط كلمات كليدي را انتخاب كنيد كه با پاياننامة شما ارتباط دارند و يكي از جنبه‌هاي مورد بحث پاياننامة شما مي‌باشند.
يكي از امكانات ديگر كتاب MeSH: History note
همانطور كه گفته شد، كتاب MeSH هر سال يكبار تجديد چاپ مي‌شود و برخي عناوين در آن تغيير مي‌كند. اگر شما بخواهيد جستجويي در فاصلة چند سال انجام دهيد، بايد از تغييرات واژة كليدي استاندارد مورد نظر خود در هر يك از سالهاي مورد مطالعه آگاه باشيد. به اين منظور در هر چاپ از كتاب MeSH تاريخچة تغييرات هر واژه در سالهاي قبل نيز ذكر شده است.
اگر هيچ سالي در زير واژه نوشته نشده باشد (مثل Acetabulum) يعني از سال شروع به انتشار كتاب MeSH (يعني 1963) واژة مورد نظر هميشه يك واژة كليدي استاندارد بوده و تغييري نداشته است.
اگر فقط يك سال در زير واژه نوشته شده است (مثلاً Acetals) يعني از آن سال اين واژه به‌عنوان يك واژة كليدي استاندارد پذيرفته شده (مثلاً 1974) و پس از آن تغييري نداشته است.
گاهي در جلوي سال ورود واژه در MeSH، توضيحاتي نيز در مورد تغييرات قبلي آن آورده مي‌شود (مثلاً واژة Acetabularia كه از سال 1991 به بعد به‌عنوان يك واژة كليدي استاندارد پذيرفته شده، در فاصلة سالهاي 1972 تا 1990 تحت عنوان ALGAE, GREEN قرار داشته است).
تهيه‌كننده: دكتر آرش بيرقي‌طوسي
در علم پزشكي معمولاً براي يك موضوع چندين عبارت و واژه وجود دارد. مثلاً براي مغز هم مي‌توان عبارت brain و هم عبارت cerebrum را به‌كار برد و يا براي موضوع سنگ كليه، تركيبات متنوعي وجود دارد مثل:
Renal stone, Renal stones, Renal calculi, Kidney stone, Kidney caluli, Renal …
بديهي است هم ذكر تك‌تك اين عبارات به‌عنوان واژه‌هاي كليدي بيهوده است و هم چندين بار جستجو كردن مقالات و پايان‌نامه‌ها، هر دفعه با يكي از اين عبارات كاري وقت‌گير و ناعاقلانه به‌نظر مي‌رسد. بنابراين منطقي است كه براي هر موضوع، يك واژة استاندارد انتخاب شود تا نويسندگان مقالات و پايان‌نامه‌ها آنها را به‌عنوان واژة كليديِ نوشتة خود معرفي كنند و از سوي ديگر جستجوگران نوشته‌هاي مربوط به هر موضوع با استفاده از آن واژه‌هاي استاندارد بتوانند به مقالات و پايان‌نامه‌هاي مورد نظر خو دسترسي پيدا كنند و مطمئن باشند كه در اين ميان نوشته‌اي مربوط به موضوع خود را از دست نداده‌اند.
كتاب MeSH:
كتابخانة ملي پزشكي امريكا كتابي به‌نام MeSH (سرعنوان‌هاي موضوعي پزشكي) را چاپ مي‌كند كه در آن واژه‌هاي كليدي استاندارد براي موضوع‌هاي مختلف پزشكي فهرست شده است. اين كتاب در ابتداي هر سال ميلادي تجديد چاپ مي‌شود و عنوانهاي پذيرفته شده براي آن سال را با تغييرات انجام شده نسبت به سالهاي قبل معرفي مي‌كند. اين كتاب در بخشهاي مجلات و مراكز كامپيوتري اطلاع‌رساني پزشكي موجود مي‌باشد.
دو بخش اصلي در اين كتاب به چشم مي‌خورد: فهرست الفبايي (alphabetic list) و ساختار درختي (Tree structure). در نيمة اول اين كتاب، فهرست الفبايي عناوين مختلف موضوعي به‌ترتيب حروف الفبا آورده شده‌اند. در نيمة دوم يا نمودار درختي، عناوين بر اساس شاخه‌هاي اصلي و فرعي علم پزشكي دسته‌بندي مي‌شوند و جايگاهشان در تقسيم‌بندي‌هاي علم پزشكي مشخص مي‌گردد.
راهنماي عملي براي انتخاب واژة كليدي با استفاده از كتاب MeSH:
الف- اگر واژه‌اي به زبان انگليسي براي موضوع خود در نظر داريد، آن را در بخش فهرست الفبايي جستجو كنيد.
در اين بخش برخي از عناوين با قلم درشت‌تر (مثلاً Abdominal pain) و برخي عنوان‌ها با قلم ريزتر نوشته شده‌اند (مثلاً abdominal wall):
- عناويني كه با قلم درشت‌تر نوشته شده‌اند، عنوانهاي موضوعي پذيرفته شده مي‌باشند.
- عناويني كه با قلم ريزتر نوشته شده‌اند، عنوانهايي هستند كه پذيرفته نشده‌اند اما واژه‌اي نزديك به آنها كه در دنباله با عبارت "see" آورده شده‌اند، عناوين موضوعي پذيرفته شده هستند (مثلاً Abdominal muscles به‌جاي Abdominal wall).
- اگر واژة مورد نظر شما با قلم درشت و يا با قلم ريز در فهرست الفبايي نوشته نشده است، بايد واژة ديگري انتخاب نماييد. اگر واژة ديگري به ذهن شما نمي‌رسد يا اگر همة واژه‌ها و معادل‌هاي آنها با تركيب‌هايي مختلف در فهرست الفبايي وجود نداشت، به بند «ب» مراجعه كنيد.
* توجه: عنوانهايي كه با قلم ريز نوشته شده‌اند را از قلم نيندازيد.
ب. اگر واژه‌اي به زبان انگليسي براي موضوع خود در نظر نداريد يا واژة مورد نظر شما در فهرست الفبايي وجود ندارد، به بخش سوم كتاب يعني ساختار درختي مراجعه كنيد.
در اين بخش هر شاخة اصلي علم پزشكي با يك حرف مشخص شده است (مثلاً A: Anatomy، B: Organisms، ...). شاخه‌هاي ريزتر هريك از آنها با يك عدد كه در جلوي حرف آورده مي‌شود، مشخص مي‌گردد (مثلاً A1: Body regions). از طرف ديگر، هرچه موضوع ريزتر و اختصاصي‌تر مي‌شود، بيشتر به‌سمت راست منتقل مي‌گردد (مثلاً Mesentery يك شاخة Mesocolon دارد و خود زيرمجموعة Peritoneum است).
بر اساس اينكه موضوع مورد نظر شما جزو كدام شاخه است، مي‌توانيد در اين بخش آنقدر به‌پيش برويد تا در نهايت به مناسبترين عنوان مرتبط با موضوع خود برسيد و آنرا به‌عنوان واژة كليدي خود انتخاب كنيد.
* توجه: گاهي موضوع انتخابي شما به‌قدري اختصاصي است كه به عنوان يك سرعنوان موضوعي معرفي شده است. در اين موارد بايد اختصاصي‌ترين عنوان در ساختار درختي را كه موضوع شما زير مجموعة آن است به‌عنوان واژة كليدي معرفي كنيد.
* نكته: يك راه ساده براي پيدا كردن واژه‌هاي كليدي استاندارد، استفاده از MedLine است. اگر مقاله‌اي در رابطه با موضوع خودتان از MedLine جستجو كرده‌ايد، با مطالعة واژه‌هاي كليدي آن كه در قسمت MeSH مقاله آورده شده است، مي‌توانيد واژه‌هاي كليدي مناسبي براي موضوع خود پيدا كنيد (البته توجه داشته باشيد كه حتماً هنگام جستجوي كامپيوتري از اپراتور بخواهيد كه قسمت MeSH مقاله را نيز براي شما چاپ كند).
نكاتي براي انتخاب مناسبترين واژة كليدي
ممكن است زماني كه واژة مورد نظر خود را در بخش فهرست الفبايي پيدا مي‌كنيد، عبارت "see related" در زير عنوان آمده باشد و در دنبالة آن يك يا چند عنوان ديگر نوشته شده باشد. اين واژه‌ها، سرعنوان‌هاي استاندارد مرتبط با عنوان اوليه هستند. در صورت لزوم با رؤيت اين عناوين مي‌توانيد عنوان خود را تغيير دهيد يا يك يا چند عنوان به عنوانهاي خود بيفزاييد.
اگر عبارت "X" در زير عنوان آمده است و در دنبالة آن يك يا چند عنوان ديگر نوشته شده است، آن عناوين استاندارد نيستند بلكه عناوين معادل يا نزديكي هستند كه اگر از ابتدا به جستجوي آنها مي‌پرداختيد، شما را به عنوان استاندارد اصلي راهنمايي مي‌كردند.
در دنبالة هر واژة استاندارد در فهرست الفبايي، جايگاه يا جايگاه‌هاي آن در ساختار درختي ذكر مي‌شوند.
با استفاده از اين داده‌ها مي‌توانيد واژة مورد نظر خود را در ساختار درختي پيدا كنيد و شاخه‌هاي ريزتر آن را مد نظر قرار دهيد و دريابيد كه موضوع مورد نظر شما، خود جزو كدام شاخة اصل‌تر است و با استفاده از اين اطلاعات، ممكن است عنوان مورد نظر خود را ريزتر يا درشت‌تر كنيد. توصيه مي‌شود اگر يك واژه چندين جايگاه در ساختار درختي دارد، همة آنها را از نظر بگذرانيد.
* توجه: فقط كلمات كليدي را انتخاب كنيد كه با پاياننامة شما ارتباط دارند و يكي از جنبه‌هاي مورد بحث پاياننامة شما مي‌باشند.
يكي از امكانات ديگر كتاب MeSH: History note
همانطور كه گفته شد، كتاب MeSH هر سال يكبار تجديد چاپ مي‌شود و برخي عناوين در آن تغيير مي‌كند. اگر شما بخواهيد جستجويي در فاصلة چند سال انجام دهيد، بايد از تغييرات واژة كليدي استاندارد مورد نظر خود در هر يك از سالهاي مورد مطالعه آگاه باشيد. به اين منظور در هر چاپ از كتاب MeSH تاريخچة تغييرات هر واژه در سالهاي قبل نيز ذكر شده است.
اگر هيچ سالي در زير واژه نوشته نشده باشد (مثل Acetabulum) يعني از سال شروع به انتشار كتاب MeSH (يعني 1963) واژة مورد نظر هميشه يك واژة كليدي استاندارد بوده و تغييري نداشته است.
اگر فقط يك سال در زير واژه نوشته شده است (مثلاً Acetals) يعني از آن سال اين واژه به‌عنوان يك واژة كليدي استاندارد پذيرفته شده (مثلاً 1974) و پس از آن تغييري نداشته است.
گاهي در جلوي سال ورود واژه در MeSH، توضيحاتي نيز در مورد تغييرات قبلي آن آورده مي‌شود (مثلاً واژة Acetabularia كه از سال 1991 به بعد به‌عنوان يك واژة كليدي استاندارد پذيرفته شده، در فاصلة سالهاي 1972 تا 1990 تحت عنوان ALGAE, GREEN قرار داشته است).
تهيه‌كننده: دكتر آرش بيرقي‌طوسي