MR_Jentelman
26th June 2010, 01:23 AM
یكی از مهمترین مشكلات ساختاری اقتصادی كشور، ضعف نظام مالیاتی است. شرایط این نظام به گونه ای است كه كمتر می توان نشانه هایی از یك نظام مالیاتی كارآمد را در آن پیدا كرد. در نظام مالیاتی ایران، مالیات‌ها به موقع وصول نمی‌شوند، عدالت چندان تحقق نمی‌یابد و ظرفیت‌های مالیاتی بالفعل با ظرفیت‌های مالیاتی بالقوه تفاوت قابل توجه دارد و هزینه وصول مالیات نیز بالاست . به همین دلیل دولت ایران شیوه جدید اخذ مالیات موسوم به روش اخذ مالیات بر ارزش افزوده یا Value Added Tax و به اختصار (VAT) را مورد توجه قرار داده است.
آشنایی با‌مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (برعموم كالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است كه بصورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش كالاهای تولید شده و یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود. به عبارت دیگر مالیاتی است كه در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش كالا به مشتری نهایی، مرحله به مرحله اخذ میشود. از این روش كه توسط فون زیمنس (Fone Simence) آلمانی در سال 1881ابداع شد، برای اولین و به طور رسمی در سال 1945 در كشور فرانسه بصورت مالیات بر كالاهای مصرفی در مرحله تولید استفاده شد كه البته در سال 1986 آن را به طور جامع تا مرحله خرده فروشی گسترش داد . از این روش امروزه بیش از 120 كشور جهان استفاده می كنند و تعداد زیادی از كشورها درصدد پیاده كردن آن در نظام اقتصادی خود هستند. نكته مهم آنكه چون جمع ارزش افزوده‌های بنگاه‌های اقتصادی در یك كشور، برابرتولید ملی همان كشور است (استهلاك +سود +اجاره+بهره +دستمزد = معاملات واسطه ای - كل معاملات = ارزش افزوده)، بنابراین مالیات بر ارزش افزوده، برابر مالیات بر تولید ناخالص ملی است، به عبارت دیگر پایه مالیات بر ارزش افزوده ،تولید ناخالص ملی است.
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (برعموم كالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است كه بصورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش كالاهای تولید شده و یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود.
مزایا و معایب VAT:
مالیات بر ارزش افزوده، همچون اغلب پدیده ها و ابزارهای اقتصادی دیگر، می‌بایست به جنبه های مثبت (مزایا) و منفی (معایب) آن توجه كرد. در خصوص مزایای استفاده از این روش می توان به موارد ذیل اشاره كرد:
گسترش پایه مالیاتی :VAT می تواند بخشی از فعالیت‌های اقتصادی را كه تحت پوشش قرار دادن آنها با استفاده از سایر رو‌ش‌ها ، مثل مالیات بر فروش دشوار است را پوشش دهد.
افزایش درآمدهای مالیاتی: استفاده از VAT به دلیل گسترش پایه مالیاتی می‌تواند، درآمدهای مالیاتی را به نحو چشمگیری افزایش دهد.
كاهش هزینه اخذ مالیات: مالیات بر ارزش افزوده، مكانیزمی خود اجرایی دارد. لذا احتمالاهزینه‌های جمع آوری در مقایسه به سایر روش‌های اخذ مالیات، پایین‌تر است. همچنین استفاده از این روش، موجب كاهش مالیات مضاعف، كاهش فرارهای مالیاتی و كاهش وقفه زمانی پرداخت نیز میشود و به طور كلی با ساده سازی و كارایی خود، كمك شایانی به اصلاح ساختار كلی نظام مالیاتی كشور خواهد كرد. به عبارت دیگر استفاده از این روش، نظام مالیاتی كشور را هر چه بیشتر به یك نظام مالیاتی كارآمد كه در آن اخذ مالیات با "دقت" ،"سرعت" و حداقل هزینه انجام میشود، نزدیك خواهد كرد. اما همانگونه كه گفتیم استفاده از این روش می‌تواند معایبی را نیز به دنبال داشته باشد بعنوان مثال با اجرای این روش بیم آن می‌رود كه تورم در كشور افزایش یابد. (به دلیل افزایش قیمت تمام شده فروش در مراحل مختلف اخذ مالیات) البته چنانچه همراه با گسترش پایه مالیاتی نرخهای مالیات كاهش یابد، چندان با صراحت نمی توان در این خصوص اظهارنظر كرد . همچنین اجرای این روش مستلزم انجام مطالعات كارشناسی و علمی دقیق و پی‌ریزی ساختار سازمانی مورد نیاز است كه نادیده گرفتن آن می تواند اقتصاد ملی را با مشكل مواجه كند. مقایسه مزایا و معایب روش VAT گویای این واقعیت است كه مزایا بر معایب فزونی داشته و به همین خاطر نیز كشورهای زیادی آن را بكار گرفته اند كه در قسمت بعدی به دو مورد بعنوان مثال اشاره میشود.
استفاده از این روش، نظام مالیاتی كشور را هر چه بیشتر به یك نظام مالیاتی كارآمد كه در آن اخذ مالیات با "دقت" ،"سرعت" و حداقل هزینه انجام میشود، نزدیك خواهد كرد. استفاده از این روش می‌تواند معایبی را نیز به دنبال داشته باشد با اجرای این روش بیم آن می‌رود كه تورم در كشور افزایش یابد.
دو تجربه:
كره جنوبی: در كره قبل از تصویب انجام اصلاحات در نظام مالیاتی و بكارگیری VAT در سال 1977 و 1978، 11 نوع مالیات غیرمستقیم وجود داشت كه VAT جایگزین ? مورد از آنها (مثل مالیات برمشاغل، مالیات بركالا، مالیات برتولیدات و ...) شد. با بكارگیری این روش، پایه مالیاتی از 44495 میلیارد ون (WON) به قیمت جاری در سال 1987به 143421 میلیارد ون در سال 1983افزایش یافت یعنی اینكه در عرض5سال 2/3 برابر شد در حالیكه در طی این مدت تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری 4/2 برابر گردیده بود. قانون مالیاتی این كشور یك نرخ پایه 13درصدی را معین كرده است كه 3درصد می تواند بالا و پایین داشته باشد. و دلیل آن انعطاف‌پذیری سیستم مالیاتی در مقابل تغییرات اقتصاد ملی می باشد.
http://img.tebyan.net/big/1387/07/752312215017621017226112302556611112016185.jpg
اندونزی: در این كشور VAT از سال1985 با یك نرخ پایین ده درصدی بدون هیچگونه معافیتی وضع گردیده است. این كشور در استفاده از این روش ابتدا كالاهای تولیدی را در نظر گرفت و سپس خدمات را نیز تحت پوشش قرار داد. در این كشور از آنجایی كه مدارك و دفاتری جهت اجرای این روش وجود نداشت. مؤسسات و نهادهایی برای دریافت VAT تعیین شدند. این نهادها وجوه را دریافت ومستقیمأ به صندوق دولت واریز می كنند.
از این روش امروزه بیش از 120 كشور جهان استفاده می كنند و تعداد زیادی از كشورها درصدد پیاده كردن آن در نظام اقتصادی خود هستند.
مثال:
در این نوع مالیات در هر مرحله از تولید یا توزیع كالا به هر میزان كه ارزش محصول تولیدی افزایش می‌یابد به همان میزان خریدار هزینه‌ای را پرداخت می‌كند. به طور مثال اگر تولیدكننده گندم، گندم خود را تحویل كارخانه آرد دهد و كارخانه آرد علاوه بر گندم مواد دیگری را خریداری كرده و با تركیب آنها محصولی به نام آرد را تحویل فرایند بعدی تولید دهد، در این مرحله ارزش ورودی و خروجی كالا به این واحد تولیدی اندازه‌گیری شده و تقاضل آن به عنوان ارزش افزوده محسوب میشود.
تا پیش از این در هر مرحله تولید كل ارزش محصول مشمول مالیات می‌شد ولی با تصویب این قانون تنها مابه‌التفاوت ارزشی كه در آن مرحله ایجاد شده است، ملاك عمل برای اخذ مالیات بر ارزش افزوده قرار می‌گیرد. به طور مثال یك كیلو گندم كه 300 تومان ارزش دارد تبدیل به یك كیلو آرد شده كه ممكن است 400 تومان ارزش داشته باشد . بنابراین مالیات بر ارزش افزوده نسبت به آن 100 تومان ارزش ایجاد شده اخذ میشود نه نسبت به كل 400 تومان.
در هر مرحله‌ای از این نظام مالیاتی كسی كه مالیات را پرداخت كرده اگر در چرخه تولید و توزیع باشد و مودی مالیاتی محسوب شود، بعد از فروش كالا مالیات پرداختی خود را از اداره مالیاتی پس خواهد گرفت. چون در فرایند تولید و توزیع، تولیدكننده و توزیع‌كننده مالیاتی پرداخت نمی‌كند. بلكه این مبلغ توسط مصرف كننده نهایی پرداخت میشود و به همین دلیل این مالیات بر مصرف است نه تولید.
پرداخت مالیات بر اساس روش فاكتورنویسی است و فروشنده هنگام فروش محصول خود به مشتری باید اطلاعاتی را در فاكتور ثبت كند كه شامل مقدار محصول، ارزش واحد محصول، زمان مبادله، واحد فروشنده كالا و نیز رقم مالیات بر ارزش افزوده باشد.
میزان مالیات بر ارزش افزوده در ایران تنها 3 درصد است در حالی که در 70 درصد کشورهایی که از این نوع مالیات استفاده می کنند، نرخ مالیات بر ارزش افزوده بیش از 15 درصد است.
مثال دوم:
به فرض یك چرم خام به منظور دباغی شدن به كارگاه مربوطه داده میشود. این چرم یك ارزش اولیه‌ای دارد و بعد از تبدیل شدن به چرم فراوری شده ارزش بالاتری پیدا خواهد كرد.
در این مرحله فروشنده چرم خام كه كالا را به واحد دباغی می‌فروشد، علاوه بر قیمتی كه از وی می‌گیرد مبلغی نیز بابت مالیات بر ارزش افزوده از خریدار (صاحب كارگاه دباغی) اخذ می‌كند و آن را به حساب دولت واریز می‌كند. بنابراین تولیدكننده چرم خام عملا نه مالیاتی گرفته و نه مالیاتی پرداخت كرده است.
پس از این مرحله نیز چرم فراوری شده برای تولیدات خاصی به كارگاههای دیگری فروخته خواهد شد. این كارخانه نیز از مشتری خود مالیات بر ارزش افزوده نسبت به كل ارزش چرم دباغی را اخذ می‌كند. ولی فروشنده چرم دباغی شده كه قبلا بابت خرید چرم خام مالیاتی پرداخت كرده است، مالیات بر ارزش افزوده دریافتی را به حساب دولت واریز و مالیات پرداختی را استرداد می‌كند.
بعد از این مرحله نیز در صورتیكه كالا به یك واحد تولیدی دیگر فروخته شود، خریدار مالیات بر ارزش افزوده كل قیمت كالای خریداری شده را می‌پردازد و واحد فروشنده پس از واریز این مبلغ به حساب دولت مالیات پرداختی توسط خودش را استرداد می‌كند. در نتیجه به تبع افزایش ارزش این محصول در مراحل مختلف تولید میزان مالیاتی هم كه به آن تعلق می‌گیرد افزایش خواهد یافت.
مالیات ارزش افزوده در ایران
مالیات بر ارزش افزوده كه از اول مهر اجرایی شده بود با توجه به برخی ابهام ها از سوی مردم و فعالان اقتصادی از سوی رییس جمهور به مدت دو ماه به حال تعلیق درآمد. میزان مالیات بر ارزش افزوده در ایران تنها 3 درصد است در حالی که در 70 درصد کشورهایی که از این نوع مالیات استفاده می کنند، نرخ مالیات بر ارزش افزوده بیش از 15 درصد است.
برخی کالاها مانند کالاهای اساسی ، پروتئینی ، محصولات کشاورزی و نشریات و مطبوعات از پرداخت مالیات معاف هستند.
منابع:
سایت آفتاب،
ماهنامه اقتصاد ایران،
روزنامه همشهری
آشنایی با‌مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (برعموم كالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است كه بصورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش كالاهای تولید شده و یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود. به عبارت دیگر مالیاتی است كه در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش كالا به مشتری نهایی، مرحله به مرحله اخذ میشود. از این روش كه توسط فون زیمنس (Fone Simence) آلمانی در سال 1881ابداع شد، برای اولین و به طور رسمی در سال 1945 در كشور فرانسه بصورت مالیات بر كالاهای مصرفی در مرحله تولید استفاده شد كه البته در سال 1986 آن را به طور جامع تا مرحله خرده فروشی گسترش داد . از این روش امروزه بیش از 120 كشور جهان استفاده می كنند و تعداد زیادی از كشورها درصدد پیاده كردن آن در نظام اقتصادی خود هستند. نكته مهم آنكه چون جمع ارزش افزوده‌های بنگاه‌های اقتصادی در یك كشور، برابرتولید ملی همان كشور است (استهلاك +سود +اجاره+بهره +دستمزد = معاملات واسطه ای - كل معاملات = ارزش افزوده)، بنابراین مالیات بر ارزش افزوده، برابر مالیات بر تولید ناخالص ملی است، به عبارت دیگر پایه مالیات بر ارزش افزوده ،تولید ناخالص ملی است.
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (برعموم كالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است كه بصورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش كالاهای تولید شده و یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود.
مزایا و معایب VAT:
مالیات بر ارزش افزوده، همچون اغلب پدیده ها و ابزارهای اقتصادی دیگر، می‌بایست به جنبه های مثبت (مزایا) و منفی (معایب) آن توجه كرد. در خصوص مزایای استفاده از این روش می توان به موارد ذیل اشاره كرد:
گسترش پایه مالیاتی :VAT می تواند بخشی از فعالیت‌های اقتصادی را كه تحت پوشش قرار دادن آنها با استفاده از سایر رو‌ش‌ها ، مثل مالیات بر فروش دشوار است را پوشش دهد.
افزایش درآمدهای مالیاتی: استفاده از VAT به دلیل گسترش پایه مالیاتی می‌تواند، درآمدهای مالیاتی را به نحو چشمگیری افزایش دهد.
كاهش هزینه اخذ مالیات: مالیات بر ارزش افزوده، مكانیزمی خود اجرایی دارد. لذا احتمالاهزینه‌های جمع آوری در مقایسه به سایر روش‌های اخذ مالیات، پایین‌تر است. همچنین استفاده از این روش، موجب كاهش مالیات مضاعف، كاهش فرارهای مالیاتی و كاهش وقفه زمانی پرداخت نیز میشود و به طور كلی با ساده سازی و كارایی خود، كمك شایانی به اصلاح ساختار كلی نظام مالیاتی كشور خواهد كرد. به عبارت دیگر استفاده از این روش، نظام مالیاتی كشور را هر چه بیشتر به یك نظام مالیاتی كارآمد كه در آن اخذ مالیات با "دقت" ،"سرعت" و حداقل هزینه انجام میشود، نزدیك خواهد كرد. اما همانگونه كه گفتیم استفاده از این روش می‌تواند معایبی را نیز به دنبال داشته باشد بعنوان مثال با اجرای این روش بیم آن می‌رود كه تورم در كشور افزایش یابد. (به دلیل افزایش قیمت تمام شده فروش در مراحل مختلف اخذ مالیات) البته چنانچه همراه با گسترش پایه مالیاتی نرخهای مالیات كاهش یابد، چندان با صراحت نمی توان در این خصوص اظهارنظر كرد . همچنین اجرای این روش مستلزم انجام مطالعات كارشناسی و علمی دقیق و پی‌ریزی ساختار سازمانی مورد نیاز است كه نادیده گرفتن آن می تواند اقتصاد ملی را با مشكل مواجه كند. مقایسه مزایا و معایب روش VAT گویای این واقعیت است كه مزایا بر معایب فزونی داشته و به همین خاطر نیز كشورهای زیادی آن را بكار گرفته اند كه در قسمت بعدی به دو مورد بعنوان مثال اشاره میشود.
استفاده از این روش، نظام مالیاتی كشور را هر چه بیشتر به یك نظام مالیاتی كارآمد كه در آن اخذ مالیات با "دقت" ،"سرعت" و حداقل هزینه انجام میشود، نزدیك خواهد كرد. استفاده از این روش می‌تواند معایبی را نیز به دنبال داشته باشد با اجرای این روش بیم آن می‌رود كه تورم در كشور افزایش یابد.
دو تجربه:
كره جنوبی: در كره قبل از تصویب انجام اصلاحات در نظام مالیاتی و بكارگیری VAT در سال 1977 و 1978، 11 نوع مالیات غیرمستقیم وجود داشت كه VAT جایگزین ? مورد از آنها (مثل مالیات برمشاغل، مالیات بركالا، مالیات برتولیدات و ...) شد. با بكارگیری این روش، پایه مالیاتی از 44495 میلیارد ون (WON) به قیمت جاری در سال 1987به 143421 میلیارد ون در سال 1983افزایش یافت یعنی اینكه در عرض5سال 2/3 برابر شد در حالیكه در طی این مدت تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری 4/2 برابر گردیده بود. قانون مالیاتی این كشور یك نرخ پایه 13درصدی را معین كرده است كه 3درصد می تواند بالا و پایین داشته باشد. و دلیل آن انعطاف‌پذیری سیستم مالیاتی در مقابل تغییرات اقتصاد ملی می باشد.
http://img.tebyan.net/big/1387/07/752312215017621017226112302556611112016185.jpg
اندونزی: در این كشور VAT از سال1985 با یك نرخ پایین ده درصدی بدون هیچگونه معافیتی وضع گردیده است. این كشور در استفاده از این روش ابتدا كالاهای تولیدی را در نظر گرفت و سپس خدمات را نیز تحت پوشش قرار داد. در این كشور از آنجایی كه مدارك و دفاتری جهت اجرای این روش وجود نداشت. مؤسسات و نهادهایی برای دریافت VAT تعیین شدند. این نهادها وجوه را دریافت ومستقیمأ به صندوق دولت واریز می كنند.
از این روش امروزه بیش از 120 كشور جهان استفاده می كنند و تعداد زیادی از كشورها درصدد پیاده كردن آن در نظام اقتصادی خود هستند.
مثال:
در این نوع مالیات در هر مرحله از تولید یا توزیع كالا به هر میزان كه ارزش محصول تولیدی افزایش می‌یابد به همان میزان خریدار هزینه‌ای را پرداخت می‌كند. به طور مثال اگر تولیدكننده گندم، گندم خود را تحویل كارخانه آرد دهد و كارخانه آرد علاوه بر گندم مواد دیگری را خریداری كرده و با تركیب آنها محصولی به نام آرد را تحویل فرایند بعدی تولید دهد، در این مرحله ارزش ورودی و خروجی كالا به این واحد تولیدی اندازه‌گیری شده و تقاضل آن به عنوان ارزش افزوده محسوب میشود.
تا پیش از این در هر مرحله تولید كل ارزش محصول مشمول مالیات می‌شد ولی با تصویب این قانون تنها مابه‌التفاوت ارزشی كه در آن مرحله ایجاد شده است، ملاك عمل برای اخذ مالیات بر ارزش افزوده قرار می‌گیرد. به طور مثال یك كیلو گندم كه 300 تومان ارزش دارد تبدیل به یك كیلو آرد شده كه ممكن است 400 تومان ارزش داشته باشد . بنابراین مالیات بر ارزش افزوده نسبت به آن 100 تومان ارزش ایجاد شده اخذ میشود نه نسبت به كل 400 تومان.
در هر مرحله‌ای از این نظام مالیاتی كسی كه مالیات را پرداخت كرده اگر در چرخه تولید و توزیع باشد و مودی مالیاتی محسوب شود، بعد از فروش كالا مالیات پرداختی خود را از اداره مالیاتی پس خواهد گرفت. چون در فرایند تولید و توزیع، تولیدكننده و توزیع‌كننده مالیاتی پرداخت نمی‌كند. بلكه این مبلغ توسط مصرف كننده نهایی پرداخت میشود و به همین دلیل این مالیات بر مصرف است نه تولید.
پرداخت مالیات بر اساس روش فاكتورنویسی است و فروشنده هنگام فروش محصول خود به مشتری باید اطلاعاتی را در فاكتور ثبت كند كه شامل مقدار محصول، ارزش واحد محصول، زمان مبادله، واحد فروشنده كالا و نیز رقم مالیات بر ارزش افزوده باشد.
میزان مالیات بر ارزش افزوده در ایران تنها 3 درصد است در حالی که در 70 درصد کشورهایی که از این نوع مالیات استفاده می کنند، نرخ مالیات بر ارزش افزوده بیش از 15 درصد است.
مثال دوم:
به فرض یك چرم خام به منظور دباغی شدن به كارگاه مربوطه داده میشود. این چرم یك ارزش اولیه‌ای دارد و بعد از تبدیل شدن به چرم فراوری شده ارزش بالاتری پیدا خواهد كرد.
در این مرحله فروشنده چرم خام كه كالا را به واحد دباغی می‌فروشد، علاوه بر قیمتی كه از وی می‌گیرد مبلغی نیز بابت مالیات بر ارزش افزوده از خریدار (صاحب كارگاه دباغی) اخذ می‌كند و آن را به حساب دولت واریز می‌كند. بنابراین تولیدكننده چرم خام عملا نه مالیاتی گرفته و نه مالیاتی پرداخت كرده است.
پس از این مرحله نیز چرم فراوری شده برای تولیدات خاصی به كارگاههای دیگری فروخته خواهد شد. این كارخانه نیز از مشتری خود مالیات بر ارزش افزوده نسبت به كل ارزش چرم دباغی را اخذ می‌كند. ولی فروشنده چرم دباغی شده كه قبلا بابت خرید چرم خام مالیاتی پرداخت كرده است، مالیات بر ارزش افزوده دریافتی را به حساب دولت واریز و مالیات پرداختی را استرداد می‌كند.
بعد از این مرحله نیز در صورتیكه كالا به یك واحد تولیدی دیگر فروخته شود، خریدار مالیات بر ارزش افزوده كل قیمت كالای خریداری شده را می‌پردازد و واحد فروشنده پس از واریز این مبلغ به حساب دولت مالیات پرداختی توسط خودش را استرداد می‌كند. در نتیجه به تبع افزایش ارزش این محصول در مراحل مختلف تولید میزان مالیاتی هم كه به آن تعلق می‌گیرد افزایش خواهد یافت.
مالیات ارزش افزوده در ایران
مالیات بر ارزش افزوده كه از اول مهر اجرایی شده بود با توجه به برخی ابهام ها از سوی مردم و فعالان اقتصادی از سوی رییس جمهور به مدت دو ماه به حال تعلیق درآمد. میزان مالیات بر ارزش افزوده در ایران تنها 3 درصد است در حالی که در 70 درصد کشورهایی که از این نوع مالیات استفاده می کنند، نرخ مالیات بر ارزش افزوده بیش از 15 درصد است.
برخی کالاها مانند کالاهای اساسی ، پروتئینی ، محصولات کشاورزی و نشریات و مطبوعات از پرداخت مالیات معاف هستند.
منابع:
سایت آفتاب،
ماهنامه اقتصاد ایران،
روزنامه همشهری