مقاله بررسی کتاب آن تابستان [بایگانی] - سایت علمی نخبگان جوان

توجه ! این یک نسخه آرشیو شده میباشد و در این حالت شما عکسی را مشاهده نمیکنید برای مشاهده کامل متن و عکسها بر روی لینک مقابل کلیک کنید : مقاله بررسی کتاب آن تابستان

Admin

4th June 2010, 04:32 PM

شناسنامه كتاب
* نام كتاب : آن تابستان
* نويسنده : ماندانا معيني (مودب‌پور)
* ناشر : نسل نوانديش
* چاپ : اول ـ 1386
* تيراژ : 10 هزار نسخه

درباره ناشر
انتشارات « نسل نوانديش » به مديرمسئولي « بيژن علي‌پور » در سال 1376 در تهران تاسيس شده‌است در زمينه‌هاي روانشناسي ، پزشكي و ادبيات به فعاليت در عرصه نشر مي‌پردازد .
بررسي عملكرد حرفه‌اي اين انتشاراتي نشان مي‌دهد كه رويه اين ناشر در زمينه چاپ كتاب كاملاً عوام‌پسندانه است ، زيرا علي‌رغم اخذ مجوز فعاليت نشر در زمينه پزشكي آثاري را مدنظر قرار داده كه اگرچه در زمره كتب پزشكي قرار مي‌گيرند اما مخاطب آن را زنان و دختران جوان تشكيل مي‌دهند . رويكرد به مسائل جنسي زنان و مردان و چاپ كتبي در اين موضوع ، زمينه جذب اين‌گونه مخاطبان را فراهم آورده‌است . البته در زمينه چاپ كتب روانشناسي و رمان نيز به همين شيوه عمل مي‌كند .
چاپ كتبي در مورد موفقيت ، مديريت برتر ذهن ، يوگا ، مديتيشن ، روابط زن و مرد ، روش‌هاي موفقيت و ... باعث شده تا اين ناشر در زمره ناشران آثار زرد و عامه‌پسند قرار گيرد .
آثار اين انتشاراتي با استقبال نسبي جوانان روبه‌رو شده و هر ساله در ايام برگزاري نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران ، غرفه اين ناشر يكي از شلوغ‌ترين غرفه‌ها است . به طور كلي مي‌توان نوشت اين انتشارات با ارائه كتب سطحي و كم‌مايه در زمينه روانشناسي ، ‌پزشكي و ادبيات بي‌راهه‌اي را پيش روي خواننده جوان و بعضاً ناآگاه قرار مي‌دهد .

درباره نويسنده
« ماندانا معيني » يكي از نويسندگان رمان‌هاي عامه‌پسند است . وي تاليف كتبي چون
« گندم » ، « پريچهر » ، « يلدا » ، « ركسانا » ، « شيرين » ، « ياسمن » ، « دريا » و ... را در كارنامه فعاليت ادبي خود دارد و از اين طريق توانسته ذهن برخي از جوانان و نوجوانان را به سمت آثار خود معطوف كند . وي برخي از آثارش را با نام « م . مودب‌پور » عرضه كرده‌است . شيوه خاص اين مولف در اصرار بر نام دختران براي نامگذاري كتب تاليفي خود است . در اكثر رمان‌هاي خود اسامي دختران را براي آنها انتخاب مي‌كند و طرح جلد‌ آثارش نيز عموماً برگرفته از چهره يا نيم‌رخ زنان است .
بررسي اجمالي آثار اين نويسنده بيانگر اين نكته است كه محتوا و درون‌مايه برخي رمان‌هاي وي شامل « پريچهر » ، « يلدا » ، « گندم » و « ركسانا » تلاش براي عادي‌سازي روابط دختر و پسر و تبليغ و ترويج برخي روابط خارج از عرف بوده‌است . معيني در سبك نگاه تخيلي و داستان‌نويسي خود اصرار دارد تا اين‌گونه القا كند كه در داستان‌هاي وي دختران هيچ‌گاه در مقابل نامحرم از حجاب استفاده نمي‌كنند . اين نگاه به نوعي زير پا گذاشتن احكام اسلام است .
از سوي ديگر نويسنده ، در اين‌گونه رمان‌ها به گونه‌اي به فقر و بدبختي شخصيت‌هاي داستان مي‌پردازد كه ناخودآگاه در ذهن خواننده اين‌گونه القا مي‌شود ، اين همه مصائب ناشي از شكل‌گيري انقلاب اسلامي و برپايي حكومت اسلامي است . در اين حالت به صورت غيرمستقيم ديدگاه جوانان نسبت به نظام تغيير مي‌يابد .

خلاصه داستان
. . . . مريم دومين دختر يك خانواده كم‌جمعيت ساكن جنوب تهران دانشجوي رشتة عمران و از نظر شخصيتي فردي قابل اعتماد ، خوشبين و متكي به نفس است .
خانوادة وي از نظر مالي وضعيت چندان مطلوبي نداشته و دچار مشكلات عديده‌اي هستند به نحوي كه پدر خانواده براي تامين هزينه‌هاي روزمرة زندگي مشقت‌هاي بسياري را تحمل مي‌كند .

حجم مشكلات مالي خانواده سبب مي‌شود تا مريم با استفاده از ارتباطات دايي خود ـ كه يك شركت خدماتي را اداره مي‌كند ـ به خانواده ثروتمندي معرفي و توسط اين خانواده استخدام شود . وظيفة او پرستاري و در واقع هم‌صحبتي با زني سالمند است .

خانة مذكور در قسمت مرفه‌نشين شمال تهران واقع شده و متعلق به خانواده‌اي متمول و ثروتمند است . سرپرست اين خانواده نيز جراح يكي از بيمارستان‌هاي مشهور تهران است .
« گلشن خانم » زن سالمندي كه مريم (شخصيت اول داستان) براي هم‌صحبتي با وي استخدام شده ، مادر دكتر است . وي زني جدي و متكي به نفس است كه مديريت بر كارهاي خانه و عملكرد ساكنين آن نيز در اختيار اوست .

« كيميا يگانه » فرزند دكتر ، 25 ساله و تنها نوه گلشن‌خانم است . وي به جز چند سالي كه در خارج از كشور به همراه خانواده خود سپري كرده ، مابقي عمر را در اين خانه ساكن بوده‌است .
وي در لندن با فردي انگليسي تبار به نام « تام » آشنا شده و با وي ازدواج كرده و سپس جدا شده‌است . ثمرة اين ازدواج دختري به نام « هاني » است كه اكنون 5 سال دارد .
هاني كودكي شيرين‌زبان البته اندكي غمگين است . وي وابستگي شديدي به مادر خود دارد كه متاسفانه با بي‌توجهي‌هاي غير عمدي مادر ـ ناشي از مشكلات روحي وي ـ دچار افسردگي شده است .

مريم شخصيت اول داستان كه براي هم‌صحبتي با مادربزرگ يعني گلشن خانم وارد اين خانواده شده‌است در بدو امر متوجه مي‌شود كه گلشن از او انتظار ويژه‌اي دارد تا نوه‌اش كيميا را زيرنظر بگيرد . وي كه نسبتاً به كيميا دچار سوءظن شده از مريم مي خواهد كه رفت و آمد و كليه اعمال كيميا را زير نظر داشته و بلافاصله ،مشاهدات خود را به وي گزارش كند و البته در ازاي اين خدمات دستمزد خوبي نيز به مريم پيشنهاد مي دهد .

مريم ابتدا مخالف مي‌كند اما پس از توجيه‌هاي گلشن ، مبني بر انساني بودن اين كار ، سرانجام اين ماموريت را با اكراه مي‌پذيرد .
از سوي ديگر كيميا دچار بحران روحي شده و قادر به كنترل احساسات خود نيست . او در دورة نوجواني خود درگير ماجراي عاشقانه با پسر راننده‌شان يعني « فرزين » شده بود .

فرزين كه جوان محجوبي است از كودكي با كيميا بزرگ شده‌است اما هميشه از پشت حصارها و از فاصله‌هاي دور او را مي‌نگريسته ، زيرا براي وي و خانواده‌اش خط قرمزي نامحسوس كشيده شده كه حق ورود به حريم خصوصي خانواده ارباب خود را نداشته‌اند .

از همان ابتدا كيميا ، فرزين را با عنوان « پسر آقاي راننده » ‌شناخته و فرزين نيز او را با عنوان « دختر ارباب » ‌مي‌شناسد .
در دوران نوجواني در درون اين دو به اصطلاح عشقي احساسي شكل مي‌گيرد كه در اين ميان ،كيميا با بي‌توجهي و بي‌تفاوتي نسبت به احساسات فرزين ، او را فقط براي دوستي مي‌خواهد و نه براي ازدواج ! اما فرزين دقيقاً برعكس خواهان جدي ازدواج با كيميا است .
خانواده كيميا كه تصادفاً از احساسات اين دو باخبر مي‌شوند ، براي مدتي به انگلستان عزيمت مي‌كنند . كيميا به دانشگاه رفته و ازدواج مي‌كند اما پس از مدتي از همسر انگليسي خود جدا شده و به همراه خانواده مجدداً به ايران بازمي‌گردد .

پس از گذشت چند روز از مراجعت آن‌ها به ايران ، كيميا به جستجوي فرزين مي‌پردازد و آنجاست كه با واقعيتي تلخ روبرو مي‌شود و آن مرگ فرزين است .
كيميا دچار شوك شده و پس از مدتي مبتلا به خودانكاري مي‌شود . او تمام خاطرات خود با فرزين را به ياد مي‌آورد و دچار عذاب وجداني شديد مي‌شود . ناخودآگاه مرگ فرزين را پنهان مي‌دارد و در خيال خود به فرزين حيات بخشيده ، با او ملاقات و ديدار مي‌كند .

از اين سو مريم كه به واسطة حضورش در ميان خانواده دكتر با كيميا آشنا شده‌است تدريجاً با وي طرح دوستي مي‌ريزد و حسب وظيفه خود ، كيميا را تحت كنترل مي‌گيرد . وي پس از اطلاع از درگيري ذهني كيميا موضوع را با دكتر و گلشن خانم در ميان مي‌گذارد . سرانجام پس از پشت سر گذاردن فراز و نشيب‌هاي فراوان و تجويز دارو و نظارت روان‌پزشك موفق مي‌‌شوند او را معالجه كنند .

محوربندي موضوعات كتاب

الف) اصرار بر مشكلات زنان ايراني
اين داستان داراي مرزبندي‌هاي رايج بين فصول و بخش‌هاي خود نيست و به طور كلي محاورات بين شخصيت‌هاي شكل‌دهندة داستان بوده و هيچ زائده‌اي همچون پيامي خاص و يا بياني متفاوت در اين كتاب به صراحت مطرح نشده‌است . لذا نمي‌توان به سبك و سياق رمان‌هاي بلند ، بر مقدمه و مؤخره اين اثر بحثي را دخيل دانست .
نويسنده در قالب صفحات اين كتاب به انحاي مختلف به درج مشكلات زنان مي‌پردازد . عشق ، نفرت ، زندگي ، ازدواج ، طلاق ، چندهمسري مردان ، ازدواج دختران جوان با مردان ميانسال با هدف به دست آوردن موقعيت‌هاي اجتماعي و زندگي راحت و بي‌دغدغه ، موقعيت‌هاي نابرابر زنان و مردان در جامعه و فشارهاي موجود بر زنان خودسرپرست و ... از مهمترين موضوعاتي است كه در لابه‌لاي روايت‌هاي مختلف داستان و از زبان شخصيت‌هاي آن به چشم و ذهن خواننده كتاب مي‌نشيند .

ب) همراهي با موج فمنيستي
از مهمترين موضوعاتي كه در لايه‌هاي زيرين داستان و به زبان ساده‌تر در تفكرات نگارنده موج مي‌زند ، ذهنيت شكل گرفته وي از ديدگاه‌ها و تفكرات فمنيستي است . در برخي از بخش‌هاي داستان و از زبان شخصيت‌هاي اصلي آن واگويه‌هايي از برخي اصول اين ديدگاه به چشم مي‌خورد . حتي در تصوير روي جلد كتاب نيز چنين تعبيري نهفته است .

ج) انتقاد تلويحي از انقلاب اسلامي
نويسنده در هيچ كجاي داستان اشاره صريحي به تاريخ وقوع ماجراي كتاب ندارد اما در ميان موضوعات و مطالب آن مي‌توان دريافت كه داستان پس از انقلاب‌اسلامي اتفاق مي‌افتد ، چرا كه در بخشي از داستان اشاره‌اي تلويحي به گشت‌هاي ارشاد امر به معروف و نهي از منكر شده است . (صفحات 62و 63)
نويسنده تلويحاً‌ مي‌كوشد با اشاره به موقعيت زماني وقوع جريانات داستان ، اين‌گونه القا كند كه آن چه گرفتاري ، كاستي ، فشار ، فاصله طبقاتي ، شكاف فقر و غنا ، ثروت‌اندوزي و برخي مشكلات ديگر ، تن دادن انسان‌ها به بسياري كارهاي نازل و سياه با هدف نجات خانواده از فقر و نابودي و آلودگي آنها به بسياري مفاسد ، پرداخت دستمزدهاي ناچيز در برابر كارهاي طاقت‌‌فرسا ، پديده‌ چند شغلي بودن بسياري از افراد جامعه و در مقابل دست و پا زدن برخي ديگر در ثروت‌هاي باد‌آورده ـ كه در بخش‌هاي مختلف اين داستان طرح شده ـ همگي در دوران پس از انقلاب ايجاد شده‌است !

معيني در داستان خود به نوعي اشاره‌اي تلويحي و بعضاً صريح به معضلات و مشكلات اجتماعي و روزمرة جامعه نيز داشته است . از جمله زناني كه در پيچ و خم زندگي‌هاي شهري هويت خود را از دست مي‌دهند و مرداني كه براي سير كردن شكم خانواده خود به اجبار تن به هر كاري مي دهند و غالبا نيز آلودة بسياري تباهي‌ها شده و اساسا خانواده خود را نيز از دست مي‌دهند . (صفحات 169تا 177)

د) سياه‌نمايي تلويحي
موضوع ديگر نحوة رفتار قشر ثروتمند با قشر مستضعف و ضعيف داستان است كه يادآور رفتار خاندان اشراف با خدمتكاران خود در دورة ‌طاغوت است . جشن‌هاي آنچناني ،‌تجملات فراوان ،ميهماني هاي پر خرج و .....و از سوي ديگر نگاه‌هاي حسرت بار و نيازمند كساني كه در محدودة خط قرمز محبوسند و حق عبور از اين مرز و بهره‌برداري از اين نعمت‌ها را ندارند .
شايد نتوان نام اين نوع نگاه را صراحتا سياه نمايي ناميد اما اين نحوه تعبير و بازگفت از جامعه پس از انقلاب ، غيرمنصفانه به نظر مي‌رسد زيرا در اين ميان هيچ ‌اشاره‌اي به نهادهاي حمايت‌گر از قشر ضعيف نشده‌است و با بي‌انصافي تمام يك فرد نيازمند و ضعيف ا ز نظر مالي زير دست قشر ثروتمند و در ميان انبوه مشكلات مالي ريز و درشت رها شده‌است ! نويسنده تمايلي ندارد تا به خواننده اطلاعاتي در اين باره كه در اين جامعه مراكز و نهادهايي نيز وجود دارند كه براي حل مشكلات نيازمندان و اين قشر پرجمعيت تلاش مي‌كنند ، بدهد .

ه) طرح روي جلد
وجود حلقه‌ها نشانة امر مقدس ازدواج است اما دست‌هاي به زنجير كشيده شده نشانه قيودي است كه ازدواج براي مرد و زن به همراه مي‌آورد و آنها توانايي انجام بسياري از اعمال را
ـ كه شايد پيش از اين آزادانه انجام مي‌دادند ـ را نخواهند داشت .

قفل نيز نشانه‌اي است كه تنها راه حل باز شدن آن به دست ‌آوردن كليد است و كليد آن چه مي تواند باشد ؟ چه راهي وجود دارد كه در عين ازدواج زن و مرد آزادانه اعمال خود را پي‌گيرند ؟
آيا در اين ميان عفاف و اخلاق معنايي خواهد داشت؟ آيا به راستي به تصوير كشيدن زنجير براي امر مقدسي چون ازدواج نشانة چيست؟ از سوي ديگر نمي توان اين تصوير را منسوب به قهرمانان داستان و بحث عشق و عاشقي دانست ، بنابراين تصوير روي جلد كتاب قابل تامل
است .

جمع‌بندي
كتاب « آن تابستان » توسط « ماندانا معيني » (مودب‌پور) در 410 صفحه تاليف و توسط انتشارات « نسل نوانديش » روانه بازار نشر گرديده است .
كتاب فوق اگرچه در محورهاي اشاره شده داراي صراحت كلام نيست اما در لفافه و
به صورت نامحسوس برخي مشكلات و اتهامات را متوجه انقلاب اسلامي و حكومت جمهوري اسلامي كرده‌است ، از آن جهت كه زنان دچار مشكلات روحي ، رواني و اخلاقي مي‌باشند و در فقر و ضلالت به سر مي‌برند ، امري كه شدت و ضعف آن در جمهوري اسلامي بسيار كمتر از رژيم گذشته مي‌باشد .
از سوي ديگر ، ذكر برخي ناكارآمدي‌ها و سياه‌نمايي‌ها در قالب رمان و داستان كه مخاطب آن قشر جوان و نوجواني است كه قرار است در پيشبرد اهداف و آينده نظام جمهوري‌اسلامي سهيم باشد ، قطعاً داراي تاثيرات سوء و منفي‌اي است كه اثرات آن در لفافه و به طور نامحسوس ، ذهن‌ها را عليه نظام اسلامي مشوش مي‌سازد و اينگونه كتب بسيار خطرناك‌تر از كتب مخرب سياسي و انديشه‌اي است كه با اهداف خاص منتشر مي‌شود ! چرا كه اولي مردم را هدف خود قرار مي‌دهد و دومي عده‌اي معدود را مدنظر قرار دارد .
وظيفه نهادهاي نظارتي است كه با اتخاذ سياست‌هاي پيشگيرانه و ارائه مميزي‌هاي دقيق از انتشار متوني كه در جهت تخريب اذهان جوانان حركت مي‌كند ، جلوگيري نمايند .

نمايه كتب بررسي شده
1) از دولت اصلاحي تا دولت اسلامي ـ انتشارات : عطايي
2) دولت كريمه امام زمان (عج‌الله تعالي فرجه‌الشريف) ـ انتشارات : الماس
3) راز شهرت صادق هدايت ـ انتشارات : كانون انديشه جوان
4) يونانيان و بربرها : روي ديگر تاريخ ـ انتشارات : توس
5) در تيررس حادثه ـ زندگي سياسي قوام‌السلطنه ـ انتشارات : اختران
6) در گرگ و ميش راه ( تلاش مداوم زني در جامعه‌اي بسته و مردسالار ) ـ انتشارات : چشمه
7) وقتي كه گرمابه‌داري شهردار شهر مي‌شود ! ـ انتشارات : اميد فردا
8) بحران در خاورميانه ـ انتشارات : قومس
9) چون رود جاري باش ـ‌ انتشارات : كاروان