آبجی
19th May 2010, 04:52 PM
به نقل از سایت خاطرات یک اتش نشان
ایمنی حریق جنگل
هدف از ارزیابی حریق تعیین چگونگی رسیدن به اهداف و بدست آوردن اطلاعات سودمند برای استفاده در حریقهای بعدی است. ارزیابی اولیه بلافاصله بعد از حریق ـ شاید صبح فردای حریق ـ صورت می گیرد.
ارزیابی ثانویه بایستی در طی یا بعد از اولین حریق قبلی فصل رشد صورت گیرد (2)
نکات قابل توجه:
- آیا آمادگی صحیح قبل از حریق ایجاد شده است؟
- آیا دسترسی به اهداف صورت گرفته است؟
- آیا طرح حریق دنبال شده است، آیا تغییرات ثبت شده اند؟
- آیا شرایط هوایی، شرایط سوخت، رفتار حریق و پخش دود در محدودیتهای طرح ریزی شده بوده اند؟
- اثرات این حریق بر خاک، هوا، زندگی گیاهی، آب و حیات وحش چیست؟
- آیا تکنیک حریق مناسب بوده است؟
- آیا هزینه ها با منابع بدست آمده برابری می کند؟
- آیا حریق از نواحی مورد نظر نشت یافته است؟
- حریقهای مشابه با این حریق، تا چه اندازه ای می توانند بهتر باشند؟
راهنمائیها:
- سوختگی برگها: بهترین نشانة آسیب دیدن درختان درصد شاخ و برگهای تغییر شکل یافته است. نهالهای جوان و شاخه های فرعی در اثر گرما از بین نمی روند مگر اینکه فاکتورهای ثانویه مثل حملة حشرات ایجاد شود.
اگر بیش از 15 درصد برگهای درختان کاج بوسیله شعله ها از بین بروند شانس درختان برای زنده ماندن بسیار ضعیف است. درختان جوان احتمال آسیب دیدنشان بیشتر از درختان پیر است.
بزرگی و طول مدت عکس العملهای رشد در جنگلهای کاج به علت متنوع بودن فصول برگریزان به خوبی ثبت نشده است، هر دو پاسخهای مثبت و منفی مشاهده شده اند اما مدارک فراوانی نشان می دهند که رابطة مستقیمی بین کاهش ارتفاع و قطر با سوختگی انتهای درختان (کاج) وجود دارد.
جدول ذیر در تخمین پتانسیل افت رشد در هر نوع درختان Slash و Loblolly کمک خواهد کرد:
تشریح آسیب
درصد آسیب تاجی
ممکن است در اولین حریق فصل رشد مقداری رشد افت رخ دهد اما ضعیف خواهد بود.
33-0
میزان افت رشد کمتر از 40% و محدود به اولین حریق فصل رشد.
66-34
کاهش رشد بسیار زیاد به اندازه میزان رشد سالانه
100-67
یک نشانة خوب از کنترل چوب سخت ها یک سری ترک های پوسته پوسته ای است که به داخل لایة کامبیوم (چوب زا) نزدیک سطح زمین گسترش می یابد. این علامت نشان می دهد که گرمای کافی به پوسته نفوذ نکرده و لایه کامبیوم را از بین برده است. اگرچه مقدار زیادی از این چوب سخت ها توسط حریق های دوره ای آسیب می بیند ولی به سختی از بین می روند.
- آسیب دیدن ریشه و خاک: در حریق تحت شرایط کنترل شده معمولاً خاک عریان در معرض قرار نمی گیرد. اگر پس از حریق، گردة زغال باقی بماند شرایط فیزیکی خاک احتمالاً آسیب ندیده است. اگر خاک معدنی در معرض حریق قرار بگیرد ـ بویژه در نواحی سراشیبی ـ حرکت خاک و تخریب کیفیت خاک رخ خواهد داد. آسیب دیدن ریشه ها احتمالاً هنگامی رخ خواهد داد که لایة آلی کاملاً مصرف شود این واقعه وقتی مورد انتظار است که حریق بر روی خاکها خشک هدایت شود یا هنگامی که یک لایه عمیق از آت و آشغال (پوشال) وجود داشته باشد. البته رشد ریشه های جدید این نقص را تا اندازه ای جبران خواهد کرد. اما درختان پیرتر که از چنین آتش هایی بدون هیچ آسیبی به انتهای آنها (نوک درختان) جان به در برده اند، اغلب بعد از 6 ماه تا یکسال بدون هیچ علت آشکاری می میرند.
-کیفیت هوا: چگونگی رفتار دود بایستی به طور مداوم از زمان شروع حریق تا مرحله بدون شعله سوختن آن ارزیابی شود. اثرات غیر معمول یا غیر قابل انتظار دود بایستی مورد توجه قرار گیرند و برای آینده با دیگر پارامترهای حریق مرتبط شوند. هر گونه شکایت و اعتراض عمومی بایستی به عنوان بخشی از ارزیابی ثبت شود.
زمان ارزشیابی: ارزیابی بایستی بلافاصله بعد از حریق و مجدداً در طی اولین حریق فصل رشد صورت گیرد. در موارد حریقهای تابستانه، دومین ارزیابی باید بدنبال بهار بعد از فضل رشد بعدی صورت گیرد.
نکات مورد توجه در اولین ارزیابی:
· میزان شاخ و برگهای تغییر رنگ یافته Overstory
· میزان مصرف و از بین رفتن زندگی گیاهی Understory
· مصرف برگهای عفونی شده بر روی نهالهای دراز برگ بدون جراحت به جوانه‌های انتهایی
· میزان پوشالهای باقی مانده در سطح جنگل
· حفاظت از نواحی که نبایستی می سوختند
· هر گونه نشت حریق
· هر اظهار نظر یا واکنش نامطلوب قبلی و یا در طی یا بلافاصله بعد از حریق
· نکات مورد توجه در ارزیابی ثانویه
· ارزیابی بعدی به بهترین شکل بعد از شروع فصل رشد و برای مشخص کردن موارد ذیر انجام می شود.
· ترشح رزین از درختهای کاج که نشانه‌ای از آسیب به لایه کامبیوم یا حمله حشرات است.
· علامات دیگری از حمله حشرات
· مرگ و میر الوارها یا دیگر رویش‌های مطلوب
· روئیدن گیاهان نامطلوب
· بهبود نهالهای دراز برگ بدون بلکه‌های قهوه‌ای
· باقی ماندن لایه زغال، در معرض بودن خاک معدنی و حرکت خاک
· تمایلات عمومی برای یا در برابر برنامه حریق
اثرات محیطی (Environment Effeets)
حریقهای از قبل طراحی شده اثرات مستقیم و غیر مستقیم زیادی بر روی محیط دارند. استفادة صحیح از اینگونه حریقها و همچنین ارزیابی سودها و هزینه های مربوط به حریق نیاز به دانستن این دارد که حریق چگونه بر روی زندگی گیاهی، طبیعت وحشی، خاک، آب و هوا اثر دارد. تکنیک‌های حریق و زمان حریق می‌تواند نسبت به تغییرات اثرات حریق متفاوت باشد.
تاثیر بر روی زندگی گیاهی
حریق ممکن است به بخشی از گیاهان و یا تمام گیاهان صدمه زده و یا آنها را از بین ببرد و این امر بستگی به این دارد چگونه حریق رخ می‌دهد و چه مدت گیاهان با دماهای بالا تماس دارند. علاوه بر آن مشخصات گیاهان از قبیل ضخامت پوسته و قطعه ساقه در حساسیت و استعداد ایجاد حریق مؤثرند. درختان کوچک از هر نوع راحتتر از نوع بزرگتر آنها از بین می‌روند. پوست درختان کاج عایق خوبی بوده و ضخیم‌تر از پوست سخت چوبها می‌باشند. در نتیجه سخت چوبها نسبت به صدمات ناشی از حریق حساستر می‌باشند. درختان کاج حدود 3 اینچ و یا بیشتر در زمین دارای پوست ضخیم هستند و می توانند ساقه را در برابر صدمات ناشی از حریقهای از قبل تعیین شده حفاظت کنند. هر چند قسمت نوک و بالای گیاهان به دمای بالاتر از 3500 F آسیب پذیر می باشند. برگهای درخت کاج می توانند تحت دمای 13000 F به مدت 5 دقیقه باقی بمانند. در حالیکه برگهای مشابه دیگر تحت دمای 14500F تنها برای چند ثانیه از بین می‌روند.
در اثر شعله‌های ناشی از حریقهای جنگلی، دمای بالایی ایجاد می‌شود. خوشبختانه در بالای منطقه دارای شعله، گازهای گرم، به سرعت خنک می شوند و تنها چند درجه بالاتر از دمای هوای معمولی می باشند. البته بایستی باد کافی وجود داشته باشد تا گرما کم کم از بین برود. همچنین برای اینکه قسمتهای بالایی و نوک گیاهان که در اثر اشعه‌های ناشی از حریق گرم شده اثر خنک شوند، بایستی وزش باد به حد کافی باشد.
یک اصل کلی وجود دارد و آن اینست که گیاهان هنگام رشد به ر احتی توسط حریق صدمه می بیند. لازم است در مناطق و مناظر دیدنی برای جلوگیری از نابودی برگهای سوزنی و پوسته درختان فکر اساسی صورت گیرد. ممکن است در اثر سوخت تدریجی و مداوم در اطراف ریشه درخت، صدماتی بر رویة چوب زا وارد شود. هر گاه حرارت به درون خاک نفوذ پیدا کند، ریشه‌ها و موجودات زنده موجود در خاک را از بین می‌برد. درختان کاج صدمه دیده نسبت به صدمات حشرات و سوسکها حساس هستند بویژه اگر که شرایط آب و هوا نیز نامساعد باشد.
در مدیریت درختان جنگلی معمولاً در هنگام برداشت محصول، حریقهای از قبل طراحی شده ایجاد نمی‌شوند.
حریق نمیتواند به طور کامل سخت چوبها قطور را از بین ببرد ولی اغلب بر روی درختان زخم ایجاد خواهد کرد. این زخمها بخش کوچکی از تنة درخت را در بر می‌گیرند و یک راه ورود برای حشرات و ایجاد بیماری برای درخت خواهند بود.
حریقهای از قبل طراحی شده منافع زیادی را بدنبال دارند از قبیل:کاهش رقابت سخت چوبها، افزایش علوفه برای مراتع و بهبود شرایط برای گیاهان و حیوانات وحشی. استفاده نامعقول از این حریقها ممکن است نوع ترکیب را تغییر دهد، اما ممکن است بویژه هنگام احیاء و بازیافت طبیعی، نتیجه برعکس شود.
تأثیر بر خاک
اثرات ویژه بر روی خاک بسیار متفاوت میباشد. لازم است که تعداد، زمان و حجم حریق همانند مشخصات خاک در نظر گرفته شوند. حریقهای از قبل طراحی شده در جنگلهای کاج جنوبی معمولاً بدون تغییر و یا با تغییر جزئی در مقدار مواد آلی در سطح خاک همراه هستند. در حقیقت در بعضی مناطق سوخته مقداری افزایش مواد آلی نیز گزارش شده است.
حریقهای تحت شرایط کنترل شده تغییراتی را در ساختار معدنی خاک ایجاد نخواهند کرد زیرا که دماهای بالا دوره کوتاهی دارند. در مناطق MATURES، افزایش مواد غذایی باعث متوقف شدن زندگی گیاهی شده و بود تا زمانیکه گیاهان از بین رفته تجزیه شوند برای استفاده‌های بعدی غیر قابل دسترس خواهند.
دانستیة پایین حریق سرعت این چرخه را افزایش می‌دهد. مواد غذایی به خاک برگردانده شده و دوباره در دسترس گیاهان قرار می‌گیرند. تحت شرایط بسیاری، حریق ممکن است نیتروژن خاک را افزایش داده و بنابراین میزان کمبود نیتروژن اتمسفر را جبران می‌کند.
زمانی که لایه‌های بی مصرف کاملاً از بین نرفته‌اند، تغییرات در سوراخهای خاک و میزان نفوذ در خاک بسیار کم می باشد. در صورتیکه خاکهای معدنی مکرراً و بدون حفاظ در معرض عوامل طبیعی قرارگیرند، ریزش باران ممکن است باعث مسدود شدن سوراخهای ریز توسط خاک و یا ذرات کربن گردیده و میزان نفوذ و تهویه خاک را کاهش دهد.
مسئله مهم مورد توجه مدیریت جنگل این است که حریق چگونه بر روی سطوح و فرسایش خاک اثر دارد. در بیشتر مناطق ساحلی خطر فرسایش وجود دارد در مناطق شیب دار ساحلی ـ در قسمتهای بالایی ـ امکان حرکت خاک وجود دارد. توجه به مساله سوختن در مناطق شیبداری که دارای درختان قطع شده اند از نکات ضروری است زیرا زمانی که علف و دیگر گیاهان سطح زمین را می‌پوشانند امکان فرسایش خاک وجود دارد.
در فاز سوزاندن «سوختن و قطع نمودن درختان» استفاده از تکنیک آماده سازی زمین در قسمت بالایی کوهها در اواسط سپتامبر پیشنهاد می گردد و در این زمان است که گیاهان و علوفه‌ها رشد کرده و زمین از آنها پوشیده می شود. در زمانی که فرسایش خاک زیاد است عمل سوزاندن نباید صورت گیرد همچنین در هنگام سوزاندن بایستی خاک سرد و مرطوب باشد. رطوبت نه تنها از لایه‌های مجاور بی مصرف خاک محافظت می کند بلکه از حریق خاک برگها نیز جلوگیری می کند.
تاثیر بر آب
اثر مهم حریقهای از قبل طراحی شده بر روی منابع آبی، افزایش میزان فرسایش ناشی از نزول باران است. پس از حریق که فرسایش سطحی افزایش می یابد، باران ذرات معلق خاک را با خودحمل می‌کند، مواد مغذی معدنی را در خود حل نموده و سایر مواد را در جریانهای آب مجاور ریخته و به طور کلی کیفیت آب تنزل می‌یابد. این اثرات به ندرت بعد از حریقهای ساحلی اتفاق می‌افتد.
با استفاده از برنامه ریزی صحیح و انجام درست و صحیح حریقهای از قبل طراحی شده می توان از بروز این مشکل در مناطق دارای پستی و بلندی و منابع آب شهری جلوگیری کرد.
آب باران مواد معدنی موجود در خاکستر ناشی از حریق را جدا کرده و وارد خاک می کند. در خاکهای شنی، حتی ممکن است این مواد معدنی از طریق لایه‌های خاک به آب زیر زمینی برسند. عموماً با یک حریق به خوبی طراحی شده، در ارتباط با کمیت یا کیفیت خاک و یا آبهای سطحی اثرات نامطلوب و معکوس بدنبال نخواهد داشت.
تاثیر بر هوا
حریقهای از قبل طراحی شده می‌توانند بر روی کیفیت هوا اثر داشته باشند. زمانی که در یک روز مقدار زیادی از سطح زمین ـ در یک منطقه ـ دچار حریق شود کیفیت هوا تغییر خواهد یافت. مشکلات ناحیه‌ای زیاد بوده و اغلب بدلیل حریقهای بسیاری که در یک منطقه و در یکزمان کوتاه صورت می‌گیرد، حادتر می‌شوند.
محصولات حریق شامل ذرات ریز خاکستر و قطرات مایع و قطعاتی از سوخت مصرف شده میباشد. دیگر محصولات اشتعال شامل گازهای غیر قابل رویت از قبیل مونوکسید کربن، دی اکسید کربن، هیدروکربنها و مقدار کمی اکسیدهای نیتروژن است. (در حالت معمولی حریقهای از قبل طراحی شده تولید مقادیر جزیی از اکسیدهای نیترون می‌کنند).
بجز خاکهای آلی (که عموماً در حریقهای از قبل طراحی شده مصرف نمی‌شوند)، سوختهای جنگلی دارای مقدار کمی سولفور هستند، بنابر اکسید اکسید سولفور به عنوان مشکل در نظر گرفته نمی شود.
میزان ذراتی که وارد هوا می‌شوند ـ و باعث کاهش میزان دید می‌گردند ـ به عواملی چون میزان و نوع سوخت مصرف شده، رطوبت سوخت، میزان سرعت باد و نوع تکنیک حریق مورد استفاده بستگی دارد. نرخ پراکندگی دود نیز عمدتاً به پایداری شرایط اتمسفریک و سرعت باد وابسته است.
اثرات ناشی از دود را می توان بوسیله ایجاد حریق در روزهایی که دود بواسطه وزش باد از مناطق حساس به دود، دور می‌شود، کنترل گردد. هنگامی که حریق در نزدیکی نواحی پر جمعیت، فرودگاههاو بزرگراهها و دیگر نواحی حساس به دود صورت می‌گیرد بایستی هشدارها و توصیه‌ها جدی گرفته شوند. پیش بینی مدیریت و کنترل دود و هوا به عنوان راهنمایی برای تعیین سرعت و جهت باد استفاده می شوند. هر یک از جریانهای دود که مخالف با جریان باد باشند باید قبل از روشن کردن حریق به طور جدی مورد توجه قرار گیرند و لذا اگر در نتیجه دود ایجاد شده حادثه‌‌ای رخ دهد، فرد ایجاد کنندة حریق مسئول خواهد بود.
کلیة حریقهای بایستی مطابق با قواعد و دستورالعملهای موجود انجام گیرند. در صورتیکه مقدار آلودگی بالا باشد باید کلیة حریقها با تأخیر صورت گیرند.
حریقهای شبانه بایستی با دقت بیشتری صورت گیرند زیرا وارونگی دما ممکن است باعث به دام افتادن دود در سطح زمین شود. این دود می‌تواند خطر بسیار جدی کاهش میدان دید را بویژه هنگامی که رطوبت بالاست (که در اغلب شبها اینطور است). بوجودآورد کاهش میدان دید در ترکیب دود و مه میدان دید شدیداً کاهش می‌یابد.
نشت هوای سرد درست ممکن است دود را به شیبهای پایین انتقال دهد و مشکلات دید را بویژه در مناطق کوهپایه و دره‌ها ایجاد کند. در مناطق ساحلی نشت هوای شبانه اغلب به آبراهها و کانالها راه می‌یابد و شرایط در نزدیکی پلها بسیار خطرناک تر می شود که علت آن افزایش رطوبت است. البته حریقی که در ساعات ابتدایی روز کامل شده است، مشکلات کمتری را در مقایسه با حریقهای شبانه بدنبال خواهد داشت.
تاثیر بر رفاه و سلامتی انسان
مواجهه‌های اتفاقی با غلظت های پایین دود، بیشتر یک ناراحتی موقتی قلمداد می شود تا یک مشکل سلامتی. البته غلظتهای بالای دود بویژه در نزدیکی خانه‌هایی که ساکنانشان ناراحتی تنفسی دارند و یا نزدیک بیمارستانها یک مسئله و مشکل جدی بحساب می آید.
دود می‌تواند اثرات منفی کوتاه مدت و یا بلند مدتی بر روی سلامتی افراد داشته باشد. افراد کنترل کننده حریق که در معرض غلظتهای بالای دود قرار می‌گیرند از ناراحتی‌های چشمی و تحریک سیستم تنفسی رنج می‌برند. تحت بعضی شرایط، تماسهای مداوم با غلظتهای بالای منوکسید کربن در مناطق احتراق می تواند باعث تضعیف هوشیاری و قدرت تشخیص افراد گردد. البته امکان رخ دادن چنین اتفاقاتی در حریقهای از قبل طراحی شده تقریباً غیر ممکن است.
حدود 90 درصد از ذرات پراکنده شده در حریقهای از قبل طراحی شده، آنقدر کوچک هستند که براحتی وارد سیستم تنفسی افراد می‌گردند. این ذرات متشکل از صدها ترکیب هستند که بعضاً سمی نیز می‌باشند. تماسهای مکرر و طولانی مدت با غلظتهای پایین دود ممکن است مشکلات تنفسی و یا حتی سرطان را موجب شوند. البته ریسک ایجاد سرطان در حریقهای معین به نسبت یک در میلیون برآورد شده است.
اگرچه استفاده از علف کشها در مدیریت جنگلها افزایش یافته است، تمام مواد شیمیایی قبل از تایید شدن برای استفاده، تست می شوند و بدین ترتیب خطرات احتمالی آنها به حداقل می رسد. در محاسبات تئوری و مطالعات عملی مشخص شده است که حریقهای از قبل طراحی شده به اندازه کافی و برای از بین بردن مواد باقی ماند ه ناشی از علف‌کشها حرارت دادند. مقادیر کمی از این مواد که در دود حریق باقی می‌مانند به خوبی در استانداردهای کیفیت هوا مشخص شده اند.
این استانداردهای (TLVها) برای سنجش ایمنی باقی مانده علف کشها مورد استفاده قرار می گیرند.
مقادیر تماسهای مورد انتظار کارگران با ترکیبات متنوع حاصل از اینگونه حریقها با TLV مقایسه شده‌اند. در این بررسیهای صدمات و ناراحتی‌های شدیدی در کارگران یا در جمعیتهای عمومی یافت نشده است.
تنها حداقل یک گروه از ترکیبات موجود در دودها هستند که صدمات حاد را در افراد بدنبال دارند. زمانی که گیاهان مضر از قبیل پیچک سمی می‌سوزند، دود ناشی از آنها می تواند ایجاد راشهای پوستی کند. در صورتی که این راشها در اثر تماس مستقیم با این گیاهان ایجاد شده باشند گستردگی وسیع تری در بدن خواهند داشت. در ضمن استنشاق این دود، متاثر شدن سیستم تنفسی را نیز بدنبال خواهد داشت.
تأثیر بر حیات وحش
اثرات عمده این حریقها بر روی حیات وحش به صورت غیر مستقیم بوده و مربوط به تغییرات ایجاد شده بر روی غذا و پوشش گیاهی می باشد. اگرچه حریقهای از قبل طراحی شده می توانند زیستگاههای حیوانات و پرندگان را بواسطة افزایش تولید و در دسترس قرار دادن غذاها بهبود بخشد، اما اثرات مضری چون تخریب لانة پرندگان، خزندگان و یا پستانداران و امکان از بین بردن آنها را نیز به دنبال دارند. البته می‌توان این حریقها را به گونه‌ای برنامه ریزی کرد که در زمانی که آشیانه‌ها مورد استفاده قرار نمی گیرند، حریق صورت گیرد.
در اکثر حریقهای از قبل طراحی شده راههای فرار زیادی برای حیوانات وحشیی تأمین می شود. علت ابتدایی به دام افتادن حیوانات در طی حریقها، آموزشهای نادرستی است که در زمینة عملی این نوع حریقها صورت گرفته است. این تمرینهای غلط به جز مورد ذکر شده در بالا بعضاً موجب آسیب دیدن درختانی که به سوختن آنها نیازی نبوده نیز می‌شوند.
حریقهای از قبل طراحی شده برای زیستگاه ماهی‌ها نه تنها مفید نبوده بلکه ممکن است اثرات مضری را نیز بدنبال داشته باشد. به همین سبب نیاز است که نواحی ساحلی محصور و محفوظ مانده تا کیفیت گیاهان آن و زیستگاه حیوانات و کیفیت آب حفظ شود.
تأثیر بر روی زیبایی شناختی
اثر مهم حریقهای از قبل طراحی شده بر روی زیبایی شناختی در یک کلمه خلاصه می‌شود:
کنتراست، کنتراست یا یا تغییرات ایجاد شده در چشم اندازهای قبل از حریق ممکن است مثبت یا منفی باشد که این امر بستگی به نظر شخصی افراد دارد. آنچه در نظر یک نفر بهبود و بهتر شدن جلوه می کند ممکن است به نظر شخص دیگری نامطلوب باشد.
تعدادی از اثرات نامطلوب که نسبتاً کوتاه مدت هستند را می‌توان با توجه کردن به کیفیت نمایشی جنگل در هنگام برنامه ریزی حریق به حداقل رساند. به عنوان مثال افزایش توربولانس و کوران در جاده‌ها و جنگل باعث افزایش شدت حریق و در نتیجه سوختن تنة درختان بزرگتر و سوختن سطحی برگهای سوزنی می‌شود. معمولاُ جهت رسیدن به دو منفعت مهم برخی اثرات نامطلوب و زودگذر حریق مثل دود و خاکستر و همچنین سطح (کف) سیاه شدة جنگل اجتناب ناپذیر می شود. این دو منفعت مهم عبارتند از: افزایش تنوع دیداری و افزایش نفوذ دیداری (عمق نفوذ دیدن)
تنوع در پوشش گیاهی، منظرة دیداری دلپذیری را ایجاد می کند و به همین ترتیب کیفیت نمایشی جنگل می تواند بهتر درک شود. به عنوان مثال کاهش تجمع Understory در جاده‌های جنگلی اجازه می‌دهد تا مسافران درون جنگل ـ مناظری از جمله حوضچه‌ها و صخره‌ها ـ را بهتر مشاهده کنند.
ایمنی حریق جنگل
هدف از ارزیابی حریق تعیین چگونگی رسیدن به اهداف و بدست آوردن اطلاعات سودمند برای استفاده در حریقهای بعدی است. ارزیابی اولیه بلافاصله بعد از حریق ـ شاید صبح فردای حریق ـ صورت می گیرد.
ارزیابی ثانویه بایستی در طی یا بعد از اولین حریق قبلی فصل رشد صورت گیرد (2)
نکات قابل توجه:
- آیا آمادگی صحیح قبل از حریق ایجاد شده است؟
- آیا دسترسی به اهداف صورت گرفته است؟
- آیا طرح حریق دنبال شده است، آیا تغییرات ثبت شده اند؟
- آیا شرایط هوایی، شرایط سوخت، رفتار حریق و پخش دود در محدودیتهای طرح ریزی شده بوده اند؟
- اثرات این حریق بر خاک، هوا، زندگی گیاهی، آب و حیات وحش چیست؟
- آیا تکنیک حریق مناسب بوده است؟
- آیا هزینه ها با منابع بدست آمده برابری می کند؟
- آیا حریق از نواحی مورد نظر نشت یافته است؟
- حریقهای مشابه با این حریق، تا چه اندازه ای می توانند بهتر باشند؟
راهنمائیها:
- سوختگی برگها: بهترین نشانة آسیب دیدن درختان درصد شاخ و برگهای تغییر شکل یافته است. نهالهای جوان و شاخه های فرعی در اثر گرما از بین نمی روند مگر اینکه فاکتورهای ثانویه مثل حملة حشرات ایجاد شود.
اگر بیش از 15 درصد برگهای درختان کاج بوسیله شعله ها از بین بروند شانس درختان برای زنده ماندن بسیار ضعیف است. درختان جوان احتمال آسیب دیدنشان بیشتر از درختان پیر است.
بزرگی و طول مدت عکس العملهای رشد در جنگلهای کاج به علت متنوع بودن فصول برگریزان به خوبی ثبت نشده است، هر دو پاسخهای مثبت و منفی مشاهده شده اند اما مدارک فراوانی نشان می دهند که رابطة مستقیمی بین کاهش ارتفاع و قطر با سوختگی انتهای درختان (کاج) وجود دارد.
جدول ذیر در تخمین پتانسیل افت رشد در هر نوع درختان Slash و Loblolly کمک خواهد کرد:
تشریح آسیب
درصد آسیب تاجی
ممکن است در اولین حریق فصل رشد مقداری رشد افت رخ دهد اما ضعیف خواهد بود.
33-0
میزان افت رشد کمتر از 40% و محدود به اولین حریق فصل رشد.
66-34
کاهش رشد بسیار زیاد به اندازه میزان رشد سالانه
100-67
یک نشانة خوب از کنترل چوب سخت ها یک سری ترک های پوسته پوسته ای است که به داخل لایة کامبیوم (چوب زا) نزدیک سطح زمین گسترش می یابد. این علامت نشان می دهد که گرمای کافی به پوسته نفوذ نکرده و لایه کامبیوم را از بین برده است. اگرچه مقدار زیادی از این چوب سخت ها توسط حریق های دوره ای آسیب می بیند ولی به سختی از بین می روند.
- آسیب دیدن ریشه و خاک: در حریق تحت شرایط کنترل شده معمولاً خاک عریان در معرض قرار نمی گیرد. اگر پس از حریق، گردة زغال باقی بماند شرایط فیزیکی خاک احتمالاً آسیب ندیده است. اگر خاک معدنی در معرض حریق قرار بگیرد ـ بویژه در نواحی سراشیبی ـ حرکت خاک و تخریب کیفیت خاک رخ خواهد داد. آسیب دیدن ریشه ها احتمالاً هنگامی رخ خواهد داد که لایة آلی کاملاً مصرف شود این واقعه وقتی مورد انتظار است که حریق بر روی خاکها خشک هدایت شود یا هنگامی که یک لایه عمیق از آت و آشغال (پوشال) وجود داشته باشد. البته رشد ریشه های جدید این نقص را تا اندازه ای جبران خواهد کرد. اما درختان پیرتر که از چنین آتش هایی بدون هیچ آسیبی به انتهای آنها (نوک درختان) جان به در برده اند، اغلب بعد از 6 ماه تا یکسال بدون هیچ علت آشکاری می میرند.
-کیفیت هوا: چگونگی رفتار دود بایستی به طور مداوم از زمان شروع حریق تا مرحله بدون شعله سوختن آن ارزیابی شود. اثرات غیر معمول یا غیر قابل انتظار دود بایستی مورد توجه قرار گیرند و برای آینده با دیگر پارامترهای حریق مرتبط شوند. هر گونه شکایت و اعتراض عمومی بایستی به عنوان بخشی از ارزیابی ثبت شود.
زمان ارزشیابی: ارزیابی بایستی بلافاصله بعد از حریق و مجدداً در طی اولین حریق فصل رشد صورت گیرد. در موارد حریقهای تابستانه، دومین ارزیابی باید بدنبال بهار بعد از فضل رشد بعدی صورت گیرد.
نکات مورد توجه در اولین ارزیابی:
· میزان شاخ و برگهای تغییر رنگ یافته Overstory
· میزان مصرف و از بین رفتن زندگی گیاهی Understory
· مصرف برگهای عفونی شده بر روی نهالهای دراز برگ بدون جراحت به جوانه‌های انتهایی
· میزان پوشالهای باقی مانده در سطح جنگل
· حفاظت از نواحی که نبایستی می سوختند
· هر گونه نشت حریق
· هر اظهار نظر یا واکنش نامطلوب قبلی و یا در طی یا بلافاصله بعد از حریق
· نکات مورد توجه در ارزیابی ثانویه
· ارزیابی بعدی به بهترین شکل بعد از شروع فصل رشد و برای مشخص کردن موارد ذیر انجام می شود.
· ترشح رزین از درختهای کاج که نشانه‌ای از آسیب به لایه کامبیوم یا حمله حشرات است.
· علامات دیگری از حمله حشرات
· مرگ و میر الوارها یا دیگر رویش‌های مطلوب
· روئیدن گیاهان نامطلوب
· بهبود نهالهای دراز برگ بدون بلکه‌های قهوه‌ای
· باقی ماندن لایه زغال، در معرض بودن خاک معدنی و حرکت خاک
· تمایلات عمومی برای یا در برابر برنامه حریق
اثرات محیطی (Environment Effeets)
حریقهای از قبل طراحی شده اثرات مستقیم و غیر مستقیم زیادی بر روی محیط دارند. استفادة صحیح از اینگونه حریقها و همچنین ارزیابی سودها و هزینه های مربوط به حریق نیاز به دانستن این دارد که حریق چگونه بر روی زندگی گیاهی، طبیعت وحشی، خاک، آب و هوا اثر دارد. تکنیک‌های حریق و زمان حریق می‌تواند نسبت به تغییرات اثرات حریق متفاوت باشد.
تاثیر بر روی زندگی گیاهی
حریق ممکن است به بخشی از گیاهان و یا تمام گیاهان صدمه زده و یا آنها را از بین ببرد و این امر بستگی به این دارد چگونه حریق رخ می‌دهد و چه مدت گیاهان با دماهای بالا تماس دارند. علاوه بر آن مشخصات گیاهان از قبیل ضخامت پوسته و قطعه ساقه در حساسیت و استعداد ایجاد حریق مؤثرند. درختان کوچک از هر نوع راحتتر از نوع بزرگتر آنها از بین می‌روند. پوست درختان کاج عایق خوبی بوده و ضخیم‌تر از پوست سخت چوبها می‌باشند. در نتیجه سخت چوبها نسبت به صدمات ناشی از حریق حساستر می‌باشند. درختان کاج حدود 3 اینچ و یا بیشتر در زمین دارای پوست ضخیم هستند و می توانند ساقه را در برابر صدمات ناشی از حریقهای از قبل تعیین شده حفاظت کنند. هر چند قسمت نوک و بالای گیاهان به دمای بالاتر از 3500 F آسیب پذیر می باشند. برگهای درخت کاج می توانند تحت دمای 13000 F به مدت 5 دقیقه باقی بمانند. در حالیکه برگهای مشابه دیگر تحت دمای 14500F تنها برای چند ثانیه از بین می‌روند.
در اثر شعله‌های ناشی از حریقهای جنگلی، دمای بالایی ایجاد می‌شود. خوشبختانه در بالای منطقه دارای شعله، گازهای گرم، به سرعت خنک می شوند و تنها چند درجه بالاتر از دمای هوای معمولی می باشند. البته بایستی باد کافی وجود داشته باشد تا گرما کم کم از بین برود. همچنین برای اینکه قسمتهای بالایی و نوک گیاهان که در اثر اشعه‌های ناشی از حریق گرم شده اثر خنک شوند، بایستی وزش باد به حد کافی باشد.
یک اصل کلی وجود دارد و آن اینست که گیاهان هنگام رشد به ر احتی توسط حریق صدمه می بیند. لازم است در مناطق و مناظر دیدنی برای جلوگیری از نابودی برگهای سوزنی و پوسته درختان فکر اساسی صورت گیرد. ممکن است در اثر سوخت تدریجی و مداوم در اطراف ریشه درخت، صدماتی بر رویة چوب زا وارد شود. هر گاه حرارت به درون خاک نفوذ پیدا کند، ریشه‌ها و موجودات زنده موجود در خاک را از بین می‌برد. درختان کاج صدمه دیده نسبت به صدمات حشرات و سوسکها حساس هستند بویژه اگر که شرایط آب و هوا نیز نامساعد باشد.
در مدیریت درختان جنگلی معمولاً در هنگام برداشت محصول، حریقهای از قبل طراحی شده ایجاد نمی‌شوند.
حریق نمیتواند به طور کامل سخت چوبها قطور را از بین ببرد ولی اغلب بر روی درختان زخم ایجاد خواهد کرد. این زخمها بخش کوچکی از تنة درخت را در بر می‌گیرند و یک راه ورود برای حشرات و ایجاد بیماری برای درخت خواهند بود.
حریقهای از قبل طراحی شده منافع زیادی را بدنبال دارند از قبیل:کاهش رقابت سخت چوبها، افزایش علوفه برای مراتع و بهبود شرایط برای گیاهان و حیوانات وحشی. استفاده نامعقول از این حریقها ممکن است نوع ترکیب را تغییر دهد، اما ممکن است بویژه هنگام احیاء و بازیافت طبیعی، نتیجه برعکس شود.
تأثیر بر خاک
اثرات ویژه بر روی خاک بسیار متفاوت میباشد. لازم است که تعداد، زمان و حجم حریق همانند مشخصات خاک در نظر گرفته شوند. حریقهای از قبل طراحی شده در جنگلهای کاج جنوبی معمولاً بدون تغییر و یا با تغییر جزئی در مقدار مواد آلی در سطح خاک همراه هستند. در حقیقت در بعضی مناطق سوخته مقداری افزایش مواد آلی نیز گزارش شده است.
حریقهای تحت شرایط کنترل شده تغییراتی را در ساختار معدنی خاک ایجاد نخواهند کرد زیرا که دماهای بالا دوره کوتاهی دارند. در مناطق MATURES، افزایش مواد غذایی باعث متوقف شدن زندگی گیاهی شده و بود تا زمانیکه گیاهان از بین رفته تجزیه شوند برای استفاده‌های بعدی غیر قابل دسترس خواهند.
دانستیة پایین حریق سرعت این چرخه را افزایش می‌دهد. مواد غذایی به خاک برگردانده شده و دوباره در دسترس گیاهان قرار می‌گیرند. تحت شرایط بسیاری، حریق ممکن است نیتروژن خاک را افزایش داده و بنابراین میزان کمبود نیتروژن اتمسفر را جبران می‌کند.
زمانی که لایه‌های بی مصرف کاملاً از بین نرفته‌اند، تغییرات در سوراخهای خاک و میزان نفوذ در خاک بسیار کم می باشد. در صورتیکه خاکهای معدنی مکرراً و بدون حفاظ در معرض عوامل طبیعی قرارگیرند، ریزش باران ممکن است باعث مسدود شدن سوراخهای ریز توسط خاک و یا ذرات کربن گردیده و میزان نفوذ و تهویه خاک را کاهش دهد.
مسئله مهم مورد توجه مدیریت جنگل این است که حریق چگونه بر روی سطوح و فرسایش خاک اثر دارد. در بیشتر مناطق ساحلی خطر فرسایش وجود دارد در مناطق شیب دار ساحلی ـ در قسمتهای بالایی ـ امکان حرکت خاک وجود دارد. توجه به مساله سوختن در مناطق شیبداری که دارای درختان قطع شده اند از نکات ضروری است زیرا زمانی که علف و دیگر گیاهان سطح زمین را می‌پوشانند امکان فرسایش خاک وجود دارد.
در فاز سوزاندن «سوختن و قطع نمودن درختان» استفاده از تکنیک آماده سازی زمین در قسمت بالایی کوهها در اواسط سپتامبر پیشنهاد می گردد و در این زمان است که گیاهان و علوفه‌ها رشد کرده و زمین از آنها پوشیده می شود. در زمانی که فرسایش خاک زیاد است عمل سوزاندن نباید صورت گیرد همچنین در هنگام سوزاندن بایستی خاک سرد و مرطوب باشد. رطوبت نه تنها از لایه‌های مجاور بی مصرف خاک محافظت می کند بلکه از حریق خاک برگها نیز جلوگیری می کند.
تاثیر بر آب
اثر مهم حریقهای از قبل طراحی شده بر روی منابع آبی، افزایش میزان فرسایش ناشی از نزول باران است. پس از حریق که فرسایش سطحی افزایش می یابد، باران ذرات معلق خاک را با خودحمل می‌کند، مواد مغذی معدنی را در خود حل نموده و سایر مواد را در جریانهای آب مجاور ریخته و به طور کلی کیفیت آب تنزل می‌یابد. این اثرات به ندرت بعد از حریقهای ساحلی اتفاق می‌افتد.
با استفاده از برنامه ریزی صحیح و انجام درست و صحیح حریقهای از قبل طراحی شده می توان از بروز این مشکل در مناطق دارای پستی و بلندی و منابع آب شهری جلوگیری کرد.
آب باران مواد معدنی موجود در خاکستر ناشی از حریق را جدا کرده و وارد خاک می کند. در خاکهای شنی، حتی ممکن است این مواد معدنی از طریق لایه‌های خاک به آب زیر زمینی برسند. عموماً با یک حریق به خوبی طراحی شده، در ارتباط با کمیت یا کیفیت خاک و یا آبهای سطحی اثرات نامطلوب و معکوس بدنبال نخواهد داشت.
تاثیر بر هوا
حریقهای از قبل طراحی شده می‌توانند بر روی کیفیت هوا اثر داشته باشند. زمانی که در یک روز مقدار زیادی از سطح زمین ـ در یک منطقه ـ دچار حریق شود کیفیت هوا تغییر خواهد یافت. مشکلات ناحیه‌ای زیاد بوده و اغلب بدلیل حریقهای بسیاری که در یک منطقه و در یکزمان کوتاه صورت می‌گیرد، حادتر می‌شوند.
محصولات حریق شامل ذرات ریز خاکستر و قطرات مایع و قطعاتی از سوخت مصرف شده میباشد. دیگر محصولات اشتعال شامل گازهای غیر قابل رویت از قبیل مونوکسید کربن، دی اکسید کربن، هیدروکربنها و مقدار کمی اکسیدهای نیتروژن است. (در حالت معمولی حریقهای از قبل طراحی شده تولید مقادیر جزیی از اکسیدهای نیترون می‌کنند).
بجز خاکهای آلی (که عموماً در حریقهای از قبل طراحی شده مصرف نمی‌شوند)، سوختهای جنگلی دارای مقدار کمی سولفور هستند، بنابر اکسید اکسید سولفور به عنوان مشکل در نظر گرفته نمی شود.
میزان ذراتی که وارد هوا می‌شوند ـ و باعث کاهش میزان دید می‌گردند ـ به عواملی چون میزان و نوع سوخت مصرف شده، رطوبت سوخت، میزان سرعت باد و نوع تکنیک حریق مورد استفاده بستگی دارد. نرخ پراکندگی دود نیز عمدتاً به پایداری شرایط اتمسفریک و سرعت باد وابسته است.
اثرات ناشی از دود را می توان بوسیله ایجاد حریق در روزهایی که دود بواسطه وزش باد از مناطق حساس به دود، دور می‌شود، کنترل گردد. هنگامی که حریق در نزدیکی نواحی پر جمعیت، فرودگاههاو بزرگراهها و دیگر نواحی حساس به دود صورت می‌گیرد بایستی هشدارها و توصیه‌ها جدی گرفته شوند. پیش بینی مدیریت و کنترل دود و هوا به عنوان راهنمایی برای تعیین سرعت و جهت باد استفاده می شوند. هر یک از جریانهای دود که مخالف با جریان باد باشند باید قبل از روشن کردن حریق به طور جدی مورد توجه قرار گیرند و لذا اگر در نتیجه دود ایجاد شده حادثه‌‌ای رخ دهد، فرد ایجاد کنندة حریق مسئول خواهد بود.
کلیة حریقهای بایستی مطابق با قواعد و دستورالعملهای موجود انجام گیرند. در صورتیکه مقدار آلودگی بالا باشد باید کلیة حریقها با تأخیر صورت گیرند.
حریقهای شبانه بایستی با دقت بیشتری صورت گیرند زیرا وارونگی دما ممکن است باعث به دام افتادن دود در سطح زمین شود. این دود می‌تواند خطر بسیار جدی کاهش میدان دید را بویژه هنگامی که رطوبت بالاست (که در اغلب شبها اینطور است). بوجودآورد کاهش میدان دید در ترکیب دود و مه میدان دید شدیداً کاهش می‌یابد.
نشت هوای سرد درست ممکن است دود را به شیبهای پایین انتقال دهد و مشکلات دید را بویژه در مناطق کوهپایه و دره‌ها ایجاد کند. در مناطق ساحلی نشت هوای شبانه اغلب به آبراهها و کانالها راه می‌یابد و شرایط در نزدیکی پلها بسیار خطرناک تر می شود که علت آن افزایش رطوبت است. البته حریقی که در ساعات ابتدایی روز کامل شده است، مشکلات کمتری را در مقایسه با حریقهای شبانه بدنبال خواهد داشت.
تاثیر بر رفاه و سلامتی انسان
مواجهه‌های اتفاقی با غلظت های پایین دود، بیشتر یک ناراحتی موقتی قلمداد می شود تا یک مشکل سلامتی. البته غلظتهای بالای دود بویژه در نزدیکی خانه‌هایی که ساکنانشان ناراحتی تنفسی دارند و یا نزدیک بیمارستانها یک مسئله و مشکل جدی بحساب می آید.
دود می‌تواند اثرات منفی کوتاه مدت و یا بلند مدتی بر روی سلامتی افراد داشته باشد. افراد کنترل کننده حریق که در معرض غلظتهای بالای دود قرار می‌گیرند از ناراحتی‌های چشمی و تحریک سیستم تنفسی رنج می‌برند. تحت بعضی شرایط، تماسهای مداوم با غلظتهای بالای منوکسید کربن در مناطق احتراق می تواند باعث تضعیف هوشیاری و قدرت تشخیص افراد گردد. البته امکان رخ دادن چنین اتفاقاتی در حریقهای از قبل طراحی شده تقریباً غیر ممکن است.
حدود 90 درصد از ذرات پراکنده شده در حریقهای از قبل طراحی شده، آنقدر کوچک هستند که براحتی وارد سیستم تنفسی افراد می‌گردند. این ذرات متشکل از صدها ترکیب هستند که بعضاً سمی نیز می‌باشند. تماسهای مکرر و طولانی مدت با غلظتهای پایین دود ممکن است مشکلات تنفسی و یا حتی سرطان را موجب شوند. البته ریسک ایجاد سرطان در حریقهای معین به نسبت یک در میلیون برآورد شده است.
اگرچه استفاده از علف کشها در مدیریت جنگلها افزایش یافته است، تمام مواد شیمیایی قبل از تایید شدن برای استفاده، تست می شوند و بدین ترتیب خطرات احتمالی آنها به حداقل می رسد. در محاسبات تئوری و مطالعات عملی مشخص شده است که حریقهای از قبل طراحی شده به اندازه کافی و برای از بین بردن مواد باقی ماند ه ناشی از علف‌کشها حرارت دادند. مقادیر کمی از این مواد که در دود حریق باقی می‌مانند به خوبی در استانداردهای کیفیت هوا مشخص شده اند.
این استانداردهای (TLVها) برای سنجش ایمنی باقی مانده علف کشها مورد استفاده قرار می گیرند.
مقادیر تماسهای مورد انتظار کارگران با ترکیبات متنوع حاصل از اینگونه حریقها با TLV مقایسه شده‌اند. در این بررسیهای صدمات و ناراحتی‌های شدیدی در کارگران یا در جمعیتهای عمومی یافت نشده است.
تنها حداقل یک گروه از ترکیبات موجود در دودها هستند که صدمات حاد را در افراد بدنبال دارند. زمانی که گیاهان مضر از قبیل پیچک سمی می‌سوزند، دود ناشی از آنها می تواند ایجاد راشهای پوستی کند. در صورتی که این راشها در اثر تماس مستقیم با این گیاهان ایجاد شده باشند گستردگی وسیع تری در بدن خواهند داشت. در ضمن استنشاق این دود، متاثر شدن سیستم تنفسی را نیز بدنبال خواهد داشت.
تأثیر بر حیات وحش
اثرات عمده این حریقها بر روی حیات وحش به صورت غیر مستقیم بوده و مربوط به تغییرات ایجاد شده بر روی غذا و پوشش گیاهی می باشد. اگرچه حریقهای از قبل طراحی شده می توانند زیستگاههای حیوانات و پرندگان را بواسطة افزایش تولید و در دسترس قرار دادن غذاها بهبود بخشد، اما اثرات مضری چون تخریب لانة پرندگان، خزندگان و یا پستانداران و امکان از بین بردن آنها را نیز به دنبال دارند. البته می‌توان این حریقها را به گونه‌ای برنامه ریزی کرد که در زمانی که آشیانه‌ها مورد استفاده قرار نمی گیرند، حریق صورت گیرد.
در اکثر حریقهای از قبل طراحی شده راههای فرار زیادی برای حیوانات وحشیی تأمین می شود. علت ابتدایی به دام افتادن حیوانات در طی حریقها، آموزشهای نادرستی است که در زمینة عملی این نوع حریقها صورت گرفته است. این تمرینهای غلط به جز مورد ذکر شده در بالا بعضاً موجب آسیب دیدن درختانی که به سوختن آنها نیازی نبوده نیز می‌شوند.
حریقهای از قبل طراحی شده برای زیستگاه ماهی‌ها نه تنها مفید نبوده بلکه ممکن است اثرات مضری را نیز بدنبال داشته باشد. به همین سبب نیاز است که نواحی ساحلی محصور و محفوظ مانده تا کیفیت گیاهان آن و زیستگاه حیوانات و کیفیت آب حفظ شود.
تأثیر بر روی زیبایی شناختی
اثر مهم حریقهای از قبل طراحی شده بر روی زیبایی شناختی در یک کلمه خلاصه می‌شود:
کنتراست، کنتراست یا یا تغییرات ایجاد شده در چشم اندازهای قبل از حریق ممکن است مثبت یا منفی باشد که این امر بستگی به نظر شخصی افراد دارد. آنچه در نظر یک نفر بهبود و بهتر شدن جلوه می کند ممکن است به نظر شخص دیگری نامطلوب باشد.
تعدادی از اثرات نامطلوب که نسبتاً کوتاه مدت هستند را می‌توان با توجه کردن به کیفیت نمایشی جنگل در هنگام برنامه ریزی حریق به حداقل رساند. به عنوان مثال افزایش توربولانس و کوران در جاده‌ها و جنگل باعث افزایش شدت حریق و در نتیجه سوختن تنة درختان بزرگتر و سوختن سطحی برگهای سوزنی می‌شود. معمولاُ جهت رسیدن به دو منفعت مهم برخی اثرات نامطلوب و زودگذر حریق مثل دود و خاکستر و همچنین سطح (کف) سیاه شدة جنگل اجتناب ناپذیر می شود. این دو منفعت مهم عبارتند از: افزایش تنوع دیداری و افزایش نفوذ دیداری (عمق نفوذ دیدن)
تنوع در پوشش گیاهی، منظرة دیداری دلپذیری را ایجاد می کند و به همین ترتیب کیفیت نمایشی جنگل می تواند بهتر درک شود. به عنوان مثال کاهش تجمع Understory در جاده‌های جنگلی اجازه می‌دهد تا مسافران درون جنگل ـ مناظری از جمله حوضچه‌ها و صخره‌ها ـ را بهتر مشاهده کنند.