آبجی
9th May 2010, 03:25 PM
یکی از مشکلات اساسی در زمینه پایان نامه های دانشگاهی چه در مقطه کارشناسی ارشد و چه دکترا ، مساله کپی کردن از روی سایر پایان نامه ها و یا سرقت اطلاعات دیگر پایان نامه ها بدون ذکر منبع است . البته صحبت کردن در باره موضوعی به این حساسیت آن هم در ارتباط با قشری که اعتباری فراوان نزد افکار عمومی دارد بسیار مشکل است اما واقعیت این است که چنین مشکلی در نظام دانشگاهی ایران وجود دارد و با انکار آن ، مساله حل نمی شود .
به دلایل عدیده برخی از دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی ، به جای تحقیق بر روی رساله خود ، موضوع را به فرد یا شرکتی که دست اندرکار این امر است واگذار کرده و یا از طریق کپی کردن کامل یک پایان نامه دیگر از یکی از دانشگاههای کشور و تغییر اسم نویسنده و استادان داور و مشاور و راهنما آن را تحویل سیستم دانشگاهی می دهند . پیدا کردن رد پای چنین پایان نامه هایی چندان دشوار نیست . ولی این سوال مطرح است که چرا سیستم دانشگاهی کشور قادر به کشف سیستماتیک این تخلفات نیست ؟
پاسخ این سوال را می توان در فقدان سیستم اطلاعات جامع پایان نامه ها و تحقیقات دانشجویی در کشور دانست . وقتی یک دانشجو پایان نامه خود را کپی میکند هیچ راهی برای استادان راهنما ، مشاور یا داور برای پی بردن به این تخلف وجود ندارد چرا که هر دانشکده ای برای خود پایان نامه ها را بایگانی می کند و اگر چه دانشگاهها ؛ گروههای علمی را ملزم به ارایه یک نسخه از هر پایان نامه به کتابخانه مرکزی دانشگاه کرده اند اما این کتابخانه ها نیز مانند جزیره های جداگانه هستند و هیچ ارتباط ارگانیکی بین آنها وجود ندارد و هر استادی برای پی بردن به تخلف باید چندین ماه وقت صرف کند ، شخصا به تمام این کتابخانه ها سر بزند سرچ کند و بفهمد این کار تکراری است یا نه ؟ این عملا امری غیر ممکن است و از عهده هیچ کس ساخته نیست و هر استادی باید یا به ذهن خود مراجعه کند و یا حداکثر به کتابخانه دانشکده خودش مراجعه کند . این در حالی است که معمولا با توجه به برنامه فشرده زمان بندی دفاع از رساله ها ، هر استاد بیشتر از یک یا دو هفته زمان برای مطالعه رساله در اختیار ندارد .
این چنین است که متخلفان امکان ادامه فعالیت می یابند و در این خلا اطلاعاتی جولان می دهند . راه حل نهایی بسیار ساده است . انتشار رایگان و سیستماتیک همه پایان نامه های دانشجویی کشور بر روی یک پایگاه اطلاع رسانی اینترنتی و امکان دسترسی همگان به آن .
این پیشنهاد به ظاهر بر خلاف تمام رویه جاری دانشگاهها در سالیان گذشته است . دسترسی به پایان نامه ها به دلیل محدود بودن تعداد نسخ آن همواره با مقررات خاصی تحدید شده است . و حتی مانند کتابهای مرجع اجازه امانت دادن آن هم وجود ندارد . در چنین شرایطی اکثریت قریب به اتفاق پایان نامه ها در کنج کتابخانه های دانشگاهی خاک خورد و تعداد اندکی قادر به دسترسی به این تحقیقات بوده اند .معنای دیگر این حرف آن است که ما پایان نامه را برای قفسه های کتابخانه های دانشگاهی تولید می کنیم .
اما اگر همه این پایان نامه ها در یک مرجع اینترنتی ثبت و منتشر شوند و امکان دسترسی عمومی به همه آنها فراهم شود هیچ کس قادر به کپی برداری از آنها نخواهد بود چرا که با یک سرچ ساده اینترنتی بر روی پایگاه مربوطه دستش رو خواهد شد و منابع اصلی لو خواهد رفت . لذا این شیوه بر خلاف ظاهرش که ممکن است زمینه ساز کپی برداری بیشتر به نظر برسد ضد تخلف است . از سوی دیگر دسترسی به سایر رساله ها باعث می شود کارهای تکراری کمتری انجام شود و دستاوردها و نتایج سایر تحقیقات دانشجویی بیشتر در دسترس دانشجویان و محقیقن قرار بگیرد .
یک مثال عینی مساله را روشن تر خواهد ساخت . نویسنده در ترم گذشته دانشجویان درس رسانه های الکترونیک یکی از واحدهای دانشگاه جامع علمی کاربردی را موظف ساخت تا تمام تحقیقات دانشجویی مربوط به آن درس را صرفا بر روی وبلاگ اختصاصی همان کلاس منتشر کنند و ارایه پرینت آن تحقیق به استاد ممنوع شد . اوایل ترم اکثر دانشجویان به خاطر این تصمیم خوشحال بودند . اما بعدا متوجه شدند که با انتشار این تحقیقات بر روی وبلاگ کلاسی باعث شده اند تا علاوه بر استاد ، بقیه هم کلاسی هایشان نیز به این تحقیق دسترسی داشته باشند و به نوعی بر آن نظارت کنند . اگر فردی در کارش غل و غش بود توسط ناظرین گمنامی که در وبلاگ کامنت می گذاشتند مورد انتقاد قرار می گرفت و تازه این وبلاگ در میان سایر دانشجویان دانشگاهها هم خوانندگانی داشت که آنها نیز نقش ناظران بیرونی را برعهده داشتند . بدین ترتیب در پایان ترم دقیق ترین تحقیقات دانشجویی فراهم شد . اما وقتی استاد ، تحقیق دانشجویی را در قفسه های اتاق کارش بایگانی می کند و به جز خودش دست هیچ کس به آن نمی رسد به طور طبیعی امکان تخلف در آن تحقیقات زیاد تر می شود . موضوع الکترونیکی کردن پایان نامه ها و انتشار آن بر روی یک سایت متمرکز اینترنتی نیز از همین جنس است . شاید به همین دلیل است که وزارت علوم مدتی است طرحی با نام سما را در حال اجرا دارد که در وب سایت پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی کشور در حال اجرا است . اين سامانه ديجيتالي از زمان تصويب و پيشنهاد پروژه تا انتهاي دفاع دانشجو را شامل مي‌شود. به گفته معاون پژوهشی وزارت علوم به تمام دانشگاهها دستور العمل این طرح ابلاغ شده و در آن پيشنهاد شده كه هر دانشجويي نسخه الكترونيكي پايان نامه خود را ارائه داده و علاوه بر چكيده و واژگان كليدي يك صفحه خلاصه موضوع را در حد درك جوانان دبيرستاني روي سايت قرار دهد تا در پژوهش‌هاي آنها نيز مورد استفاده قرار گيرد .
البته برای تکمیل شدن چنین طرحی باید تمام دانشگاهها اعم از دانشگاه آزاد اسلامی ، پیام نور ، غیر انتفاعی ، شبانه و روزانه مشمول این طرح شوند تا خلایی در این سیستم اطلاعاتی به وجود نیاید . همچنین فرآیند ثبت اطلاعات پایان نامه ها و استخراج اطلاعات آنها نیز باید کاملا آنلاین شده و دسترسی فول تکست به این پژوهش ها فراهم شود . در این صورت می توان امیدوار بود که معضل کپی کردن پایان نامه ها و یا ذکر نکردن منابع تحقیق به طور ریشه ای حل شود .
به دلایل عدیده برخی از دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی ، به جای تحقیق بر روی رساله خود ، موضوع را به فرد یا شرکتی که دست اندرکار این امر است واگذار کرده و یا از طریق کپی کردن کامل یک پایان نامه دیگر از یکی از دانشگاههای کشور و تغییر اسم نویسنده و استادان داور و مشاور و راهنما آن را تحویل سیستم دانشگاهی می دهند . پیدا کردن رد پای چنین پایان نامه هایی چندان دشوار نیست . ولی این سوال مطرح است که چرا سیستم دانشگاهی کشور قادر به کشف سیستماتیک این تخلفات نیست ؟
پاسخ این سوال را می توان در فقدان سیستم اطلاعات جامع پایان نامه ها و تحقیقات دانشجویی در کشور دانست . وقتی یک دانشجو پایان نامه خود را کپی میکند هیچ راهی برای استادان راهنما ، مشاور یا داور برای پی بردن به این تخلف وجود ندارد چرا که هر دانشکده ای برای خود پایان نامه ها را بایگانی می کند و اگر چه دانشگاهها ؛ گروههای علمی را ملزم به ارایه یک نسخه از هر پایان نامه به کتابخانه مرکزی دانشگاه کرده اند اما این کتابخانه ها نیز مانند جزیره های جداگانه هستند و هیچ ارتباط ارگانیکی بین آنها وجود ندارد و هر استادی برای پی بردن به تخلف باید چندین ماه وقت صرف کند ، شخصا به تمام این کتابخانه ها سر بزند سرچ کند و بفهمد این کار تکراری است یا نه ؟ این عملا امری غیر ممکن است و از عهده هیچ کس ساخته نیست و هر استادی باید یا به ذهن خود مراجعه کند و یا حداکثر به کتابخانه دانشکده خودش مراجعه کند . این در حالی است که معمولا با توجه به برنامه فشرده زمان بندی دفاع از رساله ها ، هر استاد بیشتر از یک یا دو هفته زمان برای مطالعه رساله در اختیار ندارد .
این چنین است که متخلفان امکان ادامه فعالیت می یابند و در این خلا اطلاعاتی جولان می دهند . راه حل نهایی بسیار ساده است . انتشار رایگان و سیستماتیک همه پایان نامه های دانشجویی کشور بر روی یک پایگاه اطلاع رسانی اینترنتی و امکان دسترسی همگان به آن .
این پیشنهاد به ظاهر بر خلاف تمام رویه جاری دانشگاهها در سالیان گذشته است . دسترسی به پایان نامه ها به دلیل محدود بودن تعداد نسخ آن همواره با مقررات خاصی تحدید شده است . و حتی مانند کتابهای مرجع اجازه امانت دادن آن هم وجود ندارد . در چنین شرایطی اکثریت قریب به اتفاق پایان نامه ها در کنج کتابخانه های دانشگاهی خاک خورد و تعداد اندکی قادر به دسترسی به این تحقیقات بوده اند .معنای دیگر این حرف آن است که ما پایان نامه را برای قفسه های کتابخانه های دانشگاهی تولید می کنیم .
اما اگر همه این پایان نامه ها در یک مرجع اینترنتی ثبت و منتشر شوند و امکان دسترسی عمومی به همه آنها فراهم شود هیچ کس قادر به کپی برداری از آنها نخواهد بود چرا که با یک سرچ ساده اینترنتی بر روی پایگاه مربوطه دستش رو خواهد شد و منابع اصلی لو خواهد رفت . لذا این شیوه بر خلاف ظاهرش که ممکن است زمینه ساز کپی برداری بیشتر به نظر برسد ضد تخلف است . از سوی دیگر دسترسی به سایر رساله ها باعث می شود کارهای تکراری کمتری انجام شود و دستاوردها و نتایج سایر تحقیقات دانشجویی بیشتر در دسترس دانشجویان و محقیقن قرار بگیرد .
یک مثال عینی مساله را روشن تر خواهد ساخت . نویسنده در ترم گذشته دانشجویان درس رسانه های الکترونیک یکی از واحدهای دانشگاه جامع علمی کاربردی را موظف ساخت تا تمام تحقیقات دانشجویی مربوط به آن درس را صرفا بر روی وبلاگ اختصاصی همان کلاس منتشر کنند و ارایه پرینت آن تحقیق به استاد ممنوع شد . اوایل ترم اکثر دانشجویان به خاطر این تصمیم خوشحال بودند . اما بعدا متوجه شدند که با انتشار این تحقیقات بر روی وبلاگ کلاسی باعث شده اند تا علاوه بر استاد ، بقیه هم کلاسی هایشان نیز به این تحقیق دسترسی داشته باشند و به نوعی بر آن نظارت کنند . اگر فردی در کارش غل و غش بود توسط ناظرین گمنامی که در وبلاگ کامنت می گذاشتند مورد انتقاد قرار می گرفت و تازه این وبلاگ در میان سایر دانشجویان دانشگاهها هم خوانندگانی داشت که آنها نیز نقش ناظران بیرونی را برعهده داشتند . بدین ترتیب در پایان ترم دقیق ترین تحقیقات دانشجویی فراهم شد . اما وقتی استاد ، تحقیق دانشجویی را در قفسه های اتاق کارش بایگانی می کند و به جز خودش دست هیچ کس به آن نمی رسد به طور طبیعی امکان تخلف در آن تحقیقات زیاد تر می شود . موضوع الکترونیکی کردن پایان نامه ها و انتشار آن بر روی یک سایت متمرکز اینترنتی نیز از همین جنس است . شاید به همین دلیل است که وزارت علوم مدتی است طرحی با نام سما را در حال اجرا دارد که در وب سایت پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی کشور در حال اجرا است . اين سامانه ديجيتالي از زمان تصويب و پيشنهاد پروژه تا انتهاي دفاع دانشجو را شامل مي‌شود. به گفته معاون پژوهشی وزارت علوم به تمام دانشگاهها دستور العمل این طرح ابلاغ شده و در آن پيشنهاد شده كه هر دانشجويي نسخه الكترونيكي پايان نامه خود را ارائه داده و علاوه بر چكيده و واژگان كليدي يك صفحه خلاصه موضوع را در حد درك جوانان دبيرستاني روي سايت قرار دهد تا در پژوهش‌هاي آنها نيز مورد استفاده قرار گيرد .
البته برای تکمیل شدن چنین طرحی باید تمام دانشگاهها اعم از دانشگاه آزاد اسلامی ، پیام نور ، غیر انتفاعی ، شبانه و روزانه مشمول این طرح شوند تا خلایی در این سیستم اطلاعاتی به وجود نیاید . همچنین فرآیند ثبت اطلاعات پایان نامه ها و استخراج اطلاعات آنها نیز باید کاملا آنلاین شده و دسترسی فول تکست به این پژوهش ها فراهم شود . در این صورت می توان امیدوار بود که معضل کپی کردن پایان نامه ها و یا ذکر نکردن منابع تحقیق به طور ریشه ای حل شود .