آبجی
27th April 2010, 07:42 PM
http://pnu-club.com/files/articles/smallpic/635.jpg ● چكیده
پست الكترونیكی به عنوان یك ابزار مهم ارتباطی, جایگاه ویژه‌ای در زندگی امروزهء ما یافته. این وسیلهء ارتباطی به علت سهولت, سرعت و هزینهء نسبتاً پایی آن توسط بسیاری از سازمانها و افراد و از جمله كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی به خدمت گرفته شده. این مقاله به معرفی و نحوهء كار با ابزارهایی چون گروههای مباحثه, گروههای خبری و فهرست (لیست) پستی كه از طریق پست الكترونیكی به اشاعه اطلاعات در میان كاربران می‌پردازند, اختصاص دارد.
بزرگترین شبكهء رایانه‌ای جهان یعنی »اینترنت« كه شكل تكامل یافتهء »آرپانت« میباشد در سال ۱۹۷۱ میلادی توسط آژانس تحقیقاتی سازمان دفاع آمریكا و برخی از همكاران آن در كشورهای دیگر با تعداد اندكی عضو تاسیس گردید. در طول سه دهه فعالیت روبه‌رشد, امروزه میلیون‌ها استفاده كننده در سراسر دنیا(۱) به این شبكه عظیم جهانی وصل هستند و به انبوه اطلاعات موجود در آن دسترسی دارند. تقریباً تمام كسانی كه به اینترنت دسترسی دارند از خدمات پست الكترونیكی نیز بهره‌مند هستند. البته خدمات پس الكترونیكی منحصر به اینترنت نیست و به عنوان یك رسانه ارتباطی در سراسر اینترنت گسترده شده است.
● مروری بر پست الكترونیكی
پست الكترونیكی از مهمترین و پراستفاده‌ترین خدمات اینترنت محسوب می‌شود و قابلیت ارسال و دریافت هر نوع پیام اعم از متن, تصویر, صوت و ... را به شكل الكترونیكی (رقومی) دارد. پست الكترونیكی شباهت زیادی به پست معمولی دارد. اغلب مراكز (مانند American On-Line, Compuserv, Delphi,... و بسیاری از بی‌بی‌اس‌ها) چه به اینترنت متصل باشند و چه نباشند, خدمات پست الكترونیكی را نیز ارائه می‌دهند. همچنین مراكزی (مانند MCI و Sprint) وجود دارند كه فقط مشترك پست الكترونیكی می‌پذیرند. برخی از مراكز, خدمات پست الكترونیكی را فقط در داخل شبكه خود ارائه می‌دهند و برخی دیگر امكان ارسال و دریافت پیام و بطور كلی ارتباط با شبكه‌های دیگر را نیز فراهم می‌سازند. بسیاری از مراكز پست الكترونیكی, امكان ذخیره كردن پیامهای خوانده شده بر روی رایانهء مركز را به مشتری می‌دهند-البته ممكن است برای این منظور هزینهء اضافی دریافت كنند. به هر حال تمام مراكز ارائه‌دهندهء این خدمات, هزینه دریافت می‌كنند, كه برخی از آنها در قبال خدمات هزینهء ثابت دارند و برخی دیگر نسبت به حجم پیامهای مبادله‌شده, هزینه را محاسبه و دریافت می‌كنند.
پست الكترونیكی با برنامه‌های شبكه‌ای دیگر از قبیل »اف‌تی‌پی« و »تل‌نت« تفاوت دارد, چرا كه این گونه برنامه‌ها دارای خدمت‌گیرنده/خدمت دهندهء دوطرفه هستند كه بین استفاده‌كننده و منبع اینترنتی یك ارتباط دوسویه-تقریباً شبیه ارتباطی تلفنی-برقرار می‌سازند؛ در حالی كه اساس پست الكترونیكی بر اصل »ذخیره و ارسال« است و شباهت بسیار زیادی با خدمات پست معمولی دارد. پست الكترونیكی امكان ارتباط ناهمزمان افراد را فراهم می‌سازد. به عبارت دیگر, فرستنده هر وقت بخواهد پیام خود را ارسال می‌كند و گیرنده نیز هر وقت بخواهد پیام مورد نظر را بخواند. در واقع لازم نیست فرستنده و گیرندهء پیام, ارتباط همزمان داشته باشند. هنگام ارسال یك نامهء الكترونیكی, پیام از یك رایانه به رایانه دیگر می‌رود تا به مقصد برسد و در مقصد به صندوق پستی سیستم گیرنده می‌رود و در یك فایل (Inbox) ذخیره می‌شود.
● تجهیزات مورد نیاز
وجود تجهیزات شبكه‌ای با سرعت بالا, عملیات ارسال و دریافت پیام را به میزان بسیار قابل توجهی تسریع می‌كند. نامه‌های الكترونیكی در اینترنت (بدون توجه به مسافت) معمولاًً در عرض چند ثانیه به مقصد می‌رسند. هر حوزهء پست الكترونیكی یك خدمت‌دهنده دارد كه از »پروتكل ساده انتقال نامهء الكترونیكی« (SMTP)(۲) استفاده می‌كند. برای استفاده از خدمات پست الكترونیكی, پس از انتخاب و اشتراك در یك مركز ارائه‌دهندهء خدمات الكترونیكی (Mailer), یك رایانه (یا نوعی پایانه), یك مودم و یك خط تلفن مورد نیاز است. اشتراك پست الكترونیكی بدین مفهوم است كه استفاده‌كننده باید وارد رایانهء مركز خدمات پست الكترونیكی شود و نامه‌های خود را ارسال و دریافت نماید.
این مراكز اشتراك موارد ذیل را در اختیار كاربر قرار می‌دهند:
▪ اطلاعات مربوط به نحوه متصل شدن به مركز؛
▪ نشانی پست الكترونیكی كاربر, یعنی همان نامی كه دیگران هنگام ارسال نامه به وی باید از آن استفاده كنند (معمولاً این نام از طریق تكمیل فرم توسط كاربر و با توافق مركز خدمت‌دهنده تعیین می‌شود و باید بدون نقطه و فاصله باشد و از هشت نویسه (كاراكتر) تجاوز نكند)؛
▪ یك نام ورود و كلمهء رمز برای ورود به سیستم (نام ورود احتمالاً بخشی از آدرس پستی كاربر خواهد بود)؛
▪ صندوق پستی در سیستم.
● مزایا و كاربرد پست الكترونیكی
پست الكترونیكی به عنوان یكی از ابزارهای مهم ارتباطی دارای مزایا و ویژگی‌هایی است كه اهم آنها عبارت‌اند از:
▪ امكان ارتباط همزمان چند كاربر (از طریق كنفرانس پست الكترونیكی)؛
▪ امكان ارسال همزمان پیام برای چند نفر (از طریق گروههای مباحثه و فهرستهای پستی)؛
▪ امكان عضویت در گروههای مباحثه, گروههای خبری و فهرستهای پستی؛
▪ عدم نیاز به ارتباط مستقیم و رو در رو؛
▪ امكان ذخیره و در صورت لزوم تغییر پیامهای آنها؛
▪ سرعت بالای ارسال و دریافت پیامها؛
▪ پایین بودن هزینه؛
▪ حذف محدودیت‌های زمانی و جغرافیایی.
● از كاربردهای پست الكترونیكی در كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
▪ عضویت در خدمات آگاهی‌رسانی جاری و اشاعهء اطلاعات گزیدهء ناشران, كتابخانه‌ها, و ...
▪ تولید بولتن خبری یا فهرست تازه‌های كتابخانه و ارسال آن به مشتركین؛
▪ دریافت مجلات و خبرنامه‌های الكترونیكی؛
▪ استفاده از پست الكترونیكی برای دسترسی به بسیاری از اطلاعات موجود در اینترنت؛
▪ ایجاد گروههای مباحثه و خبری در موضوعات مختلف كتابداری و اطلاع‌رسانی؛
▪ مكاتبات اداری مانند درخواست‌های امانت بین كتابخانه‌ای, درخواست پروفرما از ناشر یا كارگزار, ...
● پست الكترونیكی و خدمات اشاعهء اطلاعات
سهولت, سرعت و قابلیت‌های استفاده از پست الكترونیكی باعث شده كه اكثر كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی علاوه بر مكاتبات شخصی كه از بدیهی‌ترین خدمات پست الكترونیكی است, برای اشاعهء جدیدترین اطلاعات به مشتریان خود, این ابزار پرقدرت اطلاع‌رسانی را به خدمت بگیرند. در دنباله به مهمترین شیوه‌های استفاده از پست الكترونیكی در خدمات اشاعهء اطلاعات اشاره می‌شود.
۱) فهرستهای پستی
یكی از خدمات جذاب و مهم در این عرصه, دستیابی به فهرستهای پستی(۳) است. در اینترنت, فهرستهای پستی متعددی برای گروهها و حرفه‌های مختلف از جمله اطلاع‌رسانی, رایانه, و ... وجود دارند. اغلب فهرستهای پستی مشتركین جدید را آزادانه می‌پذیرند و خدمات خود را به طور رایگان در اختیار آنها قرار می‌دهند.
اولین گام برای پیوستن به یك فهرست پستی, اطلاع‌یافتن از وضعیت و موقعیت آن است. خوشبختانه بیشتر اطلاعات مربوط به فهرستهای پستی در چند منبع اینترنت متمركز شده‌اند كه به سادگی قابل دستیابی‌اند. چند لیست پستی مورد علاقهء كاربران اینترنت در »بیت نت« (BITNET) نگهداری می‌شود. برخی از پایگاههای »بی نت« خدمت‌دهنده‌هایی هستند كه اطلاعات فهرستهای پستی و خدمات مدیریتی آنها (مانند اشتراك‌پذیری) را ارائه می‌دهند. به این پایگاهها, »لیست سرو«(۴) نیز گفته می‌شود. اگر آدرس یك پایگاه لیست سرو را بدانیم با فرستادن یك پیام الكترونیكی به آن می‌توانیم اطلاعات مربوط به فهرست‌های‌پستی را دریافت كنیم. برای این منظور باید یك نامه الكترونیكی به »لیست سرو« مربوطه ارسال و درخواست راهنمایی كرد. به همین جهت كافی است درمتن پیام, كلمه Help را به تنهایی تایپ و نامه را به نشانی »لیست سرو« ارسال كرد.
هر »لیست سرو« چند فهرست پستی را شامل می‌شود. برای كسب اطلاعات دربارهء فهرستهای پستی یك »لیست سرو« باید فرمان List Short را برای آن بفرستید. همچنین اگر بخواهید اطلاعات مربوط به فهرستهای پستی تمام پایگاههای »لیست سروها« را به دست آورید می‌توانید فرمان List Global را ارسال كنید. در پاسخ, یك نامهء الكترونیكی حاوی اسامی بیش از ۵۰۰۰ فهرست پستی را دریافت خواهید كرد. چنانچه دربارهء یك فهرست خاص به اطلاعات بیشتری نیاز داشته باشید, كافی است فرمان Info را به همراه نام فهرست موردنظر (مانند Info Newjour) به »لیست سرو« بفرستید. فرمانهای دیگر »لیست سرو« مانند Subscritpion امكان اشتراك یا لغو اشتراك در یك فهرست پستی شدید, تمام پیامهای ارسالی به آن فهرست را دریافت خواهید كرد ك تعداد آنها, ممكن است چند پیام در هفته یا چندین پیام در یك روز باشد.
با پیروی از »لیست سرو«های موجود در »بیت نت« بسیاری از پایگاههای اینترنت نیز فهرستهای پستی متعددی تاسیس نمودند. فهرستهای پستی اینترنت اغلب با برنامه‌ای با نام Majordomo اداره می‌شوند كه عملكرد بسیار مشابهی با »لیست سرو« دارد. برای یافتن فهرستهای پستی یك پایگاه اینترنت, می‌توانید یك نامهء الكترونیكی به Majordomo آن پایگاه (مثلاً Majordomo@netcom.com) بفرستید كه در متن آن فرمان List (به تنهایی در یك سطر) وارد شده باشد. برنامه Majordomo فهرستهای پستی یك پایگاه را اداره می‌كند. در واقع Majordomo همان ویژگی‌های »لیست سرو« را دارد.
● یكی از راهنماهای گروههای خبری و مباحثه در اینترنت Liszt میباشد كه شامل سه قسمت است:
▪ راهنمای فهرستهای پستی؛
▪ راهنمای گروههای خبری یوزنت, (۵)
▪ راهنمای گفتگوی رله‌ای اینترنت.(۶)
شهرت Liszt بیشتر به خاطر راهنمای فهرستهای پستی آن است, به طوری كه »یاهو« آن را یكی از ده وب سایت معتبر می‌داند. این راهنما, ۰۰۰/۸۰ فهرست پستی در سراسر جهان را معرفی می‌كند. جستجو در این فهرستها به صورت موضوعی و كلیدواژه‌ای و با استفاده از منطق بولی and, or, not امكانپذیر است. راهنمای Liszt به طور خودكار فهرستهای پستی موجود در اینترنت را شناسایی می‌كند. نشانی Liszt در اینترنت On Demand Email Marketing Solutions from Topica (http://www.liszt.com/) میباشد و از طریق پست الكترونیكی به نشانی Liszt@bluemarble.net نیز قابل جستجو است. برای دریافت جزئیات بیشتر دربارهء جستجو و دریافت اطلاعات از طریق پست الكترونیكی, باید پیامی بدون متن به نشانی مذكور ارسال شود.
علاوه بر این خدمت‌دهنده‌های فهرستهای پستی, كاتالوگی حاوی بیش از ۱۲۰۰ فهرست پستی فهرست فهرستها, وجود دارد كه می‌توانید از طریق FTP ناشناس آن را به دست آورید: فایل مربوطه با نام Interest Groups در دایركتوری NETINFO به نشانی Crvax.sri.com قرار دارد. دراین لیست, نام فهرستهای پستی, شرح مختصری دربارهء آنها و نحوهء اشتراك در آنها آمده است. محتویات این فایل در هر فصل نوسازی می‌گردد.
از مهمترین اطلاعاتی كه در فهرستهای پستی یافت می‌شود می‌توان به خبرنامه‌ها, مجلات الكترونیكی و فهرست مندرجات مجلات اشاره كرد.
چنانچه فهرست مورد علاقه‌تان را یافتید و خواستید مشترك شوید, درخواستتان را مستقیماً به نشانی پستی آن فهرست نفرستید؛ بلكه برای اشتراك از »لیست سرو« یا Majordomo استفاده كنید.
۲) گروههای مباحثه(۷)
یكی از دیگر ابزارهای الكترونیكی كه از طریق پست الكترونیكی عمل می‌كند, گروههای مباحثه می‌باشند. با استفاده از این ابزار افرادی كه دارای علایق مشترك هستند با یكدیگر به بحث و گفتگو می‌پردازند و اخبار و اطلاعات مورد علاقهء خود را مبادله می‌كنند. گروههای مباحثه با نرم‌افزارهایی مانند Majordomo, Listproc, Listserv(R) و ... مدیریت می‌شوند. این سیستم هنگامی كه پیام, نامه, مقاله, خبر و ... از سوی یك عضو به نشانی گروه ارسال شود, به طور خودكار آن را برای تمام اعضای گروه ارسال می‌كند.
افراد گروه مباحثه ممكن است شامل چند نفر در قالب یك گروه كوچك باشند كه در زمینهء موضوعی خاصی تبادل نظر می‌كنند یا گروه بسیار وسیعی در سطح كشور, منطقه یا جهان باشند. موضوعات مورد بحث در این گروهها ممكن است بسیار تخصصی و علمی, یا در زمینه‌های عمومی‌تر باشد كه افراد بسیاری می‌توانند عضو آن شوند. عضویت در گروههای مباحثه معمولاً به آسانی و از طریق ارسال پیامی الكترونیكی صورت می‌پذیرد و با توجه به خدمت‌دهندهء هر گروه مباحثه, ممكن است با یكدیگر اندكی تفاوت داشته باشند. با عضویت در این گروهها, مشتركین پیام خود را به نشانی گروه (فهرست) ارسال می‌كنند و به طور خودكار پیام مربوطه برای تمام اعضا ارسال می‌شود و در صورتی كه یكی دیگر از اعضا پاسخی برای گروه (فهرست) ارسال نماید توسط تمامی اعضای دیگر دریافت می‌گردد. گروههای مباحثه همانند فهرستهای پستی ممكن است به صورت تمام خودكار اداره و كنترل شوند. مثلاً ممكن است مدیر فهرست پستی, اجازه توزیع پیامهای غیرمرتبط و سطحی را به تمامی اعضا ندهد و اشتباهات ویژه‌ای را كه معمولاً اتفاق می‌افتد رفع نماید.
● مسائل و موضوعاتی كه معمولاً در گروههای مباحثه مطرح می‌شوند عبارت‌اند از:
▪ كنفرانس‌های آینده و موضوعات آن,
▪ كتابهای جدید در زمینه‌های مورد علاقه,
▪ اخبار و اطلاعات علمی, فنی, هنری, و ...,
▪ متن كامل مجلات الكترونیكی,
▪ تبادل نظرات و تجارب دربارهء مسائل خاص,
▪ خدمات اشاعهء اطلاعات گزیده,
▪ آگهی‌های تبلیغاتی,
▪ خدمات آگاهی‌رسانی جاری,
▪ فهرست مندرجات مجلات,
▪ ....
۱/۲) نحوهء عضویت در گروههای مباحثه
با توجه به این گروههای مباحثه به طور خودكار اداره می‌شوند, لازم است كه دستورها و فرمانهای مربوط به عضویت بدقت رعایت, و از توضیح اضافی خودداری شود. در غیر این صورت, خدمت‌دهندهء مربوط به ارسال پیامی كه حاكی از اشتباه بودن فرمان شما است به درخواست شما ترتیب اثر نخواهد داد. برای این منظور می‌توان با استفاده از فرمان Help نحوهء عضویت و اطلاعات ضروری دیگر را به دست آورد.
هنگامی كه فرد جدیدی در گروه مشترك می‌شود, نشانی پستی وی به طور خودكار به فهرست اضافه می‌شود و بعد از مدتی كوتاه پیامی مبنی بر پذیرش اشتراك و نحوهء كار و سایر شرایط به وی ارسال می‌شود و از آن پس از تمامی پیامهایی كه گروه دریافت می‌كند نسخه‌ای نیز برای عضو جدید ارسال و پیام وی نیز برای تمام اعضای گروه ارسال می‌گردد.
۲/۲) فهرست گروههای مباحثهء كتابداری و اطلاع‌رسانی
گروههای مباحثه و فهرستهای پستی زیادی در زمینهء كتابداری و اطلاع‌رسانی وجود دارند, كه برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از:
الف) DIGLIB (Digital libraries)
فهرستی است برای كتابداران, محققان و متخصصین اطلاع‌رسانی برای بحث در زمینهء مجموعه‌ای از مسائل و فناوری‌ها در ارتباط با ایجاد كتابخانه‌های الكترونیكی.
▪ میزبان: IFLANET
▪ نشانی اشتراك: Listserv@infoserv.nlc-bnc.ca
ب) IFLA-L
مجمع الكترونیكی به منظور تشویق و ترغیب ارتباط بین اعضای ایفلا و جامعهء بین‌المللی كتابداری است. هدف از ایجاد این فهرست تسهیل مبادله اطلاعات و ارتباطات حرفه‌ای و توسعهء آن بین اعضای ایفلا میباشد.
▪ میزبان: IFLANET
▪ نشانی اشتراك: Listserv@infoserv.nlc-bnc.ca
ج) ASIS-L LISTSERV
گروه مباحثهء عمومی انجمن علوم اطلاع‌رسانی آمریكا میباشد و هر فردی می‌تواند با ارسال پیامی به نشانی listserv@asis.org برای اشتراك در فهرست مزبور اقدام نماید. خط موضوع پیام ارسالی باید خالی باشد و جای متن پیام خط زیر نوشته و ارسال شود:
> نام خانوادگی و نام< Subscribe asis-L
۳) مجلات الكترونیكی
با گسترش اینترنت در عرصه‌های مختلف اطلاع‌رسانی, اكثر ناشران نشریات ادواری اقدام به راه‌اندازی سایت وب و عرضهء محصولات خود بر روی اینترنت نموده‌اند. بسیاری از مجلات و خبرنامه‌هایی كه قبلاً فقط به شكل چاپی تهیه و توزیع می‌شد, امروزه از طریق اینترنت و پست الكترونیكی قابل دستیابی می‌باشند. مجلاتی كه از طریق پست الكترونیكی یا اینترنت قابل دسترسی می‌باشند برخی به صورت رایگان و برخی با پرداخت حق اشتراك در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌گیرند. از روشهای شناسایی این گونه مجلات, استفاده از فهرست مجلات جدید آمریكا(۸) به نشانی NewJour (http://gort.ucsd.edu/newjour/), با خدمات اطلاع‌رسانی BUBL (۹)به نشانی BUBL home page (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fbubl.ac.uk%2F) میباشد.
برخی از ناشران متن كامل مقالات را به رایگان در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌دهند و برخی دیگر, تنها فهرست مندرجات مجلات را به صورت رایگان عرضه می‌كنند و برای ارائه متن كامل, نیاز به اشتراك و پرداخت حق اشتراك دارند. اشاعهء اطلاعات فهرست مندرجات مجلات از طریق پست الكترونیكی توسط ناشران, بسیار رایج است. به عنوان مثال انتشارات Elsevier فهرست مندرجات ۱۱۰۰ عنوان از مجلات خود را با عنوان Contents Direct از طریق پست الكترونیكی به رایگان در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. در این خدمت, فهرست مندرجات مجلات, ۲ تا ۴ هفته قبل از انتشار مجله (به شكل چاپی), در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌گیرد.
Newjour نام یكی از فهرستهای پستی است كه در زمینه مجلات الكترونیكی و نشانی آنها در اینترنت اطلاعات باارزشی را در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌دهد. برای عضویت در این فهرست پیام > نام< Subscribe Newjour را به نشانی listproc@ccat.sas.upenn.edu ارسال نمایید. توجه داشته باشید كه محل متن پیام و خط موضع باید خالی باشد و در قسمت > نام< نام خودتان را بنویسید.
۴) گروههای خبری
گروههای خبری(۱۰) گروه‌هایی هستند كه در سطح اینترنت گسترده‌اند و تقریباً به تعداد موضوعات موجود در این شبكه, گروه خبری فعال وجود دارد. گروههای خبری در موضوعات سیاسی, اجتماعی, فرهنگی, تجاری, اطلاع‌رسانی, و ... فعال‌اند و تاكنون بیش از ۰۰۰/۱۲ گروه خبری شناخته شده است. برای دسترسی به هر موضوعی در هر گروه خبری باید به كارگزار خاصی دسترسی داشته باشیم. هیچ یك از ارائه‌كنندگان خدمات اینترنتی نمی‌توانند تمام گروههای خبری را پوشش دهند. دسترسی به تمام گروههای خبری امكانپذیر است, اما برای عضویت در هر گروه خبری بهتر است حداقل دو هفته قبل از عضویت, اخبار و اطلاعات آن گروه خبری مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و سپس برای عضویت اقدام شود, چرا كه وصل شدن به گروه خبری و ارسال پیام به آن از همان ابتدا, مانند پریدن به وسط حرف افرادی است كه در حال گفتگو هستند.
● سلسله مراتب گروههای خبری سالها پیش تدوین شده و هنوز وجود دارد و »۷كلان« (۷ Big) نامیده می‌شود:
▪ Alt:موضوعات نامعمول؛
▪ Comp: امور رایانه؛
▪ Misc: مباحث متفرقه,
▪ News: اخبار یا موضوعات مربوط به یوزنت و خود گروه خبری,
▪ Rec: سرگرمی,
▪ Sci: موضوعات مختلف علمی,
▪ Soc: موضوعات علوم اجتماعی,
▪ Talk: موضوعات عمومی و همگانی.
اگر تازه وارد یوزنت شده‌اید و می‌خواهید از گروههای خبری استفاده كنید. بهتر است كه از news.announce.newgroups و news.answers استفاده نمایید. تا با شرایط و چگونگی كار گروههای خبری آشنا شوید.
● اشاعه اطلاعات گزیده و آگاهی‌رسانی جاری
از مهمترین خدماتی كه كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی, به خصوص كتابخانه‌های تحقیقاتی, تخصصی و دانشگاهی و مراكز تجاری, ناشران, و ... برای متقاضیان و استفاده‌كنندگان خود ارائه می‌كنند, خدمات آگاهی‌رسانی جاری و اشاعهء اطلاعات گزیده هستند. با این خدمات, اعضای كتابخانه یا مشتركین به طور خودكار از جدیدترین اطلاعات دریافتی كتابخانه مطلع می‌گردند. افرادی كه به موضوع خاصی علاقه‌مندند و در آن زمینه به تحقیق می‌پردازند, اطلاعات مورد علاقهء خود را از میان انبوه اطلاعات موجود به صورت گزینشی و دائم دریافت می‌كنند.
با استفاده از فهرست پستی در پست الكترونیك, اطلاعات مورد نظر تنها یك بار وارد رایانه می‌شود. پس از آن اطلاعات و فایلهای موردنظر به طور همزمان, به سرعت و بدون دخالت نیروی انسانی به طور خودكار و به تعداد مشتركینی كه قبلاً نشانی پست الكترونیكی آنها وارد فهرست پستی شده, برای تمامی افراد ارسال می‌شود. ممكن است اطلاعات موجود در رایانه برای ارائه خدمات فوق, نتیجه ورود اطلاعات از طریق صفحه كلید, یا كاوش در پایگاه اطلاعاتی دیگری باشد.
شركتها و مراكز اطلاع‌رسانی تجاری و ناشران نیز با ایجاد فهرستهای پستی به ارائه خدمات آگاهی‌رسانی جاری و اشاعهء اطلاعات گزیده می‌پردازند و از این طریق با كمترین هزینه به ارائه خدمات, بازاریابی و ارسال آخرین اخبار و اطلاعات مورد نیاز مشتركین می‌پردازند, كتابخانه‌ها و افراد محقق و علاقه‌مند, با عضویت در فهرستهای پست الكترونیكی می‌توانند از آخرین اطلاعات موجود در جهان در ارتباط با موضوع مورد علاقهء خود آگاه گردند. هر چند كه تعدادی از ناشران و شركتهای تجاری برای ارائه این خدمات هزینه دریافت می‌كنند ولی بیشتر این خدمات رایگان است و هزینه‌ای بابت آن پرداخت نمی‌شود. كافی است یك بار برای عضویت در این فهرستهای پستی اقدام شود؛ از آن پس, تا زمانی كه از طرف مشترك اعلام قطع اشتراك نشود, به محض تولید یا دریافت اطلاعات جدید, اطلاعات مربوطه به طور خودكار برای وی ارسال می‌شود. شناسائی و عضویت در فهرستهای پستی كه به ارائهء این گونه خدمات می‌پردازند یكی از روشهای بسیار خوب و مفید برای دسترسی به اطلاعات روزآمد و جاری میباشد.
● پست الكترونیكی در آینده
پست الكترونیكی یكی از ابزارهای فوق‌العاده مناسب برای مكاتبات شخصی, یك برنامهء شبكه‌ای برای دستیابی نسبتاً آسان به منابع و نیز رسانه مناسبی برای ارتباطات بین شبكه‌ها است و به سرعت خود را برای مبادلهء داده‌های دودویی منطق می‌سازد.
با به میان آمدن پست الكترونیكی, ابزارهای اصلی به كارگیری اینترنت كامل می‌شود. كاربران با استفاده از این ابزارها, به خواسته‌های خود دست می‌یابند. به نظر نمی‌رسد كه هیچ یك از این ابزارها منسوخ شوند, بلكه پیشرفت در جهت افزایش امكانات این برنامه‌های كاربردی خواهد بود.
منابع
۱-استبروك, نوئل. خودآموز اینترنت در ۲۴ ساعت. ترجمه عین‌الله جعفرنژادقمی.
۲-بنت, فالك. Internet به زبان ساده. ترجمه مجید سماوی.
۳-كید, تونی. »مدیریت مجلات الكترونیكی: برخی مسائل و راه‌حل‌ها«. ترجمه جواد بشیری
۴-گافین, آدام. خودآموز استفاده از اینترنت. ترجمه مسعود خرسند.
روزنامه تفاهم
پست الكترونیكی به عنوان یك ابزار مهم ارتباطی, جایگاه ویژه‌ای در زندگی امروزهء ما یافته. این وسیلهء ارتباطی به علت سهولت, سرعت و هزینهء نسبتاً پایی آن توسط بسیاری از سازمانها و افراد و از جمله كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی به خدمت گرفته شده. این مقاله به معرفی و نحوهء كار با ابزارهایی چون گروههای مباحثه, گروههای خبری و فهرست (لیست) پستی كه از طریق پست الكترونیكی به اشاعه اطلاعات در میان كاربران می‌پردازند, اختصاص دارد.
بزرگترین شبكهء رایانه‌ای جهان یعنی »اینترنت« كه شكل تكامل یافتهء »آرپانت« میباشد در سال ۱۹۷۱ میلادی توسط آژانس تحقیقاتی سازمان دفاع آمریكا و برخی از همكاران آن در كشورهای دیگر با تعداد اندكی عضو تاسیس گردید. در طول سه دهه فعالیت روبه‌رشد, امروزه میلیون‌ها استفاده كننده در سراسر دنیا(۱) به این شبكه عظیم جهانی وصل هستند و به انبوه اطلاعات موجود در آن دسترسی دارند. تقریباً تمام كسانی كه به اینترنت دسترسی دارند از خدمات پست الكترونیكی نیز بهره‌مند هستند. البته خدمات پس الكترونیكی منحصر به اینترنت نیست و به عنوان یك رسانه ارتباطی در سراسر اینترنت گسترده شده است.
● مروری بر پست الكترونیكی
پست الكترونیكی از مهمترین و پراستفاده‌ترین خدمات اینترنت محسوب می‌شود و قابلیت ارسال و دریافت هر نوع پیام اعم از متن, تصویر, صوت و ... را به شكل الكترونیكی (رقومی) دارد. پست الكترونیكی شباهت زیادی به پست معمولی دارد. اغلب مراكز (مانند American On-Line, Compuserv, Delphi,... و بسیاری از بی‌بی‌اس‌ها) چه به اینترنت متصل باشند و چه نباشند, خدمات پست الكترونیكی را نیز ارائه می‌دهند. همچنین مراكزی (مانند MCI و Sprint) وجود دارند كه فقط مشترك پست الكترونیكی می‌پذیرند. برخی از مراكز, خدمات پست الكترونیكی را فقط در داخل شبكه خود ارائه می‌دهند و برخی دیگر امكان ارسال و دریافت پیام و بطور كلی ارتباط با شبكه‌های دیگر را نیز فراهم می‌سازند. بسیاری از مراكز پست الكترونیكی, امكان ذخیره كردن پیامهای خوانده شده بر روی رایانهء مركز را به مشتری می‌دهند-البته ممكن است برای این منظور هزینهء اضافی دریافت كنند. به هر حال تمام مراكز ارائه‌دهندهء این خدمات, هزینه دریافت می‌كنند, كه برخی از آنها در قبال خدمات هزینهء ثابت دارند و برخی دیگر نسبت به حجم پیامهای مبادله‌شده, هزینه را محاسبه و دریافت می‌كنند.
پست الكترونیكی با برنامه‌های شبكه‌ای دیگر از قبیل »اف‌تی‌پی« و »تل‌نت« تفاوت دارد, چرا كه این گونه برنامه‌ها دارای خدمت‌گیرنده/خدمت دهندهء دوطرفه هستند كه بین استفاده‌كننده و منبع اینترنتی یك ارتباط دوسویه-تقریباً شبیه ارتباطی تلفنی-برقرار می‌سازند؛ در حالی كه اساس پست الكترونیكی بر اصل »ذخیره و ارسال« است و شباهت بسیار زیادی با خدمات پست معمولی دارد. پست الكترونیكی امكان ارتباط ناهمزمان افراد را فراهم می‌سازد. به عبارت دیگر, فرستنده هر وقت بخواهد پیام خود را ارسال می‌كند و گیرنده نیز هر وقت بخواهد پیام مورد نظر را بخواند. در واقع لازم نیست فرستنده و گیرندهء پیام, ارتباط همزمان داشته باشند. هنگام ارسال یك نامهء الكترونیكی, پیام از یك رایانه به رایانه دیگر می‌رود تا به مقصد برسد و در مقصد به صندوق پستی سیستم گیرنده می‌رود و در یك فایل (Inbox) ذخیره می‌شود.
● تجهیزات مورد نیاز
وجود تجهیزات شبكه‌ای با سرعت بالا, عملیات ارسال و دریافت پیام را به میزان بسیار قابل توجهی تسریع می‌كند. نامه‌های الكترونیكی در اینترنت (بدون توجه به مسافت) معمولاًً در عرض چند ثانیه به مقصد می‌رسند. هر حوزهء پست الكترونیكی یك خدمت‌دهنده دارد كه از »پروتكل ساده انتقال نامهء الكترونیكی« (SMTP)(۲) استفاده می‌كند. برای استفاده از خدمات پست الكترونیكی, پس از انتخاب و اشتراك در یك مركز ارائه‌دهندهء خدمات الكترونیكی (Mailer), یك رایانه (یا نوعی پایانه), یك مودم و یك خط تلفن مورد نیاز است. اشتراك پست الكترونیكی بدین مفهوم است كه استفاده‌كننده باید وارد رایانهء مركز خدمات پست الكترونیكی شود و نامه‌های خود را ارسال و دریافت نماید.
این مراكز اشتراك موارد ذیل را در اختیار كاربر قرار می‌دهند:
▪ اطلاعات مربوط به نحوه متصل شدن به مركز؛
▪ نشانی پست الكترونیكی كاربر, یعنی همان نامی كه دیگران هنگام ارسال نامه به وی باید از آن استفاده كنند (معمولاً این نام از طریق تكمیل فرم توسط كاربر و با توافق مركز خدمت‌دهنده تعیین می‌شود و باید بدون نقطه و فاصله باشد و از هشت نویسه (كاراكتر) تجاوز نكند)؛
▪ یك نام ورود و كلمهء رمز برای ورود به سیستم (نام ورود احتمالاً بخشی از آدرس پستی كاربر خواهد بود)؛
▪ صندوق پستی در سیستم.
● مزایا و كاربرد پست الكترونیكی
پست الكترونیكی به عنوان یكی از ابزارهای مهم ارتباطی دارای مزایا و ویژگی‌هایی است كه اهم آنها عبارت‌اند از:
▪ امكان ارتباط همزمان چند كاربر (از طریق كنفرانس پست الكترونیكی)؛
▪ امكان ارسال همزمان پیام برای چند نفر (از طریق گروههای مباحثه و فهرستهای پستی)؛
▪ امكان عضویت در گروههای مباحثه, گروههای خبری و فهرستهای پستی؛
▪ عدم نیاز به ارتباط مستقیم و رو در رو؛
▪ امكان ذخیره و در صورت لزوم تغییر پیامهای آنها؛
▪ سرعت بالای ارسال و دریافت پیامها؛
▪ پایین بودن هزینه؛
▪ حذف محدودیت‌های زمانی و جغرافیایی.
● از كاربردهای پست الكترونیكی در كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
▪ عضویت در خدمات آگاهی‌رسانی جاری و اشاعهء اطلاعات گزیدهء ناشران, كتابخانه‌ها, و ...
▪ تولید بولتن خبری یا فهرست تازه‌های كتابخانه و ارسال آن به مشتركین؛
▪ دریافت مجلات و خبرنامه‌های الكترونیكی؛
▪ استفاده از پست الكترونیكی برای دسترسی به بسیاری از اطلاعات موجود در اینترنت؛
▪ ایجاد گروههای مباحثه و خبری در موضوعات مختلف كتابداری و اطلاع‌رسانی؛
▪ مكاتبات اداری مانند درخواست‌های امانت بین كتابخانه‌ای, درخواست پروفرما از ناشر یا كارگزار, ...
● پست الكترونیكی و خدمات اشاعهء اطلاعات
سهولت, سرعت و قابلیت‌های استفاده از پست الكترونیكی باعث شده كه اكثر كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی علاوه بر مكاتبات شخصی كه از بدیهی‌ترین خدمات پست الكترونیكی است, برای اشاعهء جدیدترین اطلاعات به مشتریان خود, این ابزار پرقدرت اطلاع‌رسانی را به خدمت بگیرند. در دنباله به مهمترین شیوه‌های استفاده از پست الكترونیكی در خدمات اشاعهء اطلاعات اشاره می‌شود.
۱) فهرستهای پستی
یكی از خدمات جذاب و مهم در این عرصه, دستیابی به فهرستهای پستی(۳) است. در اینترنت, فهرستهای پستی متعددی برای گروهها و حرفه‌های مختلف از جمله اطلاع‌رسانی, رایانه, و ... وجود دارند. اغلب فهرستهای پستی مشتركین جدید را آزادانه می‌پذیرند و خدمات خود را به طور رایگان در اختیار آنها قرار می‌دهند.
اولین گام برای پیوستن به یك فهرست پستی, اطلاع‌یافتن از وضعیت و موقعیت آن است. خوشبختانه بیشتر اطلاعات مربوط به فهرستهای پستی در چند منبع اینترنت متمركز شده‌اند كه به سادگی قابل دستیابی‌اند. چند لیست پستی مورد علاقهء كاربران اینترنت در »بیت نت« (BITNET) نگهداری می‌شود. برخی از پایگاههای »بی نت« خدمت‌دهنده‌هایی هستند كه اطلاعات فهرستهای پستی و خدمات مدیریتی آنها (مانند اشتراك‌پذیری) را ارائه می‌دهند. به این پایگاهها, »لیست سرو«(۴) نیز گفته می‌شود. اگر آدرس یك پایگاه لیست سرو را بدانیم با فرستادن یك پیام الكترونیكی به آن می‌توانیم اطلاعات مربوط به فهرست‌های‌پستی را دریافت كنیم. برای این منظور باید یك نامه الكترونیكی به »لیست سرو« مربوطه ارسال و درخواست راهنمایی كرد. به همین جهت كافی است درمتن پیام, كلمه Help را به تنهایی تایپ و نامه را به نشانی »لیست سرو« ارسال كرد.
هر »لیست سرو« چند فهرست پستی را شامل می‌شود. برای كسب اطلاعات دربارهء فهرستهای پستی یك »لیست سرو« باید فرمان List Short را برای آن بفرستید. همچنین اگر بخواهید اطلاعات مربوط به فهرستهای پستی تمام پایگاههای »لیست سروها« را به دست آورید می‌توانید فرمان List Global را ارسال كنید. در پاسخ, یك نامهء الكترونیكی حاوی اسامی بیش از ۵۰۰۰ فهرست پستی را دریافت خواهید كرد. چنانچه دربارهء یك فهرست خاص به اطلاعات بیشتری نیاز داشته باشید, كافی است فرمان Info را به همراه نام فهرست موردنظر (مانند Info Newjour) به »لیست سرو« بفرستید. فرمانهای دیگر »لیست سرو« مانند Subscritpion امكان اشتراك یا لغو اشتراك در یك فهرست پستی شدید, تمام پیامهای ارسالی به آن فهرست را دریافت خواهید كرد ك تعداد آنها, ممكن است چند پیام در هفته یا چندین پیام در یك روز باشد.
با پیروی از »لیست سرو«های موجود در »بیت نت« بسیاری از پایگاههای اینترنت نیز فهرستهای پستی متعددی تاسیس نمودند. فهرستهای پستی اینترنت اغلب با برنامه‌ای با نام Majordomo اداره می‌شوند كه عملكرد بسیار مشابهی با »لیست سرو« دارد. برای یافتن فهرستهای پستی یك پایگاه اینترنت, می‌توانید یك نامهء الكترونیكی به Majordomo آن پایگاه (مثلاً Majordomo@netcom.com) بفرستید كه در متن آن فرمان List (به تنهایی در یك سطر) وارد شده باشد. برنامه Majordomo فهرستهای پستی یك پایگاه را اداره می‌كند. در واقع Majordomo همان ویژگی‌های »لیست سرو« را دارد.
● یكی از راهنماهای گروههای خبری و مباحثه در اینترنت Liszt میباشد كه شامل سه قسمت است:
▪ راهنمای فهرستهای پستی؛
▪ راهنمای گروههای خبری یوزنت, (۵)
▪ راهنمای گفتگوی رله‌ای اینترنت.(۶)
شهرت Liszt بیشتر به خاطر راهنمای فهرستهای پستی آن است, به طوری كه »یاهو« آن را یكی از ده وب سایت معتبر می‌داند. این راهنما, ۰۰۰/۸۰ فهرست پستی در سراسر جهان را معرفی می‌كند. جستجو در این فهرستها به صورت موضوعی و كلیدواژه‌ای و با استفاده از منطق بولی and, or, not امكانپذیر است. راهنمای Liszt به طور خودكار فهرستهای پستی موجود در اینترنت را شناسایی می‌كند. نشانی Liszt در اینترنت On Demand Email Marketing Solutions from Topica (http://www.liszt.com/) میباشد و از طریق پست الكترونیكی به نشانی Liszt@bluemarble.net نیز قابل جستجو است. برای دریافت جزئیات بیشتر دربارهء جستجو و دریافت اطلاعات از طریق پست الكترونیكی, باید پیامی بدون متن به نشانی مذكور ارسال شود.
علاوه بر این خدمت‌دهنده‌های فهرستهای پستی, كاتالوگی حاوی بیش از ۱۲۰۰ فهرست پستی فهرست فهرستها, وجود دارد كه می‌توانید از طریق FTP ناشناس آن را به دست آورید: فایل مربوطه با نام Interest Groups در دایركتوری NETINFO به نشانی Crvax.sri.com قرار دارد. دراین لیست, نام فهرستهای پستی, شرح مختصری دربارهء آنها و نحوهء اشتراك در آنها آمده است. محتویات این فایل در هر فصل نوسازی می‌گردد.
از مهمترین اطلاعاتی كه در فهرستهای پستی یافت می‌شود می‌توان به خبرنامه‌ها, مجلات الكترونیكی و فهرست مندرجات مجلات اشاره كرد.
چنانچه فهرست مورد علاقه‌تان را یافتید و خواستید مشترك شوید, درخواستتان را مستقیماً به نشانی پستی آن فهرست نفرستید؛ بلكه برای اشتراك از »لیست سرو« یا Majordomo استفاده كنید.
۲) گروههای مباحثه(۷)
یكی از دیگر ابزارهای الكترونیكی كه از طریق پست الكترونیكی عمل می‌كند, گروههای مباحثه می‌باشند. با استفاده از این ابزار افرادی كه دارای علایق مشترك هستند با یكدیگر به بحث و گفتگو می‌پردازند و اخبار و اطلاعات مورد علاقهء خود را مبادله می‌كنند. گروههای مباحثه با نرم‌افزارهایی مانند Majordomo, Listproc, Listserv(R) و ... مدیریت می‌شوند. این سیستم هنگامی كه پیام, نامه, مقاله, خبر و ... از سوی یك عضو به نشانی گروه ارسال شود, به طور خودكار آن را برای تمام اعضای گروه ارسال می‌كند.
افراد گروه مباحثه ممكن است شامل چند نفر در قالب یك گروه كوچك باشند كه در زمینهء موضوعی خاصی تبادل نظر می‌كنند یا گروه بسیار وسیعی در سطح كشور, منطقه یا جهان باشند. موضوعات مورد بحث در این گروهها ممكن است بسیار تخصصی و علمی, یا در زمینه‌های عمومی‌تر باشد كه افراد بسیاری می‌توانند عضو آن شوند. عضویت در گروههای مباحثه معمولاً به آسانی و از طریق ارسال پیامی الكترونیكی صورت می‌پذیرد و با توجه به خدمت‌دهندهء هر گروه مباحثه, ممكن است با یكدیگر اندكی تفاوت داشته باشند. با عضویت در این گروهها, مشتركین پیام خود را به نشانی گروه (فهرست) ارسال می‌كنند و به طور خودكار پیام مربوطه برای تمام اعضا ارسال می‌شود و در صورتی كه یكی دیگر از اعضا پاسخی برای گروه (فهرست) ارسال نماید توسط تمامی اعضای دیگر دریافت می‌گردد. گروههای مباحثه همانند فهرستهای پستی ممكن است به صورت تمام خودكار اداره و كنترل شوند. مثلاً ممكن است مدیر فهرست پستی, اجازه توزیع پیامهای غیرمرتبط و سطحی را به تمامی اعضا ندهد و اشتباهات ویژه‌ای را كه معمولاً اتفاق می‌افتد رفع نماید.
● مسائل و موضوعاتی كه معمولاً در گروههای مباحثه مطرح می‌شوند عبارت‌اند از:
▪ كنفرانس‌های آینده و موضوعات آن,
▪ كتابهای جدید در زمینه‌های مورد علاقه,
▪ اخبار و اطلاعات علمی, فنی, هنری, و ...,
▪ متن كامل مجلات الكترونیكی,
▪ تبادل نظرات و تجارب دربارهء مسائل خاص,
▪ خدمات اشاعهء اطلاعات گزیده,
▪ آگهی‌های تبلیغاتی,
▪ خدمات آگاهی‌رسانی جاری,
▪ فهرست مندرجات مجلات,
▪ ....
۱/۲) نحوهء عضویت در گروههای مباحثه
با توجه به این گروههای مباحثه به طور خودكار اداره می‌شوند, لازم است كه دستورها و فرمانهای مربوط به عضویت بدقت رعایت, و از توضیح اضافی خودداری شود. در غیر این صورت, خدمت‌دهندهء مربوط به ارسال پیامی كه حاكی از اشتباه بودن فرمان شما است به درخواست شما ترتیب اثر نخواهد داد. برای این منظور می‌توان با استفاده از فرمان Help نحوهء عضویت و اطلاعات ضروری دیگر را به دست آورد.
هنگامی كه فرد جدیدی در گروه مشترك می‌شود, نشانی پستی وی به طور خودكار به فهرست اضافه می‌شود و بعد از مدتی كوتاه پیامی مبنی بر پذیرش اشتراك و نحوهء كار و سایر شرایط به وی ارسال می‌شود و از آن پس از تمامی پیامهایی كه گروه دریافت می‌كند نسخه‌ای نیز برای عضو جدید ارسال و پیام وی نیز برای تمام اعضای گروه ارسال می‌گردد.
۲/۲) فهرست گروههای مباحثهء كتابداری و اطلاع‌رسانی
گروههای مباحثه و فهرستهای پستی زیادی در زمینهء كتابداری و اطلاع‌رسانی وجود دارند, كه برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از:
الف) DIGLIB (Digital libraries)
فهرستی است برای كتابداران, محققان و متخصصین اطلاع‌رسانی برای بحث در زمینهء مجموعه‌ای از مسائل و فناوری‌ها در ارتباط با ایجاد كتابخانه‌های الكترونیكی.
▪ میزبان: IFLANET
▪ نشانی اشتراك: Listserv@infoserv.nlc-bnc.ca
ب) IFLA-L
مجمع الكترونیكی به منظور تشویق و ترغیب ارتباط بین اعضای ایفلا و جامعهء بین‌المللی كتابداری است. هدف از ایجاد این فهرست تسهیل مبادله اطلاعات و ارتباطات حرفه‌ای و توسعهء آن بین اعضای ایفلا میباشد.
▪ میزبان: IFLANET
▪ نشانی اشتراك: Listserv@infoserv.nlc-bnc.ca
ج) ASIS-L LISTSERV
گروه مباحثهء عمومی انجمن علوم اطلاع‌رسانی آمریكا میباشد و هر فردی می‌تواند با ارسال پیامی به نشانی listserv@asis.org برای اشتراك در فهرست مزبور اقدام نماید. خط موضوع پیام ارسالی باید خالی باشد و جای متن پیام خط زیر نوشته و ارسال شود:
> نام خانوادگی و نام< Subscribe asis-L
۳) مجلات الكترونیكی
با گسترش اینترنت در عرصه‌های مختلف اطلاع‌رسانی, اكثر ناشران نشریات ادواری اقدام به راه‌اندازی سایت وب و عرضهء محصولات خود بر روی اینترنت نموده‌اند. بسیاری از مجلات و خبرنامه‌هایی كه قبلاً فقط به شكل چاپی تهیه و توزیع می‌شد, امروزه از طریق اینترنت و پست الكترونیكی قابل دستیابی می‌باشند. مجلاتی كه از طریق پست الكترونیكی یا اینترنت قابل دسترسی می‌باشند برخی به صورت رایگان و برخی با پرداخت حق اشتراك در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌گیرند. از روشهای شناسایی این گونه مجلات, استفاده از فهرست مجلات جدید آمریكا(۸) به نشانی NewJour (http://gort.ucsd.edu/newjour/), با خدمات اطلاع‌رسانی BUBL (۹)به نشانی BUBL home page (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fbubl.ac.uk%2F) میباشد.
برخی از ناشران متن كامل مقالات را به رایگان در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌دهند و برخی دیگر, تنها فهرست مندرجات مجلات را به صورت رایگان عرضه می‌كنند و برای ارائه متن كامل, نیاز به اشتراك و پرداخت حق اشتراك دارند. اشاعهء اطلاعات فهرست مندرجات مجلات از طریق پست الكترونیكی توسط ناشران, بسیار رایج است. به عنوان مثال انتشارات Elsevier فهرست مندرجات ۱۱۰۰ عنوان از مجلات خود را با عنوان Contents Direct از طریق پست الكترونیكی به رایگان در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. در این خدمت, فهرست مندرجات مجلات, ۲ تا ۴ هفته قبل از انتشار مجله (به شكل چاپی), در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌گیرد.
Newjour نام یكی از فهرستهای پستی است كه در زمینه مجلات الكترونیكی و نشانی آنها در اینترنت اطلاعات باارزشی را در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌دهد. برای عضویت در این فهرست پیام > نام< Subscribe Newjour را به نشانی listproc@ccat.sas.upenn.edu ارسال نمایید. توجه داشته باشید كه محل متن پیام و خط موضع باید خالی باشد و در قسمت > نام< نام خودتان را بنویسید.
۴) گروههای خبری
گروههای خبری(۱۰) گروه‌هایی هستند كه در سطح اینترنت گسترده‌اند و تقریباً به تعداد موضوعات موجود در این شبكه, گروه خبری فعال وجود دارد. گروههای خبری در موضوعات سیاسی, اجتماعی, فرهنگی, تجاری, اطلاع‌رسانی, و ... فعال‌اند و تاكنون بیش از ۰۰۰/۱۲ گروه خبری شناخته شده است. برای دسترسی به هر موضوعی در هر گروه خبری باید به كارگزار خاصی دسترسی داشته باشیم. هیچ یك از ارائه‌كنندگان خدمات اینترنتی نمی‌توانند تمام گروههای خبری را پوشش دهند. دسترسی به تمام گروههای خبری امكانپذیر است, اما برای عضویت در هر گروه خبری بهتر است حداقل دو هفته قبل از عضویت, اخبار و اطلاعات آن گروه خبری مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و سپس برای عضویت اقدام شود, چرا كه وصل شدن به گروه خبری و ارسال پیام به آن از همان ابتدا, مانند پریدن به وسط حرف افرادی است كه در حال گفتگو هستند.
● سلسله مراتب گروههای خبری سالها پیش تدوین شده و هنوز وجود دارد و »۷كلان« (۷ Big) نامیده می‌شود:
▪ Alt:موضوعات نامعمول؛
▪ Comp: امور رایانه؛
▪ Misc: مباحث متفرقه,
▪ News: اخبار یا موضوعات مربوط به یوزنت و خود گروه خبری,
▪ Rec: سرگرمی,
▪ Sci: موضوعات مختلف علمی,
▪ Soc: موضوعات علوم اجتماعی,
▪ Talk: موضوعات عمومی و همگانی.
اگر تازه وارد یوزنت شده‌اید و می‌خواهید از گروههای خبری استفاده كنید. بهتر است كه از news.announce.newgroups و news.answers استفاده نمایید. تا با شرایط و چگونگی كار گروههای خبری آشنا شوید.
● اشاعه اطلاعات گزیده و آگاهی‌رسانی جاری
از مهمترین خدماتی كه كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی, به خصوص كتابخانه‌های تحقیقاتی, تخصصی و دانشگاهی و مراكز تجاری, ناشران, و ... برای متقاضیان و استفاده‌كنندگان خود ارائه می‌كنند, خدمات آگاهی‌رسانی جاری و اشاعهء اطلاعات گزیده هستند. با این خدمات, اعضای كتابخانه یا مشتركین به طور خودكار از جدیدترین اطلاعات دریافتی كتابخانه مطلع می‌گردند. افرادی كه به موضوع خاصی علاقه‌مندند و در آن زمینه به تحقیق می‌پردازند, اطلاعات مورد علاقهء خود را از میان انبوه اطلاعات موجود به صورت گزینشی و دائم دریافت می‌كنند.
با استفاده از فهرست پستی در پست الكترونیك, اطلاعات مورد نظر تنها یك بار وارد رایانه می‌شود. پس از آن اطلاعات و فایلهای موردنظر به طور همزمان, به سرعت و بدون دخالت نیروی انسانی به طور خودكار و به تعداد مشتركینی كه قبلاً نشانی پست الكترونیكی آنها وارد فهرست پستی شده, برای تمامی افراد ارسال می‌شود. ممكن است اطلاعات موجود در رایانه برای ارائه خدمات فوق, نتیجه ورود اطلاعات از طریق صفحه كلید, یا كاوش در پایگاه اطلاعاتی دیگری باشد.
شركتها و مراكز اطلاع‌رسانی تجاری و ناشران نیز با ایجاد فهرستهای پستی به ارائه خدمات آگاهی‌رسانی جاری و اشاعهء اطلاعات گزیده می‌پردازند و از این طریق با كمترین هزینه به ارائه خدمات, بازاریابی و ارسال آخرین اخبار و اطلاعات مورد نیاز مشتركین می‌پردازند, كتابخانه‌ها و افراد محقق و علاقه‌مند, با عضویت در فهرستهای پست الكترونیكی می‌توانند از آخرین اطلاعات موجود در جهان در ارتباط با موضوع مورد علاقهء خود آگاه گردند. هر چند كه تعدادی از ناشران و شركتهای تجاری برای ارائه این خدمات هزینه دریافت می‌كنند ولی بیشتر این خدمات رایگان است و هزینه‌ای بابت آن پرداخت نمی‌شود. كافی است یك بار برای عضویت در این فهرستهای پستی اقدام شود؛ از آن پس, تا زمانی كه از طرف مشترك اعلام قطع اشتراك نشود, به محض تولید یا دریافت اطلاعات جدید, اطلاعات مربوطه به طور خودكار برای وی ارسال می‌شود. شناسائی و عضویت در فهرستهای پستی كه به ارائهء این گونه خدمات می‌پردازند یكی از روشهای بسیار خوب و مفید برای دسترسی به اطلاعات روزآمد و جاری میباشد.
● پست الكترونیكی در آینده
پست الكترونیكی یكی از ابزارهای فوق‌العاده مناسب برای مكاتبات شخصی, یك برنامهء شبكه‌ای برای دستیابی نسبتاً آسان به منابع و نیز رسانه مناسبی برای ارتباطات بین شبكه‌ها است و به سرعت خود را برای مبادلهء داده‌های دودویی منطق می‌سازد.
با به میان آمدن پست الكترونیكی, ابزارهای اصلی به كارگیری اینترنت كامل می‌شود. كاربران با استفاده از این ابزارها, به خواسته‌های خود دست می‌یابند. به نظر نمی‌رسد كه هیچ یك از این ابزارها منسوخ شوند, بلكه پیشرفت در جهت افزایش امكانات این برنامه‌های كاربردی خواهد بود.
منابع
۱-استبروك, نوئل. خودآموز اینترنت در ۲۴ ساعت. ترجمه عین‌الله جعفرنژادقمی.
۲-بنت, فالك. Internet به زبان ساده. ترجمه مجید سماوی.
۳-كید, تونی. »مدیریت مجلات الكترونیكی: برخی مسائل و راه‌حل‌ها«. ترجمه جواد بشیری
۴-گافین, آدام. خودآموز استفاده از اینترنت. ترجمه مسعود خرسند.
روزنامه تفاهم