عوامل و مراحل طراحي سايت مسكوني

[s@ba]

یکی از عوامل مهم و موثر در شکل و طرح هر سایت درک درست و کامل از نیازها و امیال دقیق افرادی است که طرح برای انها تهیه می شود . مسلما طبیعت طرح با توجه به عواملی چون بخش خصوصی یا دولتی بودن توسعه ، سطوح در امدی افراد ساکن و امکان توسعه ( بر حسب استقرار در ناحیه مرکزی ، یا حاشیه شهر و یا روستایی بودن آن ) تغییر می یابد . گرچه هر سایت با توجه به خصوصیات ویژه خود نیاز به برخوردی خاص دارد ، اما می توان عناصر و اصولی کلی – به نحوی که برای تمامی موارد مشترک باشد – جستجو نمود و به بررسی اهم آنها پرداخت .
در چهار چوب فرایند مرحله ای طراحی سایت ، می توان مراحل طراحی یک سایت مسکونی را به تفصیل به صورت زیر مجددا تنظیم نمود :
- تنظیم اهداف و سیاستهای طراحی کالبدی
- تعیین فضاها – کاربردهای مورد نیاز در سایت
- تعیین ابعاد فضایی
- تصمیم گیری در مورد نسبت بین واحدهای مسکونی با ابعاد گوناگون
- تعیین استانداردهای تراکم مسکونی
- گونه بندی طراحی کل یک محله مسکونی
- گونه بندی طراحی یک واحد همسایگی
- گونه بندی طراحی یک بلوک شهری
- گونه بندی طرح یک بن بست
- گونه بندی نحوه اتصال ساختمانها
- ترکیب گونه بندی معابر و گونه های بلوک شهری
تنظیم اهداف و سیاستهای طراحی :
پایه هر قضاوتی در مورد یک طرح کالبدی ، نحوه تطابق آن طرح است با حیات ساکنین آن و در مورد یک سایت – محله مسکونی – تطابق مورد نظر مفهوم « قابل سکونت » می یابد : یعنی قابل سکونت از تمامی جهات برای تمامی گروههای سنی ، نژادی و فرهنگی ساکن ، قابلیت سکونت در ارتباط با « استانداردهای طراحی » که – می تواند هم کمی و هم کیفی باشد – قرار می گیرند . یک « استاندارد کمی » یعنی بعنوان مثال مقدار فضایی که بر حسب هر واحد مسکونی یا بر حسب هر خانوار مورد نیاز است . یک « استاندارد کیفی » یعنی به عنوان مثال حفظ یا ایجاد شرایط محیطی ، بصری یا زیستی مناسب چون حفظ درختان یا ایجاد فضای سبز و یا حفظ یا ایجاد منظر و دید مناسب .
تعیین فضاها – کاربردهای مورد نیاز در سایت
در هر طراحی کالبدی ، در هر سطحی چون واحد همسایگی ، محله ، شهر – می بایست فضاهای مورد نیاز و ابعاد فضایی آنها مورد توجه قرار گیرند . یک سایت مسکونی معمولا متشکل است از فضای باز و بسته مسکونی ، شبکه معابر درونی ، مرکز یا مراکز تجاری و خدماتی در سطح سایت و فضای باز عمومی . مسلما بر حسب نیاز ، فضاهایی از این مجموعه کاسته ( چون مراکز تجاری – خدماتی و فضای باز عمومی ) و یا افزوده خواهند شد ( چون فضای توقف وسایل نقلیه ، ایستگاه وسایل نقلیه عمومی و غیره ) . ابعاد فضایی هر مقوله با توجه به عواملی چون اندازه جمعیت ساختمانی سنی و جنسی جمعیت و مقررات و استانداردهای فضایی پیشنهادی تعیین می گردند .
تعیین استاندارد تراکم مسکونی – تراکم تجاری / اداری:
- شاخص تراکم مسکونی :
تراکم معیاری کمی است که امکان مقایسه ، داوری و کنترل هرگونه توسعه ای را فراهم می آورد اما قادر به تعیین نوع استفاده از فضا نمی باشد و یکی از ارکان اصلی برنامه ریزی و طراحی شهری در تعیین رابطه عملکردی ما بین زمین و مصارف گوناگونی که برای تملک زمین با یکدیگر در رقابت اند .
- انواع تراکم:
- تراکم جمعیتی کل : این شکل تراکم با استفاده از فرمول زیر محاسبه می شود:
نفر تعداد کل جمعیت ساکن =تراکم جمعیتی کل
هکتار مساحت کل ( هکتار )
- تراکم مسکونی ناخالص : این شکل تراکم معمولا برای یک محله یا ناحیه شهری مورد استفاده قرار می گیرد و از رابطه زیرقابل محاسبه است :
واحد تعداد واحد مسکونی در محله یا ناحیه شهری = تراکم مسکونی ناخالص هکتار مساحت ناخالص محله یا ناحیه شهری ( هکتار )
- تراکم مسکونی خالص : این شکل تراکم معولا در سطح بخشی از یک شهر ، یک سایت ، یک محله ، یک مجموعه خاص مسکونی ، یک یا تعدادی بلوک مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد و از رابطه زیر قابل محاسبه است :
واحد تعداد واحد مسکونی موجود در ناحیه مورد نظر = تراکم مسکونی خالص هکتار مساحت خالص ناحیه مورد نظر ( هکتار )
اصول کلی طراحی واحدهای همسایگی :
- عناصر اصلی طراحی واحدهای همسایگی
طرح شبکه شطرنجی
طرح سلسله مراتبی
- گونه بندی طرح یک بلوک شهری
طرح صلیبی
طرح انگشتی
طرح خوشه ای ساده
طرح خوشه ای مخلوط
- گونه بندی طرح بن بست
کوچه های بن بست
- گونه بندی نحوه اتصال ساختمانها
گونه بندی نحوه اتصال ساختمانهایی با طبقات کم و متوسط
الگوی مجزا ( منفصل )
الگوی نیمه مجزا ( نیمه منفصل )
الگوی متصل
- تنوع طرح گونه متصل
طرح زنجیره ای
طرح پاسیو ( مدل مدیترانه ای )
ترکیب گونه بندی معابر و گونه بندی طرح بلوک شهری
ترکیب شطرنجی با گونه انگشتی و خوشه ای
ترکیب طرح بن بست با ساختمانهای ردیفی
ترکیب طرح حیاط با گونه خوشه ای
جهت و فاصله بین ساختمانها
در رابطه با نور آفتاب و نور روز هدف به حداکثر رسانیدن مقدار نور نفوذی در واحد مسکونی می باشد . به عنوان یک قانون کلی ، طرحی که کوششی در جهت به یک خط درآوردن جلو خان ساختمانهای مسکونی در یک جهت تقریبی شمال به جنوب نماید ، مناسب تر از طرحی است که در جهت شرق به غرب قرار دارد : بدین صورت هم جلو و هم عقب ساختمانها نورمی گیرند ، یکی در صبح و دیگری در ظهر و بعد از ظهر . جهت گیری ساختمان ها برحسب نور در مکان ساختمانهای بلند مرتبه و توسعه های بالا تراکم بالا اهمیت پیدا می کند ، زیرا در این موارد بلوک های ردیفی که معمولا فقط دارای یک کریدور مرکزی بوده و هر واحد می تواند فقط یک جبهه رو به نور داشته باشد . بطور کلی ، نور روز و نور آفتاب که یک واحد دریافت می کند تحت تاثیر فضا و فاصله بین ساختمانها قرار دارد : دریافت نور کامل زمانی امکان پذیر است که یک خط دید با زاویه ۲۵ درجه از افق وجود داشته باشد . فضای مورد نیاز بین ساختمانها به نحوی که نور روز کافی تامین گردد .
فاصله محرمیت
رعایت فاصله محرمیت یکی از اصول مهم طراحی شهری می باشد . در حدود ۵ / ۲۱ متر حداقل فاصله قابل قبول برای محرمیت پنجره به پنجره است . این فاصله در مورد معابر یا فضای باز خصوصی که عابرین در سمت ساختمان مورد نظر دارای دیدی تار از پنجره های طبقات بالاتر بوده و عابرینی که معبر پیاده سمت مقابل ساختمان مورد نظر که با وجود دارا بودن دید مستقیم تر ، در حدود ۱۴ – ۱۳ فاصله دارند نیز قابل قبول است .
فاصله محرمیت : حداقل قابل قبول فاصله محرمیت از پنجره تا پنجره برابر۲۱ متر است .
در صورتی که مابین ساختمانهای مسکونی هیچ فضای عبور عمومی وجود نداشته باشد ، مناسب ترین فاصله بین دو ساختمان حداقل ۰ / ۲۱ متر می باشد .
فاصله ۰/ ۲۱ متر ، که فاصله مناسب بین ساختمانها تلقی می شود ، فاصله ای است که شکل بدن انسان محو و اعمال انسانی غیر قابل تشخیص می شوند و بنابراین فاصله است که در آنمحرمیت فردی حفظ می شود .
فاصله محرمیت : فردی که در منتهی الیه فضای باز خصوصی هر قطعه قرار داشته باشد ، می بایست حداقل در فاصله ۱۱ – ۵ / ۱۰ متری ساختمان مقابل قرار گیرد .
در صورت امکان فاصله ای برابر ۱۸ متر از پنجره هر ساختمان تا دیوار حد فاصل قطعات می بایست در نظر گرفته شود .
فاصله محرمیت : فردی که در منتهی الیه فضای باز خصوصی هر قطعه قرار داشته باشد می تواند در فاصله مطلوب ۱۸ متری از ساختمان مقابل قرار گیرد .
در صورتی که طول قطعات کم باشد ، ابتکارات طراحی می توانند تا حدی جایگزین کمبود فاصله گردند ، به نحوی که پنجره های طبقات فوقانی واحدها بالاتر از خط چشم در وضعیت ایستاده بوده و حصار حد فاصل قطعات درای ارتفاعی بیش از حد متوسط انسان باشد .
فاصله محرمیت : جایگزینی ابتکارات طراحی
دستورالعملهای کلی طراحی معابر در محلات مسکونی
یک سایت مسکونی می بایست عاری از هرگونه ترافیک عبوری باشد .
معبر اصلی با زیرگذر پیاده
معبر پخش کننده
معبر دسترسی
معبر پیاده و فضای باز
مدرسه
تجاری
تجزیه و تفکیک ترافیک
طرح معابر می بایست به نحوی باشد که انتخاب راهی میان بر از میان محله مسکونی را تشویق ننماید .
از طراحی معابر طولانی و مستقیم که امکان استفاده به عنوان زمین مسابقه را بدهد ، می بایست پرهیز نمود .
در یک محله مسکونی می بایست تا حد امکان تقاطع ها حذف گردند . بخصوص هنگامیکه دو معبر از یک رتبه همدیگر را قطع نمایند . به طور کلی تقاطعهای T شکل ترجیح دارند .
ما بین تقاطع ها می بایست فاصله لازم در نظر گرفته شود . یک فاصله مناسب بین تقاطعهای همجوار در حدود ۴۵ متر پیشنهاد می شود .
راههای گوناگون حل مشکل تقاطع معابر سواره هم عرض
در صورت اجتناب ناپذیر بودن وجود تقاطع های هم عرض ، می بایست با توسل به ابتکارات طراحی از خطرات احتمالی ترافیک کاست . راه حلهای ممکن عبارتند از :
الف – ایجاد بن بست
ب – کاهش عرض مفید یک معبر سواره و اختصاص فضای اضافی به توقف گاه و فضای سبز
ج- کاهش عرض تقاطع و اختصاص فضای اضافی به فضای سبز
د – ایجاد میدان گاه در تقاطع
ه – ایجاد تفاوت بین عرض معابر بر حسب نیازهای حرکتی و شدت حرکت
و – تفکیک جهات حرکت
اصول کلی طراحی توقفگاه خودرو در محلات مسکونی
افازیش مالکیت خودروی شخصی دارای این تاثیر بر اهداف طراحی شهری بوده که تا حد امکان از تعداد خودروهای متوقفی که درسطح یک محله مسکونی پراکنده می گردند بکاهد ، گرچه ساکنین ، توقف در حاشیه معابر را در طول روز ترجیح می دهند و برای خودروهای خدماتی اینگونه توقف ها بناچار و اجباری است .
مضار توقف خودور در حاشیه معابر سواره
الف – ایجاد خطر برای کودکان
ب – ممانعت از جمع آوری زباله و نظافت خیابانها و سایر فعالیتهای خدماتی در سطح محله
ج – ایجاد آلودگی هوا در محله مسکونی
د – کاهش ظرفیت معبر سواره
ه – تحدید جریان ترافیک در ساعات اوج به میزان بیش از ۵۰ درصد
نیاز به فضای توقف در محلات مسکونی
با وجود مضار توقف خودرو در حاشیه معابر ، در صورتیکه پیش بینی توقف زیادی در حاشیه معابر می شود ، می بایست مسیر جداگانه ای برای توقف در نظر گرفته شده و تعبیه شود : فضایی به عرض ۵ / ۲ متر و مصالحی سبکتر از مصالح معبر اصلی و با طولی در حدود ۶ متر که صرفا برای منظور مورد نظر مورد استفاده قرار گیرد .
تخصیص فضای توقف در یک محله مسکونی بر حسب نرخ مالکیت خودرو متفاوت است و تغییر می نماید . در محلاتی که ساکنین از گروه درآمدی بالاتری بوده و درنتیجه دارای نرخ مالکیت خودروی بالاتری باشند ، دو فضای توقف برای هر واحد مسکونی باضافه یک محل توقف در حاشیه معبر سواره برای ملاقات کنندگان به عنوان حداکثر نیاز به فضا در نظر گرفته می شود .
راه های گوناگون برخورد با مشکل توقف خودرو در یک محله مسکونی
به منظور برخورد با مشکل توقف خودرو دریک محله مسکونی و در صورت غیر قابل اجتناب بودن آن برای کاهش خطرات ترافیکی ، راههای زیر پیشنهاد می شود :
الف – ایجاد میدانچه های خاص حرکت پیاده
ب – ایجاد مسیرهای خاص حرکت پیاده
ج – ایجاد میدانچه های خاص توقف خودرو
د – ترکیب میدانچه خاص توقف خودرو و میدانچه خاص حرکت پیاده
دستورالعملهای طراحی فضاهای توقف در یک محله مسکونی
در محلات مسکونی پر تراکم با ساختمانهای تک واحدی امکان ایجاد توقف گاههای عمومی موجود می باشد . این گونه فضاها می بایست دارای شرایط زیر باشند :
الف – به خوبی زه کشی شده باشند .
ب – محفوظ باشند .
ج – دارای مکان مناسبی منشعب از معبر پخش کننده قرار داشته باشند .
د – دارای زوایای مناسب دید در تمامی جهات لازمه باشند .
مکان یابی مراکز تجاری – رفاهی
خدمات تجاری به اضافه سایر خدمات مورد نیاز در سطح یک محله مسکونی معمولا مراکز محلات را تشکیل می دهند ، هر چند که به هر حال فعالیت غالب این گونه مراکز تجاری می باشد .
مناسب ترین مکان استقرار مرکز یک محله مسکونی در رابطه با توان بالقوه تجاری که خود تا حد زیادی به حوزه نفوذ مراکز موجود بستگی دارد ، تعیین می شود . بنابراین در هنگام مکان یابی یک مرکز محله می بایست به نکات زیر توجه نمود :
الف – اندازه جمعیت محله
ب – خصوصیات سنی جمعیت محله
ج – ظرفیت خدمات موجود در محله
د – موجودی تسهیلات حمل و نقل عمومی
منبع:معمار بلاگ (http://www.memarblog.com/?p=2838#more-2838)