سکوت شب
2nd April 2010, 09:58 PM
شوک عبارت است از نقص عملکرد دستگاه قلبی ـ عروقی در خون رسانی به بافتهای حیاتی بدن به میزان کافی. در حقیقت اگر جریان خون مویرگها مختل شود، اکسیژن رسانی و رسیدن گلوکز (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%DA%AF%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%B2) (ماده اصلی سوخت و تغذیه سلولها) به سلولها کاهش می‌یابد و دفع دی‌اکسید کربن (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D 8%B3%DB%8C%D8%AF+%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86) (CO2) وسایر محصولات زائد از سلولها به مقدار کافی صورت نمی‌پذیرد.
عکس‌العمل بدن در برابر شوک
کاهش جریان خون اعضاء حیاتی مثل قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%82%D9%84%D8%A8) و مغز می‌تواند در عرض چند دقیقه ، آسیب غیر قابل برگشتی به آنها وارد کند. به منظور جلوگیری از چنین آسیبی ، بدن یک سری مکانسیمهای جبرانی در جهت برقرار ساختن جریانی مداوم و ثابت از خون به سمت مغز و قلب فعال می‌کند که این به خرج کاهش جریان خون اعضاء کم اهمیت‌تر و غیر حساس‌تر بدن مثل پوست و عضله (در مرحله اول) و در مراحل بعدی ، کلیه‌ها و دیگر احشاء شکمی و روده‌ها انجام می‌شود. در همان زمان به منظور کمک بیشتر به افزایش جریان خون سیستم عروقی ، ضربان قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B6%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9% 82%D9%84%D8%A8) نیز افزایش می‌یابد. این مکانیسمهای جبرانی تحت اثر دستگاه عصبی سمپاتیک و هورمونهای غده فوق کلیه (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%BA%D8%AF%D8%AF+%D9%81%D9%88%D9% 82+%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%DB%8C) (اپی نفرین و نوار پی‌نفرین) می‌باشند. عکس‌العمل بدن در برابر خون رسانی ناکافی به بافتها و اندامهای بدن (شوک) باعث بروز علائم اولیه شوک می‌شود.
علائم شوک
کفایت مکانیسمهای جبرانی به مقدار و سرعت از دست رفتن خون بستگی دارد و معمولاً تا حدی مکانیسمهای جبرانی قادرند فشار خون را در محدوده طبیعی نگه دارند که خون از دست رفته بیش از 15 تا 20 درصد کل حجم خون و به عبارتی بیش از حدود یک لیتر نباشد. علائم شوک بطور خلاصه عبارتند از:
تشنگی شدید در مراحل اولیه.
رنگ پریدگی و سرد شدن پوست به علت تنگ شدن عروق خونی پوست.
نبض سریع به علت تندتر زدن قلب برای جبران شوک و بعد ضعیف شدن نبض.
احساس ضعف و غش در بیمار به علت کاهش خون رسانی به مغز و عضلات.
افت فشار خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1+%D8%AE%D9% 88%D9%86+%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86) فشار خون در مراحل اول فقط در حالت ایستاده افت می‌کند ولی با پیشرفت شوک در حالت دراز کشیده نیز پایین است.
تنگی نفس شدید (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AA%D9%86%DA%AF%DB%8C+%D9%86%D9% 81%D8%B3) و تند شدن تنفس به علت ناکافی بودن خون از اکسیژن.
کاهش هوشیاری به علت کاهش خونرسانی به مغز.
علل شوک
قلب و رگها خونی ، در بدن انسان مخزن عروقی را تشکیل می‌دهند که خون را در خود جای می‌دهند و جریان خون طبیعی تحت اثر سه عامل قدرت انقباضی قلب ، حجم خون و قطر عروق خونی میباشد. اگر هر یک ازاین سه عامل فشار ؛ پمپاژ قلب ، میزان خون و انبساط و انقباض رگهای خونی دچار اختلال شده و درست عمل نکنند، خون رسانی به بافتهای بدن به میزان کافی صورت نخواهد گرفت و شوک اتفاق می‌افتد. از اینرو شوک را به سه نوع کلی می‌توان تقسیم کرد.
شوک ناشی از کاهش حجم خون
شوک ناشی از کاهش قدرت قلب
شوک ناشی از گشاد شدن رگهای خونی
شوک ناشی از کاهش حجم خون
ایجاد شوک به علت از دست دادن مایعات به هر دلیل شوک کمبود حجم ( هیپوولمیک ، هیپو= کمبود ، ولمیک = حجم ) نامیده می‌شود. در مصدومین رایجترین نوع شوک که خطرناک نیز میباشد ، شوک هیپوولمیک (Hypovolemic) یا شوک ناشی از کاهش حجم خون است. کاهش حجم خون می‌تواند مستقیماً به علت از دست رفتن خون ، (مثلاً در خونریزیهای خارجی و داخلی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B 2%DB%8C+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C)) یا پلاسما ( مثلاً در سوختگیهای وسیع و ... ) باشد. در اکثر موارد ، شوک کمبود حجم به علت خونریزی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B 2%DB%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C) است که به آن شوک خونریزی یا شوک هموراژیک می‌گویند.
باید تاکید شود که خون فقط بخش کوچکی از کل مایعات بدن را تشکیل می‌دهد . تمام مایعات بدن باهم حدود 60 درصد وزن کل بدن را شامل می‌شوند. کاهش پلاسمای خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%BE%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A 7%DB%8C+%D8%AE%D9%88%D9%86) و بدنبال آن کاهش حجم خون ممکن است به دنبال از دست رفتن جبران نشده مایعات از راههای دیگر مثل اسهال ، استفراغ ، تعریق زیاد ، سوختگی ، دهیدراتاسیون ( کم آبی بدن ) و ... باشد.
اگر بدن از قبل دچار کمبود آب نیز باشد ، این عکس العمل زودتر بروز می‌نماید. در مکانهایی که درجه حرارت بالایی دارند ، مانند انبارها و کارخانه ها ، و یا اگر مصدوم قبل از جراحت ، به شدت عرق کرده است (مثلاً حوادثی که ضمن ورزش کردن و یا شکار رخ می‌دهند) و یا بعضی کارهای سخت و سنگین ، مانند بار بری و آهنگری ، ممکن است قبل از وقوع حادثه ، آب بدن را کاهش داده ، در نتیجه اثرات کاهش حجم خون سریعتر آشکار شود.
شوک قلبی
اگر قلب نتواند بخوبی عمل پمپاژ خون را انجام داده و رگهای بدن را پر از خون نگه دارد، شوک ایجاد می شود. قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%82%D9%84%D8%A8) ، پمپی است که خون را از طریق رگها به درون بدن می‌فرستد و هرگونه اختلال در برون‌ده آن فوراً به صورت کاهش جریان خون اعضای مختلف بدن تظاهر می‌کند. برون‌ده قلب محصولی از دو عامل است:
ضربان قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B6%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9% 82%D9%84%D8%A8) ، یعنی تعداد ضربان در دقیقه.
حجم ضربه‌ای ، یعنی حجمی از خون که در طی هر ضربه از قلب خارج می‌شود.
شوک قلبی معمولاً در اثر صدمه به قلب ، حمله قلبی و سایر بیماریهای قلبی ایجاد می‌شود. اکثر بیماریهای قلبی که درمان آن به تعویق می‌افتد، سرانجام آن قدر به قلب صدمه می‌رساند تا این که شوک قلبی رخ می‌دهد.
شوک ناشی از تغییر قطر رگهای خونی
ظرفیت رگهای بدن در مقایسه با حجم خون نباید خیلی بزرگ باشد. انبساط رگهای خونی ، بدون انقباض کافی دیگر رگهای خونی (به منظور جبران این انبساط) ایجاد شوک می‌کند. سرخرگها و سیاهرگهای بدن ، می‌توانند در پاسخ به تاثیرات هورمونی (شیمیایی) و عصبی قطر خود را تغییر دهند. دستگاه عصبی سمپاتیک (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A7%D8%B9%D8%B5%D8%A7%D8%A8+%D8% B3%D9%85%D9%BE%D8%A7%D8%AA%DB%8C%DA%A9+%D9%88+%D9% BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D9%BE%D8%A7%D8%AA %DB%8C%DA%A9) (جزئی از دستگاه عصبی خودکار بدن) مسوولیت کنترل کشش عضلات موجود در جدار رگها رابه عهده دارد و فعالیت این دستگاه سبب افزایش انقباض سرخرگها می شود. اثر مشابهی نیز توسط هورمونها مترشحه از غده فوق کلیوی ( ادرنال ) ، یعنی اپینفرین و نوراپی نفرین ، ایجاد می‌شود.
انقباض سرخرگها ، مقاومت آنها را در برابر خون بطور قابل توجهی افزایش می‌دهد. در نتیجه جریان خون به بافتها کاهش یافته ،و در همان زمان فشار خون سرخرگی افزایش می یابد. به عکس ، کاهش فعالیت دستگاه سمپاتیک منجر به گشاد شدن (انبساط ) سرخرگها و افزایش جریان خون بافتها می‌شود که به موازات آن فشار خون کاهش می‌یابد. در بعضی از شرایط خاص ، موقعی که رگهای خونی ، انبساط بسیار زیادی پیدا می‌کنند، فشار خون بطور حاد کاهش یافته و مصدوم دچار شوک می‌شود.
انقباض سیاهرگها نیز می‌تواند با مکانیسمی متفاوت ، سبب افزایش فشار خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1+%D8%AE%D9% 88%D9%86+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7) شود. در هر لحظه معین ، اکثر حجم خون موجود در گردش ، در سیاهرگها باعث می شود حجم زیادی از خون از سمت سیاهرگها به سوی قلب به حرکت درآید که با افزودن برون ده قلب ، فشار خون را افزایش خواهد داد.
اقدامات اورژانس در بیمار مبتلا به شوک
مدت زمانی را که فرصت دارید تا اقدامات اورژانس را برای مصدوم با شرایط خطرناک (خونریزی شدید و شوک) به اجرا در آورید، بسیار اندک است. لذا اقدامات درمانی باید هرچه سریعتر شروع شوند. مصدومینی که دچار شوک شده‌اند و یا احتمال شوک در آنها وجود دارد، باید سریع به بیمارستان منتقل شوند.
مصدوم را در موقعیت مناسب قرار دهید با توجه به مشکلات و صدمات مصدوم می‌توان وی را در وضعیت مناسب قرار داد:
بلند کردن پا بهترین روش است. پاهای مصدوم را 25 سانتیمتر بلند کنید. در موارد صدمه در ناحیه گردن و یا ستون فقرات (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86+%D9%81%D9% 82%D8%B1%D8%A7%D8%AA) ، صدمه در ناحیه سر ، صدمه به قفسه سینه (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%82%D9%81%D8%B3%D9%87+%D8%B3%DB% 8C%D9%86%D9%87) و شکم ، در رفتگی و یا شکستگی استخوان لگن و یا شکستگی لگن خاصره از این روش استفاده نکنید. بدن مصدوم را به حالتی که سر و سینه‌اش از سطح بدن پایینتر قرار گیرد، قرار ندهید، زیرا باعث می‌شود احشاء شکمی به دیافراگم فشار بیاورد. هدف این است که مصدوم در وضعیتی (طاق باز یا نیم نشسته) قرار بگیرد که کاملاً راحت باشد و به راحتی تنفس کند. مصدوم را در هر موقعیتی که قرار می‌دهید، باید علائم حیاتی را در او بررسی کنید و مراقب باشید زیرا امکان استفراغ وجود دارد.
راه تنفس مصدوم را باز کنید. جهت این کار یک دست را بر پییشانی مصدوم و دست دیگر را زیر چانه او قرار دهید. سر مصدوم را به عقب خم کنید. این کار سبب می‌شود دهان او اندکی باز شود. اگر مصدوم نفس می‌کشد، مجاری تنفسی او را باز نگه دارید. اگر مصدوم نفس نمی‌کشد به او تنفس مصنوعی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3+%D9%85%D8% B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C) بدهید. مراقب مواد مترشحه و استفراغ مصدوم باشید و در صورت وجود آنها را پاک کنید. اگر تنفس و گردش خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4+%D8%AE%D9% 88%D9%86) مصدوم متوقف شده است، اقدامات احیاء قلبی – ریوی (CPR) را انجام دهید.
خونریزی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B 2%DB%8C+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C) را با روشهای فشار مستقیم ، بالا نگه داشتن عضو مجروح ، اعمال فشار نقطه‌ای و یا دیگر راههای لازم مهار کنید. کاهش حجم خون برای مصدومی که دچار شوک شده ،خطرناک است. در صورت در دسترس بودن ، از لباسهای ضد شوک (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%87%D8%A 7%DB%8C+%D8%B6%D8%AF+%D8%B4%D9%88%DA%A9) نیز استفاده کنید. اگر چنین لباسی در دسترس ندارید می‌توانید با استفاده از باندهای کشی سرتاسر اندام تحتانی را با فشار متوسط بانداژ نمایید.
هرچه سریعتر به مصدوم اکسیژن (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%8 6) برسانید. کمبود اکسیژن در اثر کاهش جریان خون ایجاد می‌شود. به مصدوم اکسیژن خالص برسانید.
در صورت وجود آسیب احتمالی در ناحیه ستون فقرات (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B5%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA+%D8% B3%D8%AA%D9%88%D9%86+%D9%81%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%A A) ، مصدوم را بی‌حرکت نگه دارید.
شکستگیها را آتل بندی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A2%D8%AA%D9%84+%D8%A8%D9%86%D8% AF%DB%8C) کنید. این کار باعث می‌شود که خونریزی و درد که هر دو شوک را تشدید می‌کنند، تخفیف یابد. مصدوم را به تندی و با شدت تکان ندهید چرا که حرکت بدن ، شوک را تشدید می‌کند.
به مصدوم اطمینان و قوت قلب دهید و او را بی‌حرکت نگه دارید. اگر مصدومینی که دچار شوک شده‌اند، بی‌حرکت و آرام باشند، شانس بیشتری برای زنده ماندن خواهند داشت.
از کاهش دمای بدن جلوگیری کنید. باید دمای بدن مصدوم را تا حد امکان نزدیک به میزان طبیعی نگهدارید. ولی مصدوم را بیش از حد گرم نکنید. اگر امکان دارد، لباسهای خیس را از تن مصدوم در آورید. مصدومینی را که از ناحیه سر ، ستون فقرات و گردن آسیب دیده‌اند، آنها را برای گذاشتن پتو در زیرشان تکان ندهید.
هیچ چیز به مصدوم نخورانید. مصدومی که دچار شوک شده است، دهانش خشک می‌شود و احساس تشنگی می‌کند. همچنین ممکن است در اثر اکسیژن رسانی به مصدوم ، دهان و مجاری بینی مصدوم خشک شوند. مصدوم نباید چیزی بنوشد. هیچ نوع دارو و غذا و مایعی را از طریق دهان به مصدوم ندهید. اگر چنین کنید، احتمال وقوع استفراغ را در مصدوم افزایش می‌دهید.
هدف درمان اولیه در شوک کمبود حجم ، جلوگیری از تداوم از دست دادن خون است. درمان جایگزینی خون از دست رفته با دادن مایع است. در مرحله اول درمان در صحنه حادثه یک سرم فیزیولوژیک (که جزئی از وسایل هر امدادگری میباشد) یا محلول رینگرلاکتات می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. محلول رینگرلاکتات حاوی نمک در غلظتی معادل غلظت خون است و با وجود اینکه گلبولهای خونی را ندارد و نمی‌تواند تمام اعمال خون را انجام دهد، می‌تواند در مراحل اولیه درمان جایگزینی حجم خون و بالا آوردن فشار آن نقش موثری ایفا کند. با این کار رینگرلاکتات در حفظ جریان خون به تمام اعضای بدن کمک می‌کند. انتقال خون تنها با دستور پزشک و در مراحل درمان انجام می‌شود.
عکس‌العمل بدن در برابر شوک
کاهش جریان خون اعضاء حیاتی مثل قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%82%D9%84%D8%A8) و مغز می‌تواند در عرض چند دقیقه ، آسیب غیر قابل برگشتی به آنها وارد کند. به منظور جلوگیری از چنین آسیبی ، بدن یک سری مکانسیمهای جبرانی در جهت برقرار ساختن جریانی مداوم و ثابت از خون به سمت مغز و قلب فعال می‌کند که این به خرج کاهش جریان خون اعضاء کم اهمیت‌تر و غیر حساس‌تر بدن مثل پوست و عضله (در مرحله اول) و در مراحل بعدی ، کلیه‌ها و دیگر احشاء شکمی و روده‌ها انجام می‌شود. در همان زمان به منظور کمک بیشتر به افزایش جریان خون سیستم عروقی ، ضربان قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B6%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9% 82%D9%84%D8%A8) نیز افزایش می‌یابد. این مکانیسمهای جبرانی تحت اثر دستگاه عصبی سمپاتیک و هورمونهای غده فوق کلیه (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%BA%D8%AF%D8%AF+%D9%81%D9%88%D9% 82+%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%DB%8C) (اپی نفرین و نوار پی‌نفرین) می‌باشند. عکس‌العمل بدن در برابر خون رسانی ناکافی به بافتها و اندامهای بدن (شوک) باعث بروز علائم اولیه شوک می‌شود.
علائم شوک
کفایت مکانیسمهای جبرانی به مقدار و سرعت از دست رفتن خون بستگی دارد و معمولاً تا حدی مکانیسمهای جبرانی قادرند فشار خون را در محدوده طبیعی نگه دارند که خون از دست رفته بیش از 15 تا 20 درصد کل حجم خون و به عبارتی بیش از حدود یک لیتر نباشد. علائم شوک بطور خلاصه عبارتند از:
تشنگی شدید در مراحل اولیه.
رنگ پریدگی و سرد شدن پوست به علت تنگ شدن عروق خونی پوست.
نبض سریع به علت تندتر زدن قلب برای جبران شوک و بعد ضعیف شدن نبض.
احساس ضعف و غش در بیمار به علت کاهش خون رسانی به مغز و عضلات.
افت فشار خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1+%D8%AE%D9% 88%D9%86+%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86) فشار خون در مراحل اول فقط در حالت ایستاده افت می‌کند ولی با پیشرفت شوک در حالت دراز کشیده نیز پایین است.
تنگی نفس شدید (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AA%D9%86%DA%AF%DB%8C+%D9%86%D9% 81%D8%B3) و تند شدن تنفس به علت ناکافی بودن خون از اکسیژن.
کاهش هوشیاری به علت کاهش خونرسانی به مغز.
علل شوک
قلب و رگها خونی ، در بدن انسان مخزن عروقی را تشکیل می‌دهند که خون را در خود جای می‌دهند و جریان خون طبیعی تحت اثر سه عامل قدرت انقباضی قلب ، حجم خون و قطر عروق خونی میباشد. اگر هر یک ازاین سه عامل فشار ؛ پمپاژ قلب ، میزان خون و انبساط و انقباض رگهای خونی دچار اختلال شده و درست عمل نکنند، خون رسانی به بافتهای بدن به میزان کافی صورت نخواهد گرفت و شوک اتفاق می‌افتد. از اینرو شوک را به سه نوع کلی می‌توان تقسیم کرد.
شوک ناشی از کاهش حجم خون
شوک ناشی از کاهش قدرت قلب
شوک ناشی از گشاد شدن رگهای خونی
شوک ناشی از کاهش حجم خون
ایجاد شوک به علت از دست دادن مایعات به هر دلیل شوک کمبود حجم ( هیپوولمیک ، هیپو= کمبود ، ولمیک = حجم ) نامیده می‌شود. در مصدومین رایجترین نوع شوک که خطرناک نیز میباشد ، شوک هیپوولمیک (Hypovolemic) یا شوک ناشی از کاهش حجم خون است. کاهش حجم خون می‌تواند مستقیماً به علت از دست رفتن خون ، (مثلاً در خونریزیهای خارجی و داخلی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B 2%DB%8C+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C)) یا پلاسما ( مثلاً در سوختگیهای وسیع و ... ) باشد. در اکثر موارد ، شوک کمبود حجم به علت خونریزی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B 2%DB%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C) است که به آن شوک خونریزی یا شوک هموراژیک می‌گویند.
باید تاکید شود که خون فقط بخش کوچکی از کل مایعات بدن را تشکیل می‌دهد . تمام مایعات بدن باهم حدود 60 درصد وزن کل بدن را شامل می‌شوند. کاهش پلاسمای خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%BE%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A 7%DB%8C+%D8%AE%D9%88%D9%86) و بدنبال آن کاهش حجم خون ممکن است به دنبال از دست رفتن جبران نشده مایعات از راههای دیگر مثل اسهال ، استفراغ ، تعریق زیاد ، سوختگی ، دهیدراتاسیون ( کم آبی بدن ) و ... باشد.
اگر بدن از قبل دچار کمبود آب نیز باشد ، این عکس العمل زودتر بروز می‌نماید. در مکانهایی که درجه حرارت بالایی دارند ، مانند انبارها و کارخانه ها ، و یا اگر مصدوم قبل از جراحت ، به شدت عرق کرده است (مثلاً حوادثی که ضمن ورزش کردن و یا شکار رخ می‌دهند) و یا بعضی کارهای سخت و سنگین ، مانند بار بری و آهنگری ، ممکن است قبل از وقوع حادثه ، آب بدن را کاهش داده ، در نتیجه اثرات کاهش حجم خون سریعتر آشکار شود.
شوک قلبی
اگر قلب نتواند بخوبی عمل پمپاژ خون را انجام داده و رگهای بدن را پر از خون نگه دارد، شوک ایجاد می شود. قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%82%D9%84%D8%A8) ، پمپی است که خون را از طریق رگها به درون بدن می‌فرستد و هرگونه اختلال در برون‌ده آن فوراً به صورت کاهش جریان خون اعضای مختلف بدن تظاهر می‌کند. برون‌ده قلب محصولی از دو عامل است:
ضربان قلب (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B6%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9% 82%D9%84%D8%A8) ، یعنی تعداد ضربان در دقیقه.
حجم ضربه‌ای ، یعنی حجمی از خون که در طی هر ضربه از قلب خارج می‌شود.
شوک قلبی معمولاً در اثر صدمه به قلب ، حمله قلبی و سایر بیماریهای قلبی ایجاد می‌شود. اکثر بیماریهای قلبی که درمان آن به تعویق می‌افتد، سرانجام آن قدر به قلب صدمه می‌رساند تا این که شوک قلبی رخ می‌دهد.
شوک ناشی از تغییر قطر رگهای خونی
ظرفیت رگهای بدن در مقایسه با حجم خون نباید خیلی بزرگ باشد. انبساط رگهای خونی ، بدون انقباض کافی دیگر رگهای خونی (به منظور جبران این انبساط) ایجاد شوک می‌کند. سرخرگها و سیاهرگهای بدن ، می‌توانند در پاسخ به تاثیرات هورمونی (شیمیایی) و عصبی قطر خود را تغییر دهند. دستگاه عصبی سمپاتیک (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A7%D8%B9%D8%B5%D8%A7%D8%A8+%D8% B3%D9%85%D9%BE%D8%A7%D8%AA%DB%8C%DA%A9+%D9%88+%D9% BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D9%BE%D8%A7%D8%AA %DB%8C%DA%A9) (جزئی از دستگاه عصبی خودکار بدن) مسوولیت کنترل کشش عضلات موجود در جدار رگها رابه عهده دارد و فعالیت این دستگاه سبب افزایش انقباض سرخرگها می شود. اثر مشابهی نیز توسط هورمونها مترشحه از غده فوق کلیوی ( ادرنال ) ، یعنی اپینفرین و نوراپی نفرین ، ایجاد می‌شود.
انقباض سرخرگها ، مقاومت آنها را در برابر خون بطور قابل توجهی افزایش می‌دهد. در نتیجه جریان خون به بافتها کاهش یافته ،و در همان زمان فشار خون سرخرگی افزایش می یابد. به عکس ، کاهش فعالیت دستگاه سمپاتیک منجر به گشاد شدن (انبساط ) سرخرگها و افزایش جریان خون بافتها می‌شود که به موازات آن فشار خون کاهش می‌یابد. در بعضی از شرایط خاص ، موقعی که رگهای خونی ، انبساط بسیار زیادی پیدا می‌کنند، فشار خون بطور حاد کاهش یافته و مصدوم دچار شوک می‌شود.
انقباض سیاهرگها نیز می‌تواند با مکانیسمی متفاوت ، سبب افزایش فشار خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1+%D8%AE%D9% 88%D9%86+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7) شود. در هر لحظه معین ، اکثر حجم خون موجود در گردش ، در سیاهرگها باعث می شود حجم زیادی از خون از سمت سیاهرگها به سوی قلب به حرکت درآید که با افزودن برون ده قلب ، فشار خون را افزایش خواهد داد.
اقدامات اورژانس در بیمار مبتلا به شوک
مدت زمانی را که فرصت دارید تا اقدامات اورژانس را برای مصدوم با شرایط خطرناک (خونریزی شدید و شوک) به اجرا در آورید، بسیار اندک است. لذا اقدامات درمانی باید هرچه سریعتر شروع شوند. مصدومینی که دچار شوک شده‌اند و یا احتمال شوک در آنها وجود دارد، باید سریع به بیمارستان منتقل شوند.
مصدوم را در موقعیت مناسب قرار دهید با توجه به مشکلات و صدمات مصدوم می‌توان وی را در وضعیت مناسب قرار داد:
بلند کردن پا بهترین روش است. پاهای مصدوم را 25 سانتیمتر بلند کنید. در موارد صدمه در ناحیه گردن و یا ستون فقرات (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86+%D9%81%D9% 82%D8%B1%D8%A7%D8%AA) ، صدمه در ناحیه سر ، صدمه به قفسه سینه (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%82%D9%81%D8%B3%D9%87+%D8%B3%DB% 8C%D9%86%D9%87) و شکم ، در رفتگی و یا شکستگی استخوان لگن و یا شکستگی لگن خاصره از این روش استفاده نکنید. بدن مصدوم را به حالتی که سر و سینه‌اش از سطح بدن پایینتر قرار گیرد، قرار ندهید، زیرا باعث می‌شود احشاء شکمی به دیافراگم فشار بیاورد. هدف این است که مصدوم در وضعیتی (طاق باز یا نیم نشسته) قرار بگیرد که کاملاً راحت باشد و به راحتی تنفس کند. مصدوم را در هر موقعیتی که قرار می‌دهید، باید علائم حیاتی را در او بررسی کنید و مراقب باشید زیرا امکان استفراغ وجود دارد.
راه تنفس مصدوم را باز کنید. جهت این کار یک دست را بر پییشانی مصدوم و دست دیگر را زیر چانه او قرار دهید. سر مصدوم را به عقب خم کنید. این کار سبب می‌شود دهان او اندکی باز شود. اگر مصدوم نفس می‌کشد، مجاری تنفسی او را باز نگه دارید. اگر مصدوم نفس نمی‌کشد به او تنفس مصنوعی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3+%D9%85%D8% B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C) بدهید. مراقب مواد مترشحه و استفراغ مصدوم باشید و در صورت وجود آنها را پاک کنید. اگر تنفس و گردش خون (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4+%D8%AE%D9% 88%D9%86) مصدوم متوقف شده است، اقدامات احیاء قلبی – ریوی (CPR) را انجام دهید.
خونریزی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B 2%DB%8C+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C) را با روشهای فشار مستقیم ، بالا نگه داشتن عضو مجروح ، اعمال فشار نقطه‌ای و یا دیگر راههای لازم مهار کنید. کاهش حجم خون برای مصدومی که دچار شوک شده ،خطرناک است. در صورت در دسترس بودن ، از لباسهای ضد شوک (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%87%D8%A 7%DB%8C+%D8%B6%D8%AF+%D8%B4%D9%88%DA%A9) نیز استفاده کنید. اگر چنین لباسی در دسترس ندارید می‌توانید با استفاده از باندهای کشی سرتاسر اندام تحتانی را با فشار متوسط بانداژ نمایید.
هرچه سریعتر به مصدوم اکسیژن (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%8 6) برسانید. کمبود اکسیژن در اثر کاهش جریان خون ایجاد می‌شود. به مصدوم اکسیژن خالص برسانید.
در صورت وجود آسیب احتمالی در ناحیه ستون فقرات (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B5%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA+%D8% B3%D8%AA%D9%88%D9%86+%D9%81%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%A A) ، مصدوم را بی‌حرکت نگه دارید.
شکستگیها را آتل بندی (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A2%D8%AA%D9%84+%D8%A8%D9%86%D8% AF%DB%8C) کنید. این کار باعث می‌شود که خونریزی و درد که هر دو شوک را تشدید می‌کنند، تخفیف یابد. مصدوم را به تندی و با شدت تکان ندهید چرا که حرکت بدن ، شوک را تشدید می‌کند.
به مصدوم اطمینان و قوت قلب دهید و او را بی‌حرکت نگه دارید. اگر مصدومینی که دچار شوک شده‌اند، بی‌حرکت و آرام باشند، شانس بیشتری برای زنده ماندن خواهند داشت.
از کاهش دمای بدن جلوگیری کنید. باید دمای بدن مصدوم را تا حد امکان نزدیک به میزان طبیعی نگهدارید. ولی مصدوم را بیش از حد گرم نکنید. اگر امکان دارد، لباسهای خیس را از تن مصدوم در آورید. مصدومینی را که از ناحیه سر ، ستون فقرات و گردن آسیب دیده‌اند، آنها را برای گذاشتن پتو در زیرشان تکان ندهید.
هیچ چیز به مصدوم نخورانید. مصدومی که دچار شوک شده است، دهانش خشک می‌شود و احساس تشنگی می‌کند. همچنین ممکن است در اثر اکسیژن رسانی به مصدوم ، دهان و مجاری بینی مصدوم خشک شوند. مصدوم نباید چیزی بنوشد. هیچ نوع دارو و غذا و مایعی را از طریق دهان به مصدوم ندهید. اگر چنین کنید، احتمال وقوع استفراغ را در مصدوم افزایش می‌دهید.
هدف درمان اولیه در شوک کمبود حجم ، جلوگیری از تداوم از دست دادن خون است. درمان جایگزینی خون از دست رفته با دادن مایع است. در مرحله اول درمان در صحنه حادثه یک سرم فیزیولوژیک (که جزئی از وسایل هر امدادگری میباشد) یا محلول رینگرلاکتات می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. محلول رینگرلاکتات حاوی نمک در غلظتی معادل غلظت خون است و با وجود اینکه گلبولهای خونی را ندارد و نمی‌تواند تمام اعمال خون را انجام دهد، می‌تواند در مراحل اولیه درمان جایگزینی حجم خون و بالا آوردن فشار آن نقش موثری ایفا کند. با این کار رینگرلاکتات در حفظ جریان خون به تمام اعضای بدن کمک می‌کند. انتقال خون تنها با دستور پزشک و در مراحل درمان انجام می‌شود.