*مینا*
22nd March 2010, 02:25 PM
http://www.aftab.ir/articles/health_therapy/medical_advise/images/27c9cc420cb8c413ce1e6e419313eba6.jpg
سفر مایه آرامش روح و روان است اما همین سفر برای خیلی‌ها اسباب مزاحمت‌های جسمی و بیماری‌های آزادهنده است. در صفحات پرونده «کلینیک» نگاهی انداخته‌ایم به برخی از شایع‌ترین بیماری‌های سفری و راه‌های پیشگیری از آنها و شیوه درمان‌شان. اگر خودتان یا اطرافیان‌تان با این بیماری‌ها دست به گریبان‌اید، با ما همراه شوید....
● بیماری پرواز
خستگی، تحریک‌پذیری، خواب‌آشفته، حواس‌پرتی و مشکلات جزیی در زمینه تعادل بدن از نشانه‌های بیماری پرواز است. این حالت در مسافرت‌های هوایی مشاهده می‌شود. اگر تاکنون با هواپیما از چند منطقه یا کمربند زمانی گذشته باشید، به احتمال قوی با بیماری پرواز، یعنی احساس ملال و نامنظمی وقت که می‌تواند زمان غذا خوردن، کار کردن، استراحت کردن و خواب شما را به هم بریزد، آشنا هستید. بیماری پرواز حاصل نیاز بدن به تنظیم مجدد ساعت بیولوژیک هنگام عبور از مرزها یا مناطق زمانی است. پرواز به سمت شرق و بنابراین تنظیم ساعت بدن به جلو، اغلب مشکل‌تر از پرواز به سمت عقب و افزودن مدتی به ساعت روزانه است. پرواز به سمت شمال یا جنوب شهر به بیماری پرواز منجر می‌شود و بدن اغلب افراد قادر است به میزان یک ساعت در روز ساعت بیولوژیک خود را تنظیم کند؛ مثلا اگر شما در یک سفر هوایی از چهار منطقه زمانی عبور کنید، این به آن معناست که بدن شما برای تنظیم مجدد ساعت بیولوژیک به ۴ روز دقت نیاز دارد.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
از چند روز پیش از عزیمت، الگو و زمان خواب و بیداری خودتان را مطابق سیکل روز و شب مقصد تنظیم کنید یا ساعت خودتان را مطابق ساعت مقصد میزان کنید تا هنگامی که در هواپیما هستید مطابق ساعت جدید فکر کنید.
زمان رسیدن به مقصد را طوری تنظیم کنید که تقریبا منطبق بر زمان خواب در کشور شما باشد یا سعی کنید در هواپیما بخوابید و زمان رسیدن به مقصد را طوری تنظیم کنید که منطبق بر آغاز روز در سرزمین خودتان باشد. با این ترفندها بدن شما بلافاصله خود را با شرایط زمانی جدید هماهنگ می‌کند. چند ساعت خواب بیشتر، قبل از پرواز هم به کاهش علایم بیماری پرواز کمک می‌کند.
اگر کار یا قرار مهمی در مقصد دارید، دو تا سه روز زودتر به آنجا بروید. به این صورت بیماری پرواز برای شما مشکل‌ساز نخواهد بود.
برای پیشگیری از دفع بیش از حد آب بدن، حین پرواز تا حدامکان مایعات بنوشید البته مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار را محدود کنید زیرا این نوع نوشیدنی‌ها باعث افزایش دفع آب و اختلال خواب می‌شوند. مصرف غذاهای چرب را محدود کنید و اگر رژیم غذایی خاصی دارید حتی به آن پای‌بند بمانید.
در طول یک سفر طولانی، زمانی را به نرمش و قدم زدن اختصاص بدهید. نشستن طولانی، شما را در معرض خطر یک بیماری بالقوه مرگبار قرار می‌دهد که در آن، لخته خونی در عروق پای شما تشکیل می‌شود و در صورت کنده شدن به سمت بالا حرکت کرده و باعث انسداد شریان ریوی می‌شود. جوراب‌های مصنوعی دست که با تخلیه مناسب وریدی از تشکیل لخته پا ورم پا و مچ‌پا یا حین یک پرواز طولانی یا سفر با قطار، اتوبوس یا خودروی شخصی جلوگیری می‌کند اما مواظب باشید جوراب‌های ساق کوتاه یا ساقه بلندی که انتهای کشی دارند، بپوشند زیرا این جوراب‌ها با فشردن و رویه‌های پا مانع از تخلیه و جریان طبیعی خون در آنها می‌شوند.
● اسهال مسافران
اسهال و دل‌پیچه یکی از شایع‌ترین مشکلات ایام نوروز و مسافرت است. عوامل مختلفی را به عنوان اسهال مسافران مطرح می‌کنند؛ از جمله مصرف نوشیدنی یا غذایی که به آن عادت ندارید، تفاوت عادات غذایی و تغییر در بالانس میکروبی یا تعادل باکتری‌هایی که به طور معمول در روده‌های شما زندگی می‌کنند. معمولا این بیماری با فقر بهداشتی در ارتباط است. یعنی غذا او آب آلوده ممکن است حاوی باکتری ویروسی یا انگل‌هایی باشند که باعث اسهال و دل‌پیچه می‌گردند. این بیماری اغلب ناگهان حین سفر یا اندکی پس از بازگشت به منزل شروع می‌شود.
معمولا علایم آن خفیف است و در عرض ۳ تا ۴ روز ملایم‌تر می‌شود. ولی ممکن است تا چند روز دیگر هم احساس ناخوشی بکنید بعضی اوقات اسهال مسافران می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند. چنانچه بیماری توسط ارگانیم‌های غیر از باکتری‌های معمول ایجاد شود، ممکن است نشانه‌های بیماری شدیدتر، طولانی‌تر و به درمان مقاوم‌تر باشد. معمولا برای خلاصی از شر این بیماری مصرف دارو لازم است.
● چگونه باید آن را درمان کرد؟
اگر اسهال مسافران گرفتید، برای جایگزین آب و املاح و مواد معدنی از دست رفته تا حد امکان از مایعات سالم استفاده کنید. جلوگیری از دهیدره شدن (از دست دادن مایعات) نکته بسیار حایز اهمیتی است. مصرف آب پرتقال، سیب یا میوه‌ها برای جایگزین کردن پتاسیم از دست رفته بسیار مفید است ولی مواظب باشید از نوشیدن آب میوه‌های رقیق‌شده با آب غیربهداشتی در ایام نوروز و حین مسافرت اجتناب کنید. سوپ و چای نبات هم توصیه می‌شوند.
به محض اینکه احساس کردید اشتهای‌تان باز شده، تغذیه را با غذاهای نرم و بدون چربی آغاز کنید تا دستگاه گوارش شما تحریک نشود. موز منبع غنی پتاسیم است و به کاهش دفعات اسهال کمک می‌کند. از غلات بدون ادویه، برنج، ژلاتین، سوپ گوشت رقیق و ژله‌ای و تخم‌مرغ عسلی هم می‌توان استفاده کرد.
داشتن برخی داروها از جمله پودر ORS و حل کردن آب مطابق دستورالعمل‌های روی پاکت برای رفع کمبود آب و الکترولیت بدن توصیه می‌شود. برخی افراد نیز به عنوان یک اقدام پیشگیرانه از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کنند که این اقدام توصیه نمی‌شود.
یکی از مهم‌ترین داروهایی که هنگام اسهال در کشور ما استفاده می‌شود قرص دیفنوکسیلات است اما امروزه پزشکان معتقدند که نباید از این دارو استفاده کرد و اسهال مسافران را باید با جایگزین کردن مایعات درمان کرد.
در صورتی که دچار دل‌پیچه‌های شدید شده‌اید و هم‌اکنون نیز دسترسی به پزشک یا مرکز درمانی ندارید، می‌توانید از قرص هیوسین استفاده کنید.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
نخستین قاعده مهم برای اجتناب از اسهال حین سفر آن است که از آب غیربهداشتی استفاده نکنید، بنابراین مصرف آب جوی، چاه و رودخانه ممنوع است.
غذاهای پخته معمولا بی‌خطرند. اما غذاهای خام را مصرف نکنید، به خصوص سالادی که حاوی کاهو یا سبزی‌های خام است. میوه‌ها یا سبزی‌هایی که دارای پوست هستند و شما می‌توانید پوست آنها را درست قبل از خوردن بگیرید، معمولا سالم و بی‌خطرند البته پس از شستن دقیق از خوردن میوه و سبزی‌هایی که قبلا پوست آنها گرفته شده خودداری کنید.
از فروشنده‌های کنار خیابان غذا نگیرید و تنها غذاهایی مصرف کنید که کاملا پخته‌اند. اگر خودتان غذا می‌پزید اقلام غذایی فاسد شدنی را سرد نگه دارید. حتی غذاهای پخته هم می‌توانند دچار آلودگی شوند. از مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی غیر پاستوریزه در ایام نوروز و حین سفر خودداری کنید.
چنانچه به دنبال اسهال، احساس ضعف شدید کردید، این موضوع به معنی از دست رفتن مقادیر زیادی آب و املاح از بدن شماست. اگر امکان دسترسی به پزشک یا مرکز درمانی دیگری را ندارید، خودتان محلول زیر را تهیه کنید تا با مصرف آن مشکل ایجاد شده برطرف گردد. نصف قاشق مرباخوری نمک معمولی، نصف قاشق مرباخوری جوش شیرین و ۴ قاشق غذاخوری شکر را در یک لیتر آب سالم ریخته و به هم بریزید. اگر سالم بودن آب شک دارید، البته آب را بجوشانید و سپس این محلول را تهیه کنید از این محلول به عنوان مکمل رژیم مایعات در طول روز استفاده کنید.
اگر یادتان باشد، چند وقت پیش و به هنگام بروز آنفلوآنزا، مسوولان بهداشتی به طور مکرر از مردم درخواست می‌کردند که شستشوی دست را جدی بگیرند اما این شستشو فقط منحصر به آنفلوآنزا نیست و همین شستشوی ساده می‌تواند از بروز بیماری‌های شایع در ایام بهار و نوروز نیز جلوگیری کنید. شستن دست بهترین راه جلوگیری از انتشار بیماری‌های عفونی در ایام نوروز و فصل بهار نیز محسوب می‌شود. بسیاری از بیماری‌ها از سرماخوردگی معمولی گرفته تا بیماری‌های جدی مثل عفونت روده یا التهاب کبد (هپاتیت) ممکن است از شخصی به شخص دیگر منتقل شوند. عادت به شستن دقیق دست‌ها برای کل خانواده حایز اهمیت است.
شستن دست‌ها به شکل مرتب و منظم و آموزش آن به کودکان بسیار بااهمیت است. هر دو دست از جمله کف‌دست‌ها و لای انگشتان را باید با آب و صابون یا مایع دستشویی کاملا بشویید. به بچه‌ها یادآوری کنید که تا بعد از بیرون آمدن از توالت چه در خانه، چه در مسافرت دستان خود را بشویند. توجه داشته باشید که در مسافرت‌های نوروزی اغلب آب و صابون در دسترس نیست بنابراین سعی کنید مواد شوینده به مقدار کافی همراه خود ببرید.
● مسافرت و بارداری
یکی از موضوعاتی که خانم‌های باردار همیشه در همین ایام درباره‌اش زیاد سوال می‌کنند، موضوع مسافرت در دوران بارداری است. به همین دلیل، خیال این گروه از مادران را راحت می‌کنیم و می‌گوییم هیچ دلیلی برای مسافرت نکردن در طول بارداری در ایام نوروز یا دیگر ماه‌های سال وجود ندارد، مگر اینکه پزشک‌تان چنین چیزی را گوشزد کرده باشد. اما پیش از فکر کردن راجع به یک مسافرت نوروزی باید ببینید آیا از لحاظ جسمی وروانی آمادگی چنین کاری را دارید یا خیر؟ بسیاری از زنان به خصوص در طول سه ماهه اول بارداری به دفعات دچار تهوع یا ناخوشی صبحگاهی می‌شوند. مسافرت در این دوران باعث تشدید تهوع می‌شود. یکی از خطرات احتمالی مسافرت حین بارداری ایجاد لخته‌های خون در ساق‌های شماست (ترومبوفلبیت) که ممکن است در نتیجه نشستن طولانی ایجاد شود. هنگام مسافرت هر یکی دو ساعت چند دقیقه بلند شوید و به اطراف قدم بزنید تا عضلات ساق پا فعال و جریان خون در وریدهای آن افزایش یابد. نکته ریزی که باید مدنظر داشته باشید نزدیک شدن به تاریخ زایمان است. اغلب پزشکان توصیه می‌کنند در طی هفته‌های پایانی بارداری به ویژه اگر دارای سابقه‌ای از هر نوع بیماری هستید به مسافرت نروید. بسیاری از آژانس‌های هوایی هم چنانچه خیلی نزدیک به تاریخ وضع حمل باشید به شما اجازه پرواز نمی‌دهند. هنگام مسافرت با خودرو، به یاد داشته باشید که همیشه از کمربند ایمنی استفاده کنید. یک کمربند ایمنی و زیر رحم خود ببندید و کمربند شانه‌ای را هم بین پستان‌ها و درکنار شکم محکم کنید. بد نیست بالشی هم در ناحیه کمر قرار دهید تا از درد گرفتن این ناحیه جلوگیری کنید. در یکی دو ساعت توقف کرده و برای قدم زدن از خونه خارج شوید.
● سرمازدگی
کشور ما یکی از معدود کشورهایی است که گاهی اوقات گرم‌ترین منطقه و سردترین منطقه اش تا ۵۰ درجه اختلاف دما دارند؛ بنابراین می‌توان حدس زد که در ایام مسافرت‌های نوروزی بخش‌هایی از کشور با گرما و بخش‌هایی نیز با سرما دست و پنجه نرم می‌کنند. به همین دلیل سرمازدگی و گرمازدگی از فوریت‌های درمانی هستند که باید درباره‌شان اطلاعاتی داشته باشید.
هنگامی که پوست شما در معرض دمای زیر صفر قرار گیرد، خودش و بافت‌های زیر این آن ممکن است دچار انجماد شوند. به این حالت سرمازدگی گفته می‌شود. لباس‌های بادگیر و خیس می‌تواند مشکل را وخیم‌تر کنند. سرمازدگی درهر منطقه‌ای بدن ممکن است رخ دهد اما دست‌ها، پاها، بینی و گوش‌ها نسبت به بقیه جاها آسیب‌پذیرند، زیرا کوچک بوده و اغلب بیرون قرار می‌گیرند. هر کسی ممکن است دچار سرمازدگی شود اما این مشکل از بیماران قلبی خطرناک است. نخستین علامت سرمازدگی ممکن است با احساس مورمور شدن به همراه کمی درد باشد. این مساله اغلب به بی‌حسی و کرختی عضو منتهی می‌شود. پوست شما ممکن است سفت، رنگ پریده و سرد باشد. ناحیه سرمازده احتمالا در لمس هیچ حسی ندارد. ذوب شدن ناحیه یخ زده، گوشت و بافت، قرمز و دردناک می‌شوند. در چنین مواردی فرمان‌های بهداشتی زیر را به کار گیرید:
▪ در صورت امکان از محیط سرد خارج شوید.
▪ چنانچه مجبورید در هوای سرد بمانید و دست‌هایتان دچار سرمازدگی شده‌اند، آنها را با کشیدن روی قسمت‌های گرم‌تر بدن گرم کنید می‌توانید آنها را زیربغل نگه دارید. اگر بینی، گوش‌ها یا صورت دچار سرمازدگی شده‌اند آنها را با دست خود در حالی که دستکش‌های خشک به دست کرده‌اید بپوشانید تا گرم شوند
▪ اگر پاهای‌تان درگیرشده‌اند، راه نروید.
▪ سیگار نکشید. نیکوتین باعث تنگی عروق و کاهش جریان خون می‌شود.
▪ اگر قادر به دریافت کمک‌های پزشکی نیستید. دست‌ها یا پاهای شدیدا سرمازده را که آب گرم نه داغ قرار دهید تا گرم شوند.
▪ از سایر گرم‌کننده‌ها مثل لحاف برقی اجتناب کنید زیرا می‌توانند باعث سوختگی بافت شود.
▪ اگر ناحیه سرمازده پس از گرم کردن دوباره یخ زد دیگر آن را گرم نکنید زیرا این کار می‌تواند به آسیب بافتی منجر شود.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
▪ بدن‌تان را خشک نگه دارید.
▪ هنگامی که پوست بدن در اثر باران و برف خیس می‌شود. بدن حرارت خود را سریع‌تر از دست می‌دهد.
▪ خود را در برابر باد محافظت کنید.
▪ باد هم حرارت بدن شما را می‌گیرد. پوست نواحی بیرون بدن آسیب‌پذیرترند. بنابراین در معرض باد شدید قرار نگیرید.
▪ لباس گرم بپوشید.
▪ اگر به مناطق سرد کشور سفر می‌کنید حتما با خودتان لباس گرم به همراه ببرید. گاهی اوقات چندلایه لباس سبک و راحت یا به دام انداختن هوا باعث افزایش - محافظت بدن در برابرر سرما می‌شود.
▪ سر و گردن خود را بپوشانید.
▪ قسمت عمده حرارت بدن از ناحیه سر دفع می‌شود. پس کلاهی، چیزی روی سرتان بکشید.
● ریفلاکس یا بازگشت محتویات معده به مری
یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ایام نوروز، بازگشت محتویات معده به مری است. دلیل این پدیده هم در برخی موارد زیاد‌ه‌روی در مصرف مواد غذایی و هله‌هوله خوری است. این کار علاوه بر چاق شدن، تاثیرات متفاوتی بر دستگاه گوارش می‌گذارد که یکی از آنها ریفلاکس است و به همین دلیل سوزش سردی در این ایام به مراتب بیشتر از سایر ماه‌ها مشاهده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید وقتی غذایی می‌خوریم، غذا از مری پایین می‌رود تا به یک دریچه عضلانی می‌رسد که در حد فاصل قسمت تحتانی مری و معده قرار گرفته است در این زمان این دریچه که اسفنگتر تحتانی مری نام دارد، باز شده و بر غذا اجازه می‌دهد به معده وارد شود و به پس دوباره بسته می‌شود. با این وجود گاهی اوقات این اسفنگتر عضلانی در زمان غیرمناسب باز می‌شود و محتویات اسیدی معده فرصت می‌یابند دوباره به مری برگردند و علایمی را ایجاد کنند که به طور رایج به آنها سوزش سردل می‌گوییم. اگر اسید به قسمت فوقانی مری برگردد، یک مزه ترش را در دهان‌تان باقی می‌گذارد و ممکن است باعث تحریک سرفه هم شود. بنابراین اگر کسی سرفه شما را به مشکل معده‌تان ربط دارد، تعجب نکنید.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
▪ سیگار نکشید. سیگار بازگشت اسید را افزایش داده و بزاق شما را خشک می‌کند. بزاق به محافظت مری از اسید معده کمک می‌کند.
▪ غذا را در وعده‌های کوچک‌تر میل کنید. این کار نشان وارده به اسفنگتر تحتانی مری را کاهش داده، از باز شدن دریچه و پس زدن اسید به مری جلوگیری می‌کند.
▪ پس از صرف غذا دراز نکشید. پس از خوردن غذا حداقل سه ساعت صبر کنید و پس تخت‌خواب رفته یا چرت بزنید. در طول این مدت اکثر مواد غذایی معده به روده کوچک تخلیه شده و دیگر نمی‌تواند به مری بازگردد.
▪ بلافاصله پس از صرف غذا ورزش نکنید. پس از غذا خوردن و بیش از پرداختن به فعالیت‌های سنگین ۲ تا ۳ ساعت صبر کنید.
▪ غذاهای چرب را کاهش دهید. مطالعات نشان دهنده وجود یک ارتباط قوی بین مصرف چربی و بیماری رفلاکس است غذای چرب با شل کردن اسفنکتر تحتانی مری، به اسید فرصت می‌دهد به مری وارد می‌شود. چربی همچنین تخلیه معده را کند می‌کند بنابراین اسید فرصت بیشتری را برای بازگشت به مری پیدا می‌کند.
▪ از غذاها و نوشیدنی‌های آزاردهنده پرهیز کنید. غذاها و نوشیدنی‌های گازدار تولید اسید را افزایش داده و اسفنگتر تحتانی مری را شل می‌کنند. همچنین مصرف سس نیز می‌تواند باعث رفلاکس شود.
اضافه وزن خودتان را کاهش دهید. در ایام نوروز، زیاد به ریزه‌خواری و هله‌هوله‌خواری نپردازید؛ چون با این کار، چاق می‌شوید و دچار سوزش سردل هم می‌شوید.
● کیت لوازم پزشکی یادتان نرود!
هنگام سفر به شهرهای داخل کشور یا مسافرت‌ها و تورهای خارجی، کار شایسته‌ای است اگر فهرستی از بیماری‌های جدی گذشته و حال، به همراه داروهایی که ممکن است به آنها نیاز پیدا شود و البته لوازم کمک‌های اولیه با خود ببرید. یادتان باشد به اندازه کافی، داروهایی که خود یا هر یک از افراد خانواده به طور منظم مصرف می‌کنید، همراه خود ببرید. نسخه‌ها جدید و مربوط به ماه‌های اخیر باشند. داروهای نسخه‌ای را در جعبه‌های اصلی خود قرار دهید و به برچسب‌های آن دست نزنید تا اگر اتفاقی برایتان روی داد، دیگران بتوانند از آنها اطلاعات لازم را به دست آورند. داروها و کیت‌های کمک‌های اولیه را در چمدان دستی قرار دهید تا در صورتی که بار اصلی‌تان کمی دیرتر به دست‌تان رسید، مشکلی پیدا نکنید. بهتر است مقداری داروهای ضروری هم درباره‌های اصلی نگهداری کنید تا چنانچه زمان اقامت شما تا رسیدن بارها از مدت مقرر طولانی‌تر شد یا چمدان دستی‌تان گم شد، با مشکل داروها مواجه نشوید.
فراموش نکنید که هم داروهای توصیه شده از جانب پزشک‌تان را به همراه ببرید. مثلا داروهای ضدتهوع، در صورتی که دچار بیماری حرکت یعنی دل به هم‌خوردگی هنگام سفر هستید توصیه می‌کنیم یک کیت کمک‌های اولیه به همراه خود ببرید. این کیت می‌تواند شامل پنبه (الکل، نوار چسب، باند زخم، آسپیرین یا استامینوفن، تب‌گیر، باندکشی برای پیچ‌خورده‌گی‌ها، کرم برای خشکی لب، شربت معده، ملین خفیف ضداحتقان (آنتی‌هیستامین) و کرم ضدآفتاب باشد. به علاوه عینک آفتابی، یا یک دست عینک طبی یا لنزهای تماسی یدک همراه با محلول‌های خیس‌کننده و تمیز کننده آن کلی بیشتر از مقادیر مورد نیاز در حالت‌های عادی.
● مدارک پزشکی را همراه داشته باشید
در صورت بیماری یا وضعیت اورژانسی، پزشکی که در سفر با او مشورت می‌کنید ممکن است بخواهد راجع به سابقه پزشکی شما چیزهایی بداند. گزارش مختصری از بیماری خود را در جیب یا جایی که به راحتی قابل دسترسی باشد، قرار دهید. محل این مدرک یا گزارش را به همه اعضای خانواده یا همسفران بگویید تا درصورت نیاز این افراد بتوانند به سهولت و خیلی سریع اطلاعات مربوط را به پزشک یا سایر اعضای مراقبت‌های پزشکی ارایه دهند. اطلاعات پزشکی موجود دراین برگ باید شامل موارد زیر باشد:
▪ نام و نام‌خانوادگی، آدرس، شماره تلفن و شخصی که در موارد اورژانس باید به او تماس گرفته شود.
▪ وضعیت سلامت از جمله هر نوع بیماری مزمن، یا حساسیت به داروها غذاها یا حشرات.
▪ نتایج آخرین آزمایش‌های صورت گرفته روی هر اختلالی به منظور بررسی و مقایسه آن در شرایط اورژانس.
▪ فهرستی از داروهای مصرفی، نسخه عینک و لنزهای تماسی برای تسهیل در امر جایگزینی. در مورد داروها اسم ژنریک و تجاری در صورت وجود دوز و تعداد دفعات مصرف را قید کنید.
▪ کارت واکسیناسیون که در آن تاریخ دریافت واکسن‌ها قید شده باشد. برخی از کشورها مدارکی دال بر انجام واکسیناسیون از مسافران طلب می‌کنند.
http://www.aftab.ir/images/article/break.gif روزنامه سلامت ( www.salamat.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.salamat.ir) )
سفر مایه آرامش روح و روان است اما همین سفر برای خیلی‌ها اسباب مزاحمت‌های جسمی و بیماری‌های آزادهنده است. در صفحات پرونده «کلینیک» نگاهی انداخته‌ایم به برخی از شایع‌ترین بیماری‌های سفری و راه‌های پیشگیری از آنها و شیوه درمان‌شان. اگر خودتان یا اطرافیان‌تان با این بیماری‌ها دست به گریبان‌اید، با ما همراه شوید....
● بیماری پرواز
خستگی، تحریک‌پذیری، خواب‌آشفته، حواس‌پرتی و مشکلات جزیی در زمینه تعادل بدن از نشانه‌های بیماری پرواز است. این حالت در مسافرت‌های هوایی مشاهده می‌شود. اگر تاکنون با هواپیما از چند منطقه یا کمربند زمانی گذشته باشید، به احتمال قوی با بیماری پرواز، یعنی احساس ملال و نامنظمی وقت که می‌تواند زمان غذا خوردن، کار کردن، استراحت کردن و خواب شما را به هم بریزد، آشنا هستید. بیماری پرواز حاصل نیاز بدن به تنظیم مجدد ساعت بیولوژیک هنگام عبور از مرزها یا مناطق زمانی است. پرواز به سمت شرق و بنابراین تنظیم ساعت بدن به جلو، اغلب مشکل‌تر از پرواز به سمت عقب و افزودن مدتی به ساعت روزانه است. پرواز به سمت شمال یا جنوب شهر به بیماری پرواز منجر می‌شود و بدن اغلب افراد قادر است به میزان یک ساعت در روز ساعت بیولوژیک خود را تنظیم کند؛ مثلا اگر شما در یک سفر هوایی از چهار منطقه زمانی عبور کنید، این به آن معناست که بدن شما برای تنظیم مجدد ساعت بیولوژیک به ۴ روز دقت نیاز دارد.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
از چند روز پیش از عزیمت، الگو و زمان خواب و بیداری خودتان را مطابق سیکل روز و شب مقصد تنظیم کنید یا ساعت خودتان را مطابق ساعت مقصد میزان کنید تا هنگامی که در هواپیما هستید مطابق ساعت جدید فکر کنید.
زمان رسیدن به مقصد را طوری تنظیم کنید که تقریبا منطبق بر زمان خواب در کشور شما باشد یا سعی کنید در هواپیما بخوابید و زمان رسیدن به مقصد را طوری تنظیم کنید که منطبق بر آغاز روز در سرزمین خودتان باشد. با این ترفندها بدن شما بلافاصله خود را با شرایط زمانی جدید هماهنگ می‌کند. چند ساعت خواب بیشتر، قبل از پرواز هم به کاهش علایم بیماری پرواز کمک می‌کند.
اگر کار یا قرار مهمی در مقصد دارید، دو تا سه روز زودتر به آنجا بروید. به این صورت بیماری پرواز برای شما مشکل‌ساز نخواهد بود.
برای پیشگیری از دفع بیش از حد آب بدن، حین پرواز تا حدامکان مایعات بنوشید البته مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار را محدود کنید زیرا این نوع نوشیدنی‌ها باعث افزایش دفع آب و اختلال خواب می‌شوند. مصرف غذاهای چرب را محدود کنید و اگر رژیم غذایی خاصی دارید حتی به آن پای‌بند بمانید.
در طول یک سفر طولانی، زمانی را به نرمش و قدم زدن اختصاص بدهید. نشستن طولانی، شما را در معرض خطر یک بیماری بالقوه مرگبار قرار می‌دهد که در آن، لخته خونی در عروق پای شما تشکیل می‌شود و در صورت کنده شدن به سمت بالا حرکت کرده و باعث انسداد شریان ریوی می‌شود. جوراب‌های مصنوعی دست که با تخلیه مناسب وریدی از تشکیل لخته پا ورم پا و مچ‌پا یا حین یک پرواز طولانی یا سفر با قطار، اتوبوس یا خودروی شخصی جلوگیری می‌کند اما مواظب باشید جوراب‌های ساق کوتاه یا ساقه بلندی که انتهای کشی دارند، بپوشند زیرا این جوراب‌ها با فشردن و رویه‌های پا مانع از تخلیه و جریان طبیعی خون در آنها می‌شوند.
● اسهال مسافران
اسهال و دل‌پیچه یکی از شایع‌ترین مشکلات ایام نوروز و مسافرت است. عوامل مختلفی را به عنوان اسهال مسافران مطرح می‌کنند؛ از جمله مصرف نوشیدنی یا غذایی که به آن عادت ندارید، تفاوت عادات غذایی و تغییر در بالانس میکروبی یا تعادل باکتری‌هایی که به طور معمول در روده‌های شما زندگی می‌کنند. معمولا این بیماری با فقر بهداشتی در ارتباط است. یعنی غذا او آب آلوده ممکن است حاوی باکتری ویروسی یا انگل‌هایی باشند که باعث اسهال و دل‌پیچه می‌گردند. این بیماری اغلب ناگهان حین سفر یا اندکی پس از بازگشت به منزل شروع می‌شود.
معمولا علایم آن خفیف است و در عرض ۳ تا ۴ روز ملایم‌تر می‌شود. ولی ممکن است تا چند روز دیگر هم احساس ناخوشی بکنید بعضی اوقات اسهال مسافران می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند. چنانچه بیماری توسط ارگانیم‌های غیر از باکتری‌های معمول ایجاد شود، ممکن است نشانه‌های بیماری شدیدتر، طولانی‌تر و به درمان مقاوم‌تر باشد. معمولا برای خلاصی از شر این بیماری مصرف دارو لازم است.
● چگونه باید آن را درمان کرد؟
اگر اسهال مسافران گرفتید، برای جایگزین آب و املاح و مواد معدنی از دست رفته تا حد امکان از مایعات سالم استفاده کنید. جلوگیری از دهیدره شدن (از دست دادن مایعات) نکته بسیار حایز اهمیتی است. مصرف آب پرتقال، سیب یا میوه‌ها برای جایگزین کردن پتاسیم از دست رفته بسیار مفید است ولی مواظب باشید از نوشیدن آب میوه‌های رقیق‌شده با آب غیربهداشتی در ایام نوروز و حین مسافرت اجتناب کنید. سوپ و چای نبات هم توصیه می‌شوند.
به محض اینکه احساس کردید اشتهای‌تان باز شده، تغذیه را با غذاهای نرم و بدون چربی آغاز کنید تا دستگاه گوارش شما تحریک نشود. موز منبع غنی پتاسیم است و به کاهش دفعات اسهال کمک می‌کند. از غلات بدون ادویه، برنج، ژلاتین، سوپ گوشت رقیق و ژله‌ای و تخم‌مرغ عسلی هم می‌توان استفاده کرد.
داشتن برخی داروها از جمله پودر ORS و حل کردن آب مطابق دستورالعمل‌های روی پاکت برای رفع کمبود آب و الکترولیت بدن توصیه می‌شود. برخی افراد نیز به عنوان یک اقدام پیشگیرانه از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کنند که این اقدام توصیه نمی‌شود.
یکی از مهم‌ترین داروهایی که هنگام اسهال در کشور ما استفاده می‌شود قرص دیفنوکسیلات است اما امروزه پزشکان معتقدند که نباید از این دارو استفاده کرد و اسهال مسافران را باید با جایگزین کردن مایعات درمان کرد.
در صورتی که دچار دل‌پیچه‌های شدید شده‌اید و هم‌اکنون نیز دسترسی به پزشک یا مرکز درمانی ندارید، می‌توانید از قرص هیوسین استفاده کنید.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
نخستین قاعده مهم برای اجتناب از اسهال حین سفر آن است که از آب غیربهداشتی استفاده نکنید، بنابراین مصرف آب جوی، چاه و رودخانه ممنوع است.
غذاهای پخته معمولا بی‌خطرند. اما غذاهای خام را مصرف نکنید، به خصوص سالادی که حاوی کاهو یا سبزی‌های خام است. میوه‌ها یا سبزی‌هایی که دارای پوست هستند و شما می‌توانید پوست آنها را درست قبل از خوردن بگیرید، معمولا سالم و بی‌خطرند البته پس از شستن دقیق از خوردن میوه و سبزی‌هایی که قبلا پوست آنها گرفته شده خودداری کنید.
از فروشنده‌های کنار خیابان غذا نگیرید و تنها غذاهایی مصرف کنید که کاملا پخته‌اند. اگر خودتان غذا می‌پزید اقلام غذایی فاسد شدنی را سرد نگه دارید. حتی غذاهای پخته هم می‌توانند دچار آلودگی شوند. از مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی غیر پاستوریزه در ایام نوروز و حین سفر خودداری کنید.
چنانچه به دنبال اسهال، احساس ضعف شدید کردید، این موضوع به معنی از دست رفتن مقادیر زیادی آب و املاح از بدن شماست. اگر امکان دسترسی به پزشک یا مرکز درمانی دیگری را ندارید، خودتان محلول زیر را تهیه کنید تا با مصرف آن مشکل ایجاد شده برطرف گردد. نصف قاشق مرباخوری نمک معمولی، نصف قاشق مرباخوری جوش شیرین و ۴ قاشق غذاخوری شکر را در یک لیتر آب سالم ریخته و به هم بریزید. اگر سالم بودن آب شک دارید، البته آب را بجوشانید و سپس این محلول را تهیه کنید از این محلول به عنوان مکمل رژیم مایعات در طول روز استفاده کنید.
اگر یادتان باشد، چند وقت پیش و به هنگام بروز آنفلوآنزا، مسوولان بهداشتی به طور مکرر از مردم درخواست می‌کردند که شستشوی دست را جدی بگیرند اما این شستشو فقط منحصر به آنفلوآنزا نیست و همین شستشوی ساده می‌تواند از بروز بیماری‌های شایع در ایام بهار و نوروز نیز جلوگیری کنید. شستن دست بهترین راه جلوگیری از انتشار بیماری‌های عفونی در ایام نوروز و فصل بهار نیز محسوب می‌شود. بسیاری از بیماری‌ها از سرماخوردگی معمولی گرفته تا بیماری‌های جدی مثل عفونت روده یا التهاب کبد (هپاتیت) ممکن است از شخصی به شخص دیگر منتقل شوند. عادت به شستن دقیق دست‌ها برای کل خانواده حایز اهمیت است.
شستن دست‌ها به شکل مرتب و منظم و آموزش آن به کودکان بسیار بااهمیت است. هر دو دست از جمله کف‌دست‌ها و لای انگشتان را باید با آب و صابون یا مایع دستشویی کاملا بشویید. به بچه‌ها یادآوری کنید که تا بعد از بیرون آمدن از توالت چه در خانه، چه در مسافرت دستان خود را بشویند. توجه داشته باشید که در مسافرت‌های نوروزی اغلب آب و صابون در دسترس نیست بنابراین سعی کنید مواد شوینده به مقدار کافی همراه خود ببرید.
● مسافرت و بارداری
یکی از موضوعاتی که خانم‌های باردار همیشه در همین ایام درباره‌اش زیاد سوال می‌کنند، موضوع مسافرت در دوران بارداری است. به همین دلیل، خیال این گروه از مادران را راحت می‌کنیم و می‌گوییم هیچ دلیلی برای مسافرت نکردن در طول بارداری در ایام نوروز یا دیگر ماه‌های سال وجود ندارد، مگر اینکه پزشک‌تان چنین چیزی را گوشزد کرده باشد. اما پیش از فکر کردن راجع به یک مسافرت نوروزی باید ببینید آیا از لحاظ جسمی وروانی آمادگی چنین کاری را دارید یا خیر؟ بسیاری از زنان به خصوص در طول سه ماهه اول بارداری به دفعات دچار تهوع یا ناخوشی صبحگاهی می‌شوند. مسافرت در این دوران باعث تشدید تهوع می‌شود. یکی از خطرات احتمالی مسافرت حین بارداری ایجاد لخته‌های خون در ساق‌های شماست (ترومبوفلبیت) که ممکن است در نتیجه نشستن طولانی ایجاد شود. هنگام مسافرت هر یکی دو ساعت چند دقیقه بلند شوید و به اطراف قدم بزنید تا عضلات ساق پا فعال و جریان خون در وریدهای آن افزایش یابد. نکته ریزی که باید مدنظر داشته باشید نزدیک شدن به تاریخ زایمان است. اغلب پزشکان توصیه می‌کنند در طی هفته‌های پایانی بارداری به ویژه اگر دارای سابقه‌ای از هر نوع بیماری هستید به مسافرت نروید. بسیاری از آژانس‌های هوایی هم چنانچه خیلی نزدیک به تاریخ وضع حمل باشید به شما اجازه پرواز نمی‌دهند. هنگام مسافرت با خودرو، به یاد داشته باشید که همیشه از کمربند ایمنی استفاده کنید. یک کمربند ایمنی و زیر رحم خود ببندید و کمربند شانه‌ای را هم بین پستان‌ها و درکنار شکم محکم کنید. بد نیست بالشی هم در ناحیه کمر قرار دهید تا از درد گرفتن این ناحیه جلوگیری کنید. در یکی دو ساعت توقف کرده و برای قدم زدن از خونه خارج شوید.
● سرمازدگی
کشور ما یکی از معدود کشورهایی است که گاهی اوقات گرم‌ترین منطقه و سردترین منطقه اش تا ۵۰ درجه اختلاف دما دارند؛ بنابراین می‌توان حدس زد که در ایام مسافرت‌های نوروزی بخش‌هایی از کشور با گرما و بخش‌هایی نیز با سرما دست و پنجه نرم می‌کنند. به همین دلیل سرمازدگی و گرمازدگی از فوریت‌های درمانی هستند که باید درباره‌شان اطلاعاتی داشته باشید.
هنگامی که پوست شما در معرض دمای زیر صفر قرار گیرد، خودش و بافت‌های زیر این آن ممکن است دچار انجماد شوند. به این حالت سرمازدگی گفته می‌شود. لباس‌های بادگیر و خیس می‌تواند مشکل را وخیم‌تر کنند. سرمازدگی درهر منطقه‌ای بدن ممکن است رخ دهد اما دست‌ها، پاها، بینی و گوش‌ها نسبت به بقیه جاها آسیب‌پذیرند، زیرا کوچک بوده و اغلب بیرون قرار می‌گیرند. هر کسی ممکن است دچار سرمازدگی شود اما این مشکل از بیماران قلبی خطرناک است. نخستین علامت سرمازدگی ممکن است با احساس مورمور شدن به همراه کمی درد باشد. این مساله اغلب به بی‌حسی و کرختی عضو منتهی می‌شود. پوست شما ممکن است سفت، رنگ پریده و سرد باشد. ناحیه سرمازده احتمالا در لمس هیچ حسی ندارد. ذوب شدن ناحیه یخ زده، گوشت و بافت، قرمز و دردناک می‌شوند. در چنین مواردی فرمان‌های بهداشتی زیر را به کار گیرید:
▪ در صورت امکان از محیط سرد خارج شوید.
▪ چنانچه مجبورید در هوای سرد بمانید و دست‌هایتان دچار سرمازدگی شده‌اند، آنها را با کشیدن روی قسمت‌های گرم‌تر بدن گرم کنید می‌توانید آنها را زیربغل نگه دارید. اگر بینی، گوش‌ها یا صورت دچار سرمازدگی شده‌اند آنها را با دست خود در حالی که دستکش‌های خشک به دست کرده‌اید بپوشانید تا گرم شوند
▪ اگر پاهای‌تان درگیرشده‌اند، راه نروید.
▪ سیگار نکشید. نیکوتین باعث تنگی عروق و کاهش جریان خون می‌شود.
▪ اگر قادر به دریافت کمک‌های پزشکی نیستید. دست‌ها یا پاهای شدیدا سرمازده را که آب گرم نه داغ قرار دهید تا گرم شوند.
▪ از سایر گرم‌کننده‌ها مثل لحاف برقی اجتناب کنید زیرا می‌توانند باعث سوختگی بافت شود.
▪ اگر ناحیه سرمازده پس از گرم کردن دوباره یخ زد دیگر آن را گرم نکنید زیرا این کار می‌تواند به آسیب بافتی منجر شود.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
▪ بدن‌تان را خشک نگه دارید.
▪ هنگامی که پوست بدن در اثر باران و برف خیس می‌شود. بدن حرارت خود را سریع‌تر از دست می‌دهد.
▪ خود را در برابر باد محافظت کنید.
▪ باد هم حرارت بدن شما را می‌گیرد. پوست نواحی بیرون بدن آسیب‌پذیرترند. بنابراین در معرض باد شدید قرار نگیرید.
▪ لباس گرم بپوشید.
▪ اگر به مناطق سرد کشور سفر می‌کنید حتما با خودتان لباس گرم به همراه ببرید. گاهی اوقات چندلایه لباس سبک و راحت یا به دام انداختن هوا باعث افزایش - محافظت بدن در برابرر سرما می‌شود.
▪ سر و گردن خود را بپوشانید.
▪ قسمت عمده حرارت بدن از ناحیه سر دفع می‌شود. پس کلاهی، چیزی روی سرتان بکشید.
● ریفلاکس یا بازگشت محتویات معده به مری
یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ایام نوروز، بازگشت محتویات معده به مری است. دلیل این پدیده هم در برخی موارد زیاد‌ه‌روی در مصرف مواد غذایی و هله‌هوله خوری است. این کار علاوه بر چاق شدن، تاثیرات متفاوتی بر دستگاه گوارش می‌گذارد که یکی از آنها ریفلاکس است و به همین دلیل سوزش سردی در این ایام به مراتب بیشتر از سایر ماه‌ها مشاهده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید وقتی غذایی می‌خوریم، غذا از مری پایین می‌رود تا به یک دریچه عضلانی می‌رسد که در حد فاصل قسمت تحتانی مری و معده قرار گرفته است در این زمان این دریچه که اسفنگتر تحتانی مری نام دارد، باز شده و بر غذا اجازه می‌دهد به معده وارد شود و به پس دوباره بسته می‌شود. با این وجود گاهی اوقات این اسفنگتر عضلانی در زمان غیرمناسب باز می‌شود و محتویات اسیدی معده فرصت می‌یابند دوباره به مری برگردند و علایمی را ایجاد کنند که به طور رایج به آنها سوزش سردل می‌گوییم. اگر اسید به قسمت فوقانی مری برگردد، یک مزه ترش را در دهان‌تان باقی می‌گذارد و ممکن است باعث تحریک سرفه هم شود. بنابراین اگر کسی سرفه شما را به مشکل معده‌تان ربط دارد، تعجب نکنید.
● چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
▪ سیگار نکشید. سیگار بازگشت اسید را افزایش داده و بزاق شما را خشک می‌کند. بزاق به محافظت مری از اسید معده کمک می‌کند.
▪ غذا را در وعده‌های کوچک‌تر میل کنید. این کار نشان وارده به اسفنگتر تحتانی مری را کاهش داده، از باز شدن دریچه و پس زدن اسید به مری جلوگیری می‌کند.
▪ پس از صرف غذا دراز نکشید. پس از خوردن غذا حداقل سه ساعت صبر کنید و پس تخت‌خواب رفته یا چرت بزنید. در طول این مدت اکثر مواد غذایی معده به روده کوچک تخلیه شده و دیگر نمی‌تواند به مری بازگردد.
▪ بلافاصله پس از صرف غذا ورزش نکنید. پس از غذا خوردن و بیش از پرداختن به فعالیت‌های سنگین ۲ تا ۳ ساعت صبر کنید.
▪ غذاهای چرب را کاهش دهید. مطالعات نشان دهنده وجود یک ارتباط قوی بین مصرف چربی و بیماری رفلاکس است غذای چرب با شل کردن اسفنکتر تحتانی مری، به اسید فرصت می‌دهد به مری وارد می‌شود. چربی همچنین تخلیه معده را کند می‌کند بنابراین اسید فرصت بیشتری را برای بازگشت به مری پیدا می‌کند.
▪ از غذاها و نوشیدنی‌های آزاردهنده پرهیز کنید. غذاها و نوشیدنی‌های گازدار تولید اسید را افزایش داده و اسفنگتر تحتانی مری را شل می‌کنند. همچنین مصرف سس نیز می‌تواند باعث رفلاکس شود.
اضافه وزن خودتان را کاهش دهید. در ایام نوروز، زیاد به ریزه‌خواری و هله‌هوله‌خواری نپردازید؛ چون با این کار، چاق می‌شوید و دچار سوزش سردل هم می‌شوید.
● کیت لوازم پزشکی یادتان نرود!
هنگام سفر به شهرهای داخل کشور یا مسافرت‌ها و تورهای خارجی، کار شایسته‌ای است اگر فهرستی از بیماری‌های جدی گذشته و حال، به همراه داروهایی که ممکن است به آنها نیاز پیدا شود و البته لوازم کمک‌های اولیه با خود ببرید. یادتان باشد به اندازه کافی، داروهایی که خود یا هر یک از افراد خانواده به طور منظم مصرف می‌کنید، همراه خود ببرید. نسخه‌ها جدید و مربوط به ماه‌های اخیر باشند. داروهای نسخه‌ای را در جعبه‌های اصلی خود قرار دهید و به برچسب‌های آن دست نزنید تا اگر اتفاقی برایتان روی داد، دیگران بتوانند از آنها اطلاعات لازم را به دست آورند. داروها و کیت‌های کمک‌های اولیه را در چمدان دستی قرار دهید تا در صورتی که بار اصلی‌تان کمی دیرتر به دست‌تان رسید، مشکلی پیدا نکنید. بهتر است مقداری داروهای ضروری هم درباره‌های اصلی نگهداری کنید تا چنانچه زمان اقامت شما تا رسیدن بارها از مدت مقرر طولانی‌تر شد یا چمدان دستی‌تان گم شد، با مشکل داروها مواجه نشوید.
فراموش نکنید که هم داروهای توصیه شده از جانب پزشک‌تان را به همراه ببرید. مثلا داروهای ضدتهوع، در صورتی که دچار بیماری حرکت یعنی دل به هم‌خوردگی هنگام سفر هستید توصیه می‌کنیم یک کیت کمک‌های اولیه به همراه خود ببرید. این کیت می‌تواند شامل پنبه (الکل، نوار چسب، باند زخم، آسپیرین یا استامینوفن، تب‌گیر، باندکشی برای پیچ‌خورده‌گی‌ها، کرم برای خشکی لب، شربت معده، ملین خفیف ضداحتقان (آنتی‌هیستامین) و کرم ضدآفتاب باشد. به علاوه عینک آفتابی، یا یک دست عینک طبی یا لنزهای تماسی یدک همراه با محلول‌های خیس‌کننده و تمیز کننده آن کلی بیشتر از مقادیر مورد نیاز در حالت‌های عادی.
● مدارک پزشکی را همراه داشته باشید
در صورت بیماری یا وضعیت اورژانسی، پزشکی که در سفر با او مشورت می‌کنید ممکن است بخواهد راجع به سابقه پزشکی شما چیزهایی بداند. گزارش مختصری از بیماری خود را در جیب یا جایی که به راحتی قابل دسترسی باشد، قرار دهید. محل این مدرک یا گزارش را به همه اعضای خانواده یا همسفران بگویید تا درصورت نیاز این افراد بتوانند به سهولت و خیلی سریع اطلاعات مربوط را به پزشک یا سایر اعضای مراقبت‌های پزشکی ارایه دهند. اطلاعات پزشکی موجود دراین برگ باید شامل موارد زیر باشد:
▪ نام و نام‌خانوادگی، آدرس، شماره تلفن و شخصی که در موارد اورژانس باید به او تماس گرفته شود.
▪ وضعیت سلامت از جمله هر نوع بیماری مزمن، یا حساسیت به داروها غذاها یا حشرات.
▪ نتایج آخرین آزمایش‌های صورت گرفته روی هر اختلالی به منظور بررسی و مقایسه آن در شرایط اورژانس.
▪ فهرستی از داروهای مصرفی، نسخه عینک و لنزهای تماسی برای تسهیل در امر جایگزینی. در مورد داروها اسم ژنریک و تجاری در صورت وجود دوز و تعداد دفعات مصرف را قید کنید.
▪ کارت واکسیناسیون که در آن تاریخ دریافت واکسن‌ها قید شده باشد. برخی از کشورها مدارکی دال بر انجام واکسیناسیون از مسافران طلب می‌کنند.
http://www.aftab.ir/images/article/break.gif روزنامه سلامت ( www.salamat.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.salamat.ir) )