جاذبه های طبیعی کویر استان قم

[آبجی]

http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/17412420759516237183079159158204214236230.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/1832123977239185488412248722301411474780.jpg)

گرچه طبیعت سبز ، کوه های بلند و قلل سفیدپوش ، سواحل نیلگون و... زیبا و تماشایی است ، اما در کویر نیز مناظر شگفت انگیز و دیدنی های بسیار وجود دارد که در هیچ جای دیگر نمی توان یافت. صحراهای پوشیده از نمک ، تپه های طلایی ، شن های روان ، کوه ها و تپه های خاکی و ... همه از چشم اندازهای بی نظیر کویری است .
منطقه ی وسیع «دشت کویر» از بزرگ ترین و مهم ترین مناطق اکولوژیکی ایران ، از نظر تنوع گونه های حیوانی و گیاهی در جهان کم نظیر است . بخشی از این منطقه از سال 1343 به عنوان پارک ملی اعلام شد . پارک ملی کویر با بیش از 600 هزار هکتار مساحت ، در جنوب شرقی تهران واقع است و قسمتی از آن در استان قم قرار دارد . این پارک ملی نمونه ای تقریباً بکر از طبیعت است که به دلیل داشتن ذخایر با ارزش گیاهی و جانوری و ویژگی های استثنایی ، از میراث طبیعی و ملی کشور به شمار می آید .



http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/11296122911742548682151101451491127198103.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/24241841591791823614177174119582187188146.jpg)

تپه های شن های روان با وزش باد ، همواره در حال تغییر شکل و جابه جایی است. انبوه این شن های روان طلایی همراه با بوته های پراکنده مناظر زیبا و دلفریبی را به وجود می آورد . نسیم صبحگاهی کویر، طلوع خورشید و در هنگام اوج اشعه سرخ فام نور خورشید ، و درعصر که با وزش نسیم ملایم دیگر گرما حس نمی شود و بالاخره آسمان کویر در شب که همه ستارگان با فاصله ای کم در آسمان شفاف گرد هم می آیند، همه و همه از دیدنی ها و مناظر طبیعی ای به شمار می روند که تنها در کویر می توان آنها را دید.


دریاچه نمک




http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/91230130139161245232021581103615693184103197.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/42249210212971921549173672111196216248.jpg)

دریاچه نمک از دیگر جاذبه های طبیعی استان به شمار می رود . این دریاچه بخشی از کویر نمک است که در شرق قم واقع شده و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمک و برداشت آن که از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود، دیدنی است .

دریاچه حوض سلطان




http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/14723997772272161852101971445715619186140165.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/1794072123431218919514321119558231871060.jpg)

دریاچه حوض سلطان که با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع ، به " دریاچه ی قم " ، " دریاچه ی شاهی " و " دریاچه ی ساوه " نیز مشهور است ، در جهت غربی – شرقی در شمال غربی دریاچه نمک و شمال استان قم قراردارد . برخی با توجه به نام ساوه که به آن داده اند، آن دریاچه را به حوض سلطان منتسب کرده اند، از جمله " گوبینو" و " دیولافوآ " در سفرنامه های خود می نویسند احتمالاً این دریاچه ممکن است بخشی از دریای بزرگ ساوه بوده باشد که در روز تولد پیغمبر (ص) خشک شده و این نشانه ای از ظهور پیغمبر اسلام بوده است .
دریاچه حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در ساعات مختلف روز و در فصل های گوناگون ، زیبایی را به نمایش می گذارد. اما مردمان ساکن در روستاهای اطراف سودمندی های آن را نیز در نظر دارند و از آن در بهبود زندگی خود استفاده می نمایند.
در حقیقت دریاچه حوض سلطان شامل دوچاله ی جدا از هم به نام " حوض سلطان " و " حوض مره " است که مجموعه آن بیشتر به نام حوض سلطان معروف شده و کمتر از حوض مره یاد می شود.
آب هایی که به این دریاچه وارد می شود ، دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی ، بی نهایت شور است . هرگاه ورود آب افزایش یابد ، سطح دریاچه گسترش یافته و اراضی پست و شوره زار و باتلاقی پیرامون را با آب صاف می پوشاند و به صورت دریاچه ی بزرگی درمی آید . خاک اطراف به سبب خشک شدن تدریجی دوایر متحدالمرکزی را حول مرکز دریاچه تشکیل می دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش می یابد.
دریاچه حوض سلطان بعد از اسلام تا حدود سده 19 میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوان دیده و برحسب تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور به صورت دریاچه ، باتلاق وکویر در آمده است. از زمان صفویه به بعد نیز ارتباط بین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک به سبب تأسیس سدی در بالای پل دلاک که آب رود قره چای را به دریاچه نمک هدایت می کرد، قطع یا ضعیف شد . در سال 1262 ش ، دو نیمه ی دریاچه حوض سلطان به هم متصل شد و تشکیل دریاچه ی بزرگی را داد . گویند در سال 1299 هـ . ق ، با تخریب سدی که در برابر مسیله رود قرار داشت ، دریاچه هر روز کوچک تر شد. برای آباد کردن زمین های زراعتی ساوه هم سد ساوه را تعمیر و مانع هدر رفتن آب شدند. این امر موجب خشکی باتلاق های اطراف دریاچه و مانع ورود آب به دریاچه حوض سلطان شده است .



غارها


http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/195209591052051064415163389021669188187175.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/30187293185192157135144311806918523148139.jpg)

غار وشنوه : در 60 کیلومتری قم در کوه اردهال چهار غار قرار دارد که در داخل یکی از آنها منبع عظیمی از آب وجود دارد. این آب از شکاف کوه سرازیر می شود و به صورت چشمه فوران می کند . این غار یکی از جاذبه های بسیار دیدنی استان قم به شمار می رود .
غار کـَهـَک : در 30 کیلومتری جنوب قم واقع است و یکی از آثار طبیعی و باستانی استان به شمار می رود .



سایر نقاط دیدنی




http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/90159162251249464856719211213111716130.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/135122209131100205401528922312821230213113.jpg)

شهر کَهـَک؛ این شهر از سه سمت مشرف به ارتفاعات است و دره زیدان در شرق آن قرار دارد از این رو دارای آب و هوایی معتدل و است . حضور امامزاده زینب خاتون ( ع ) ، خانه ملاصدرا و غار معروف کهک عامل مهمی برای جذب گردشگران به این منطقه است .



http://www.tebyan.net/image/big/1383/12/25524821914812021025311422310116612623018247103.jp g (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1383/12/233178124145198601576212623262554516247.jpg)

روستای وشنوه ؛روستایی ییلاقی که یکی از زیباترین روستاهای ایران به شمار می رود و فندق آن از شهرت خاصی برخوردار است.
روستای نایه ؛ این روستای ییلاقی در بخش خلجستان از دیگر روستاهای دیدنی استان قم و ایران محسوب می شود.
روستای جمیزقان ؛در بخش خلجستان در 65 کیلومتری شمال غرب شهر قم در دره ای قرار دارد . رودخانه " وزوا" از جنوب آن می گذرد وجود رودخانه ، کوه ها ، گردنه ، چشمه و پوشش گیاهی مناسب و داشتن آب و هوایی معتدل و خشک از خصوصیات جالب توجه این روستا به شمار می رود.
روستای اَوِل؛ از روستاهای ییلاقی با درختان خرم و آب وهوای مطبوع است که یکی از فضاهای طبیعی دلنشین را شکل می دهد.

منبع : سیمای میراث فرهنگی استان قم
گردآوری : مدیریت میراث فرهنگی استان قم

[آبجی]

غار وشنوه در 60 کیلومتری قم و در کوهستان اردهال واقع شده است. این غار از جذابیت های جهانگردی جالب توجهی برخوردار است.


در کوهستان اردهال چهار غار یا چاله شناخته شده است که در داخل یکی از آن ها منبع عظیمی از آب وجود دارد. این آب از شکاف های کوه سرازیر می شود و جا به جا نیز به صورت چشمه فوران می کند.
istta.ir

سد کبار - قم

آدرس: 25 کیلومتری جنوب قم مکان: تاریـخی
بنای سد کبار به قرن های هفتم و هشتم هجری قمری و دوره ایلخانی نسبت داده می شود. این سد در25 کیلومتری جنوب قم، بر روی رودخانه کبار قرار گرفته است.


سد کبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است که درازای تاج آن به 55 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه به 24 متر می رسد. ضخامت دیواره سد در پایین 10 و در بالا حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ های تراشیده، لاشه سنگ و ملات ساروج است. این سد دارای یک برج آب گیر است که آب از طریق آن به قسمت زیر آن منتقل می شود.
istta.ir



ابهررود - قم

مکان: طبـیـعی تفریـحی
رود شور یا ابهررود از کوه های سلطانیه قزوین سرچشمه گرفته و از به هم پیوستن دو رودخانه خزررود و ابهررود و برخی از رودهای کوچک فرعی دیگر تشکیل می ‌شود


و با جهت کلی شمال باختری به جنوب خاوری از 6 کیلومتری جنوب باختری حسن آباد (مرکز بخش فشاپویه) گذشته و بر شوره‌ زار خاور حوضی سلطان جذب می ‌گردد و پس از آبیاری ابهر، قزوین، ساوجبلاغ و تهران به رودخانه کرج می پیوندد. این رودخانه به دلیل داشتن نمک در پایین دست، برای کشاورزی مناسب نیست ولی شاخه هایی از آن از امکانات گردشگاهی برخوردار است.
istta.ir


غارکهک - قم

آدرس: 30 کیلومتری جنوب قم مکان: تاریـخی طبـیـعی
غار کهک که از آثار طبیعی و باستانی استان قم محسوب می شود، یکی از زیباترین غارهای این استان است.


این غار در30 کیلومتری جنوب قم واقع شده و شگفتی های خاصی از زیبایی های طبیعی و تاریخی منطقه را به نمایش گذاشته است.
istta.ir

مسجد جامع - قم

مکان: مـذهبـی تاریـخی
در گوشه ای از شهر مقدس قم در لا به لای کوچه های تنگ و باریک جنوب قم که قبلا مرکز این شهر بوده است, از دور گنبد آجری عظیم توجه انسان را به خود جلب می کند که نمایان گر مسجدی با عظمت و قدیمی است.


مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و دوره بوده و دارای مقصوره و گنبدی باستانی و ایوانی قدیمی با دو گوشواره و سه شبستان و زیرزمین و ایوان و صحن و سردر ورودی است. این مسجد به بیان مرحوم صنیع الدوله در کتاب مرات البلدان در نیمه دوم قرن سوم ساخته شده است. مسجد جامع قم از بناهای قدیمی شهراست که بانی آن معلوم نیست اما در کتاب گنجینه آثار قم آمده است که بانی این مسجد و مدرسه روبه روی آن که جانی خان نام دارد سلطان جانی خان پادشاه تا تار ترکستان است و تاریخ بنای آن هم سال 755 بوده است.
istta.ir

مسجد اعظم - قم

مکان: مـذهبـی تاریـخی
مسجد اعظم در جبهه غربی آستانه مقدس حضرت معصومه (س) به سعی و اهتمام آیت الله بروجردی در سال 1374 هجری قمری توسط استاد حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شده است.


این مسجد که به جهت عظمت و بزرگی، مسجد اعظم نام گرفته، در زمره مساجد سه ایوانی بوده و شبستان گنبددار آن که سراسر مزین به کاشی های معرق است, درضلع جنوبی صحن واقع شده و از طریق مسیرهای جانبی به دو شبستان ستون دار شرق و غرب مرتبط است.
istta.ir

آرامگاه علی بن بابویه قمی - قم

آدرس: خیابان ارم مکان: تاریـخی
گنبد ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق در کنار خاوری قبرستان قدیمی بابلان و هم اکنون در خاور خیابان ارم و در مقابل مقابر الشیوخ (شیخان) واقع شده است.


دارای قبه، بقعه، ایوان و صحنی مشتمل بر سه حجره است. برفراز بقعه، گنبدی از آثار صفویه قرار دارد که بیش تر از نیم قرن قبل تجدید بنا شده و با کاشی های دوالی فیروزه فامی آراسته شده است. در مواضع مختلف آن با کاشی های الوانی به خط بنایی در بالا نام جلاله و در وسط، نام محمد و در پایین نام علی نوشته شده است.

istta.ir


ایوان مهدعلیا صفوی - قم

مکان: تاریـخی
ایوان مهدعلیا صفوی از آثار مهد علیا همسر یا مادر سلیمان صفوی است که در سال 1129 بنا شده است.


این ایوان به دهانه 11 و درازا 12 و ارتفاع 14 متر با جلا و جرزهای آجری و محرابی زیبا آراسته به گچ بری و کتیبه ای کمربندی و پوشش رسمی بندی در سه قسمت با 9 غرفه با چندین درگاه از طرفین به دو شبستان خاوری و باختری مرتبط است. این ایوان زیبا به لحاظ قدمت ومعماری از ارزش های جهانگردی برخوردار است.
istta.ir

مسجد پنجه علی - قم

مکان: تاریـخی مـذهبـی
بنای مسجد پنجه علی در محله ای به همین نام (منشعب از تکیه چهار مردان) واقع شده و به جهت وجود قطعه سنگی که تصویر دستی برآن حک شده، به این نام خوانده شده است.

با توجه به قطعات کتیبه های موجود؛ بنای آن تجدید و کتیبه هایی نیز برآن اضافه شده است. درجدار باختری فضای گنبددار مسجد، طاقچه ای وجود دارد که با کاشی های رنگی ساخته شده و در وسط آن، قطعه سنگ خاکستری با نقش فرو رفته دست انسان قرار گرفته است.
istta.ir

مسجد فیض - قم

آدرس: میدان کهنه مکان: تاریـخی مـذهبـی
بنای مسجد فیض در گوشه شمال خاوری میدان کهنه و در محوطه ای به درازا و پهنای 21×21 متر مرکب از ده چشمه طاق بر فراز چهار ستون سنگی مضلع ساخته شده و بعدها گسترش پیدا کرده است.


بخش باختری مسجد؛ متصل به مناره قدیمی به ارتفاع 25 متر و قطر 3/5 متر است که در سال 1191 هجری قمری بازسازی شده است. به نوشته فیض این همان مناره ای است که به سال 291 هجری قمری در دوره حکومت یحیی بن اسحاق ساخته شده است. با توجه به مدارک و اسناد موجود ظاهرا این منار در دوره تیموری وجود داشته است.
istta.ir

آرامگاه محمد شاه - قم

مکان: تاریـخی
آرامگاه محمدشاه قاجار در ضلع باختری صحن عتیق، در ورودی مسجد بالاسر واقع شده است.


تزیینات داخلی این گنبد مجموعه ای از گچ بری و آیینه کاری است. لوح مرمر مرقد از نظر حجاری نفیس می باشد.

آرامگاه فتحعلی شاه - قم

مکان: تاریـخی
فتحعلی شاه یکی از شاهان دوره قاجار است که پس از آقامحمد خان، شاه ایران شد.


وی در زمان حیات خود در قسمت شمالی صحن عتیق مقبره ای را تزیین نمود که هم اکنون در همان جا به خاک سپرده شده است. این مقبره در اصل از آثار بیگم صفوی است و قاعده گنبد مقبره، هشت ضلعی نامنظم است. در سال 1280 هجری قمری در دوره ناصرالدین شاه، تزیینات آیینه کاری آن به گچ بری تبدیل شده است. ازاره آن از سنگ مرمر بوده و لوحه مرمر با زمینه طلاکوب که تاریخچه زندگی فتحعلی شاه بر آن نوشته شده، بر روی سپر صفه نصب شده است.
istta.ir

مقبره خدیجه خاتون - قم

آدرس: سر راه قم به سراچه مکان: تاریـخی
مقبره خدیجه خاتون از بناهای قرن هفتم و هشتم هجری قمری است. این بنا بر سر راه قم به سراچه، در یک کیلومتری شرق امام زاده طیب و طاهر واقع شده است.


بقعه، بنایی هشت ضلعی از داخل و خارج است که در هر ضلع، صفه ای محرابی با دهانه یک متر و ارتفاع سه متر ساخته شده است. تمام دیوار بقعه سفیدکاری و خالی از تزیینات هنری کاشی و گچ بری می باشد. در این بقعه، از آثار قدیم سه قطعه لوح کاشی روی مرقد باقی مانده که به نظر می رسد به قرن هفتم و هشتم هجری قمری تعلق داشته باشند. گفته می شود که در این بقعه، دو مرد و پنج زن از نوادگان امام کاظم (ع) مدفون هستند.
istta.ir


آرامگاه مستوفی - قم

مکان: تاریـخی
آرامگاه مستوفی که در ضلع شمال خاوری صحن عتیق قرار گرفته، به پدر یکی از رجال مشهور عهد قاجار(مستوفی الممالک) تعلق دارد.


ساخت اصل بنای آرامگاه، به شاه بیگم صفوی منسوب است که در سال 1345 هجری قمری از طرف فتحعلی شاه قاجار تعمیر و ایوان آن نیز تزیین شده است. گچ بری این آرامگاه به صورتی بسیار نفیس انجام گرفته است
istta.ir

تیمچه بزرگ - قم

مکان: تاریـخی فرهنگی
تیمچه بزرگ قم (بازار) یکی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می آید که در نزدیکی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه (س) واقع شده است.


معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی( هنرمند و معمار مشهورآن دوره) صورت گرفته است. بنای تیمچه بزرگ قم از دو طبقه با پوشش طاق و گنبد تشکیل شده است که طبقه پایینی دارای 20 حجره و طبقه بالایی آن دارای12 غرفه با ارسی های زیبا است. زوایای بالای حجره ها وپاطاق پوشش چشمه شمالی بنای تیمچه مقرنس گچی دارد. وجه تسمیه این بنا به « بزرگ » به جهت دو تیمچه کوچک تر قم بوده که در جریان تعریض خیابان از بین رفته اند.

istta.ir



مقبره شاه زاده ناصر - قم


آدرس: خیابان آذر مکان: تاریـخی


مقبره شاه زاده ناصر از آثار قرن دوازدهم یا اواخر دوره صفویه است وهم زمان با ایوان مسجد امام بنا شده است.



این بقعه در خیابان آذر رو به روی در ورودی مسجد امام واقع شده است و درگذشته نیز به نام بقعه احمد بن اسحق نامیده می شد و به استناد همین تسمیه، احتمال دارد که احمد بن اسحق موسوی در این بقعه مدفون شده باشد چرا که احمد بن اسحق اشعری در سر پل ذهاب مدفون است.

دلیل انتساب این بقعه به نام احمد بن اسحق اشعری در بین مردم آن بود که وی مسجدی را به امر حضرت امام حسن عسگری بنا نمود و پس از ساخت مسجد امام حسن عسگری این بقعه را جهت مدفن خویش بنا نهاد ولی هنگام مراجعت از سامرا در سرپل ذهاب وفات یافت و در همان جا دفن شد و چون این بقعه بدون استفاده در حال خراب شدن بود، لذا درآن مدرسه ای بنا شد و این بقعه نیز جزو حجره های این مدرسه درآمد.
istta.ir

باغ گنبد سبز - قم


آدرس: خیابان چهار مردان مکان: تاریـخی


در انتهای خیابان چهار مردان قم، جنب گلزار شهدا و در بخش خاوری شهر، درون باغی کوچک موسوم به باغ گنبد سبز، سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است.



این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان معروف می باشند.با توجه به کتیبه های تاریخی موجود، دو گنبد از این مجموعه محل دفن خاندان فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است. کتیبه گنبد سوم از بین رفته است وتاریخ و صاحب آن معلوم نیست اما با توجه به مدارک مختلف، این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط می شود. مردم قم، این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن سعد، سعید و مسعود از بزرگان عرب های اشعری و احیاکنندگان قم در دوره اسلامی می دانند. بر اساس کتیبه تاریخی موجود، این سه گنبد، مدفن خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص گمنام دیگری است.
istta.ir





مقبره شیخ ابا صلت - قم


مکان: تاریـخی


بنای بقعه شیخ اباصلت که بر اساس نوشته های موجود به قرن های دوازدهم و سیزدهم نسبت داده می شود، به شکل آجری و ساده است



که در گوشه ای از یک محوطه وسیع برپا شده است. بقعه شیخ اباصلت در شمال خاوری قم و متصل به دروازه سابق ری قرار دارد. البته گفته می شود این مکان محل دفن یکی از دانشمندان قم در قرن های نخست هجری بوده است. نمای درون بنا با بلندی 8 متر چهار گوشه با گنبد قوسی آجری و سردری مرتفع در جانب خاوراست.
istta.ir
مقبره شاه سلیمان و شاه سلطان حسین - قم


مکان: تاریـخی
شاه سلیمان در بقعه ای واقع در جنوب باختری بقعه شاه عباس دوم به خاک سپرده شده است.


صندوق قبر شاه سلیمان در میان بقعه ای قرار دارد که در کنار آن سنگ قبری با خطوط و نقوش ظریف وجود دارد که پیش تر در راه رو میان دو صحن آستانه بوده است.جسد شاه سلطان حسین نیز در راه رو ورودی همین بقعه در خاور بنا - که با خود بقعه از نظر تزیین همانند و یکسان می باشد مدفون شده است. در بقعه مدفن شاه سلطان حسین بالای کتیبه سراسری گچ بری شده کتیبه دیگری به خط نستعلیق و برروی کاشی دیده می شود. این کتیبه در سال 1376 هجری قمری در جانب خارجی همین بقعه بر سر در ورودی نصب بوده و پس از تغییرات صحن زنانه و تبدیل آن به مسجد موزه با تکمیل و تعمیر کامل قطعات شکسته و فرسوده آن، به این جا منتقل شده است و مرکب از دو قسمت می باشد.
istta.ir


مقبره شاه عباس دوم - قم


مکان: تاریـخی
شاه عباس دوم ( از شاهان دوره صفویه) در زاویه جنوب باختری حرم در بقعه ای باشکوه به بلندی 12 و درازا و پهنای 8 متر به خاک سپرده شده است.

این مقبره از لحاظ معماری و به کارگیری سنگ های مرمر جلوه جالب و زیبایی دارد. قبر شاه عباس در میان بقعه ای قرار گرفته که صندوق مسی روی آن را به موزه آستانه منتقل ساخته اند و پایه آن که مرکب از چند قطعه مرمر سفید به بلندی چند سانتی متر می باشد، هم اکنون باقی است. این بقعه دوازده ضلعی است که چهار ضلع آن درگاه ورود به حرم و مسجد موزه می باشد و دو رواق در جنوب و باختر حرم و صفه هایی به بلندی3 دهانه و پهنای 2 در 060/0 متر هشت ضلع دیگرهستند.در حین تغییرات چند سال پیش، چندین سنگ قبر بزرگ از زیر خاک بقعه نمایان شد که دو تای آن به قرن دهم مربوط می شد. تاریخ این سنگ قبرها، مربوط به روز چهاردهم ذی القعده سال 941 و سال 949 هجری قمری است.
istta.ir







تپه قلعه مبارک‌آباد - قم

آدرس: دهستان قنوات مکان: تاریـخی
تپه قلعه مبارک آباد در بخش مرکزی دهستان قنوات و حدود 200متری روستای مبارک آباد و خاور قم درسمت راست جاده قم سراجه واقع و فاصله آن تا شهرستان قم 6 کیلومتر است.

با توجه به آثار به دست آمده قدمت این تپه به دوران ساسانیان می رسد. هم چنین برروی سطح تپه تکه سفال هایی مربوط به قرون 7،4 هجری و قطعات شکسته وناقص آجرهایی باضخامت 4 سانتی متر ویک نمونه به عرض 10 سانتی متر وضخامت 3 سانتی متر وبه شکل مستطیل دیده شده است.
istta.ir

[آبجی]

قره تپه قمرود

در كتاب بررسي هاي باستان شناسي قمرود نوشته مير عابدين كابلي آمده است : منطقه مورد بررسي قمرود درشمال شرقي شهر قم واقع شده و از دهستان ها ي بخش مركزي شهرستان قم محسوب مي شود. مركز آن روستاي قمرود است كه در 20 كيلومتري شهر قم واقع وازطريق جاده ي آسفالته با شهر ارتباط مي يابد . منطقه شامل دو بخش است كه به وسيله رودخانه قمرود يا اناربار به دو بخش تقسيم شده است . عموماً ساحل راست يا بخش شرقي را قمرود و بخش غربي را البرز مي نامند . در شمال منطقه مورد بررسي، رودخانه ساوه جريان دارد كه از غرب وارد دشت قمرود مي شود. در شمال شرق روستاي ملك آباد ، دو رودخانه قم وساوه به هم متصل شده و رودخانه مسيله را به وجود مي آورند. رودخانه قم فصلي است ولي ساوه اندك آبي دارد كه درفصل تابستان حداكثر تا زير پل اتوبان تهران – قم مي رسد.
گروه باستان شناسي قمرود درسال 1367 نخستين گام را براي شناسايي منطقه برداشت . اين برنامه در پنج سال در طي فصل پاييز يا بهار صورت گرفت ومنجر به شناسايي 93 اثر فرهنگي شد كه كهن ترين آنها به دوره فرا پارينه سنگي وجديدترينشان به عصر قاجار تعلق دارد . اين آثار درمجموع عبارت اند از تپه ها، محوطه ها، قلعه ها ، كاروانسراها ، پل ها ، بندها و ميل ها.
هرچند محوطه ها وآثار شناسايي شده در كل منطقه پراكنده است، ولي به دليل موقعيت خاص جغراقيايي تمام منطقه درهمه دوره ها به طور يكسان ، مسكون نبوده است . درهمين بررسي ، گروه باستان شناسي توانست وضعيت محيط زيستي اين بخش از سرزمين ايران را در طي حدود دوازده هزار سال روشن سازد. بر اين اساس دردوره پارينه سنگي پاياني ، منطقه البرز اگر نگوييم منطقه اي سكونتگاهي ، لااقل مي توان ادعا كرد محل تردد مردمان بوده است . اين امر به دور از ذهنيت هم نيست ،چون كناره ساوه رود جگن زار، همراه با درختان گز و ديگر درختچه هاي وحشي است. وجود آب و موقعيت طبيعي ، زيستگاه مناسبي برا ي آبشخور حيوانات است . امروزه نيز به دليل وجود حيوانات شكاري ، منطقه شكارگاه تا اندازه اي تحت حفاظت است .
قمرود در دوران تاريخي مجدداً به وضعيت پيشين بر مي گردد . اين بارهم منطقه البرز طرف توجه قرار گرفته و جمعيت زيادي در آن مستقر مي شود، ولي از اواخر دوره ساساني نخستين حركت ها براي استقرار دوباره در سمت شرق آغاز مي شود و روي قره تپه استقراري كم رنگ شكل مي يابد . در دوره اسلامي اين حركت به نحو چشمگيري سرعت مي گيرد و در قرون اوليه اسلامي جمعيت بالايي را پذيرا مي شود، ولي از آن سو منطقه البرز به مرور خالي از جمعيت و كل آن منطقه شامل فقط دو روستاي كوچك شده است .
البته اين جمعيت وجنبش ديري نمي پايد، زيرا باز هم رودخانه قم با طغيان شديد هر آنچه را كه هست به ويراني مي كشاند. ولي مسلماً دشت خالي از جمعيت نيست، چون با چند قلعه و محوطه از اين زمان ، يعني دوره صفوي روبه رو هستيم و سرانجام مي بينيم كه دردوره قاجاريه ، قمرود مجدداً رو به آباداني نهاده است و امروزه هم يك قطب كشاورزي با اهميت تلقي مي شود.
اما منطقه البرز از اواخر دوره ساساني به بعد ديگر آباداني و ترقي به خود نديد و امروزه نيز فقط حاشيه غربي قمرود و اندكي از حاشيه جنوبي ساوه رود ادامه حيات مي دهد و كشاورزي در آن رونق دارد، ضمن اين كه دامداري نيز دراين بخش تا اندازه اي درخور توجه است .

[آبجی]

تپه صرم

تپه صرم درحدود 15 كيلومتري جنوب شرقي جاده كاشان در بخش كهك حد فاصل ميان راه روستاي خورآباد وصرم قراردارد. اين تپه پشته اي طبيعي از رسوبات شني به طول 192، عرض 115 و ارتفاع 60/5 متر است كه نزديك محوطه استقراري شمشيرگاه قرار دارد. با دريافت گزارش هاي مردمي در سال 1375 مبني برتخريب بخشي از تپه توسط بولدوزر راه سازي ، توسط ميراث فرهنگي استان ، عمليا ت راه سازي متوقف شد. در سال 1376 عملياتگمانه (چاهي كه براي آزمايش قنات حفر مي كنند ) زني جهت مشخص نمودن وضعيت تپه و تعيين حريم آن آغاز گرديد و تپه درسال 1378 در فهرست آثارملي كشور به ثبت رسيد.
به علت حفاري هاي غير مجاز درسال 1379 و به منظور نجات دادن بخشي از اشيا از خطر سرقت ، طرح حفا ري درسال1380 به تصويب ودر تاريخ 29/11/80 به مدت 26 روز فصل اول كاوش در تپه صرم توسط هيات باستان شناسي به سرپرستي "خسرو پور بخشده " به انجام رسيد.
در اين كاوش پنج كارگاه به ابعاد 5×5 متر در مركز و چهار جهت اصلي تپه ايجاد و در ادامه به گورهاي زيادي برخورد شد. اين گورها داراي ساخت وساز خشتي به صورت توده هايي گاه انبوه است و تدقين در اطراف اين توده ها انجام شده است . در اطراف متوفي تعداد زياد ي اشيا ي سفالي، مفرغي و گاه آهني يافت شد كه در حقيقت براساس اعتقاد اين مردمان به دنياي پس از مرگ صورت مي گرفت . براي دفن اجساد از لحاظ نوع تدفين يا جهت آن، وضعيت خاصي مشاهد ه نشد.
اشياي به دست آمده در اين تپه داراي تنوع خاصي است ؛ ظروف سفالي خاكستري رنگ لوله دار،لاوك ها (ظرف چوبين بزرگ و مدّور داراي لبه اي كوتاه ) ، ليوان ها ، فنجان ها و خمره ها و... اشياي فلزي مفرغي چون سرپيكان ، خنجر ، زيورآلات ، دستبند وحلقه از جمله اشياي ارزشمند اين تپه است .
گورستان تاريخي تپه صرم با قدمت 3500 – 3200 سال از مهمترين محوطه هاي عصر آهن ايران و فرهنگ سفال خاكستري ايران مركزي است .
ساروج : مخلوطي است از آهك و خاكستر يا ريگ كه در آب به مرور جذب انيدريد كربنيك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پايدار است در مي آيد و از آن در جهت ساختن بنا استفاده مي كنند.

[آبجی]

وسعت کویر مسيله بيش ازده هزار هکتار می باشد ودرحال حاضر قسمتهای عمده آن پوشيده ازدرختان گز وتاغ می باشد ودرحقيقت يکی ازمراکز کويری جنگلی ايران محسوب می شوند بدليل ارتفاع پايين دشت مذکور ( حدود 800 متر ازسطح دريا) ازساير نقاط اطراف شيب ملايم دشتها وارتفاعات شهرقم واراضی شمالی دشت مذکور به طرف دشت می باشد همچنين درياچه نمک و کویر مسيله مصب دو رودخانه مهم مرکزی ايران يعنی رودخانه قمرود ( اناربار) ورودخانه قره چای می باشد.درروزگار نه چندان دور حدود 50 سال پيش دشت مذکور دارای يکی ازبهترين مراتع استپی ودشتی بوده به گونه ای که محل چرای اسبهای دولتی درآن زمان بوده ونيز رمه های بزرگ گوسفند وشتر دردشت مذکور به چرا پرداخته اند علاوه برمراتع خوب درسالهای گذشته دشت مسيله يکی ازبزرگترين توليد کنندگان غلات (گندم ، جو و...) دربخش مرکزی ايران بوده است.

ازنظر زيستگاهی دشت مسيله ازقديم الايام زيستگاه آهو وجبير وگوره خر آسيايی وايرانی بوده است اما درحال حاضر به علت شکار بی رويه ازبين رفتن زيستگاه ها ، تعداد اينگونه حيوانات بسيار کم ونادر است اما قابليت زيستگاهی منطقه جهت حيوانات ذکر شده همچنان به قوت خود باقی است. منطقه کویر مسيله می تواند زيستگاه مناسبی برای هوبره که ازپرندگان حمايت شده وکمياب است ( خصوصا" درفصل زمستان) باشد ودرفصل پائيز وزمستان درآبگيرهای دشت انواع پرندگان مهاجر ازقبيل انواع مرغابی وحشی ، اردک ، غاز، فلامينگو ، بازهای شکاری وباقرقره و... ديده می شود درسال گذشته يک گله هفت تايی گورخر ايرانی درکنار درياچه حوض سلطان مشاهده شده است. وهمچنين مار، روباه وخرگوش نيز درمنطقه وجود دارد. مسيله وکوير قم دوزيسگاه استان وبخشی ازپارک ملی کوير است که مورد حفاظت قرار می گيرد وجود گونه های نادر جانوری نظير هوبره ، آهو، امکان زيست جانوری مانند يوزپلنگ به اهميت حفاظت وحراست اين منطقه می افزايد افزون براينکه زيستگاههای زيبای موجود دراستان وجود سگ آبی ، انواع پرندگان ومهاجرت انواع غازها، اردکها وپرندگان به اطراف درياچه حوض سلطان ودرياچه نمک وآشيانه سازی دراطراف مسيل رود قم درنمای زيست بومهای استان بسيار موثر است.
نقاط دیدنی کویر مسیله آفتاب
راه‌هاى ارتباطى تهران به قم: راه شوسهٔ کنونى تهران - قم در سال ۱۸۸۳ ميلادى توسط اتابک ساخته شد و انگيزهٔ پى‌ريزى آن پيدايش درياچهٔ حوض سلطان بود. در مسير اين راه ارتباطى، پل‌هاى تاريخى و کاروان‌سراهايى قرار داشت که به مرور زمان يا تخريب شد يا به کلى از ميان رفتند. از قم‌رود به سوى شمال شرقى و به موازات درهٔ قم‌رود، «پل دلاک» قرار داشت که پس از اتصال قم‌رود به قره‌چاى ايجاد شد و منزل اول نيز به نام پل‌ دلاک بود. اين پل ۱۶ دهنه داشت که چند دهنه آن ويران شده است. بناى پل از آجر و مربوط به دورهٔ‌ صفويه است و براى برقرارى ارتباط ميان قم و مشهد ساخته شده بود. يک راه قديمى از پل دلاک به طور مستقيم از حاشيهٔ غربى مسيله به سوى ورامين و گرمسار مى‌رود. نام پل برگرفته از اسم يکى از شخصيت‌هاى دورهٔ صفوى است. در شمال اين پل، دو ساختمان ويرانه قرار دارد که سابقاً اقامتگاه کاروا‌ن‌ها بود، اوّلى از خشت و گل و شبيه به کاروان‌سراست و دومى از آجر بنا شده و مانند قلعه است. از پل دلاک به سمت شمال، يک راه ارتباطى از بلندى‌هاى باقرآباد مى‌‌گذشت و با عبور از ميان چال سلطان، به منزل دوم که کاروان‌سراى حوض نام داشت مى‌رسيد. کاروان‌سراى حوض، قلعه‌اى محکم دارد و از آجر بنا شده و در زمان گذشته چند رشته قنات و آب‌‌انبار بزرگ آن را پر مى‌کرد. کاروان‌سراى حوض چندين بار تعمير شده و هم اينک مسکونى است.
کاروان‌سراى دير: در مسير راه تهران به قم، پس از حسن‌آباد، راهى به سمت چپ جدا مى‌شود که به بند على‌‌خان و ورامين مى‌رود. اين راه در جهت شمال غربى به جنوب شرقى و در شمال رودشور قرار دارد.
۱۲ کيلومتر پيش از بند على‌خان راهى ديگر از جنوب به شمال آن را قطع مى‌کند. اگر راه را به سوى جنوب دنبال کنيم به کاروان‌سراى دير مى‌رسيم و امتداد آن به طرف شمال از طريق دولت‌آباد به ورامين مى رسد؛ اين همان راه قديمى ساسانى است که اصفهان را به رى وصل مى‌کرد.
کاروان‌سراى کنونى دير روى ويرانه‌هاى ديرالجص يا دير گجين يا دير کردشير که در تاريخ معروف است، ساخته شده است، ظاهر ساختمان قديمى به نظر نمى‌رسد. در کناره‌هاى دروازه ورودى کاروان‌سرا، دو برج دو طبقه قرار دارد. داخل اين بنا، حياطى بزرگ است با اتاق‌هاى کوچک که يک در دارد و بدون پنجره است؛ اتاق‌ها روى سکويى قرار دارند، جرزهاى آن آجرى و سقف آن‌ها ضربى است. وسط بدنه‌ها در سه سمت حياط ايوان‌هايى بزرگ شبيه ايوان‌هاى داخل مسجد قرار دارد که معلوم نيست به چه منظور ساخته شده‌‌اند.
کاروان‌سراى حوض: اين کاروان‌سرا از اقامت‌گاه‌هاى بين راهى مسير تهران - قم محسوب مى‌شد که علاوه بر کاروان‌سرا، قلعهٔ محکمى نيز در آنجا قرار داشت. در شمال کاروان‌سرا، بقاياى قلعه ديگرى که از گل ساخته شده است، وجود دارد.
مجموعهٔ کاروان‌سرا، قلعهٔ اربابى و قلعهٔ روستايى به نام حوض، درگذشته به دليل آمد و شد زياد بين تهران - قم و اصفهان از رونق بسيار برخوردار بود. امروزه کاروان‌سرا و قلعهٔ حوض به علت اينکه در محل خروج از مسير راه اصلى قرار دارد، کارکرد سابق خود را از دست داده است.
کاروان‌سراى پل دلاک: اين کاروان‌سرا نزديک پلى که روى رودخانه قره‌چاى در محل اتصال آن به قم‌رود ساخته شده است قرار دارد، از جندق به سوى شمال در ۳۵ کيلومترى منطقه، نخستين‌ کاروان‌سرا ديده مى‌شود که خرابه‌هاى آب‌انبار آن هنوز باقى است.
راه‌هاى قديمى و پل‌ها: راه‌ها و پل‌هاى قديمى اين منطقه، عموماً از سه دورهٔ تاريخى بر جاى مانده‌اند. هر چند که بيش‌تر اين راه‌‌ها در دوره‌هاى بعدى روى همان مسيرهاى قبلى بازسازى و مرمت شده‌اند، اما هنوز شواهد و نشانه‌‌هاى بارز اين راه‌ها بر جاى مانده است.
قديمى‌ترين نشانه‌هاى برجاى مانده از راه‌هاى گذشته، راه‌ها و پل‌هاى متعلق به دورهٔ ساسانى است. اين‌ها، راه‌هايى بوده‌اند که اصفهان را به رى وصل مى‌کردند.

از بقاياى راه ساسانى بر جاى مانده در اين ناحيه، راهى است که از جنوب حوض سلطان - بين دلاک و محمدآباد کاج - مى‌گذشته است. اين راه، با پلى که روى رودخانهٔ‌ مسيله در دورهٔ ساسانى ساخته شده بود، از راه‌هاى مهم ارتباطى ميان رى و اصفهان محسوب مى‌شد. بقاياى پل مزبور که به پل شکسته معروف است در نزديکى روستاى کاج هنوز باقى است. ادامه اين راه در شمال، از سنگ ساخته شده و به نام سد معروف است و از زمين‌هاى اطراف، دو تا سه متر بلندتر است و ظاهراً سنگ‌فرش بوده است.

پل دلاک نيز که روى رودخانه قره‌چاى بنا شده، داراى ۱۶ دهانه است و بقاياى آن هنوز در اين محل پابرجاست. بناى اين پل را به دورهٔ صفوى نسبت مى‌دهند که گويا عمدتاً براى برقرارى ارتباط ميان قم و مشهد ساخته شد.

يک راه قديمى ديگر که در شمال سياه کوه هنوز نشانه‌هاى آن بر جا است، سنگ‌فرشى گسترده است به عرض ۶ تا ۱۰ متر که در زمان خود، از خطوط ارتباطى مهم ميان اصفهان و سواحل درياى مازندران بوده است و آن را به دورهٔ صفوى يا اوايل قاجار نسبت مى‌دهند.

[آبجی]

دریاچه نمک حوض سلطان در 40 کیلومتری شمال شهرستان قم و 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد .اين درياچه که به درياچه ساوه قم ودرياچه شاهی هم معروف است به مساحت تقريبی 240 کيلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال ان قرار دارد وسعت وشکل درياچه متناسب باورود آب وميزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگی وذوب برف های ارتفاعات اطراف چون برميزان آب ورودی افزوده می شود ، وسعت آن زياد ودرغيرازاين ايام وسعت آن کاهش می يابد . بدين ترتيب سطح آب درياچه پيوسته درنوسان است.

درموقع پرآبی سطح درياچه گسترش می يابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پيرامون را می پوشاند ودرياچه بزرگی به طول 18 وعرض 16 کيلومتر تشکيل می دهد که به نام درياچه حوض سلطان يا کويرنمک مشهور است. رودهای متعددی به اين درياچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می کنند.
حوض سلطان در سال 1883 میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد
راههای ورود به منطقه : در 35 کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه میرسد . درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می گیرد .

[آبجی]

نگاهي کوتاه به استان قم
قم از مناطق جهانگردي زيارتي و مذهبي مهم ايران بوده و يكي از قطب هاي بزرگ توسعه توريسم مذهبي كشور به شمار مي آيد. جريان فرهنگ ديني و مذهبي، شهر قم را به يكي از بزرگ ترين مراكز آموزش علوم ديني و آيين هاي مذهبي تبديل كرده كه در دهه هاي اخير نقش بسيار ممتازي در فرآيند تحولات ديني، مذهبي، سياسي و اجتماعي ايران بر عهده داشته است. تعليم و تربيت مروجين، عالمان و انديشمندان علوم ديني و به تبع آن تاثير فراوان بر نظام فرهنگي كشور از تاثيرهاي فرهنگي بسيار مهم اين خطه از ايران اسلامي است. در اين منطقه؛ مراسم اعياد و سوگواري هاي ديني و مذهبي با شكوه فراواني برگزار مي شوند.
مکان هاي ديدني و تاريخي
شهرستان قم داراي ديدني هاي مذهبي, طبيعي و تاريخي زيادي است كه اهميت بناهاي مذهبي؛ اين منطقه را به يكي از قطب هاي گردشگري مذهبي ايران تبديل كرده است. آستانه مقدس حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمكران در شهرستان قم؛ مهم ترين بناي تاريخي – مذهبي منطقه به شمار مي آيند كه همواره پذيراي بازديد کنندگان انبوه خود هستند. درميان منابع طبيعي قم، درياچه نمک و درياچه حوض سلطان از اهميت به سزايي برخوردارند و جزو گردشگاه هاي شهرستان قم به شمارمي آيند. غار وشنوه و غار كهک نيز از ديگر جاذبه هاي طبيعي اين شهرستان است که در کنار آثار متعدد تاريخي و مذهبي شهرستان قم، از مکان هاي ديدني منطقه به شمار مي آيند. شهرستان قم به علت وجود آثار تاريخي و مذهبي متعدد، به لحاظ گردشگري مذهبي داراي پتانسيل و جايگاه ويژه اي است.
صنايع و معادن
صنايع شهرستان قم؛ به دو دسته صنايع دستي و صنايع ماشيني تقسيم مي شود. قالي بافي به خصوص فرش هاي ابريشمي، منبت كاري، درودگري وآجر پزي از جمله صنايع دستي رايج قم هستند. در اين ميان منبت كاري و قالي بافي داراي اهميت به سزايي هستند. صنايع كاني غير فلزي؛ اساس صنعت قم را تشكيل مي دهند. در حال حاضر بيش از هزار واحد توليدي درقم مشغول توليد گچ، آجر، آهک، سنگ و پودر سنگ هستند که محصولات آن ها علاوه بر تامين نيازهاي شهرستان؛ به ساير نقاط کشور به ويژه تهران صادر مي شود. صنايع غذايي، شيميايي، دارويي، چوبي، فلزي، نساجي و سلولزي نيز در رتبه هاي بعدي قرار گرفته اند. معادن منگنز و نارچ قم با داشتن حدود شش ميليون تن ذخيره، بزرگ ترين معدن منگنز خاورميانه هستند كه در اين ناحيه داير هستند.
کشاورزي و دام داري
كشاورزي در شهرستان قم؛ همراه با باغ داري و دام داري انجام مي شود. هركشاورز علاوه بر كشاورزي در قطعه زميني، به باغ داري يا نگه داري تعدادي گوسفند و بز نيز مي پردازد. کشاورزان اين منطقه آب مورد نياز براي کشاورزي را از رودخانه قم رود و قره چاي تامين مي کنند. فرآورده هاي كشاورزي قم عبارتند از: گندم، جو، پنبه، چغندر قند، ذرت، آفتاب گردان، تره بار و مهم ترين محصولات باغي آن نيز شامل: آلبالو، انار، گيلاس، آلوچه، آلو، هلو، زردآلو، انجير، گردو، فندق، بادام و سنجد بوده كه بعضي به صورت تازه و بعضي به صورت خشكبار صادر مي شود. دام داري از ديرباز در قم رايج بوده است. واحد هاي گوسفند داري و گاوداري صنعتي نيز در قم داير هستند. علاوه بر اين ها پرورش طيور نيز به دو روش سنتي و صنعتي در اين شهرستان رواج دارد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
قم به استناد كتب مختلف تاريخي، يكي از قديمي ترين و كهن ترين شهرهاي صدر اسلام است كه همواره مورد توجه بوده و ايرانيان در زمان هاي مختلف براي عمران و آبادي آن کوشيده اند. قم به خاطر زير بناي تاريخي و قديمي خود يكي از شهرهاي مهم كويري ايران به حساب مي آيد. مؤلف کتاب «اللباب» تاريخ بناي شهر قم را به سال 83 هـ . ق نسبت مي دهد. در اين تاريخ عبدالله بن سعدان، اخوص و اسحاق (از ياران عبدالرحمن ابن محمد بن اشعث) با چيرگي بر رؤساي هفت روستايي که در اين منطقه، در نزديکي يک ديگر قرار داشتند، شهر جديدي را بنا کردند که در آن، روستاهاي قبلي هريک محله اي از شهر جديد به شمار مي آمدند. نام شهر را نيز با استفاده از «کم» که نام حصار اطراف يکي از روستاها بود، قم نهادند.
مشخصات جغرافيايي
مركز شهرستان قم از نظر جغرافيايي بين 50 درجه و 50 دقيقه تا 50 درجه و 56 دقيقه درازاي خاوري و 34 درجه و 35 دقيقه تا 34 درجه و 39 دقيقه پهناي شمالي گسترده شده است. قم در ارتفاع 930 متري از سطح دريا و در 145 كيلومتري جنوب باختري تهران و در مسير راه هاي تهران – اراک و تهران - كاشان قرار دارد. شهرستان قم از شمال به شهرستان هاي ري و ورامين، از شمال باختري به شهرستان ساوه، از خاوربه درياچه نمک و شهرستان گرمسار، از جنوب به شهرستان هاي كاشان و دليجان و از باختر به شهرستان هاي تفرش و آشتيان محدود مي شود. آب و هواي قم به علت مجاورت با ناحيه خشک ايران نسبتا گرم و خشك و بارش سالانه آن به طور متوسط 122 ميلي متر است. راه هاي مناسبي اين شهرستان را به نقاط ديگر متصل مي كند. اين مسيرها عبارتند از: 1- اتوبان قم - تهران به درازاي 145 كيلومتر 2- راه اصلي قم - تهران به سوي شمال 3- مسير قم - كاشان به طول 103 كيلومتر 4- راه اصلي قم - سلفچگان به سوي جنوب باختري به طول 40 كيلومتر و مسير فرعي جنوب باختري به درازاي 52 كيلومتر تا روستاي نيزار قم، دليجان و اصفهان.
مناطق تاريخي
کاروانسراي پاسگان قرن سيزدهم - مجموعه بناهاي چهل اختران نه و يازده و سيزده هجري- قصر دختر ساساني - ايوان مسجد امام حسن عسگري (ع)صفويه - مسجد صرم صفويه- کاروانسراي صدرآباد صفويه - خانه حضرت امام خميني ( ره) - خانه حکيم ملاصدرا صفويه - تيمچه بزرگ قم قاجاريه -مجموعه راسته بازار کهنه و نو صفوي قاجار - مدرسه جهانگير خان صفوي قاجار -قره تپه قمرود هزاره 6 و 5 و4 پ - خانه حاجي خان قاجار - مدرسه غياثيه پامنار سلجوقي تيموري - کاروانسراي قلعه سنگي سلجوقي -امامزاده سربخش قرن هشتم - امامزاده شاه احمد قاسم قرن هشتم - قلعه گبري جمکران - قلعه گلي اسلامي - بقعه متبرکه شاهزاده حمزه صفوي قاجار - مقبره شيخ اباصلت صفوي - تپه صرم هزاره اول قبل ميلاد - شاهزاده احمد ابن محمد حنفيه قرن 8 تا قرن 10 - شش امامزاده سيف آباد قمرود قاجار - بقعه متبرکه خديجه خاتون 770 ه ق - بقعه متبرکه سکينه خاتون صفوي - مجموعه علي آباد قاجار - بناي شاهزاده محمد قرن 9 و 10 - شاهزاده طيب و طاهر قرن 9 و 10 - امامزاده شاه جعفر غريب قاجار - مجموعه امامزادگان قريه گرگابي 1299 ه ق - سد کبار قبل از صفوي - امامزاده شاه جمال قاجار - خانه حاج عليخان زند قاجار - دبيرستان امام صادق حکيم نظامي معاصر- بقعه شاهزاده اسماعيل قرن 8 ه ق - تپه قلعه خورآباد قبل از اسلام - کاروانسراي منظريه قاجار - کاروانسراي سنگي علي آباد سلجوقي - بقعه علي بن بابويه قمي صفوي - منزل آيت الله حائري قاجار - بقعه علمدار کياب احتمالا قرنهاي 5 و 6 ه ق - قلعه زار ( ساري ) بلاغ مادي - آق تپه قشلاق پيش از تاريخ- قلعه تپه طغرود ايلخاني - قلعه گلي کاج محمد آباد پارتي - بقعه شاهزاده زکريا صفوي - آب انبار صفوي کهک صفوي تپه البرز ( 1 ) پيش از تاريخ - تپه قلعه مبارک آباد قبل از اسلام - مسجد جامه کهک صفوي - مجموعه باستاني شمشيرگاه قبل از اسلام - مجموعه تپه و امامزاده خديجه خاتون قبل از اسلام - مسجد و منار ميدان کهنه قاجار - شاهزاده مهدي غائب قريه کاسواد صفوي - امامزاده عاقب قريه بنابر قاجار - شاهزاده ابوطالب قريه نويس صفوي - پل عسگرآباد قاجاري- کاروانسراي عسگرآباد قاجاري - کاروانسراي باقرآباد قاجاري - حمام حاج عسگر خان قاجاري - شاهزاده احمد بن علي کاسوا قرن 9 ه - ميل صفرعلي سلجوقي - ميل بابک سلجوقي- بقعه زينب خاتون و محوطه گورستان صفوي - بررسي هاي منطقه قمرود پيش از تاريخ - بقعه شاهزاده هادي وشنوه صفوي - ميل ميم سلجوقي - ميل علي آباد سلجوقي - بقعه سلطان محمود صرم صفوي - عمارت بادگير قمرود قاجار - حمام روستاي قبادبزن قاجار - کاروانسراي خشتي پل دلاک قاجار - کاروانسراي آجري پل دلاک صفوي رود - مجموعه کارخانه ريس باف معاصر - خانه توکلي قاجار - مسجد سيد صادق روحاني قاجار - کاروانسراي سنگي کوه نمک سلجوقي- پل دلاک صفوي - کاروانسراي صدري قاجار - منزل سيد حاجي روحاني ( پدر سيد مهدي ) قاجار- منزل شاکري ( حاج عسگر خان ) قاجار - قيز قلعه سي جمکران قبل از اسلام- ميل امامزاده عبدالله سلجوقي - مجموعه آب انبار و مسجد جامع پاچيان معاصر - تپه گبري روستاي قاضي پائين هزاره اول قبل از ميلاد - ميل سنگي امامزاده جعفر سلجوقي - آق تپه البرز- قلعه سنگي کي کويه روستاي سيرو .

[آبجی]

قلعه های قديمی استان قم

قلعه سام آباد :
اين قلعه 76 متر طول و عرض دارد و در چند کيلومتری روستای قمرود واقع شده است. آثار اين قلعه هنوز پای برجاست.
قلعه قرمز:
اين قلعه دارای 115 متر طول و 112 متر عرض می باشد. در شمال کاروانسرای حوض سلطان، به وسيله خشت و با اهداف نظامی ساخته شده است.
قلعه قمرود:
قمرود دارای دو قلعه می باشد که يکی از آن ها قديمی و مربوط به دوران صفوی و ديگری جديد بوده و به دست مهندس الممالک ساخته شده است.
قلعه گلى:
اين قلعه در شمال شرقی روستای محمد آباد کاج و در کنار قلعه سنگی محمد آباد ديده می شود . آثار اين قلعه، حکايت از آن دارد که اين بنا پيش از اسلام نيز وجود داشته است.

از ديگر قلعه های بازمانده استان قم، می توان به موارد زير اشاره کرد:
قعله زار بلاغ : درگردنه علی آباد
قعله طغرود: در روستای طغرود
قلعه جمکران : در روستای جمکران
قلعه جک : در روستای نويس
قلعه سيرو : در بخش کهک
قلعه قنبر علی : در شرق روستای قمرود
قلعه وتوس کهندان: در بخش خلجستان
شيرين قلعه : در جنوب شرقی قمرود
قلعه ملک آباد :در شرق روستای قمرود
قيز قلعه سی جمکران : در جمکران