آبجی
9th March 2010, 01:21 AM
کَــرَج شهرستانی در استان تهران و در غرب شهر تهران با جمعیتی حدود سه میلیون نفر میباشد و زبان غالب مردم منطقه فارسی است. کرج پس از تهران بزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و با توجه به جوان بودن آن (نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران) هم اکنون به عنوان یکی از کلان شهرهای ایران محسوب می‌شود. بر اساس برآوردهای سال ۲۰۰۷ world-gazetteer کرج بزرگ پس ز تهران و مشهد سومین منطقه پرجمعیت ایران محسوب می‌گردد. بدین دلیل به مانند تهران بزرگ ، کرج را نیز با لفظ کرج بزرگ (کرج و حومه) نام می‌برند . در براوردهای داخلی نیز شهر کرج را هفتمین شهر پرجمعیت ایران اعلام میدارند. . .
اما واقعاً شهر ما از کجا آمده است؟...
به کجا خواهد رفت؟!، به کجا خواهد رفت، شاید وقتی دیگر! اما آنچه در پی می آید گذری خواهد داشت بر مسیر آمدن کرج!
تاریخچه
کرج که در گذشته‌ای نه چندان دور به عنوان روستایی خوش آب و هوا و ییلاقی با جذابیت‌های گردشگری شهرت داشت، ازپیشینه‌ای به قدمت تاریخ برخوردار است.
بررسی‌های بعمل آمده بر روی آثار به جامانده از تمدن های پیشین نشان می دهد که شهر سقلک و ارنگه از بخش‌های کوهستانی دره چالوس در شمال کرج، مرکز یکی از کهن‌ترین آثار تمدن آریایی است. اما بی‌توجهی و اهمال در حفظ آثار با ارزش تمدن باستانی لطمه‌ای جبران ناپذیر به این گنجینه وارد کرده است. به عنوان نمونه، از کاروانسرای شاه عباسی تا همین چندی پیش به عنوان محل ذخیره محصولات کشاورزی استفاده می‌شده است.
یکی از نخستین خشت‌های دست ساز در بازمانده ی یکی از کهن‌ترین روستاها در تپه‌ی ازبکی در غرب کرج کشف شد. این خشت به مناسبت سال گفتگوی تمدن‌ها در نیویورک توسط رئیس جمهور خاتمی به کوفی عنان، دبیر کل سازمان ملل متحد تقدیم شد.
این منطقه از نخستین مراکزی است که با مهاجرین اولیه از سرزمین‌های شمالی، بر نخستین بامداد تمدن چشم گشود و نام آن نیز در اوستا آمده است. در مجموع کرج طبق منابع و آثار باستانی منطقه، ریشه های تاریخی و رِیشه باستانی و کهن دارد و در گذشته دهستانی بوده با آب و هوای مطبوع درمیان باغات سر سبز و درختان میوه و رود خانه ای پر آب که این وضعیت تا اواسط دوره پهلوی ادامه داشته است و از آن زمان بافت سنتی کرج دچار تغییر و تحول چشمگیری می شود .
کرج که هم اکنون بخش قابل توجهی از فشار جمعیت و کم آبی تهران را تحمل میکند، از دوران پیش از تاریخ و باستان نیز سرزمینی پرجاذبه و مرکز آب و آبادانی بوده‌است. استعدادهای طبیعی و منابع آبی فراوان سلسله جبال البرز، همچنین خاک حاصلخیز دامنه‌های البرز و دشت منتهی به آن برای اجتماعات بشری مناسب بوده‌است و دلیل آن آثار باستانی ارزشمندی است که در گوشه و کنار این جلگه وسیع و در حاشیه راههای ارتباطی کهن قابل مشاهده‌است. تپه‌های آق تپه، مراد تپه و تپه مردآباد، قلعه‌های تاریخی تنگ گسیل و شهرستانک و آثار دوران اسلامی همچون برج میدانک مغولی، پل و کاروانسرای صفوی کرج، کاخهای قاجاری و کاخهای رضا شاهی و محمدرضا شاهی حکایت از استمرار استقرارهای پی در پی در این منطقه دارد. اطلاعات موجود حاکی است که کرج مدتی جزء مازندران و زمانی قسمتی از ری بوده‌است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانک محسوب می‌شده‌است. تا پیش از حمله مغول رفت و آمد کاروانها بیشتر از راهی بوده که از طریق سگزآباد و شهریار به ری می‌رفته. از این دوره به بعد راه قزوین – کرج – ری به قبلی ترجیح داده شده‌است ولی اهمیت کرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه قزوین به تهران و تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پلها و قلعه‌های ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده‌است. از مورخین معتبری که از کرج یاد کرده، مقدسی است. وی در سده چهارم هجری قمری از کرج به عنوان یکی از روستاهای ری نام برده‌است. در آغاز سده هفتم هجری قمری یاقوت حموی نیز کرج را تابع ری دانسته‌است. حمدالله مستوفی در سده هشتم هجری قمری کن و کرج را از ولایات تابع طالقان برشمرده و در ذکر رودخانه‌های عراق عجم از کوهرود نام می‌برد که ویژگی‌های آن به طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه کرج است. در سده‌های میانه اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر قزوین – کرج – تهران مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان کاروانسرای صفوی کرج قابل انتساب به همین دوره‌است. باشکوهترین دوره تاریخی، دوره قاجاریه به ویژه عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه بوده‌است. در این دوره کرج به علت همجواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا نیز بوده‌است. مجموعه سلیمانیه کرج به این مقطع زمانی تعلق دارد. در همین دوران سپاهیان زیادی از منطقه عبور کرده و یادداشتهایی از خود بر جای نهاده‌اند که برای دسترسی به اطلاعات جامع تر میتوان به سفرنامه‌ها مراجعه کرد. نام کرج در گذشته کره بوده‌است که در معنای آن شک وجود دارد.
قدیمی ترین ماخذی که کلمه ی کرج بعنوان نام این منطقه در آن به میان آمده کتاب نزهت القلوب به سال 740 (ه . ق) توسط حمداله موستوفی تالیف شده و در این کتاب نام کرج در ضمن ولایات عراق عجم از توابع طالقان آمده است.
وجه تسمیه ی کرج
در باره نام کرج و وجه تسمیه آن روایات مختلفی وجود دارد. بهترین نظر طبق مستندات تاریخی که از گویش و زبان محلی بر میایدکرج به زبان تاتی از لغت کاوک یا کاواک ماخوذ است و به معنی میان تهی است و منظور شهری است که درمیان تپه واقع شده است .
روایت دیگر نام کرج را ماخوذ از کلمه کوه رج به معنی محلی که کوههای ردیف شده دارد میداند.
و مورد دیگری که به آن اشاره شده نام کرج را منتج از واژه اکراج به معنی بانگ و فریاد می داند. که با سابقه باستانی این شهر ارتباط پیدا میکند . زیرا در تپه آتشگاه و کوههای مراد تپه و کلاک و قلعه دختر شهرستانک در ایام باستان برای خبر رساندن و دیده بانی آتش می افروختند و بدین وسیله مردم را از هجوم یا حمله دشمنان با خبر می ساختند. محتملاً کرج مبدا بسیاری از اخبار برای ری بوده است.
خلاصه معانی مختلف از کرج در فرهنگها موجود است که از جمله آنها میتوان از (چاک؛ شکاف؛ تراشه؛ قاچ؛ کوهپایه؛ لنج یا قایق های بزرگ؛ نام گیاهی در منطقه؛ دماغه کوه؛ مبارز جنگجو) را میتوان اشاره کرد.
موقعیت جغرافیاِیی کرج
شهرستان کرج واقع در عرض جغرافیایی 35/31 تا 36/32 و طول جغرافیایی 50/18 تا 51/26، جمعیتی حدود سه میلیون نفر را در خود جای داده است.
در تقسیمات کشوری، ابتدا کرج تابع استان دوم مرکزی بود و در سال 1357 در شمار شهرستانهای استان تهران قرار گرفت . در سال 1368 مساحت 5830 کیلومتر مربعی شهرستان کرج بین سه شهرستان جدید به نامهای کرج، شهریار و ساوجبلاغ تقسیم شد. که این منطقه به منطقه غرب استان تهران معروف میباشد.
خود شهرستان کرج دارای دو بخش: کرج مرکزی درشمال و بخش اشتهارد در جنوب است. بخش مرکزی با ۶ دهستان به نامهای: نسا، آسارا، آدران، کمال آباد، گرمدره از تونل کندوان تا (ماهدشت)یا مرد آباد یا همان شاهدشت قدیم را شامل می‌شود. بخش اشتهارد که از احمدآباد تا مرادتپه ادامه دارد، تنها یک دهستان به نام پلنگ آباد (رحمانیه) دارد.
در حال حاضر کرج با ۲۴۵۲ کیلومتر مربع وسعت در ۴۵ کیلومتری غرب تهران و در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مرکزی، از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و قزوین و از شرق به تهران و شمیرانات محدود است. جلگه پهناور کرج با ارتفاع متوسط ۱۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسایط نقلیه حامل کالاهای وارداتی و صادراتی از مرز ترکیه و آذربایجان و به مقصد تهران و بالعکس است. کوههای رفیع و پر ابهت البرز استان مازندران و کرج را از هم جدا کرده‌است.
جنس خاک آن آبرفتی و زمینهای از نظر کشاورزی بسیار حاصلخیز است و رود کرج آنها را مشروب میسازد . آب رودخانه کرج بسیار زلال و سبک است و بعنوان یکی از بهترین آبهای آشامیدنی شناخته شده است .
مراحل گسترش تاریخی شهرستان
کرج با قدمتی دیرینه و جمعیتی انبوه و پیشینه‌ای تاریخی تا رسیدن به کلانشهر کنونی راه پر پیچ و خمی را پیموده است. کرج در محدوده خیابان‌های کشاورز و مصباح ، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه 19 تهران بود و در این دوره مراکز اداری و تجاری آن گاهی تهران ، برغان ، کردان و هشتگرد بوده است . سپس شهر کرج تابع شهرستان تهران شد و نمایندگی‌های ادارات مرکزی به رتق و فتق امور آن می پرداختند . این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را در بر گرفت . اشتهارد ، شهریار ، طالقان ، ساوجبلاغ ، کوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران ، همه قلمرو کرج به حساب می‌آمد . پس از انقلاب اسلامی ، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای ، کرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد ؛ که اینک هر کدام از بخش‌های پیشین به یک شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن خود به شهر و شهرک‌هایی تبدیل شده‌اند . محدوده‌ای که امروز کرج بزرگ (شهرستان کرج) نامیده می شود ، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه کن ، شهرستان شمیران ، ساوجبلاغ و شهریار بوده است ؛ و کلاک ، سرجو ، حصار ، وسیه ، باغ پیر، بیلقان ، حسین‌آباد بیلقان ، علی‌آباد پرگیرک ، تپه مراد‌آباد ، بیدستان ، صحرای ویان ، جوادآباد ، نهر رستم ، دره دروا ، حسن‌آباد ، حاجی‌آباد ، صوفی‌آباد ، ورگرد ، دلمبر، حیدرآباد ، میان‌جاده ، شنبه‌دژ ، نوزمین ، سیاه کلان ، کسین ، کارخانه قند ، حسین‌آباد مهرشهر، جو مردآباد ، سرحد آباد ، آسیا برجی ، سرآسیاب ، ده کرج ، حسین‌آباد راه‌آهن ، شهر صنعتی ، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن ، باغ فلاحت و مناطق دیگری که درسال های اخیر در محدوده شهر کرج قرار گرفته ، را در بر می‌گرفته است.
اما واقعاً شهر ما از کجا آمده است؟...
به کجا خواهد رفت؟!، به کجا خواهد رفت، شاید وقتی دیگر! اما آنچه در پی می آید گذری خواهد داشت بر مسیر آمدن کرج!
تاریخچه
کرج که در گذشته‌ای نه چندان دور به عنوان روستایی خوش آب و هوا و ییلاقی با جذابیت‌های گردشگری شهرت داشت، ازپیشینه‌ای به قدمت تاریخ برخوردار است.
بررسی‌های بعمل آمده بر روی آثار به جامانده از تمدن های پیشین نشان می دهد که شهر سقلک و ارنگه از بخش‌های کوهستانی دره چالوس در شمال کرج، مرکز یکی از کهن‌ترین آثار تمدن آریایی است. اما بی‌توجهی و اهمال در حفظ آثار با ارزش تمدن باستانی لطمه‌ای جبران ناپذیر به این گنجینه وارد کرده است. به عنوان نمونه، از کاروانسرای شاه عباسی تا همین چندی پیش به عنوان محل ذخیره محصولات کشاورزی استفاده می‌شده است.
یکی از نخستین خشت‌های دست ساز در بازمانده ی یکی از کهن‌ترین روستاها در تپه‌ی ازبکی در غرب کرج کشف شد. این خشت به مناسبت سال گفتگوی تمدن‌ها در نیویورک توسط رئیس جمهور خاتمی به کوفی عنان، دبیر کل سازمان ملل متحد تقدیم شد.
این منطقه از نخستین مراکزی است که با مهاجرین اولیه از سرزمین‌های شمالی، بر نخستین بامداد تمدن چشم گشود و نام آن نیز در اوستا آمده است. در مجموع کرج طبق منابع و آثار باستانی منطقه، ریشه های تاریخی و رِیشه باستانی و کهن دارد و در گذشته دهستانی بوده با آب و هوای مطبوع درمیان باغات سر سبز و درختان میوه و رود خانه ای پر آب که این وضعیت تا اواسط دوره پهلوی ادامه داشته است و از آن زمان بافت سنتی کرج دچار تغییر و تحول چشمگیری می شود .
کرج که هم اکنون بخش قابل توجهی از فشار جمعیت و کم آبی تهران را تحمل میکند، از دوران پیش از تاریخ و باستان نیز سرزمینی پرجاذبه و مرکز آب و آبادانی بوده‌است. استعدادهای طبیعی و منابع آبی فراوان سلسله جبال البرز، همچنین خاک حاصلخیز دامنه‌های البرز و دشت منتهی به آن برای اجتماعات بشری مناسب بوده‌است و دلیل آن آثار باستانی ارزشمندی است که در گوشه و کنار این جلگه وسیع و در حاشیه راههای ارتباطی کهن قابل مشاهده‌است. تپه‌های آق تپه، مراد تپه و تپه مردآباد، قلعه‌های تاریخی تنگ گسیل و شهرستانک و آثار دوران اسلامی همچون برج میدانک مغولی، پل و کاروانسرای صفوی کرج، کاخهای قاجاری و کاخهای رضا شاهی و محمدرضا شاهی حکایت از استمرار استقرارهای پی در پی در این منطقه دارد. اطلاعات موجود حاکی است که کرج مدتی جزء مازندران و زمانی قسمتی از ری بوده‌است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانک محسوب می‌شده‌است. تا پیش از حمله مغول رفت و آمد کاروانها بیشتر از راهی بوده که از طریق سگزآباد و شهریار به ری می‌رفته. از این دوره به بعد راه قزوین – کرج – ری به قبلی ترجیح داده شده‌است ولی اهمیت کرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه قزوین به تهران و تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پلها و قلعه‌های ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده‌است. از مورخین معتبری که از کرج یاد کرده، مقدسی است. وی در سده چهارم هجری قمری از کرج به عنوان یکی از روستاهای ری نام برده‌است. در آغاز سده هفتم هجری قمری یاقوت حموی نیز کرج را تابع ری دانسته‌است. حمدالله مستوفی در سده هشتم هجری قمری کن و کرج را از ولایات تابع طالقان برشمرده و در ذکر رودخانه‌های عراق عجم از کوهرود نام می‌برد که ویژگی‌های آن به طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه کرج است. در سده‌های میانه اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر قزوین – کرج – تهران مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان کاروانسرای صفوی کرج قابل انتساب به همین دوره‌است. باشکوهترین دوره تاریخی، دوره قاجاریه به ویژه عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه بوده‌است. در این دوره کرج به علت همجواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا نیز بوده‌است. مجموعه سلیمانیه کرج به این مقطع زمانی تعلق دارد. در همین دوران سپاهیان زیادی از منطقه عبور کرده و یادداشتهایی از خود بر جای نهاده‌اند که برای دسترسی به اطلاعات جامع تر میتوان به سفرنامه‌ها مراجعه کرد. نام کرج در گذشته کره بوده‌است که در معنای آن شک وجود دارد.
قدیمی ترین ماخذی که کلمه ی کرج بعنوان نام این منطقه در آن به میان آمده کتاب نزهت القلوب به سال 740 (ه . ق) توسط حمداله موستوفی تالیف شده و در این کتاب نام کرج در ضمن ولایات عراق عجم از توابع طالقان آمده است.
وجه تسمیه ی کرج
در باره نام کرج و وجه تسمیه آن روایات مختلفی وجود دارد. بهترین نظر طبق مستندات تاریخی که از گویش و زبان محلی بر میایدکرج به زبان تاتی از لغت کاوک یا کاواک ماخوذ است و به معنی میان تهی است و منظور شهری است که درمیان تپه واقع شده است .
روایت دیگر نام کرج را ماخوذ از کلمه کوه رج به معنی محلی که کوههای ردیف شده دارد میداند.
و مورد دیگری که به آن اشاره شده نام کرج را منتج از واژه اکراج به معنی بانگ و فریاد می داند. که با سابقه باستانی این شهر ارتباط پیدا میکند . زیرا در تپه آتشگاه و کوههای مراد تپه و کلاک و قلعه دختر شهرستانک در ایام باستان برای خبر رساندن و دیده بانی آتش می افروختند و بدین وسیله مردم را از هجوم یا حمله دشمنان با خبر می ساختند. محتملاً کرج مبدا بسیاری از اخبار برای ری بوده است.
خلاصه معانی مختلف از کرج در فرهنگها موجود است که از جمله آنها میتوان از (چاک؛ شکاف؛ تراشه؛ قاچ؛ کوهپایه؛ لنج یا قایق های بزرگ؛ نام گیاهی در منطقه؛ دماغه کوه؛ مبارز جنگجو) را میتوان اشاره کرد.
موقعیت جغرافیاِیی کرج
شهرستان کرج واقع در عرض جغرافیایی 35/31 تا 36/32 و طول جغرافیایی 50/18 تا 51/26، جمعیتی حدود سه میلیون نفر را در خود جای داده است.
در تقسیمات کشوری، ابتدا کرج تابع استان دوم مرکزی بود و در سال 1357 در شمار شهرستانهای استان تهران قرار گرفت . در سال 1368 مساحت 5830 کیلومتر مربعی شهرستان کرج بین سه شهرستان جدید به نامهای کرج، شهریار و ساوجبلاغ تقسیم شد. که این منطقه به منطقه غرب استان تهران معروف میباشد.
خود شهرستان کرج دارای دو بخش: کرج مرکزی درشمال و بخش اشتهارد در جنوب است. بخش مرکزی با ۶ دهستان به نامهای: نسا، آسارا، آدران، کمال آباد، گرمدره از تونل کندوان تا (ماهدشت)یا مرد آباد یا همان شاهدشت قدیم را شامل می‌شود. بخش اشتهارد که از احمدآباد تا مرادتپه ادامه دارد، تنها یک دهستان به نام پلنگ آباد (رحمانیه) دارد.
در حال حاضر کرج با ۲۴۵۲ کیلومتر مربع وسعت در ۴۵ کیلومتری غرب تهران و در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مرکزی، از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و قزوین و از شرق به تهران و شمیرانات محدود است. جلگه پهناور کرج با ارتفاع متوسط ۱۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسایط نقلیه حامل کالاهای وارداتی و صادراتی از مرز ترکیه و آذربایجان و به مقصد تهران و بالعکس است. کوههای رفیع و پر ابهت البرز استان مازندران و کرج را از هم جدا کرده‌است.
جنس خاک آن آبرفتی و زمینهای از نظر کشاورزی بسیار حاصلخیز است و رود کرج آنها را مشروب میسازد . آب رودخانه کرج بسیار زلال و سبک است و بعنوان یکی از بهترین آبهای آشامیدنی شناخته شده است .
مراحل گسترش تاریخی شهرستان
کرج با قدمتی دیرینه و جمعیتی انبوه و پیشینه‌ای تاریخی تا رسیدن به کلانشهر کنونی راه پر پیچ و خمی را پیموده است. کرج در محدوده خیابان‌های کشاورز و مصباح ، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه 19 تهران بود و در این دوره مراکز اداری و تجاری آن گاهی تهران ، برغان ، کردان و هشتگرد بوده است . سپس شهر کرج تابع شهرستان تهران شد و نمایندگی‌های ادارات مرکزی به رتق و فتق امور آن می پرداختند . این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را در بر گرفت . اشتهارد ، شهریار ، طالقان ، ساوجبلاغ ، کوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران ، همه قلمرو کرج به حساب می‌آمد . پس از انقلاب اسلامی ، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای ، کرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد ؛ که اینک هر کدام از بخش‌های پیشین به یک شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن خود به شهر و شهرک‌هایی تبدیل شده‌اند . محدوده‌ای که امروز کرج بزرگ (شهرستان کرج) نامیده می شود ، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه کن ، شهرستان شمیران ، ساوجبلاغ و شهریار بوده است ؛ و کلاک ، سرجو ، حصار ، وسیه ، باغ پیر، بیلقان ، حسین‌آباد بیلقان ، علی‌آباد پرگیرک ، تپه مراد‌آباد ، بیدستان ، صحرای ویان ، جوادآباد ، نهر رستم ، دره دروا ، حسن‌آباد ، حاجی‌آباد ، صوفی‌آباد ، ورگرد ، دلمبر، حیدرآباد ، میان‌جاده ، شنبه‌دژ ، نوزمین ، سیاه کلان ، کسین ، کارخانه قند ، حسین‌آباد مهرشهر، جو مردآباد ، سرحد آباد ، آسیا برجی ، سرآسیاب ، ده کرج ، حسین‌آباد راه‌آهن ، شهر صنعتی ، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن ، باغ فلاحت و مناطق دیگری که درسال های اخیر در محدوده شهر کرج قرار گرفته ، را در بر می‌گرفته است.