سم شناسی

[*مرتضی]

عوامل خسارتزای محصولات کشاورزی
• الف- موجودات زنده
• آفت : حشرات و جانوران خسارتزا
• بیماری : قارچها،باکتریها،ویروسها ،نماتدها
• علفهای هرز : کلیه گیاهان نابجا
• ب- عوامل غیر زنده
• کلیه تنشهای محیطی وارده به گیاه : سرمازدگی ، بادزدگی ، کمبود مواد غذایی
تقسیم بندی سموم شیمیا یی بر مبنا ی عوا مل خسا رت زا
• حشره کش
• قارچکش
• علفکش
• موش کش
• نماتد کش
• حلزون کش
حشره کشهای طبیعی
پیرترینها pyrethrins
ازعصاره گلهای گیاهان داودی که درکشورهای کنیا واکوادورمی رویند بدست می آیند .
نحوه عملکرد :سبب فلج شدن فوری حشره میشود ولی فعالیت مجدد پیدامیکنند.به همین سبب مواد سینرژیست به آن اضافه میکنند.
LD50=1500mg/kg
ازاین گروه میتوان روتنون و نیکوتین رانامبرد
سموم آلی کلره
تاسال 1940میلادی حشره کشهای موجود هنوزبه آرسنیت سرب یاکلسیم،روغنهای نفتی،نیکوتین،نفت،روتنون، گو گرد، گازسیانید هیدروزن وکریولیت محدود میشد.
شامل: کلردان(1945)، لیندین، کلتان، آندوسولفان(1956)، ددت(1936)، دیلدرین (1948) .
این گروه ازسموم دوام بسیارزیاد دارند، خاصیت ابقایی دربافتهای چربی، انتقال ازطریق تغذیه گو شت و...
سموم آلی فسفره
اکترا ًسبب مسمومیت های حاد شده و کارکلینسترازخون رامتوقف می کنند .
شامل: مالاتیون(1949)، دیازینون(1952)، دورسبان، اتیون، کومافوس و...
تقسیم بندی سموم از نظر نحوه تاثیر
• ترکیبات سوزاننده و مسموم کننده
(دینوزب ، گبوتکس و سموم آرسنیکی )
• سموم تماسی (مالاتیون ، گوزاتیون )
• سموم نفوذی ( دیازینون )
• سموم سیستمیک (متاسیستوکس )
• سموم میکروبی ( B.T)
صور مختلف عر ضه سموم
• بصورت گرد همر اه باپودرتالک و...
• پودرهای قابل تعلیق در آب(w.p)
• امو لسیون های غلیظ (E.C)
• گرانول
تعریف LC50
• عبارتست ازغلظت کشنده سم برای 50%حیوانات مورد آزمایش وبرحسب میکروگرم درلیتراظهارمی دارند (سمیت سموم تدخینی ) 0
• اگرغلظت گازناشی ازمتیل بروماید د رفضا به 100تا200 ppm برسد چند ساعت تنفس ازآن موجب مسمومیت شد ید شده وممکن است انسان راباخطر مرگ مواجه سازد 0
• اگرغلظت گازناشی ازقرص فوستوکسین درفضا به 2000ppm درهوابرسد دراند ک مد تی میتواند انسان را بکشد 0
تعریف LD50
• مقدار سمی که قادراست 50% حیوانات موردآزمایش رابکشد
• مثال LD50سم د.د.ت برای موشهای بزرگ ازراه دهان ml/Kg 250 می باشد
• LD50 دیازینون برابر100 تا 150 mg/Kg می باشد
• LD50 مالا تیون برابر1000 تا 3500 mg/Kg می باشد
• LD50 سوین برابر307 mg/Kg می باشد
تقسیم بندی سموم بر مبنای درجه سمیت
• سموم فوق العاده خطرناک LD50دهانی 0تا50 وپوستی 0تا200mg / kg
• سموم باخطرمتوسط LD50 دهانی 51 تا 500 وپوستی 201 تا2000 mg /kg
• سموم کم خطرLD50 501 تا 5000 وپوستی 2000 تا 20000 mg /Kg
• سموم بی خطر LD50 دهانی 5000 + وپوستی 20000 + mg /Kg
اثرات گروههای مختلف سموم در سیستم عصبی و رفتاری
ارگانو فسفره (مانند مالاتیون، کلروپیریفوس و ...)
اختلالات ادراکی، هوشیاری و عاطفی
اختلالات در اعصاب حسی-حرکتی
کاربامات ( مانند کارباریل)
نقص حافظه - اختلالات بینایی
اختلالات در اعصاب حسی-حرکتی
ارگانو کلره (مانند کپون)
اختلال در ضمیر آگاه و شخصیت فرد
ضد عفونی کنندها (مانند متیل بروماید)
اختلال در حافظه کوتاه مدت
قارچکش ( مانند زینب، مانب و مانکوزب)
بینظمی تنفس فیزیولژیک (احتمالا پارکینسون)
کاهش هدایت عصبی
پیرتروئید
کاهش فعالیتهای حرکتی غیر ارادی
بیحسی در اعصاب حسی جلدی و کاهش در عکس العمل های سریع
جونده کش
ذخیره حداقل اطلاعات در ضمیر آگاه
کاهش توانایی انجام کار بطور مستقل
قوانین وآیین نامه های اجرایی سازمان حفظ نباتات
• ورود ، ساخت،فرموله کردن وتغیربسته بندی سموم مستلزم اخذ پروانه میباشد
• تعیین وتصویب فهرست سموم مجا زکشورازطریق هیئت نظارت برسموم
• تجدید نظردرفرمول شیمیایی ،نوع فرمولا سیون،بسته بندی و...
• تصویب مشخصا ت لازم برای برچسب
• سموم جدید پس ازتایید سازما ن حفظ نبا تا ت باید به تصویب هیئت نظا رت سموم برسد
• سازند گا ند گا ن،فرموله کنند گان وبسته بندی کنند گان سموم موظفند با رعایت کلیه مشخصات فنی وبا نظا رت سازمان حفظ نبا ت به بازارعرضه کنند
ایمنی در انبارداری سموم شیمیائی
براساس بررسیهای بعمل آمده شواهدی دال بر آتش سوزی خودبخود سموم دفع آفات نباتی وجود ندارد
به استثنای دیتیوکارباماتها مثل مانکوزب ، مانب ، بنومیل و... که باید از سایر سموم جدا شوند .
ضوابط ساختمان انبار
• باید عاری ازمواد آتش زا به منظور جلوگیری از گسترش آ تش با شد
• دیوارهای خارجی از موادی ساخته شده باشد که از گسترش آتش جلوگیری نماید
• تاحد امکان از ایجاد مجاری فاضلاب در کف انبارهای سموم پرهیزگردد
• فاصله گذاری بین سموم برحسب نوع آنهاازطریق دیوارهای عایق
جلوگیری از بروز آتش سوزی در انبارهای سموم
• بدیهی ترین علت آتش سوزیها :
• کشیدن سیگار
• نقائص و معایب سیستم برق
• وسایل نقلیه حاضر در انبار (لیفتراک)
• توجه به محل جغرافیائی احداث انبار
• مجاورت آن با تاسیسات مسکونی ، مدارس ، کارخانه های مواد غذایی
• موقعیت مجاری آب و سیستمهای فاضلاب در ناحیه انبار
مقابله باآتش سوزی
• انبارهای سموم باید مجهزبه کپسول آتش نشانی وشیلنگ آب باشند
• درانبارهای بزرگ سیستم آب پا ش اتوما تیک مورد توجه قرارگیرد
• نصب سیستم های کشف حریق
• کارکنان انبارباید مجهزبه ماسک ضد حریق ودستگا ههای تنفس ا کسیژن باشند
• انبارهای سموم باید دارای سیستم هواکش جهت خارج کردن دود باشند
مقررات حمل ونقل
• سموم باید دور از مسافرو مواد غذایی بارگیری و تخلیه شوند.
• از گذاشتن بسته های سموم در زیر وسایل سنگین پرهیز گردد.
• قبل از بارگیری سطوح وسایل نقلیه از لحاظ وجود براده های چوب وسنگ ... بررسی شود.
• در صورت نشت سم بوسیله خاک مواد نشتی جذب و جمع آوری شود.
شرایط نگهداری سموم و ایمنی در انبارها
• نگهداری سموم مطابق شرایط برچسب .
• نگهداری سموم در انبارهای مخصوص .
• پرهیز از نگهداری سموم در سایر ظروف
• جدانگهداری علفکشها از سایر سموم
• خروج سموم از انبار با توجه به تاریخ انقضاء
• خارج کردن ظروف صدمه دیده از محل انبار
شرایط اختصاصی نگهداری سموم

کسی دیمتون متیل ( متاسیستوکس) امولسیون 25%
• حداقل حرارت مجاز 10- و حدالکثر 30+
• درمحلی خشک وخنک ،دورازتابش آفتاب نگهدارید
• دوره کارنس آن 21روزمی باشد
متام سدیم (واپام )
• در جای خشک که هوا به خوبی تهویه میگردد نگهداری شود
• دور از تابش مستقیم انبار گردد
• دمای مطلوب نگهداری بین 20 تا 30درجه سانتی گراد
• درحرات زیر5درجه سانتی گراد کریستالیزه میشود
• مقدارمصرف برای نماتدمولدغده110سی سی درهرمترمربع
متیل بروماید
دما (سانتیگراد) زمان (ساعت) دز(g/m )
4تا9 16تا24 48
10تا14 ؛؛؛؛؛؛ 40
15تا20 ؛؛؛؛؛؛ 32
21تا25 ؛؛؛؛؛؛ 24
26به بالا ؛؛؛؛؛؛ 16
قرص فسفید آلومینیوم (فستوکسین)
• دور از آتش و اشیاء داغ و سایر مواد شیمیائی نگهداری شود
• گازی بی رنگ بابوی سیرمی باشد
• قرص های بزرگ به وزن 3گرم میباشند
• به ازای هرتن محصول 3تا6قرص وبرای محصولات انباری مانند غلات ،حبوبات،خشکبارو... درگونی ویا بسته بندیهابه ازای هرمترمکعب حجم5/. تا5/1عدد قرص استفاده می شود.
دما (سانتیگراد) مدت گازدهی
15تا 16 5 روز
16تا 20 4روز
21 و بیشتر 3روز
رعایت نکات لازم در موقع کارکردن در انبار
• استفاده از دستکش ، چکمه و لباس کار مخصوص
• عدم جابجایی سموم گازی در داخل انبار
• تعویض و شستشوی همه روزه لباس کارگران
• پرهیر از خوردن آشامیدن و استعمال دخانیات در انبار
• در صورت تماس بدن با سم غلیظ باید فوراً آن را با آب و صابون بشویند
معدوم کردن ظروف خالی سموم
• مدفون کردن ظروف در عمق 5/1 متری زمین
• محل دفن ظروف خالی بایستی غیر قابل نفوذ و از مسیر رودخانه ... دور باشد
• سوزاندن ظروف به جز علفکشها
باقیمانده سموم
CCPR مخفف عبارت Codex Committee on Pesticide Residues یا کمیته باقیمانده سموم کدکس می باشد. یکی از وظایف این کمیته تعیین حداکثر باقیمانده سموم MRL در مواد غذایی می باشد. کلیه کشورها در صورتی اجازه ورود محصولات کشاورزی را می دهند که این محصول دارای تائیدیه معتبر از یکی از آزمایشگاه های مورد تائید کدکس Good Laboratory Practice - GLP مبنی بر میزان باقیمانده سموم مورد تائید کدکس باشد. این مهم برای بسیاری از کشورهای پیشرفته و پیشرو مورد توجه قرار دارد
• باقی مانده سموم روی محصولات کشاورزی بصور ت PPM) ) مخفف parts.per.million نشا ن می دهند
• اکثرسموم شیمیایی سرطانزاوتومورزاهستند ووجودانواع سرطانها درجوامع امروز زنگ خطری دراین زمینه است
• این نوع مسمومیتها دراثرمصرف متوالی مقادیرجزئی باقیمانده سموم درموادغذایی بوجود می آیند
• دوره کارنس :حداقل زمانیکه بین آخرین سمپاشی وبرداشت محصول باید رعایت کرد که دراین مدت سم تجزیه شده وباقیمانده آن به حدمجا ز می رسد
• منابع چربی داربد ن به عنوان غنی کننده های بیولوژیکی عمل می کنند به عنوان مثال غد د فوق کلیوی،تیروئید ،جگر،کلیه و...می توان نام برد0
• ازاینروخورد ن حتی مقدارناچیزمثلا باقیمانده سموم کلره د رحد 1/ ppm، همراه باغذا باعث ذخیره 10تا15ppmآن دربدن میشود که افزایشی بیش از100برابراست0