چغازنبیل

[ЛίL∞F∆R]

چُغازَنبیل نیایشگاهی است باستانی که در زمان ایلامیها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتش است.

این سازه در ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای‌گرفت.



جایگاه

چغازنبیل در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان جای‌گرفته‌است. این سازه در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش در طول جغرافیایی ۴۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه و پهنای جغرافیایی ۳۲ دقیقه می‌باشد.


تاریخچه

این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ عیلام، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، ساخته شده است.

مکان جغرافیایی زیگورات (معبد هرمی شکل چند طبقه)چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه می باشد . ( در محور اصلی شوش به اهواز ) بلندی آغازین آن ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده است. «چغازنبیل» که نام باستانی این بنا بشمار می‌آید، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه چُغا (به معنای تپه در زبان لری) و زنبیل است که اشاره ای است به مکان معبد که سابقا تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. این مکان نزد باستانشناسان به دور-اونتَش معروف است که به معنای دژِ اونتش است. اونتاش گال پادشاه عیلامی است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است. بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع‌ترین بخش آن است.

بلندی آغازین این بنا ۵۲ متر در قالب ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها دو طبقه و نیم از آن باقی مانده است. مسیر دستیابی به چغازنبیل از طریق جاده اهواز به شوش است اما مکان آن دقیقاً بین شوشتر و شوش وجنوب شهر دزفول در کناره رود دز قرار دارد و این خود حکایت از این دارد که در زمان ایجاد زیگورات شهرهای دزفول (روناش) و شوش و شوشتر هر سه وجود داشته اند. این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش (حدود ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ عیلام، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شهر شوش، ساخته شده است. و در حمله سپاه خونریز آشور بانیپال به همراه تمدن عیلامی ویران گردید. قرنهای متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری گردید. گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان گردید اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بما در برابر آنها آسیبهای فراوانی را به این بنای خشتی - گلی وارد کرده و خصوصا باقیمانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده است.

چغازنبیل جزوه معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. ضمناً در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی شوش، چغازنبیل نامیده شده است.

[ЛίL∞F∆R]

محوطه تاريخی چغازنبيل در استان خوزستان واقع در جنوب غربي ايران، در 35 كيلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش قرار گرفته است. ساخت اين شهر كه حدود 1250 سال پيش از ميلاد مسيح در دوران عيلامي ها آغاز شد، بعد از حمله آشوری‌ها ناتمام ماند. هزاران خشت وآجر استفاده نشده‌ای که در اين محوطه باقی مانده، گواهي بر اين موضوع است. چغازنبيل به سال 1979 در فهرست آثار جهاني يونسكو ثبت شد.

تاريخچه چغازنبيل
چغازنبيل در اوايل قرن 13 قبل از ميلاد توسط پادشاه ايلامی «اونتاش نپيريشا» در نزديكی رود دز ساخته شده و «دوراونتاش» ناميده شد. معناي دوراونتاش «قلعه اونتاش» است. البته در برخي متون ميخی از اين شهر با عنوان «ال اونتاش» به معنی شهر اونتاش نام برده شده است. در مركز شهر معبد عظيمی به صورت مطبق بنا شده كه امروزه دو طبقه از آن هنوز پابرجاست. اين معبد «ذيقورات» نام دارد که به دو تن از خدايان بزرگ عيلاميان يعنی «اينشوشيناك» و «نپيريشا» اهدا شده. معبد چغازنبيل بزرگترين اثر معماری بر جاي مانده از تمدن ايلامی است كه تا كنون شناخته شده است.
دورتا دور ذيقورات را ديواري احاطه مي‌كرده كه در مجاورت آن در جبهه شمال غربي معابدي براي خدايان «كريريشا»، «ايشني‌كرب» و «هومبان» بنا شده است. همچنين معابد ديگري در جبهه شمال شرقي قرار داشته‌اند. مجموعه اين معابد توسط حصار ديگري احاطه مي‌شده است. در خارج از اين حصار بقاياي اندکي از خانه‌هاي شهر در سطح زمين ديده مي‌شوند. دورتادور شهر سومين ديوار قرار داشته كه كل شهر را محصور مي‌كرده. طول اين حصار خارجي حدود چهار كيلومتر است. در زاويه شرقي شهر و در نزديكي حصار خارجي، كاخ‌هاي شاهي قرار داشته‌اند. در زير يكي از اين كاخ‌ها پنج مقبره زيرزميني كشف شده است كه احتمالا به خانواده شاهي تعلق داشته‌اند. در طرف مقابل شهر و بر روي ضلع شمال غربي حصار خارجي مخزني براي آب موجود است.
«ذيقورات» با تشديد بر روی حروف «ق» و «ر» كلمه‌يی اكدی است. در ايران اين كلمه عموماً "زيگورات" نوشته می‌شود. واژه زيگورات از فعل « زيگورو» به معنای "بلند و برافراشته ساختن" مشتق شده است. واژه چغازنبيل نيز متشکل از دو جز «چغا» به معنای تپه و زنبيل به معنای سبد است. گويا قبل از حفاری معبد، ويرانه‌های تپه مانند آن يک زنبيل واژگونه را تداعی می‌کرده است و به همين علت شهر كهن «دور اونتاش» را به اين نام خوانده اند.

دلايل ثبت
معيار 3: مجموعه چغازنبيل گواهي استثنايي بر تمدن كهن و از دست رفته عيلامي ها است.
معيار 4: چغازنبيل نمونه‌اي برجسته از پرستشگاه عيلامي ها است كه با معماري ويژه آن دوران بنا شده است.

بناهاي مهم چغازنبيل
حصار اول: اين حصار در بر گيرنده ذيقورات و معابد و بنای نيايشگاه است كه در آن 6 دروازه وجود دارد و از طريق همين دروازه‌ها زائران به محوطه معبد وارد می‌شدند. اين حصار دارای ناودان‌هايی است كه وظيفه دفع آب را بر عهده داشته‌اند. مصالح به كار رفته در حصار اول خشت و گل‌كوبيده هستند. به اين حصار «تمنوس» مي گفته اند.
حصار دوم: حصاري است كه حصار اول و بخشي از بناهاي تاريخي چغازنبيل را در بر گرفته است.
جصار سوم: حصار سوم چغازنبيل نشانگر محدوده شهر بوده است و حصارهای اول و دوم و مجموعه بناهای چغازنبيل را در بر می‌گيرد. مصالح به كار گرفته شده در ساخت اين حصار، عموما خشتی هستند.
در روی اين ديوار ناودان‌هايی به فاصله‌های تقريبی 47 تا 50 متر قرار گرفته‌اند. اين ناودان‌ها به گونه‌ای ساخته شده‌اند كه آب را به بيرون حصار و به فاصله دوری هدايت كنند تا مانع نفوذ آب به زير ديوار و اطراف ناودان شوند.

بناهاي داخل حصار اول:
1 _ معبد ذيقورات يا زيگورات: در مركز شهر چغازنبيل معبد عظيمی به صورت مطبق بنا شده است. اين معبد «ذيقورات» نام دارد که به دو تن از خدايان بزرگ عيلاميان يعنی «اينشوشيناك» و «نپيريشا» اهدا شده. معبد چغازنبيل بزرگترين اثر معماری بر جاي مانده از تمدن ايلامی است كه تا كنون شناخته شده است. معبد زيگورات شامل چهار جبهه است.
الف _ جبهه شمال شرقي: اين جبهه از محوطه دروني حصار اول بيشترين ميزان تخريب را دارد. عمود بر دروازه جبهه، مسيری كفسازی شده تا دروازه شمال شرقی وجود دارد. پلكان سنگي دروازه شمال شرقی ورودی سرسرای خارجی اين دروازه را تشكيل می‌دهد. در ورودی سرسرا در حدود 50/1 متر پهنا دارد. در جلوی اين در ورودی دو لولا و كلون سنگی يافت شده‌اند. از مهمترين يافته‌های اين جبهه پيدا كردن قطعات متعددی از يك حيوان به صورت برجستگی‌های مدور و از جنس سفال لعابدار بود كه پس از جمع آوری و مرمت مشخص شد كه مجسمه يك گاونر نسبتا بزرگ است. اين حيوان حكم يك نگهبان دروازه را برای زيگورات چغازنبيل داشته است.
ب _ جبهه جنوب شرقي: اين جبهه به وسيله يك راه كف سازي شده به دروازه شاهي متصل شده است كه در انتهاي آن و در برابر دروازه جنوب شرقي دو رديف سكو به موازات هم ديده مي شود. اين سكوها مخصوص قراردادن هداياي پيش كشي بوده است.
ج _ جبهه شمال غربي: اين جبهه از زيگورات روبروی مجموعه معابد شمال‌غرب قرار دارد، كه شامل سه معبد بسيار مهم (گال، ايشنی كرب و كريريشا) می‌باشند. در سمت غربی اين جبهه مسيری كفسازی شده وجود دارد كه تا دروازه غربی و از آنجا به معابد چهارگوش غربی متصل می‌شود. در طرف راست ورودی اتاق رواق مانندی وجود دارد.
د _ جبهه جنوب غربي: اين جبهه به وسيله سه راه كف سازي شده به نيايشگاه هاي سه گانه متصل مي شود. در اين جبهه سكويي وجود دارد كه از آن به عنوان سكوي قربانگاه و نيز ساعت آفتابي استفاده مي شده است.
2 _ معبد الهه اينشوشيناك (ب): اين معبد كه به الهه اينشوشيناك هديه شده دارای 5 اتاق است كه همگی آنها در يك رديف قرار دارند. در مدخل ورودي معبد، يك سردر هلالی از خشت و ملات گچ وجود دارد. در زير تاق ورودی دروازه معبد كه به «دروازه مجلل» معروف است، آجرنوشته‌هايی ديده می‌شود كه در هر دو سمت دروازه قرار دارند. در دروازه مجلل از جنس چوب و مزين به نقش‌هايی با شيشه بوده است. معبد اينشوشيناك دارای سالمترين و بهترين‌ كلون‌ها و لولاهای در و همچنين پاشنه‌های سنگی است. معبد ديگري در نزديكي اين معبد قرار دارد كه آن هم اينشوشيناك (آ) نام داشته است اما طبق يافته هاي باستان شناسان اين معبد نسبت به معبد اينشوشيناك (ب) از اهميت كمتري برخوردار بوده است.
3 _ مجموعه معابد شمال غربي: اين سه معبد موقعيت ممتازي در شهر باستاني «دور اونتاش» داشته اند. اين مجموعه در مجاورت حصار درونی در جبهه شمال غربی ذيقورات قرار دارند و از دو نيايشگاه برای ايشن‍ی كاراپ و كی‌ر‌يريشا كه مستقيماً به روی صحن شمال غربی باز می‌شوند و نياشگاه سوم كه برای خدای گال ساخته شده تشكيل مي شوند.
4 _ معبد چهارگوش غربي: هر يك از اضلاع اين معبد 17 متر است و هريك از چهار زاويه آن به سمت يكی از جهات اربعه قرار دارد. ورودی اين معبد در شمال شرقی آن تعبيه شده است، سقف تمام اتاق ها در اين معبد با خشت خام به صورت طاق هلالی از نوع آهنگ پوشانده شده است.
5 _ معبد چهارگوش جنوب شرقي: هر يك از اضلاع اين معبد كه زوايای آن به طرف جهات اربعه است 18 متر است. حياطی در زاويه غربی بنا قرار گرفته است، كه اتاق‌های معبد به اين حياط وابسته‌اند. ورودی آن در روی وجه جنوب شرقی قرار گرفته و بر دالان كوچكی باز می‌شود.
6 _ نيايشگاه هاي سه گانه: روبروي جبهه جنوب غربي سه نيايشگاه شناسايي شده اند و اشيايي از آنها به دست آمده كه نذوراتي بوده است كه سربازان آشور ميلي به غارت آنها نداشته اند. از اشياي يافت شده در اين سه نيايشگاه مي توان به قرص هايي تزئيني كه براي تزئين در به كار مي رفته اند، مهره هايي از جنس خمير شيشه، مجسمه هاي گراز، گاو كوهاندار، لاك پشت، پرندگان و حيوانات كوچك از جنس خمير شيشه و انگشتري از جنس قلع با روكشي از طلا كه در آن دايره اي از آهن قلم زني شده است، اشاره كرد.
7 _ دروازه بزرگ: دروازه بزرگ بزرگترين و عريض‌ترين دروازه‌ای است كه در ديوار حصارهای اطراف ذيقورات تعبيه شده است و مخصوص تردد شاه و درباريان بلندمرتبه بوده است. در اين دروازه كلون‌های سنگی مشابهی بسته م‍‍ی‌‌شده كه توسط بست‌های فلزی به در چوبی متصل بوده‌اند.
8 _ دروازه ارابه ها: اين دروازه در گوشه جنوبی حصار اول واقع شده است. و كف‌پوشی از سنگ بر روی سطح دروازه ديده می‌شود. درز اين كف‌پوش سنگی را با با ملات قير معدنی پر كرده‌اند. بر روی اين سنگ فرش آثاری شبيه به آثار چرخ گاری ديده می‌شود و به همين دليل اين دروازه به نام دروازه ارابه‌ها مشهور شده است. چهارپايان را براي قرباني كردن در معابد از اين دروازه وارد مي كرده اند.
9 _ دروازه شمال شرقي: اين دروازه بزرگترين و مهمترين دروازه تمنوس است كه چهار برج دارد. دو برج در خارج و دو برج ديگر در داخل حصار واقع شده است. تمام كف دروازه با آجرهای شكسته‌ای كه هنوز هم لكه‌هايی از آنها باقی مانده فرش شده بوده است.
10 _ دروازه اينشوشيناك و دروازه غربي دو دروازه ديگر حصار اول بوده اند.

بناهاي داخل حصار دوم
1 _ معابد هيش‌ميتيك و روهوراتيو: اين معبد كه در نزديكي دروازه شمال شرقي تمنوس قرار دارد وقف دو الهه مذكر به نام هاي هيش‌ميتيك و روهوراتيو بوده است. در اين معبد 21 آجر كتيبه دار يافت شد كه نام اين دو خداي باستاني عيلاميان را بر خود داشتند.
2 _ دروازه شمال شرقي: اين دروازه در روبروی دروازه شمال شرقی حصار اول قرار دارد. كف پوشی كه سطح اين دروازه را پوشانده است، از طرفی به جبهه جنوب شرقی ذيقورات متصل شده و از طرف ديگر تا جبهه شمال غربی و نزديك معبد گال امتداد دارد. در درون اين دروازه و در سمت شرقی آن يك پلكان يافت شده است.
3 _ دروازه شوش: اين دروازه در ديوار جنوب غربی قرار دارد و به سمت شهر شوش است. چهار برج به اين دروازه تكيه زده بوده اند كه گذرگاه باريكي را به وجود می‌آوردند. اين گذرگاه باريك نشان می‌دهد كه از اين دروازه فقط عده معدودی گذر می‌كرده‌اند و وارد تمنوس می‌شده‌اند. كف اين دروازه با خشت شكسته فرش شده و زمين بيرون اين دروازه را با سنگريزه فرش كرده اند.
4 _ دروازه مسدود شده: در 163 متری زاويه شرقی و 81 متری گذرگاه شاهی قرار دارد. اين دروازه از نظر معماری و ابعاد، نسبتاً ساده است و به نظر می‌رسد كه تمام اين دروازه را مسدود كرده‌اند. دليل چنين حذفی روشن نيست. از اين دروازه گذرگاهی شروع می‌شود كه آن را به سه قسمت مركزی دروازه با دری يك لنگه منتهی می‌كند.
5 _ گذرگاه شاهي: در ديوار جنوب شرقی دروازه ديگری وجود دارد كه به گذرگاه شاهی معروف است. قسمت مركزی اين دروازه با كفسازی زيبايی از آجرهای سالم پوشيده شده بود، كه در امتداد طول ديوار جنوب غربی‌اش سكوئی به عرض 2 آجر وجود دارد. اين دروازه، تنها دروازه‌ای است كه پلكانی خم شده به شكل آرنج در آن وجود داشته و همين پلكان صعود به بالای برج ها و ديوار حصار را آسانتر می‌كرده است.
6 _ برج نوركيپرات: اين برج كه پيش‌آمدگی آن بطرف بيرون است، در وسط ديوار جنوب شرقی و درنزديكي گذرگاه شاهی قرار دارد. در ساخت اين برج از آجر استفاده شده است.
7 _ مجموعه غربي: ديوارهای پيدا شده در اين مجموعه از آجر شكسته ساخته شده بودند. ضخامت اين ديوارها بسيار كم است. يك آشپزخانه ابتدايی هم در اين مجموعه قرار دارد. اين بنا برای سكونت كارگران ساخته شده ‌بوده است.
8 _ مجموعه شمال غربي: اين مجموعه با ديوارهايی از آجر شكسته ساخته شده است. ديوارهايی كه سه حياط و دو اتاق ساخته شده به درازا را محاط می‌كردند. در درون اين مجموعه محوطه محصوری پيدا شد، كه با دو ديواره از خشت خام درست شده بود. در اين محوطه گذرگاه عريضی وجود دارد، كه به طرف حصار تمنوس می‌رود. در اين گذرگاه آثاری از يك ناودان و دو سكوی خشتی وجود دارد.
9 _ مجموعه شرقي: اين مجموعه، كه در ضلع شرقی حصار اول (تمنوس) واقع شده متشكل از چهار نيايشگاه است. نمای تمام اين نيايشگاه ها رو به گذرگاه شاهی است. اين مجموعه توسط راهی كفسازی شده كه فقط قسمتهای ناچيزی از آن باقی مانده است، به گذرگاه شاهی متصل می‌شود.
10 _ زاويه شمالي تمنوس: در اين بخش 9 مورد كفسازی شده با آجر شكسته از زير خاك پيدا شد، كه همه به موازات همديگر بودند. طول اين كفسازی‌ها به 30 متر می‌رسيد و عرض هر يك از آنها بطور متوسط 50/4 متر بود.
در اين منطقه هم چنين مصالح ساختماني و اتاق هاي نيمه تمامي يافت شد كه نشان از يك عمليات ساختماني نيمه تمام بود. يافته شدن مصالح بنايي و نيز سه نواري كه يكي از آنها پر از قير معدني و يكي ديگر مملو از گچ بود صحت اين فرضيه را تائيد كرد. در كنار اين مصالح دو حلقه چاه كشف شد كه با توجه به آب شور و غير قابل شرب اين چاه ها گمان مي رود از آب آنها براي عمليات ساختماني استفاده مي كرده اند.
11 _ مجموعه جنوب شرقي: اين مجموعه شامل سه حياط است كه در اطراف آنها اتاق هايي ساخته شده است. اين اتاق ها بلند و باريكند و سكوهايي نيمكت مانند دارند. ساختمان اين بخش نيز به دليل هجوم ويرانگر آشوري ها ناتمام مانده است.

بناهاي ديگر چغازنبيل
ورودي شاهي: اين ورودی مجلل كه در ديوار حصار خارجی شهر در ضلع جنوب شرقی نزديك به كاخ شماره 3 باز شده است از 3 قسمت تشكيل می‌شود.
الف _ دروازه بزرگ: كه در حصار اول قرار داشت و شرح آن در بخش بناهاي داخل حصار اول آمد.
ب _ حياط بزرگ: زوايای اين حياط به طرف جهات اربعه است و پيادرويی از آجر شكسته به عرض 70/2 در حاشيه درونی آن وجود دارد. در ضلع جنوب غربی و در تمام طول حياط 2 رديف موازی از اتاق‌ها ديده می‌شود كه بين آنها و ديوار حصار شهر بن‌بستی وجود دارد كه آبهای حياط از آنجا جاری می‌شده اند. در ضلع باريك بنا و در طول حصار تنبوشه‌ای سفالين به قطر 15 سانتيمتر از زير ديوار ميانی می‌گذرد كه آب اتاق درونی را به طرف اتاق طرف بيرونی هدايت می‌كرده است. كانال كوچكی از اتاق رديف خارجی عبور می‌كند و پس از گذشتن از زير ديوار در درون تنبوشه‌ای ديگر آب را به بيرون يعنی به طرف جنوب غربی می‌ريزد. در 16 متری اينجا راه آب مشابهی آب اتاق‌های مجاور را با شرايطی ديقيقاً مشابه تخليه می‌كند و بالاخره راه آب سومی كه مشابه راه آب قبلی است در 6 متری زاويه غربی اتاق‌ها قرار گرفته است. روی ضلع شمال شرقی حياط فقط يك رديف اتاق وجود داشت.
ج _ دروازه شاهي: دروازه شاهي كه مقابل دروازه بزرگ قرار دارد، فقط يك درگاهی دارد كه با دو لنگه در بسته می‌شود. كف اين دروازه با خشت خام فرش شده است و روی آن را با سنگفرشی از سنگ های تخت پوشانده اند. در اينجا پلكانی امكان دسترسی به پشت بام را فراهم می‌كند. گذرگاهی به عرض 4 متر ارتباط بين اين حياط و اين دو اتاق را تأمين می‌كند. فقط اتاق‌هايی كه در طول شمال شرقی قرار دارند دارای پوشش كفی با خاك كوبيده شده هستند. در جريان كشف دروازه شاهی، در سه محل مختلف خمره‌هايی پيدا شدند كه در وجه خارجی ديوارها كار گذاشته شده بودند. اين خمره‌ها بقايای اطفال سن پايين را در برداشته كه آنها هم آهكی شده بودند. اين دروازه كه به دروازه شاهي معروف است، دروازه عدالت نيز ناميده شده است. در درون اين دروازه بوده كه شاه عدالت را به سبك شاهانه اجرا می‌كرده است.
كاخ آرامگاه ها: در ضلع جنوب شرقی چغازنبيل و در نزديكی حصار سوم، مجموعه بناها‌يی قرار دارد كه به آن محوطه شاهی گفته مي شود. كاخ آرامگاه‌ها در اين محوطه قرار دارد. اين نام را به دليل وجود پنج مقبره‌ زير زمينی سرداب مانند در اين كاخ، بر آن گذاشته‌اند. اين مقابر آرامگاه پادشاهان و شاهزادگان ايلامی بوده اند. علاوه بر اين آثاری از تزئينات شيشه‌ای و گل‌ميخ‌های لعابدار در كاخ به دست آمده است.
كاخ شماره 2: اين كاخ سه حياط دارد و با خشت خام ساخته شده است. در اين كاخ چندين اتاق و يك حمام نيز وجود دارد.
كاخ شماره 3: اين كاخ كه در نزديكی زاويه شرقی حصار بيرونی شهر قرار دارد، دو حياط دارد. حياط‌های اين كاخ نيز مانند كاخ شماره 2 توسط اتاق هايي متصل به هم ولی با امكانات و راحتی بيشتر نسبت به اتاق‌های كاخ شماره 2 محاط شده است.
نيايشگاه نوسكو: اين بنا كه در محوطه سكونت شاه قرار دارد به شكل (تي) انگليسي است و نيايشگاه خصوصي شاه و خانواده سلطنتي بوده است.
مخزن: چسبيده به حصار خارجی رو به جبهه شمال غربی ذيقورات، تاسيساتی متشكل از يك مخزن در خارج ديوار و يك حوض واقع در درون حصار وجود دارد و شبكه ارتباطی آنها يك سيستم متشكل از نهرهای كوچك بوده است. آب ذخيره شده در مخزن از طريق همين سيستم وارد حوضی كوچك می‌شده و ساكنان چغازنبيل آب مصرفی خود را از اين حوض بيرون می‌كشيدند. برای اينكه آب به اين مخزن برسد كانالی نزديك به 50 كيلومتر حفر مي شود. اين كانال از رود كرخه شروع می‌شود.

[ЛίL∞F∆R]

طمع نفت ، تخریب چغازنبیل
محوطه تاریخی چغازنبیل در استان خوزستان،35 کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش قرار دارد.این شهر در اویل قرن 13 قبل از میلاد توسط پادشاه ایلامی «اونتاش نپیریشا» در نزدیکی رود دز ساخته و «دوراونتاش» نامیده شد.در مرکز شهر معبد عظیمی به صورت چند طبقه بنا شد که امروز تنها دو طبقه از آن پابرجاست.این معبد «زیگورات» نام گرفت و به دو تن از خدایان بزرگ ایلامی یعنی «اینشوشیناک» و «نپیریشا» اهدا شد.معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری به جا مانده از تمدن ایلامی است که بین سالهای 1951 تا 1962 توسط دکتر «رومن گیرشمن» فرانسوی کشف شد.این محوطه تاریخی در اجلاس کمیته میراث جهانی که در سال 1979 در مصر برگزار شد به همراه تخت جمشید و نقش جهان به عنوان نخستین آثار ایرانی در فهرست جهانی یونسکو جاگرفت.
مجموعه معماری خورهه محلات که یکی از بناهای کم نظیر دوره اشکانی است به معبد چغازنبیل شباهت دارد.هردوی این آثار 45 درجه به سمت شمال شرق منحرف شده اند که این نشان از تأثیر معماری چغازنبیل بر آثار پس از خود است.
از آثار بی نظیر معبد چغازنبیل می توان به آجرهای آن اشاره کرد که روی بیشتر آنها با خطوط میخی،ایلامی و اکدی به نام و نسب پادشاه سازنده بنا اشاره شده و مشخص کرده که این بنا چگونه و برای چه هدفی ساخته شده است.در سطح آجر فرش محوطه تاریخی چغازنبیل نیز بیش از چهار ردپای متوسط انسان یافت شده که گمان می رود به کودکان تعلق دارد.چندین جای پای حیوانات از نژاد گربه سانان نیز وجود دارد چرا که مردمان سه هزار و 200 سال پیش خشت ها را در کنار دریا و در معرض نور خورشید خشک می کردند که عبور از روی آنها باعث نقش بستن جای پایشان می شد.به گفته کارشناسان،قدیمی ترین ردپای انسان یافته شده در جهان در معبد زیگورات است.
اما طمع نفت با قیمتی برای هر بشکه بیش از 60 دلار،مسئولان وزارت نفت را برآن داشت تا بدون اطلاع سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان در حریم تاریخی چغازنبیل و در فاصله 300 متری باروی سوم معبد چغازنبیل اقدام به حفر چاههایی با هدف شناسایی ذخایر زیرزمینی این منطقه کنند.طمع درآمدهای ارزی بیشتر،آنها را به نابودی تاریخی کشور ترغیب کرد.
نگهبانان چغازنبیل به طور اتفاقی از وجود این چاه ها باخبر شدند و چه بسا اگر آنها نیز به این چاه ها توجه نمی کردند چغازنبیل نیز اکنون مانند ارگ بم با خاک یکسان می شد اما این بار نه به خاطر یک بلای طبیعی بلکه به خاطر انفجارهای نفتی.
«سعید محمدپور»،کارشناس مسوول حقوقی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان در این باره می گوید:شرکت نفت در هر 75 متر یک لوله پلیکای سه متری به قطر سه اینچ پر از مواد منفجره تی ان تی در شعاع چهار کیلومتری قبل و بعد از معبد کارگذاشته است.
او می افزاید:با توجه به شدت انفجار تی ان تی و اینکه ساختار لایه های زمین در آن منطقه رسوبی است و به طور حتم هرگونه انفجار باعث تکان خوردن لایه های زیرزمین و تخریب معبد باستانی زیگورات خواهد شد

[ЛίL∞F∆R]

بنای هرمی شکل که به عنوان پرستشگاه و آرامگاه و ...استفاده میشد.
معنای تحت اللفظی واژه زیگورات صعود به منتهی الیه است.

شاید بزرگترین زیگوراتها بنای عیلامی است که درچغازنبیل قرار دارد.
این کهن ترین اثر ایرانی که ابعاد و خصوصیات خیره کننده ای دارد با اهرام مصر برابری میکند.

ویژگی ها: سال پیش از میلاد 1250
از5 برج متحدالمرکز و مختلف الارتفاع تشکیل شده
ارتفاع کلی 50 متر
طول ضلع مربع قاعده آن 104 متر
ابعاد درونی ترین برج:طول 35 متر و ارتفاع 49 متر



زيگورات چغازنبيل كه از بزرگترين بناهاي باستاني ايران به شمار مي‌رود، به تمامي از خشت و آجر در زميني به مساحت 11000 متر مربع و در 5 طبقه ساخته شده و ارتفاع آن در زمان آباداني به قريب 50 متر و سطح زيربناي آن به 25000 متر مربع مي‌رسيده است. هم اكنون نيمي از ارتفاع اين بنا از بين رفته است. آخرین طبقه آن به خدای ایشوشینک تعلق داشته است .



سر درهای مجلل و راه پله های متعددکه منتهی به طبقات فوقانی معبد می شود .

جالب ترین شیء بدست آمده از حفریات اخیر چغازنبیل ,مجسمه گاو لعابداری است که در کمال ظرافت و مهارت ساخته شده است که برروی آن کتیبه ای به خط ایلامی در چند ردیف نوشته شده است .

اکنون این مجسمه در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

زيگورات چغازنبيل يكي از مهم‌ترين بناهاي به جاي مانده از حكومت ايلاميان است كه 200سال پيش به دستور انتاش‌گال پادشاه ايلامي ساخته شده است.



اين محوطه يكي از منحصر به فرد‌ترين محوطه‌هاي باستاني در جهان محسوب مي شود که در سالل1357 در فهرست آثار جهاني يونسكو به ثبت رسيده است

زيگورات چغازنبيل در استان خوزستان و در فاصله 40 كيلومتري جنوب شرقي شوش و 20 كيلومتري هفت‌تپه و در نزديكي كرانه غربي رود دز جاي گرفته است.

[ЛίL∞F∆R]

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13726_747.jpg

بناهاي مقدس بر مبناي فلسفه‌اي كه از اعتقاد آدميان برمي‌خيزد، ساخته مي‌شوند. زيگورات چغازنبيل از همين دست بناهاي مقدس است كه عناصر تفكر آميخته با تقدس در آن ديده مي‌شوند.


http://tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13713_861.jpg

زيگورات چغازنبيل بنايي است چندطبقه و به صورت مربع كه طبقه اول آن از طبقات بالايي بزرگتر و وسيعتر است. اطراف اين بناي مربع شكل، حصارهاي دايره‌‌اي وجود دارند كه تداعي كننده تركيب مربع و دايره در وجود اين بناي مقدسند. از اين لحاظ، زيگورات چغازنبيل شبيه به خانه كعبه است. خانه كعبه بنايي سياه و مربع (مكعب) شكل است كه مسلمانان با لباس سفيد احرام به دور آن دايره‌وار مي‌چرخند.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13714_410.jpg

بناي زيگورات‌ها، اهرام، استوپاها، پاگوداها و بناهاي «ماندالا» شكل كه همگي از بناهاي مقدس به شمار مي‌روند، از يك فلسفه همانند پيروي مي‌كنند. در همه اين‌ بناها، ساختمان‌هايي بلند از زمين به سوي آسمان و از فرش به سوي عرش مي‌روند كه به نوعي تداعي‌گر كوه هستند و همه آن‌ها فضاي مقدسي هستند كه تصور مي‌شده در مركز عالم قرار گرفته‌اند.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13716_733.jpg

بنا به اعتقادات اسلامي، در «مجمع التواريخ و القصص» و مأخذهاي ديگر آمده است كه سنگ‌هاي خانه كعبه را فرشتگان از پنج كوه مقدس و حجرالاسود را از بهشت آورده‌اند. از آن پنج كوه نام طور سينا، طور زيتا (زيتون)، كوه جودي و كوه حرا مشخصا آمده است. اين كوه‌ها از آن جهت مقدس‌ شمرده شده‌اند كه نظركرده خداوند بودند و پاي پيغمبران به آنها رسيده بود: موسي و طور سينا، نوح و كوه جودي، عيسي و كوه زيتا، محمد و كوه حرا. در قاره آسيا و در نزديكي اولان‌باتور، پايتخت مغولستان كوهي هست كه مغول‌ها آن را «بوگدوال» نام گذارده‌اند: به معناي «كوه خدا».

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13718_180.jpg

در واقع زيگورات‌ها، اهرام، مقابر و بناهاي برجي شكل، گنبدها و معابد چندين طبقه بلند، پاگوداها و استوپاها، در همه جا نمادي از كوه و آسمان بودند. اين موضوع در سرزمين‌هايي كه به طور طبيعي فاقد كوه بودند، بيشتر مشهود است، همانند: بين‌النهرين، مصرسفلي، جنگل‌هاي مكزيك و پرو.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13721_133.jpg

بناي زيگورات چغازنبيل، مربعي شكل است كه حصارهاي دايره‌اي به دور آن ديده مي‌شوند. عدد چهار به عنوان عددي مقدس در معماري: چهار نشان‌دهنده چهار جهت اصلي، چهار فصل سال، اضلاع مربع، بازوان صليب، چهار عنصر، چهار ستون عالم، چهار منزل قمر، چهار مزاج، چهار بهشت و... است.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13722_395.jpg

چهار در عهد قديم، عددي نمادين است. مثل چهار رودخانه بهشت كه صليبي شكل هستند، چهار بخش زمين و غيره. از دورترين اعصار، حتي اعصار نزديك به پيش از تاريخ، از چهار براي نشان دادن آنچه مستحكم، ملموس و محسوس است، استفاده مي‌شد. چهار به گونه‌اي، رقمي الهي است. در بسياري از موارد، ‌هاله دور سر حضرت عيسي، چهار پرتو دارد يا به چهار بخش شده است. وجود عدد چهار در معماري مذهبي بسيار مشاهده مي‌شود. طرح‌هايي كه از بهشت كشيده شده، مربع (مستطيل) شكل و داراي چهار درب هستند. مساجد ايراني ـ اسلامي گاه چهار ايواني (در چهار ضلع) هستند. زيگورات معبد چغازنبيل هم داراي چهار درب ورودي است.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13720_235.jpg

زيگورات: تشبيه معابد به كوه‌هاي كيهاني در فرهنگ بابليان جايگاه خاصي دارد و اين ويژگي را در قالب فرم زيگورات‌هاي آنان مي‌توان ديد كه صعود از آن را رسيدن به قله عالم مي‌دانستند. کلمه زيگورات يا زيقورات از فعل آکدي «زقارو» (Zegharoo) به معناي بلند و برافراشته ساختن، گرفته شده است. زيگورات بنايي چند طبقه است که مساحت هر طبقه از طبقه پاييني کوچکتر است؛ بنابراين، نماي هر طرف آن به شکل يک پلکان است. اين زيگورات‌ها محل نگهداري مجسمه خدايان و انجام مراسم مذهبي بوده‌اند.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13715_494.jpg

زيگورات چغازنبيل: اكنون با توضيحاتي كه داده شد و مطالبي كه در زير ارايه مي‌شود، درخواهيم يافت كه معماري و بناي زيگورات چغازنبيل بر پايه تفكري مقدس شكل گرفته است. مهمترين معبد شهر باستاني دوراونتاش، زيگوراتي است که در مرکز شهر قرار دارد. اين زيگورات وقف خدايان «اينشوشيناک» و «ناپيراشا» (گال) شده است. «گيرشمن» بر پايه تجربيات خود و شواهد موجود معتقد بود که اين زيگورات در زمان آباداني پنج طبقه داشته و ارتفاع آن حدود 52 متر بوده که تنها 5/2 طبقه از آن با ارتفاع 23 تا 24 متر پابرجاست.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13723_646.jpg

برخلاف زيگورات‌هاي بين‌النهرين که هر طبقه را روي طبقه قبلي مي‌ساختند، در اين زيگورات ساخت هر طبقه از سطح زمين آغاز شده است. طبقه اول اين زيگورات مربعي شکل و طول هر ضلع آن برابر با 2/102 متر يعني تقريباً برابر طول يک زمين فوتبال است. جهات گوشه‌‌هاي زيگورات منطبق با چهار جهت اصلي يعني شمال، جنوب، شرق و غرب است.


http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13727_347.jpg

معبد اعلي که در بالاترين طبقه زيگورات يعني طبقه پنجم بوده اكنون از بين رفته است، اما به نظر مي‌رسد مجسمه خدايان ناپيراشا و اينشوشيناک در اين معبد نگهداري مي‌شده. در هنگام خاکبرداري از زيگورات هفتاد آجر نبشته‌دار پيدا شد که روي آنها به زبان ايلامي و اکدي مطالبي بوده که نشان مي‌دهد اين معبد جايگاه خدايان ناپيراشا و اينشوشيناک بوده است. در وسط هر يک از چهار ضلع زيگورات پلکاني وجود دارد و هر يک از آنها با دروازه‌اي مسدود مي‌شده است. اين پله‌ها راه صعود به طبقات بالاتر بوده‌اند.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13724_398.jpg

يکي از راه‌هاي محاسبه تعداد طبقات زيگورات در نظر گرفتن شيب همين پله‌ها است. بدين معني که اگر پله‌ها با همين شيب به سمت بالا ادامه پيدا کنند، در طبقه پنجم به نزديکي مرکز زيگورات، يا ورودي معبد اعلي مي‌رسد. در بدنه زيگورات چغازنبيل، پس از هر ده رديف آجر ساده يک رديف آجر نبشته‌دار به کار برده شده است. تا سال 1965 در شهر دورانتاش 5275 آجر نبشته و خشت نبشته به زبان‌هاي ايلامي و آکدي کشف شده است. 659 عدد از اين آجرها بر بدنه زيگورات باقي مانده‌اند. اين نوشته‌ها از وجود ادبياتي بسيار قوي در 3250 سال پيش در سرزمين ايلام حکايت مي‌کند.

http://www.tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13725_739.jpg

زيگورات چغازنبيل درون حصارهاي دايره‌اي شكل قرار گرفته است. حصار، ديوار و حلقه سنگ‌چين كه مكان‌هاي مقدس را در بر مي‌گيرند، جزو كهن‌ترين ساختارهاي معماري حرم‌ها به شمار مي‌روند.

http://tabnak.ir/files/fa/news/1387/5/10/13717_230.jpg