Admin
8th February 2010, 12:47 AM
زواره ديار كهن كوير
گزارش از: محمد علي عظيميان زواره
منبع روزنامه اطلاعات شماره 23182
ايران شناسي
زواره اين ديار كهن كويري يادگار ارزشهاي ماندگار فرهنگي و هنري و سرزمين مردان نامي با وسعت 27/5972 كيلومتر مربع از بخشهاي مستقل اصفهان است كه در شمال شرقي اين استان و در مجاورت كوير مركزي قرار دارد. بخش زواره از طرف شمال به شهرستان گرمسار از سمت جنوب به شهر اردستان از طرف شرق به انارك و از طرف غرب به شهر مهاباد از توابع بخش مركزي اردستان محدود مي شود.
اين بخش با يك مركز شهري به نام زواره از دو دهستان به نامهاي ريگستان (تلك آباد) و سفلي (شهراب) و حدود 83 روستا تشكيل شده است.
شهر تاريخي مذهبي زواره در 132 كيلومتري شمال شرقي اصفهان بر سر راه طبس خور و بيابانك و انارك به كاشان و اصفهان و در مسير راه آهن كاشان ، يزد واقع است. اين شهر با قدمتي ديرينه، گنجينه‌هاي ارزشمندي چون نخستين مسجد چهار ايواني در ايران اسلامي يعني مسجد جامع زواره و دومين مناره تاريخي در ايران يعني مناره آسمان خراش مسجد پامنار زواره را در خود جاي داده است.
در مركز شهر زواره دورنماي گنبد كاشيكاري شده بارگاه امامزاده يحيي (ع) فرزند امام موسي بن جعفر(ع) نظرها را به خود جلب مي كند. در جوار مرقد مطهر اين امامزاده جلوه هاي هنر معماري چون بازار ، حسينه هاي سرپوشيده و سرباز بزرگ ، مدرسه علميه، آب انبار ، مسجد كرسي، حمام و با اندك قدمي فراتر از آن بازارچه، مسجد جامع، حسينيه‌هاي سرباز و سرپوشيده كوچك ، بناي تاريخي هشت بهشت و بقعه پير عارف سيد بهاءالدين حيدر، خانه هاي چهار صفه‌اي ، و مسجد نيكويه و مناره تاريخ قلعه ها، يخچال ، برج و باروهاي به يادگار مانده از دوران گذشته به چشم مي خورد.
مسجد جامع زواره
در ميان آثار تاريخي زواره مسجد جامع جلوه اي درخشان و به عنوان نخستين مسجد چهار ايواني در ايران اسلامي مورد توجه ايرانگردان ، جهانگردان ، دانشجويان و استادان رشته‌هاي هنر معماري قرار دارد و چون يادگاري ارزشمند و ميراثي جاويد از اعصار گذشته در گردونه تاريخ باقي مانده است.
اين بنا به سال 550 هـ ق دراوايل قرن ششم هجري كه سلجوقيان حكمفرمايي داشته اند به امر بانيان خير انديش و ثابت قدم در زير بنايي به مساحت 1200 متر مربع شكل گرفته است در ساخت اين بنا از مصالحي چون آجر ، گچ ، خاك و چوب استفاده شده است . سبك معماري اين بنا با بهره گيري از اصول و فنون علوم رياضي اسلامي انجام شده است.
مسجد جامع زواره در مركز شهر بين بازار و بازارچه‌اي كه مشرف به ديگر مكانها است قرار گرفته و نماي خارجي آن را جداري از آجر تشكيل مي دهد. دو در ورودي كه بر ضلع شرقي و غربي اين مسجد ساخته شده به سمت داخل مسجد باز مي شوند و در روبروي هم قرار دارند.
در جوار سر درگاه غربي اين مسجد برجي استوانه‌اي شكل كه جدارش را آجر تشكيل داده مشاهده مي شود كه به درون مسجد راه دارد و بر فراز آن اطاقكي چوبي نصب شده كه جايگاه مؤذن است.
در زواياي ايوان ها در جهات فرعي ، رواق ها با نعل درگاه‌هاي زيبا در تعادل هم الفت گرفته و بر بالاي آن كتيبه‌هايي نقش بسته با خط كوفي و برجسته مزين به « بسم الله الرحمن الرحيم» سطح صحن مسجد از آجر پوشيده شده و تختي آجري به ارتفاع نيم متر را در ميان خود جاي داده كه گويا سري در آن نهفته است.
در ضلع شمالي مسجد شبستاني سردابه مانند مشاهده مي شود كه با ايواني در دو طرف خود رواقهاي بزرگي را تشكيل داده و اين ايوان نسبت به ديگر ايوانها بزرگتر است. در دو طرف رواقهاي اين ايوان پله‌هايي وجود دارد كه به رازينه ها مرتبط مي شود و در فصل زمستان دامنه آفتاب بر اين ايوان گسترده است و روي يكي از آجرهاي مفروش اين ايوان خطوطي كشيده شده كه نمايانگر تعيين اوقات شرعي مي شوند.
در قسمت جنوبي مسجد ايواني است كه نسبت به ساير ايوانها نمايي بهتر دارد و به وسيله درگاهي به گنبد مربتط مي شود و در دوطرف اين ايوان رواق‌هايي است كه قسمتي از شبستان‌هايي را تشكيل مي دهد كه دو طرف گنبد را احاطه كرده و به وسيله درگاههايي به هم مرتبط شده و مسير رفت و آمد به مكان است در داخل شبستان‌ها دو محراب كه به موازي محراب گنبد قرار گرفته قابل رؤيت است اما محراب گنبد داراي نقش و نگار و خطوط كوفي برجسته و مزين به آياتي چند از قرآن كريم است. در جدار شبستان‌ها و ايوانها روزنه‌هايي ديده مي شود كه نقشي در زيبايي جدارها دارد و گويي از انعكاس صوت و تكرار آن جلوگيري مي‌كند در داخل شبستان ها و رواق ها ستون هايي هشت ضلعي از آجر ديده مي شود كه بر بالاي آن صفحه مربعي چوبي قرار گرفته و بر روي آن نعل درگاههايي جاي گرفته و بر روي نعل درگاهها طاقي ضربي پوشش داده شده و صفحه هاي چوبي در مواقع زمين لرزه از لرزش سقف و ستون ها مي كاهد و در زير نعل درگاهها گچبري هاي زيبايي ديده مي شود. ساختار بنيادي گنبد مسجد جامع زواره شباهت بسيار به گنبد مسجد جامع اصفهان دارد و آن گنبدي است مستقر بر پايه هشت ضلعي كه خود بر مربعي استوار است.
مناره مسجد پامنار
مسجد بنكويه يا پامنار زواره از گنجينه هاي ارزشمند و بي نظيري است كه در زمان سلجوقيان به سال 461 هـ ق بناي آ“ به پاياه رسيده است. اين مسجد ابتدا داراي 7 محراب با گچبريهاي نفيس بوده اما متاسفانه بخش هايي از اين مسجد در سال 1359 هـ ش توسط گروه نوسازي مسجد تخريب و كتيبه هاي زيبا همراه با چندين محراب جايش را به سالن اجتماعات داد و اكنون تعدادي ايوان و يك شبستان با سه محراب و يك صحن و يك مناره از اين مسجد باقي مانده است. اين مناره دومين مناره تاريخ دار در ايران است .
اين مناره بيش از 20 متر ارتفاع دارد و جدار آن از آجر ، خاك و گچ است و استوانه اي است بر روي يك هشت ضلعي كه در كوچكي به داخل آن باز مي شود و يك ميله آجري چون محور در داخل آن قرار گرفته و پله هايي در گرداگرد آن در جهت عقربه ساعت به طرف بالا ساخته شده است.
بازار قديمي زواره
بازار زواره اين بناي ديرپا از زيبايي ويژه اي برخوردار است و در گذشته دو كاروانسرا را در دو جانب خود داشته كه يكي از آنها به صورت مخروبه درآمده و ديگري جاي خود را به خيابان جديدي به نام خيابان امامزاده يحيي (ع) سپرده و ادامه خيابان امام خميني (ره) شده است.
بازار زواره با سقفي رومي و چشمه اي شكل گرفته و نور خورشيد ازروزنه‌هاي مجمعه مانند بر روي سقف به داخل بازار مي تابد. سطح بازار مفروش از سنگ است و تعدادي حجره در اين بازار مشاهده مي شود كه دربهاي آن بسته و در سكوت به خاموشي گراييده و بازار از رونق افتاده اما دو كارگاه سنتي يك آهنگري و ديگري رنگرزي در آن فعال است.
حسينيه هاي بزرگ و كوچك زواره
در انتهاي بازار زواره حسينيه هاي سرباز و سرپوشيده قرار دارند.
حسينيه بزرگ زواره متعلق به دوران صفويه است كه ابتدا در يك طبقه با عناصر اصلي گل، خشت و خاك شكل گرفته و سپس در زمان قاجاريه يك طبقه ديگر شامل غرفه ها بر روي آن ساخته شده و نماي اجرين به آن داده شده است. با توجه به فصل سرما و ريزش برف و باران توسط خيرانديشي به نام حاج ميرزا هادي بزرگ حسينيه سر پوشيده‌اي در جوار اين حسينيه (سرباز) ساخته شده كا داراي سقف بلندي است كه بر روي چهار ستون آجري قرار گرفته و شامل رواقها و غرفه است.
حسينيه كوچك زواره نيز به همين سبك درجنب مسجد جامع ساخته شده كه از زيبايي ويژه‌اي برخوردار است و آيين هاي مذهبي در ماههاي محرم و صفر در اين دو حسينيه برگزار مي‌شود.
مدرسه علميه حضرت امام محمد باقر(ع)
اين اثر دوران قاجاريه داراي يك صحن مربعي شكل است كه دو طرف آ“را حجره هايي كوچك ويژه طلاب علوم ديني احاطه كرده و ساختمان جلو حجره ها در جهت جنوب و شمال وغرب مانند ايوانهاي مسجد جامع جهاتاصلي و فرعي را نشان مي دهد اين مدرسه كه مدتي زير نظر آموزش و پرورش با عنوان دبستان سادات فعال بود اينك دفتر نماينده ولي فقيه و امام جمعه زواره است.
مجتمع تاريخي فرهنگي هشت بهشت زواره
بناي تاريخي فرهنگي هشت بهشت از جاذبه هاي زيباي هنر معماري پيشينيان اين ديار است كه گويي معمار اوج هنر خود را در آن به كار برده است.
اين بنا در جنب حسينيه كوچك زواره قرار دارد و عناصر ساختار فيزيكي آن شامل آجر، گچ و گل است ولي امروزه در مرمت و بازسازي آن ديگر عناصر نيز به كار رفته است كه اين بناي تاريخي از سه قسمت اصلي ، صحن غربي ، صحن شرقي و كل ساختمان تشكيل شده و ساختمان اصلي آن در دو طبقه به اشتراك اين دو صحن رقم خورده و دربدو ورود به اين بناي تاريخي ابتدا صحن شرقي را مشاهده مي كنيم كه حوض بيضي شكل را در ميان دارد و در قسمت بالاي حوض يك طبقه ساختمان مجزا وجود دارد كه بر بالاي آن دو بادگير چون نگهباناني است كه سالها روي پاي خود ايستاده اند. اين قسمت از ساختمان سه ايوان و دو راهرور را در قرين هم طوري به دامن گرفته كه در انتهاي آن اتاقهايي است كه دربهاي خود را به داخل اين ايوانها مي گشايد.
ساختمان اصلي كه در دو طبقه بر روي هم استوار شده در اشتراك دو صحن شرقي و غربي درآمده و در ظهر هم بر حوضخانه‌اي تكيه زده و در قرين هم به تماشاي صحن‌ها درآمده از راهرو صحن شرقي وارد وسط ساختمان بر روي يك هشت ضلعي بسان سراپرده‌اي برافراشته شده و محور مقاومت آن را ستونهايي هشت ضلعي تشكيل داده و پوشش مرتفعي بر روي دو طبقه از رواقها و اينوانه سايه افكنده و گويي در رفع تبعيض درقرين هم با صفا و صميميت ديرينه نشسته اند. دو اتاق دردو طبقه روبروي هم به طرف رواقهاي دو طبقه‌اي حوضخانه و ايوانهاي دو طبقه‌اي از صحن دربهايي گشوده اند و راهروهاي دو طبقه را در كنار خود گرفته‌اند و در كنار اين راهروها دو طبقه اي ديگر راهرو مشاهده مي شود كه محل تردد به سوي صفه‌هاي دو طبقه اي است كه دربهايي به داخل ايوانهاي دو طبقه اي باز مي شوند.
گنبد سبز
در قسمت شرقي زواره در زاويه صحراي مزار اين شهر گنبدي آجري نسبتا ً‌مرتفعي بر روي بقعه‌اي هشت ضلعي قرار گرفته كه مقبره ابونصر احمد رئيس باني مسجد زواره داخل آن است و به گنبد سبز شهرت دارد.
قلعه سنگ بست زواره
قلعه سنگ بست يكي از آثار تاريخي شهر زواره است كه در قرن پنجم هجري توسط ابوعلي دهدار زواره اي از مقربان حسن صباح ساخته شده است. عناصر ساختاري اين بنا خاك، گل و خشت خام است و درقسمت زيربناي آن سنگ به كار رفته است اين قلعه به صورت مكعبي است كه در زواياي آن برجهايي استوانه اي شكل به چشم مي خورد و بر فرازاين برجها جايگاه ديده بانها بوده كه دور تا دور حصار شهر را تحت مراقبت وكنترل داشته اند.
فضاي درون قلعه دو طبقه به صورت چهار صفه اي است كه قسمتهايي از طبقات آن فرو ريخته است گفته مي شود در قرن هفتم هجري هجوم مغولها به زواره به بهانه تخريب همين قلعه بوده است و اكنون اين بنا به علت عدم توجه مسئولان مي رود تا به صورت مخروبه اي درآيد اميد است با مرمت و بازسازي قلعه سنگ بست از نابودي اين اثر تاريخي جلوگيري شود.
يخچال سنتي زواره
يخچال از جمله آثار تاريخي و بناهاي سنتي زواره است. عنصر اصلي يخچال را گل و خشت تشكيل مي دهد. ساختار فيزيكي آن مخروطي شكل با ديواره‌هاي دوايري ضخيم است كه دواير پايين بزرگتر بوده و هرچه به طرف بالا اوج گرفته دواير تنگ تر شده اند تا در يك نقطه اي چون راس مسدود شده است.
فضاي داخل يخچال بسيار مرتفع و از زيبايي ويژه اي برخوردار است و مغاكي از سنگ چين به عمق 4 متر گرداگرد آن را با حاشيه اي يك متري در بردارد كه محل تردد است. پله هاي سنگي در نقطه اي از سنگ چين دوايري را بريده و به كف يخچال كه مخزن يخ است راه دارد اين يخچال مخروطي شكل داراي دو درگاه نعلي مانند در روبروي همديگر است كه دو قطعه زمين در مجاور درگاهها به نام خدرو كه يك متر عمق دارند گسترده است. امروزه اين دو قطعه زمين به صورت مسطح آسفالت شده است در قديم در فصل زمستان به ويژه شبهاي يخبندان آب را در اين دو قطعه زمين جاري مي كرده اند و در سرماي شب آب به صورت يخ درآمده و يخها را با ضرب تبر شكسته و در داخل مخزن يخچال انباشته و درگاهها را مسدود مي كردند و در فصل تابستان به ويژه تير و مرداد روزنه اي از دربها را باز ويخ را ميان مردم توزيع مي‌كردند. در وسط يخچال چاهي ديده مي شود كه سرپوشيده است وگويا براي آب جاري از يخها بوده است.
بلندترين گنبد
تلك آباد ازبزرگترين روستاهاي سرسبز و مصفاي حاشيه كوير مركزي است كه در 3 كيلومتري غرب زواره قرار دارد. اين روستا مركز دهستان ريگستان در بخش زواره بوده و مسير كاشان به خور و بيابانك و طبس از كنار آن مي گذرد. در اين روستا دورنماي گنبدي بزرگ از كيلومترها مسافت نظر رهگذران را به خود جلب مي كند كه در فضاي سرسبز و خرم قرار دارد و به همين دليل اين روستا به يكروستاي زيارتي و سياحتي تبديل شده است و عاضقانحريم ولايت وامامت از اطراف و اكناف براي زيارت مرقد مطهر وانور مقدس حضرت خالد ابن عون ابن موسي بن جعفر (ع) مشهور به امامزاده شاهزاده مراد(ع) كه از يادگاران هفتمين پيشواي شيعيان است به اين روستا مي آيند طرح جديد بارگاه ملكوتي اين امامزاده بازير بنايي به وسعت 3 هزار متر مربع توسط افراد نيكو كار دردست اجراست.
آب انبارهاي زواره
از ديگر جاذبه هاي تاريخي زواره آب انبارهايي است كه در چندين نقطه شهر در درون زمين جاي دارند و در گذشته چون سقاهايي بوده اند كه مردم را حيات مي‌بخشيده‌اند ولي امروزه مخزن اين آب انبارها نه تنها از نعمت آب محرومند بكله از رسيدن هوا نيز به درون آنها ممانعت شده و به فراموشي سپرده شده اند.
كاخ تاريخي سرهنگ آباد
كاخ زيباي سرهنگ آباد از جلوه هاي هنر معماري مربوط به عهد قاجاريه است كه در روستاي سرهنگ آباد از توابع بخش زواره ساخته شده است و اينك بر اثر بي توجهي در حال فرو ريزي است.
گزارش از: محمد علي عظيميان زواره
منبع روزنامه اطلاعات شماره 23182
ايران شناسي
زواره اين ديار كهن كويري يادگار ارزشهاي ماندگار فرهنگي و هنري و سرزمين مردان نامي با وسعت 27/5972 كيلومتر مربع از بخشهاي مستقل اصفهان است كه در شمال شرقي اين استان و در مجاورت كوير مركزي قرار دارد. بخش زواره از طرف شمال به شهرستان گرمسار از سمت جنوب به شهر اردستان از طرف شرق به انارك و از طرف غرب به شهر مهاباد از توابع بخش مركزي اردستان محدود مي شود.
اين بخش با يك مركز شهري به نام زواره از دو دهستان به نامهاي ريگستان (تلك آباد) و سفلي (شهراب) و حدود 83 روستا تشكيل شده است.
شهر تاريخي مذهبي زواره در 132 كيلومتري شمال شرقي اصفهان بر سر راه طبس خور و بيابانك و انارك به كاشان و اصفهان و در مسير راه آهن كاشان ، يزد واقع است. اين شهر با قدمتي ديرينه، گنجينه‌هاي ارزشمندي چون نخستين مسجد چهار ايواني در ايران اسلامي يعني مسجد جامع زواره و دومين مناره تاريخي در ايران يعني مناره آسمان خراش مسجد پامنار زواره را در خود جاي داده است.
در مركز شهر زواره دورنماي گنبد كاشيكاري شده بارگاه امامزاده يحيي (ع) فرزند امام موسي بن جعفر(ع) نظرها را به خود جلب مي كند. در جوار مرقد مطهر اين امامزاده جلوه هاي هنر معماري چون بازار ، حسينه هاي سرپوشيده و سرباز بزرگ ، مدرسه علميه، آب انبار ، مسجد كرسي، حمام و با اندك قدمي فراتر از آن بازارچه، مسجد جامع، حسينيه‌هاي سرباز و سرپوشيده كوچك ، بناي تاريخي هشت بهشت و بقعه پير عارف سيد بهاءالدين حيدر، خانه هاي چهار صفه‌اي ، و مسجد نيكويه و مناره تاريخ قلعه ها، يخچال ، برج و باروهاي به يادگار مانده از دوران گذشته به چشم مي خورد.
مسجد جامع زواره
در ميان آثار تاريخي زواره مسجد جامع جلوه اي درخشان و به عنوان نخستين مسجد چهار ايواني در ايران اسلامي مورد توجه ايرانگردان ، جهانگردان ، دانشجويان و استادان رشته‌هاي هنر معماري قرار دارد و چون يادگاري ارزشمند و ميراثي جاويد از اعصار گذشته در گردونه تاريخ باقي مانده است.
اين بنا به سال 550 هـ ق دراوايل قرن ششم هجري كه سلجوقيان حكمفرمايي داشته اند به امر بانيان خير انديش و ثابت قدم در زير بنايي به مساحت 1200 متر مربع شكل گرفته است در ساخت اين بنا از مصالحي چون آجر ، گچ ، خاك و چوب استفاده شده است . سبك معماري اين بنا با بهره گيري از اصول و فنون علوم رياضي اسلامي انجام شده است.
مسجد جامع زواره در مركز شهر بين بازار و بازارچه‌اي كه مشرف به ديگر مكانها است قرار گرفته و نماي خارجي آن را جداري از آجر تشكيل مي دهد. دو در ورودي كه بر ضلع شرقي و غربي اين مسجد ساخته شده به سمت داخل مسجد باز مي شوند و در روبروي هم قرار دارند.
در جوار سر درگاه غربي اين مسجد برجي استوانه‌اي شكل كه جدارش را آجر تشكيل داده مشاهده مي شود كه به درون مسجد راه دارد و بر فراز آن اطاقكي چوبي نصب شده كه جايگاه مؤذن است.
در زواياي ايوان ها در جهات فرعي ، رواق ها با نعل درگاه‌هاي زيبا در تعادل هم الفت گرفته و بر بالاي آن كتيبه‌هايي نقش بسته با خط كوفي و برجسته مزين به « بسم الله الرحمن الرحيم» سطح صحن مسجد از آجر پوشيده شده و تختي آجري به ارتفاع نيم متر را در ميان خود جاي داده كه گويا سري در آن نهفته است.
در ضلع شمالي مسجد شبستاني سردابه مانند مشاهده مي شود كه با ايواني در دو طرف خود رواقهاي بزرگي را تشكيل داده و اين ايوان نسبت به ديگر ايوانها بزرگتر است. در دو طرف رواقهاي اين ايوان پله‌هايي وجود دارد كه به رازينه ها مرتبط مي شود و در فصل زمستان دامنه آفتاب بر اين ايوان گسترده است و روي يكي از آجرهاي مفروش اين ايوان خطوطي كشيده شده كه نمايانگر تعيين اوقات شرعي مي شوند.
در قسمت جنوبي مسجد ايواني است كه نسبت به ساير ايوانها نمايي بهتر دارد و به وسيله درگاهي به گنبد مربتط مي شود و در دوطرف اين ايوان رواق‌هايي است كه قسمتي از شبستان‌هايي را تشكيل مي دهد كه دو طرف گنبد را احاطه كرده و به وسيله درگاههايي به هم مرتبط شده و مسير رفت و آمد به مكان است در داخل شبستان‌ها دو محراب كه به موازي محراب گنبد قرار گرفته قابل رؤيت است اما محراب گنبد داراي نقش و نگار و خطوط كوفي برجسته و مزين به آياتي چند از قرآن كريم است. در جدار شبستان‌ها و ايوانها روزنه‌هايي ديده مي شود كه نقشي در زيبايي جدارها دارد و گويي از انعكاس صوت و تكرار آن جلوگيري مي‌كند در داخل شبستان ها و رواق ها ستون هايي هشت ضلعي از آجر ديده مي شود كه بر بالاي آن صفحه مربعي چوبي قرار گرفته و بر روي آن نعل درگاههايي جاي گرفته و بر روي نعل درگاهها طاقي ضربي پوشش داده شده و صفحه هاي چوبي در مواقع زمين لرزه از لرزش سقف و ستون ها مي كاهد و در زير نعل درگاهها گچبري هاي زيبايي ديده مي شود. ساختار بنيادي گنبد مسجد جامع زواره شباهت بسيار به گنبد مسجد جامع اصفهان دارد و آن گنبدي است مستقر بر پايه هشت ضلعي كه خود بر مربعي استوار است.
مناره مسجد پامنار
مسجد بنكويه يا پامنار زواره از گنجينه هاي ارزشمند و بي نظيري است كه در زمان سلجوقيان به سال 461 هـ ق بناي آ“ به پاياه رسيده است. اين مسجد ابتدا داراي 7 محراب با گچبريهاي نفيس بوده اما متاسفانه بخش هايي از اين مسجد در سال 1359 هـ ش توسط گروه نوسازي مسجد تخريب و كتيبه هاي زيبا همراه با چندين محراب جايش را به سالن اجتماعات داد و اكنون تعدادي ايوان و يك شبستان با سه محراب و يك صحن و يك مناره از اين مسجد باقي مانده است. اين مناره دومين مناره تاريخ دار در ايران است .
اين مناره بيش از 20 متر ارتفاع دارد و جدار آن از آجر ، خاك و گچ است و استوانه اي است بر روي يك هشت ضلعي كه در كوچكي به داخل آن باز مي شود و يك ميله آجري چون محور در داخل آن قرار گرفته و پله هايي در گرداگرد آن در جهت عقربه ساعت به طرف بالا ساخته شده است.
بازار قديمي زواره
بازار زواره اين بناي ديرپا از زيبايي ويژه اي برخوردار است و در گذشته دو كاروانسرا را در دو جانب خود داشته كه يكي از آنها به صورت مخروبه درآمده و ديگري جاي خود را به خيابان جديدي به نام خيابان امامزاده يحيي (ع) سپرده و ادامه خيابان امام خميني (ره) شده است.
بازار زواره با سقفي رومي و چشمه اي شكل گرفته و نور خورشيد ازروزنه‌هاي مجمعه مانند بر روي سقف به داخل بازار مي تابد. سطح بازار مفروش از سنگ است و تعدادي حجره در اين بازار مشاهده مي شود كه دربهاي آن بسته و در سكوت به خاموشي گراييده و بازار از رونق افتاده اما دو كارگاه سنتي يك آهنگري و ديگري رنگرزي در آن فعال است.
حسينيه هاي بزرگ و كوچك زواره
در انتهاي بازار زواره حسينيه هاي سرباز و سرپوشيده قرار دارند.
حسينيه بزرگ زواره متعلق به دوران صفويه است كه ابتدا در يك طبقه با عناصر اصلي گل، خشت و خاك شكل گرفته و سپس در زمان قاجاريه يك طبقه ديگر شامل غرفه ها بر روي آن ساخته شده و نماي اجرين به آن داده شده است. با توجه به فصل سرما و ريزش برف و باران توسط خيرانديشي به نام حاج ميرزا هادي بزرگ حسينيه سر پوشيده‌اي در جوار اين حسينيه (سرباز) ساخته شده كا داراي سقف بلندي است كه بر روي چهار ستون آجري قرار گرفته و شامل رواقها و غرفه است.
حسينيه كوچك زواره نيز به همين سبك درجنب مسجد جامع ساخته شده كه از زيبايي ويژه‌اي برخوردار است و آيين هاي مذهبي در ماههاي محرم و صفر در اين دو حسينيه برگزار مي‌شود.
مدرسه علميه حضرت امام محمد باقر(ع)
اين اثر دوران قاجاريه داراي يك صحن مربعي شكل است كه دو طرف آ“را حجره هايي كوچك ويژه طلاب علوم ديني احاطه كرده و ساختمان جلو حجره ها در جهت جنوب و شمال وغرب مانند ايوانهاي مسجد جامع جهاتاصلي و فرعي را نشان مي دهد اين مدرسه كه مدتي زير نظر آموزش و پرورش با عنوان دبستان سادات فعال بود اينك دفتر نماينده ولي فقيه و امام جمعه زواره است.
مجتمع تاريخي فرهنگي هشت بهشت زواره
بناي تاريخي فرهنگي هشت بهشت از جاذبه هاي زيباي هنر معماري پيشينيان اين ديار است كه گويي معمار اوج هنر خود را در آن به كار برده است.
اين بنا در جنب حسينيه كوچك زواره قرار دارد و عناصر ساختار فيزيكي آن شامل آجر، گچ و گل است ولي امروزه در مرمت و بازسازي آن ديگر عناصر نيز به كار رفته است كه اين بناي تاريخي از سه قسمت اصلي ، صحن غربي ، صحن شرقي و كل ساختمان تشكيل شده و ساختمان اصلي آن در دو طبقه به اشتراك اين دو صحن رقم خورده و دربدو ورود به اين بناي تاريخي ابتدا صحن شرقي را مشاهده مي كنيم كه حوض بيضي شكل را در ميان دارد و در قسمت بالاي حوض يك طبقه ساختمان مجزا وجود دارد كه بر بالاي آن دو بادگير چون نگهباناني است كه سالها روي پاي خود ايستاده اند. اين قسمت از ساختمان سه ايوان و دو راهرور را در قرين هم طوري به دامن گرفته كه در انتهاي آن اتاقهايي است كه دربهاي خود را به داخل اين ايوانها مي گشايد.
ساختمان اصلي كه در دو طبقه بر روي هم استوار شده در اشتراك دو صحن شرقي و غربي درآمده و در ظهر هم بر حوضخانه‌اي تكيه زده و در قرين هم به تماشاي صحن‌ها درآمده از راهرو صحن شرقي وارد وسط ساختمان بر روي يك هشت ضلعي بسان سراپرده‌اي برافراشته شده و محور مقاومت آن را ستونهايي هشت ضلعي تشكيل داده و پوشش مرتفعي بر روي دو طبقه از رواقها و اينوانه سايه افكنده و گويي در رفع تبعيض درقرين هم با صفا و صميميت ديرينه نشسته اند. دو اتاق دردو طبقه روبروي هم به طرف رواقهاي دو طبقه‌اي حوضخانه و ايوانهاي دو طبقه‌اي از صحن دربهايي گشوده اند و راهروهاي دو طبقه را در كنار خود گرفته‌اند و در كنار اين راهروها دو طبقه اي ديگر راهرو مشاهده مي شود كه محل تردد به سوي صفه‌هاي دو طبقه اي است كه دربهايي به داخل ايوانهاي دو طبقه اي باز مي شوند.
گنبد سبز
در قسمت شرقي زواره در زاويه صحراي مزار اين شهر گنبدي آجري نسبتا ً‌مرتفعي بر روي بقعه‌اي هشت ضلعي قرار گرفته كه مقبره ابونصر احمد رئيس باني مسجد زواره داخل آن است و به گنبد سبز شهرت دارد.
قلعه سنگ بست زواره
قلعه سنگ بست يكي از آثار تاريخي شهر زواره است كه در قرن پنجم هجري توسط ابوعلي دهدار زواره اي از مقربان حسن صباح ساخته شده است. عناصر ساختاري اين بنا خاك، گل و خشت خام است و درقسمت زيربناي آن سنگ به كار رفته است اين قلعه به صورت مكعبي است كه در زواياي آن برجهايي استوانه اي شكل به چشم مي خورد و بر فرازاين برجها جايگاه ديده بانها بوده كه دور تا دور حصار شهر را تحت مراقبت وكنترل داشته اند.
فضاي درون قلعه دو طبقه به صورت چهار صفه اي است كه قسمتهايي از طبقات آن فرو ريخته است گفته مي شود در قرن هفتم هجري هجوم مغولها به زواره به بهانه تخريب همين قلعه بوده است و اكنون اين بنا به علت عدم توجه مسئولان مي رود تا به صورت مخروبه اي درآيد اميد است با مرمت و بازسازي قلعه سنگ بست از نابودي اين اثر تاريخي جلوگيري شود.
يخچال سنتي زواره
يخچال از جمله آثار تاريخي و بناهاي سنتي زواره است. عنصر اصلي يخچال را گل و خشت تشكيل مي دهد. ساختار فيزيكي آن مخروطي شكل با ديواره‌هاي دوايري ضخيم است كه دواير پايين بزرگتر بوده و هرچه به طرف بالا اوج گرفته دواير تنگ تر شده اند تا در يك نقطه اي چون راس مسدود شده است.
فضاي داخل يخچال بسيار مرتفع و از زيبايي ويژه اي برخوردار است و مغاكي از سنگ چين به عمق 4 متر گرداگرد آن را با حاشيه اي يك متري در بردارد كه محل تردد است. پله هاي سنگي در نقطه اي از سنگ چين دوايري را بريده و به كف يخچال كه مخزن يخ است راه دارد اين يخچال مخروطي شكل داراي دو درگاه نعلي مانند در روبروي همديگر است كه دو قطعه زمين در مجاور درگاهها به نام خدرو كه يك متر عمق دارند گسترده است. امروزه اين دو قطعه زمين به صورت مسطح آسفالت شده است در قديم در فصل زمستان به ويژه شبهاي يخبندان آب را در اين دو قطعه زمين جاري مي كرده اند و در سرماي شب آب به صورت يخ درآمده و يخها را با ضرب تبر شكسته و در داخل مخزن يخچال انباشته و درگاهها را مسدود مي كردند و در فصل تابستان به ويژه تير و مرداد روزنه اي از دربها را باز ويخ را ميان مردم توزيع مي‌كردند. در وسط يخچال چاهي ديده مي شود كه سرپوشيده است وگويا براي آب جاري از يخها بوده است.
بلندترين گنبد
تلك آباد ازبزرگترين روستاهاي سرسبز و مصفاي حاشيه كوير مركزي است كه در 3 كيلومتري غرب زواره قرار دارد. اين روستا مركز دهستان ريگستان در بخش زواره بوده و مسير كاشان به خور و بيابانك و طبس از كنار آن مي گذرد. در اين روستا دورنماي گنبدي بزرگ از كيلومترها مسافت نظر رهگذران را به خود جلب مي كند كه در فضاي سرسبز و خرم قرار دارد و به همين دليل اين روستا به يكروستاي زيارتي و سياحتي تبديل شده است و عاضقانحريم ولايت وامامت از اطراف و اكناف براي زيارت مرقد مطهر وانور مقدس حضرت خالد ابن عون ابن موسي بن جعفر (ع) مشهور به امامزاده شاهزاده مراد(ع) كه از يادگاران هفتمين پيشواي شيعيان است به اين روستا مي آيند طرح جديد بارگاه ملكوتي اين امامزاده بازير بنايي به وسعت 3 هزار متر مربع توسط افراد نيكو كار دردست اجراست.
آب انبارهاي زواره
از ديگر جاذبه هاي تاريخي زواره آب انبارهايي است كه در چندين نقطه شهر در درون زمين جاي دارند و در گذشته چون سقاهايي بوده اند كه مردم را حيات مي‌بخشيده‌اند ولي امروزه مخزن اين آب انبارها نه تنها از نعمت آب محرومند بكله از رسيدن هوا نيز به درون آنها ممانعت شده و به فراموشي سپرده شده اند.
كاخ تاريخي سرهنگ آباد
كاخ زيباي سرهنگ آباد از جلوه هاي هنر معماري مربوط به عهد قاجاريه است كه در روستاي سرهنگ آباد از توابع بخش زواره ساخته شده است و اينك بر اثر بي توجهي در حال فرو ريزي است.