Admin
8th February 2010, 12:40 AM
دماوند خاستگاه اساطيري ايران زمين
بهاره صفوي
دماوند، يكي از كهن‌ترين شهرها و اولين شهر اسطوره‌اي تاريخ روايي ايران است. هر كجا نام ضحاك، فريدون، كيومرث، منوچهر و... قهرمانان افسانه‌اي كياني آمده، نام شهر دماوند نيز ذكر شده است. گوبنيو درباره قدمت دماوند نوشته است: «بلده كوچك دماوند، مسلما از قديمي‌ترين شهرهاي دنياست، اعم از اين كه آن را به جاي ورنه چهارگوش بشناسيم، يا يكي از بناهاي قديمي اعصار بدانيم. بي‌شك تاريخ تولد آن در اعصار اوليه است.»
دماوند، از قديمي‌ترين شهرهاي ايران است كه در تاريخ روايي ايران، بنيادش را به كيومرث نسبت مي‌دهند، آثار و شواهد به دست آمده، حاكي از حضور انسان از كهن‌ترين دوران حيات بشر در اين سرزمين است. بنا به گفته گوبنيو در قدمت و ديرينگي آن ترديد نمي‌توان داشت به سبب همين قدمت و اهميت، 73 سال پيش به پيشنهاد مرگان فرانسوي، شهر دماوند و روستاهاي اطراف آن به عنوان يك اثر ملي در فهرست آثار ملي ايران به شماره 56 به ثبت رسيده بايد اذعان داشت كه در ميان آثار ملي به ثبت رسيده، شهري را نمي‌توان يافت كه اين گونه به ثبت تاريخي رسيده باشد. سرزمين دماوند، به واسطه كوه مقدس و مينوي دماوند كه صحنه شماري از رويدادهاي اساطير و افسانه‌اي است، يكباره آيين و اسطوره و تاريخ را در مي‌نوردد و خود مبدل به نمادي يگانه مي‌شود و شهرت و آوازه خود را به سرزميني مي‌دهد كه از لحاظ داشتن آب و هواي خوب، زمين حاصلخيز و موقعيت عالي سوق الجيشي و نظامي، بين مازندران و فلات مركزي در طول تاريخ اهميت بسياري يافته است. به همين سبب، با وجود زلزله‌هاي مكرري كه اين منطقه را به ويراني كشانده، زندگي كماكان جريان داشته است.
پيشينه تاريخي اين سرزمين، نياز به بررسي باستان شناختي دارد، تا زواياي تاريك آن به روشني آشكار شود، اما آنچه از متون تاريخي بر مي‌آيد، اين است كه شهر و كوه دماوند به حوزه اسطوره تعلق دارد و حاكمان اين سرزمين، با عنوان مسغمان. كه منصبي روحاني بودند و نسبت خود را با داستاني به ارمابيل مي‌رساندند، توانستند تا مدتها طولاني بر اين سرزمين حكومت كنند. پس از فتح اين سرزمين از سوي لشكريان اسلام، تجمع جمعيت و وسعت و گسترش شهر به اندازه‌اي بود كه نياز به مسجد جامع محسوس شد. بدين ترتيب، براي اولين بار مسجد جامعي كه نمونه آن را فقط در قرون اوليه اسلامي مي‌توان يافت، بر بالاي تپه مشرف به شهر ساخته شد.
در دوره صفويه و قاجاريه، بين مناطق مختلف اطراف تهران، دماوند به سبب آب و هواي بسيار عالي و مناظر زيبا و بديع بيش از ساير نقاط مورد توجه بوده است.
هنوز هم اين شهر بي‌نظير كه در ميان دره‌اي تنگ و زيبا در دامنه كوهي معروف با قله سر به فلك كشيده و زيبايش واقع شده با افسانه‌هايي كه شهرت جهاني دارند، از زيباترين و بي‌نظير‌ترين نقاط اطراف تهران محسوب مي‌شود.
دماوند، منطقه‌اي كوهستاني است كه در قسمت جنوبي سلسله جبال البرز مركزي و در قسمت شمال شرقي و 70 كيلومتري تهران واقع شده است، كه از شمال به لاريجان (يكي از شهرستان آمل) و سواد كوه (يكي از شهرستان‌هاي قائمشهر)، از جنوب و جنوب شرقي به گرمسار و ورامين، از شرق به شهرستان فيروز كوه و از غرب به تجريش تهران و شميران و لواسانات محدود است.
اين شهرستان جزء استان تهران و مساحت آن حدود 46452 كيلومتر مربع است و در جهت شرقي غربي گسترش دارد و ارتفاع متوسط آن حدود 1800 متر از سطح آبهاي آزاد است.
شهرستان دماوند، براساس آخرين سرشماري سال 1375 حدودا 93920 نفر جمعيت داشته كه از اين تعداد 53 درصد در جامعه شهري و 47 درصد در جامعه روستايي ساكن هستند. دماوند داراي 4 منطقه شهري است كه عبارتند از شهر دماوند، رودهن ، گيلان، آبسرد، و داراي بخش مركزي شامل دهستان‌هاي تار رود ابرشيوه، جمارود و بخش رودهن شامل دهستان‌هاي مهرآباد و آبعلي.
بخش اعظم اين شهرستان كوهستاني است، به طوري كه در شمال آن، كوهاي مرتفعي نظير سياه چال چنگيزچال و در بخش جنوبي آن، كوههاي قره آغاج و در بخش مياني، جلگه‌هاي گيلاوند، رودهن و بومهن. كه شيب ملايمي به طرف جنوب دارند. قرار داد قابل توجه است كه قله باشكوه دماوند كه از تهران و مناطق اطراف قابل رويت است، از خود شهر دماوند ديده نمي‌شود.
مردم اين شهرستان داراي دين اسلام و مذهب شيعه اند. در گذشته در قسمتهاي مركزي عده اي از يهوديان ساكن بودند كه به مرور ايام مهاجرت كردند.
زبان مردم اين شهرستان يكي از لهجه‌‌هاي قديمي تاتي است و از گروه زبانهاي غربي ايران و زبان قديمي آبادي‌هاي اطراف تهران محسوب مي‌شود و با زبانهاي مازنداراني و بعضي نواحي شمالي سمنان پيوند و نزديكي دارد. در دماوند، شميرانات، كن، سولقان و بعضي روستاهاي اطراف تهران و كرج به گونه‌هاي مختلف اين زبان سخن مي‌گفته‌اند كه بتدريج از سخنگويان آن كاسته شده است.
مكانهاي تفريحي اطراف دماوند
درياچه سد لار، باغهاي اطراف، شكارگاه‌هاي جنوب غربي و شمالي، سايت روزشهاي هوايي مثل كايت، پاراگلايدر، پيست‌هاي اسكي، شن اسكي، اسكي چمن، و غارهاي مختلف در كوههاي اطراف مثل غار گل زرد، از مكانهاي تفريحي دماوند هستند. پيست اسكي آبعلي هر ساله هزاران نفر را به سوي خود مي‌كشاند. طبق بررسي‌هاي به عمل آمده 93 درصد استفاده كندگان آن از اهالي تهران هستند. از ديگر مناطق ييلاقي و تفريحي چشمه اعلاست كه در شمال شهر دماوند قرار گرفته و با داشتن آب گوارا هر ساله عده زيادي را پذيراست. اين آب داراي موادي چون كلسيم، منيزيم، آهن، نمك، سود، پتاس، كلروسديم، بيكربنات و... است، كه براي درمان بيماري‌هاي كليوي، تنفسي ، استخواني، عضلاني، بيماري‌هاي پوستي، بيماري‌هاي زنانگي و... مفيد شناخته شده است.
مسجد جامع عقيق دماوند: اين مسجد در مركز شهر بنا شده است. شواهد، آثار باقيمانده، پايه و اساس مسجد را به دوره سلجوقيان مي‌رساند ولي با توجه به اين موضوع كه در منطقه دماوند بارها زلزله رخ داده و بناي مسجد جامع آسيب ديده و بعد تعمير و مرمت شده است، احتمال اين كه مسجد قدمتي بيشتر داشته باشد نيز وجود دارد. براساس روايتي كه سينه به سينه نقل شده و تا به امروز هم ميان مردم وجود دارد، در مكان مسجد جامع، قبل ازظهور اسلامي آتشكده بزرگي برپابود، كه پس از فتح منطقه از سوي لشكريان اسلام، آتشكده تبديل به مسجد بزرگي شد. روايت ديگري نيز وجود دارد كه اين مسجد را امام حسن(ع) بنا كرده است.
برج شبلي: اين برج در منتهي اليه شرق شهر، بر فراز تپه‌اي مشرف بر شهر واقع شده است. از طرف شمال به رودخانه تار، از جنوب به قبرستان وسيع دوره اسلامي، از شرق به دره‌اي كه خط‌الراس كوه جنوبي است و از غرب به باغهاي منطقه محدود است. در جبهه جنوبي و جنوب شرقي برج با فاصله حدود 500 متر، قبرستان وسيع اسلامي از دوره صفويه وجود دارد. شبلي عارف مشهور قرن سوم هجري است. در نام و نسب او اختلاف بسياري وجود دارد و در منابع فارسي و عربي او را به نامهاي ولف بن جوري، جورين خلف، ولف بن حمزه و... خوانده اند.
امامزاده، امامزاده عبدالله و عبيدالله: مقبره برجي آن از بناهاي باشكوه و زيباي دوره ايلخان مغول است و از لحاظ نقشه و ساختمان به سبك بناهاي متعادل همعصر خود ساخته شده و با بناهايي چون، برج علاء الدين ورامين، مقبره برجي بسطام، امامزاده اظهر در همدان قابل مقايسه است.
امامزاده شمس الدين محمد: بناي اين امامزاده مربوط به دوره صفويه است كه متاسفانه به سبب حوادث طبيعي چون زلزله و سيل از آسيب مصون نمانده است. تعميرات و تغييرات انجام شده هنگام باز سازي به قدري زياد است، كه بنا از حالت و فرم اوليه خارج شده و در نتيجه بناي كنوني از لحاظ هنر معماري فاقد ارزش است.
جام جم 7/8/83
بهاره صفوي
دماوند، يكي از كهن‌ترين شهرها و اولين شهر اسطوره‌اي تاريخ روايي ايران است. هر كجا نام ضحاك، فريدون، كيومرث، منوچهر و... قهرمانان افسانه‌اي كياني آمده، نام شهر دماوند نيز ذكر شده است. گوبنيو درباره قدمت دماوند نوشته است: «بلده كوچك دماوند، مسلما از قديمي‌ترين شهرهاي دنياست، اعم از اين كه آن را به جاي ورنه چهارگوش بشناسيم، يا يكي از بناهاي قديمي اعصار بدانيم. بي‌شك تاريخ تولد آن در اعصار اوليه است.»
دماوند، از قديمي‌ترين شهرهاي ايران است كه در تاريخ روايي ايران، بنيادش را به كيومرث نسبت مي‌دهند، آثار و شواهد به دست آمده، حاكي از حضور انسان از كهن‌ترين دوران حيات بشر در اين سرزمين است. بنا به گفته گوبنيو در قدمت و ديرينگي آن ترديد نمي‌توان داشت به سبب همين قدمت و اهميت، 73 سال پيش به پيشنهاد مرگان فرانسوي، شهر دماوند و روستاهاي اطراف آن به عنوان يك اثر ملي در فهرست آثار ملي ايران به شماره 56 به ثبت رسيده بايد اذعان داشت كه در ميان آثار ملي به ثبت رسيده، شهري را نمي‌توان يافت كه اين گونه به ثبت تاريخي رسيده باشد. سرزمين دماوند، به واسطه كوه مقدس و مينوي دماوند كه صحنه شماري از رويدادهاي اساطير و افسانه‌اي است، يكباره آيين و اسطوره و تاريخ را در مي‌نوردد و خود مبدل به نمادي يگانه مي‌شود و شهرت و آوازه خود را به سرزميني مي‌دهد كه از لحاظ داشتن آب و هواي خوب، زمين حاصلخيز و موقعيت عالي سوق الجيشي و نظامي، بين مازندران و فلات مركزي در طول تاريخ اهميت بسياري يافته است. به همين سبب، با وجود زلزله‌هاي مكرري كه اين منطقه را به ويراني كشانده، زندگي كماكان جريان داشته است.
پيشينه تاريخي اين سرزمين، نياز به بررسي باستان شناختي دارد، تا زواياي تاريك آن به روشني آشكار شود، اما آنچه از متون تاريخي بر مي‌آيد، اين است كه شهر و كوه دماوند به حوزه اسطوره تعلق دارد و حاكمان اين سرزمين، با عنوان مسغمان. كه منصبي روحاني بودند و نسبت خود را با داستاني به ارمابيل مي‌رساندند، توانستند تا مدتها طولاني بر اين سرزمين حكومت كنند. پس از فتح اين سرزمين از سوي لشكريان اسلام، تجمع جمعيت و وسعت و گسترش شهر به اندازه‌اي بود كه نياز به مسجد جامع محسوس شد. بدين ترتيب، براي اولين بار مسجد جامعي كه نمونه آن را فقط در قرون اوليه اسلامي مي‌توان يافت، بر بالاي تپه مشرف به شهر ساخته شد.
در دوره صفويه و قاجاريه، بين مناطق مختلف اطراف تهران، دماوند به سبب آب و هواي بسيار عالي و مناظر زيبا و بديع بيش از ساير نقاط مورد توجه بوده است.
هنوز هم اين شهر بي‌نظير كه در ميان دره‌اي تنگ و زيبا در دامنه كوهي معروف با قله سر به فلك كشيده و زيبايش واقع شده با افسانه‌هايي كه شهرت جهاني دارند، از زيباترين و بي‌نظير‌ترين نقاط اطراف تهران محسوب مي‌شود.
دماوند، منطقه‌اي كوهستاني است كه در قسمت جنوبي سلسله جبال البرز مركزي و در قسمت شمال شرقي و 70 كيلومتري تهران واقع شده است، كه از شمال به لاريجان (يكي از شهرستان آمل) و سواد كوه (يكي از شهرستان‌هاي قائمشهر)، از جنوب و جنوب شرقي به گرمسار و ورامين، از شرق به شهرستان فيروز كوه و از غرب به تجريش تهران و شميران و لواسانات محدود است.
اين شهرستان جزء استان تهران و مساحت آن حدود 46452 كيلومتر مربع است و در جهت شرقي غربي گسترش دارد و ارتفاع متوسط آن حدود 1800 متر از سطح آبهاي آزاد است.
شهرستان دماوند، براساس آخرين سرشماري سال 1375 حدودا 93920 نفر جمعيت داشته كه از اين تعداد 53 درصد در جامعه شهري و 47 درصد در جامعه روستايي ساكن هستند. دماوند داراي 4 منطقه شهري است كه عبارتند از شهر دماوند، رودهن ، گيلان، آبسرد، و داراي بخش مركزي شامل دهستان‌هاي تار رود ابرشيوه، جمارود و بخش رودهن شامل دهستان‌هاي مهرآباد و آبعلي.
بخش اعظم اين شهرستان كوهستاني است، به طوري كه در شمال آن، كوهاي مرتفعي نظير سياه چال چنگيزچال و در بخش جنوبي آن، كوههاي قره آغاج و در بخش مياني، جلگه‌هاي گيلاوند، رودهن و بومهن. كه شيب ملايمي به طرف جنوب دارند. قرار داد قابل توجه است كه قله باشكوه دماوند كه از تهران و مناطق اطراف قابل رويت است، از خود شهر دماوند ديده نمي‌شود.
مردم اين شهرستان داراي دين اسلام و مذهب شيعه اند. در گذشته در قسمتهاي مركزي عده اي از يهوديان ساكن بودند كه به مرور ايام مهاجرت كردند.
زبان مردم اين شهرستان يكي از لهجه‌‌هاي قديمي تاتي است و از گروه زبانهاي غربي ايران و زبان قديمي آبادي‌هاي اطراف تهران محسوب مي‌شود و با زبانهاي مازنداراني و بعضي نواحي شمالي سمنان پيوند و نزديكي دارد. در دماوند، شميرانات، كن، سولقان و بعضي روستاهاي اطراف تهران و كرج به گونه‌هاي مختلف اين زبان سخن مي‌گفته‌اند كه بتدريج از سخنگويان آن كاسته شده است.
مكانهاي تفريحي اطراف دماوند
درياچه سد لار، باغهاي اطراف، شكارگاه‌هاي جنوب غربي و شمالي، سايت روزشهاي هوايي مثل كايت، پاراگلايدر، پيست‌هاي اسكي، شن اسكي، اسكي چمن، و غارهاي مختلف در كوههاي اطراف مثل غار گل زرد، از مكانهاي تفريحي دماوند هستند. پيست اسكي آبعلي هر ساله هزاران نفر را به سوي خود مي‌كشاند. طبق بررسي‌هاي به عمل آمده 93 درصد استفاده كندگان آن از اهالي تهران هستند. از ديگر مناطق ييلاقي و تفريحي چشمه اعلاست كه در شمال شهر دماوند قرار گرفته و با داشتن آب گوارا هر ساله عده زيادي را پذيراست. اين آب داراي موادي چون كلسيم، منيزيم، آهن، نمك، سود، پتاس، كلروسديم، بيكربنات و... است، كه براي درمان بيماري‌هاي كليوي، تنفسي ، استخواني، عضلاني، بيماري‌هاي پوستي، بيماري‌هاي زنانگي و... مفيد شناخته شده است.
مسجد جامع عقيق دماوند: اين مسجد در مركز شهر بنا شده است. شواهد، آثار باقيمانده، پايه و اساس مسجد را به دوره سلجوقيان مي‌رساند ولي با توجه به اين موضوع كه در منطقه دماوند بارها زلزله رخ داده و بناي مسجد جامع آسيب ديده و بعد تعمير و مرمت شده است، احتمال اين كه مسجد قدمتي بيشتر داشته باشد نيز وجود دارد. براساس روايتي كه سينه به سينه نقل شده و تا به امروز هم ميان مردم وجود دارد، در مكان مسجد جامع، قبل ازظهور اسلامي آتشكده بزرگي برپابود، كه پس از فتح منطقه از سوي لشكريان اسلام، آتشكده تبديل به مسجد بزرگي شد. روايت ديگري نيز وجود دارد كه اين مسجد را امام حسن(ع) بنا كرده است.
برج شبلي: اين برج در منتهي اليه شرق شهر، بر فراز تپه‌اي مشرف بر شهر واقع شده است. از طرف شمال به رودخانه تار، از جنوب به قبرستان وسيع دوره اسلامي، از شرق به دره‌اي كه خط‌الراس كوه جنوبي است و از غرب به باغهاي منطقه محدود است. در جبهه جنوبي و جنوب شرقي برج با فاصله حدود 500 متر، قبرستان وسيع اسلامي از دوره صفويه وجود دارد. شبلي عارف مشهور قرن سوم هجري است. در نام و نسب او اختلاف بسياري وجود دارد و در منابع فارسي و عربي او را به نامهاي ولف بن جوري، جورين خلف، ولف بن حمزه و... خوانده اند.
امامزاده، امامزاده عبدالله و عبيدالله: مقبره برجي آن از بناهاي باشكوه و زيباي دوره ايلخان مغول است و از لحاظ نقشه و ساختمان به سبك بناهاي متعادل همعصر خود ساخته شده و با بناهايي چون، برج علاء الدين ورامين، مقبره برجي بسطام، امامزاده اظهر در همدان قابل مقايسه است.
امامزاده شمس الدين محمد: بناي اين امامزاده مربوط به دوره صفويه است كه متاسفانه به سبب حوادث طبيعي چون زلزله و سيل از آسيب مصون نمانده است. تعميرات و تغييرات انجام شده هنگام باز سازي به قدري زياد است، كه بنا از حالت و فرم اوليه خارج شده و در نتيجه بناي كنوني از لحاظ هنر معماري فاقد ارزش است.
جام جم 7/8/83