Mobarake
31st January 2010, 12:01 PM
خط و خطاطي
پیامبر اکرم (ص): «فرزندانتان را به کتابت (خط و خطاطی) اکرام کنید».
دانــد آنکس که آشنای دل است که صفای خط از صفای دل است
در تاریخ بشر، پیدایش خط و نویسندگی به اندازه ای مهم و سرنوشت ساز بوده که ابتدای تاریخ را، آغاز پیدایش خط دانسته‌اند! و ما قبل آن را ما قبل تاریخ نامیده‌اند! خط ابزاری برای انتقال و ارتقاء اندیشه‌هاست .خط مشترک، از نظر سیاسی- اجتماعی،ابزاری برای حفظ وحدت جامعه و امنیت فرهنگی آن است. خط، عامل رواج یک فرهنگ، آرمان و عقیده است. زیرا «اگر سکوت کنیم یک نفریم و اگر صحبت کنیم دو نفر!» و «اگر بنویسیم چندین نفریم!».
تاریخچه خط
ازنظرتاریخی محققان معتفدند که کهنترین خط ،خط «هیروگلیفی» است که مصریان از آن استفاده می‌کردند و پس از آنها فینیقی‌ها که تیره ای از نژاد سامی بودند اساس خطی را پی ریزی کردند که اکثر خطوط دنیا از آن اقتباس شده است. و سومین ریشه ی خط، خط آرامی‌است که از خط فینیقی الهام گرفته و می‌گویند خط عبری از خط آرامی‌پدید آمده که یهودیان آن را مورد استفاده قرار می‌دادند.برخی هم خط عبری را شعبه‌ای از خط فینیقی دانسته و می‌گویند خط فینیقی منشأ پیدایش چهار خط دیگر گشته که عبارتند از؛ خط یونانی قدیم که ریشه‌ی همه‌ی خطوط اروپایی و خط قبطی است، خط عبری قدیم که هنوز با اندکی تغییر و تحول مورد استفاده‌ی یهودیان است، خط مسند که منشأ پیدایش خط حبشی گشت و خط آرامی‌که خود ریشه‌ی شش خط دیگر( فارسی باستانی، هندی، عبری جدید، تدمری، سریانی و نبطی) شده است.
خط عربی
در نظریه خاورشناسان خط عربی بر دو قسم است: خط کوفی که مأخوذ از نوعی خط سریانی است و به خط «اسطرنجیلی» معروف میباشد؛ و خط حجازی یا خط نسخ که از خط نبطی گرفته شده است. مستشرقین معتقدند که خط به دو شکل خط مقور و خط مبسوط وارد جزیره العرب شد. خط مقور یا خط نسخ، شاخه‌ای از خط نبطی است و طبق برخی از مدارک، قرآن کریم را احتمالا با همین خط می‌نوشتند. خط مبسوط، پس از بناء شهر کوفه و پختگی این خط در آنجا، به خط کوفی معروف گردید.این خط را مسلمین به طور معمول برای نگارش قرآن و بعدها روی محراب‌ها و بالای در مساجد و پیرامون ابنیه‌ی مهم کتیبه‌های قرآن و عناوین سوره در مصحف‌های بزرگ (و کوچک) مورد استفاده قرار می‌دادند.[1]
«نامه‌هایی که از زمان پیغمبر در موزه اسلامبول و وین موجود است شباهت کافی به خط کوفی ندارد و نیز کهن ترین نسخه قرآنکه مورد بازدید نگارنده در موزه‌ی لندن قرار گرفت با خط کوفی معمول در قرن سوم و چهارم همانندی ندارد. این قرآنکه به احتمال زیاد در مکه و یا مدینه تحریر یافته، مربوط به اواخر سده دوم هجری است و با خطی تحریر یافته که نمی‌توان آن را کوفی یا نسخ نامید و اکثر حروف عمودی آن بلندتر از خط معمول نگارش یافته است و چون خواندن آن برای کسانی که به خط نسخ آشنایی دارند در ظاهر آسان تر از خط کوفی است به همین جهت می‌توان گفت که خط قرآن مذبور به خط نسخ بیشتر از خط کوفی شباهت دارد»[2]
خوشنویسی
واژه‌ی «calligraphy» در زبان انگلیسی به معنای خوشنویسی بوده و از دو واژه‌ی یونانی «graphein» (نوشتن) و «kallos» (زیبا) مشتق شده است. خوشنويسیدر واقع هنریاستکه به الفاظ، صورت بصری می‌دهد و آنها را در مکان، تثبيت می‌کند و همواره ابزاری مناسب برای انتقال پيام الهی بوده است. خداوند به پیامبر و مؤمنان دستور داده ؛ قرآن را شمرده و با ترتیل بخواند. تلاوت ترتیل به معنی آن است که انسان بگذارد کلام الهی، روح او را به اهتزاز در آورد. براین مبنا برخی هنر خوشنويسیرا ترتیل مکتوب نامیده اند زیرا این هنر می‌کوشد تا به زيبايی آسمانی قرآن، جامه الفاظ پوشانده و آن را در مقابل چشم بینندگان به نمایش بگذارد.
خوشنویسی در اسلام
شاید کمتر مسلمانی بداند که پیامبر اکرم (ص) و ائمة اطهار (ع) به خوشنویسی نیز اهمیت داده! و شاگردان خود را ترغیب به نوشتن و زیبانویسی نموده و حتی به آنها دستورات نگارش و قواعد خوب نوشتن و زیبانویسی را نیز آموخته‌اند! پیامبر گرامی اسلام (ص) در روایتی که از آن حضرت نقل شده می فرمایند ؛ «خط نیکو به روشن شدن حق و حقانیت می افزاید». و لذا «فرزندانتان را به کتابت (خط و خطاطی) اکرام کنید.» و بدانید « آنکه بسم الله الرحمن الرحیم را زیبا بنویسد خداوند گناهانش را خواهد بخشید».
از حضرت علی علیه السلام نیز نقل شده که آن حضرت می فرمودند؛ « به خوشنویسی بپردازید که از کلیدهای رزق و روزی است» و « خط زیبا و نیکو برای فقیر مال و برای توانگر جمال و برای بزرگان کمال است».
مارتين لينگز و آلبرتین گاور معتقدند که پيش از نزول قرآن خط عربی هنوز صورت هنری نيافته بود و مسئله‌ای به نام خوشنويسی در کار نبود و وحی الهی با خطی بسيار ابتدايی که در آن زمان موجود بود نوشته می‌شده و این نزول وحی و علاقه مؤمنان به درست نوشتن و زیبانویسی قرآن بوده است که باعث شده هنر خط و خطاطی نضج و تکامل پیدا کند.
رسول اکرم(ص) درباره شیوه نگارش قرآن به یکی از نویسندگان وحی می‌فرمایند: لیقه در دوات قرار ده، قلم را کج نگه دار، باء را بلند بنویس، دندآنهای سین را با فاصله بنویس، میم را کور و تو پر ننویس، الله را زیبا بنویس، رحمان را کشیده و رحیم را نیکو بنگار و قلم را بر گوش چپ خود قرار بده.[3]
نویسندگان اولیه وحی الهی، قرآن را با خط کوفی و خط نسخ می‌نوشتند و معروف است که خط نسخ پس از خط کوفی در نگارش قرآن معمول گردیده است. از جمله کسانی که در خط کوفی از خوشنویسان به شمار می‌آمدند امیرمؤمنان علی (علیه السلام) بوده است. آن حضرت علاوه بر این که خود، واضع علم نحو هستند و قواعد اعراب گذاری و درست نویسی را به ابوالاسود دئلی آموزش دادند در کلامی‌زیبا به نویسنده‌ی خود عبیدالله بن ابی رافع می‌فرمایند: در دوات خود لیقه بینداز، نوک قلم را بلندگیر، میان سطرها فاصله بگذار، و حروف را نزدیک به یکدیگر بنویس، که این کارها به زیبایی خط می‌افزاید.[4]
پیامبر اکرم (ص): «فرزندانتان را به کتابت (خط و خطاطی) اکرام کنید».
دانــد آنکس که آشنای دل است که صفای خط از صفای دل است
در تاریخ بشر، پیدایش خط و نویسندگی به اندازه ای مهم و سرنوشت ساز بوده که ابتدای تاریخ را، آغاز پیدایش خط دانسته‌اند! و ما قبل آن را ما قبل تاریخ نامیده‌اند! خط ابزاری برای انتقال و ارتقاء اندیشه‌هاست .خط مشترک، از نظر سیاسی- اجتماعی،ابزاری برای حفظ وحدت جامعه و امنیت فرهنگی آن است. خط، عامل رواج یک فرهنگ، آرمان و عقیده است. زیرا «اگر سکوت کنیم یک نفریم و اگر صحبت کنیم دو نفر!» و «اگر بنویسیم چندین نفریم!».
تاریخچه خط
ازنظرتاریخی محققان معتفدند که کهنترین خط ،خط «هیروگلیفی» است که مصریان از آن استفاده می‌کردند و پس از آنها فینیقی‌ها که تیره ای از نژاد سامی بودند اساس خطی را پی ریزی کردند که اکثر خطوط دنیا از آن اقتباس شده است. و سومین ریشه ی خط، خط آرامی‌است که از خط فینیقی الهام گرفته و می‌گویند خط عبری از خط آرامی‌پدید آمده که یهودیان آن را مورد استفاده قرار می‌دادند.برخی هم خط عبری را شعبه‌ای از خط فینیقی دانسته و می‌گویند خط فینیقی منشأ پیدایش چهار خط دیگر گشته که عبارتند از؛ خط یونانی قدیم که ریشه‌ی همه‌ی خطوط اروپایی و خط قبطی است، خط عبری قدیم که هنوز با اندکی تغییر و تحول مورد استفاده‌ی یهودیان است، خط مسند که منشأ پیدایش خط حبشی گشت و خط آرامی‌که خود ریشه‌ی شش خط دیگر( فارسی باستانی، هندی، عبری جدید، تدمری، سریانی و نبطی) شده است.
خط عربی
در نظریه خاورشناسان خط عربی بر دو قسم است: خط کوفی که مأخوذ از نوعی خط سریانی است و به خط «اسطرنجیلی» معروف میباشد؛ و خط حجازی یا خط نسخ که از خط نبطی گرفته شده است. مستشرقین معتقدند که خط به دو شکل خط مقور و خط مبسوط وارد جزیره العرب شد. خط مقور یا خط نسخ، شاخه‌ای از خط نبطی است و طبق برخی از مدارک، قرآن کریم را احتمالا با همین خط می‌نوشتند. خط مبسوط، پس از بناء شهر کوفه و پختگی این خط در آنجا، به خط کوفی معروف گردید.این خط را مسلمین به طور معمول برای نگارش قرآن و بعدها روی محراب‌ها و بالای در مساجد و پیرامون ابنیه‌ی مهم کتیبه‌های قرآن و عناوین سوره در مصحف‌های بزرگ (و کوچک) مورد استفاده قرار می‌دادند.[1]
«نامه‌هایی که از زمان پیغمبر در موزه اسلامبول و وین موجود است شباهت کافی به خط کوفی ندارد و نیز کهن ترین نسخه قرآنکه مورد بازدید نگارنده در موزه‌ی لندن قرار گرفت با خط کوفی معمول در قرن سوم و چهارم همانندی ندارد. این قرآنکه به احتمال زیاد در مکه و یا مدینه تحریر یافته، مربوط به اواخر سده دوم هجری است و با خطی تحریر یافته که نمی‌توان آن را کوفی یا نسخ نامید و اکثر حروف عمودی آن بلندتر از خط معمول نگارش یافته است و چون خواندن آن برای کسانی که به خط نسخ آشنایی دارند در ظاهر آسان تر از خط کوفی است به همین جهت می‌توان گفت که خط قرآن مذبور به خط نسخ بیشتر از خط کوفی شباهت دارد»[2]
خوشنویسی
واژه‌ی «calligraphy» در زبان انگلیسی به معنای خوشنویسی بوده و از دو واژه‌ی یونانی «graphein» (نوشتن) و «kallos» (زیبا) مشتق شده است. خوشنويسیدر واقع هنریاستکه به الفاظ، صورت بصری می‌دهد و آنها را در مکان، تثبيت می‌کند و همواره ابزاری مناسب برای انتقال پيام الهی بوده است. خداوند به پیامبر و مؤمنان دستور داده ؛ قرآن را شمرده و با ترتیل بخواند. تلاوت ترتیل به معنی آن است که انسان بگذارد کلام الهی، روح او را به اهتزاز در آورد. براین مبنا برخی هنر خوشنويسیرا ترتیل مکتوب نامیده اند زیرا این هنر می‌کوشد تا به زيبايی آسمانی قرآن، جامه الفاظ پوشانده و آن را در مقابل چشم بینندگان به نمایش بگذارد.
خوشنویسی در اسلام
شاید کمتر مسلمانی بداند که پیامبر اکرم (ص) و ائمة اطهار (ع) به خوشنویسی نیز اهمیت داده! و شاگردان خود را ترغیب به نوشتن و زیبانویسی نموده و حتی به آنها دستورات نگارش و قواعد خوب نوشتن و زیبانویسی را نیز آموخته‌اند! پیامبر گرامی اسلام (ص) در روایتی که از آن حضرت نقل شده می فرمایند ؛ «خط نیکو به روشن شدن حق و حقانیت می افزاید». و لذا «فرزندانتان را به کتابت (خط و خطاطی) اکرام کنید.» و بدانید « آنکه بسم الله الرحمن الرحیم را زیبا بنویسد خداوند گناهانش را خواهد بخشید».
از حضرت علی علیه السلام نیز نقل شده که آن حضرت می فرمودند؛ « به خوشنویسی بپردازید که از کلیدهای رزق و روزی است» و « خط زیبا و نیکو برای فقیر مال و برای توانگر جمال و برای بزرگان کمال است».
مارتين لينگز و آلبرتین گاور معتقدند که پيش از نزول قرآن خط عربی هنوز صورت هنری نيافته بود و مسئله‌ای به نام خوشنويسی در کار نبود و وحی الهی با خطی بسيار ابتدايی که در آن زمان موجود بود نوشته می‌شده و این نزول وحی و علاقه مؤمنان به درست نوشتن و زیبانویسی قرآن بوده است که باعث شده هنر خط و خطاطی نضج و تکامل پیدا کند.
رسول اکرم(ص) درباره شیوه نگارش قرآن به یکی از نویسندگان وحی می‌فرمایند: لیقه در دوات قرار ده، قلم را کج نگه دار، باء را بلند بنویس، دندآنهای سین را با فاصله بنویس، میم را کور و تو پر ننویس، الله را زیبا بنویس، رحمان را کشیده و رحیم را نیکو بنگار و قلم را بر گوش چپ خود قرار بده.[3]
نویسندگان اولیه وحی الهی، قرآن را با خط کوفی و خط نسخ می‌نوشتند و معروف است که خط نسخ پس از خط کوفی در نگارش قرآن معمول گردیده است. از جمله کسانی که در خط کوفی از خوشنویسان به شمار می‌آمدند امیرمؤمنان علی (علیه السلام) بوده است. آن حضرت علاوه بر این که خود، واضع علم نحو هستند و قواعد اعراب گذاری و درست نویسی را به ابوالاسود دئلی آموزش دادند در کلامی‌زیبا به نویسنده‌ی خود عبیدالله بن ابی رافع می‌فرمایند: در دوات خود لیقه بینداز، نوک قلم را بلندگیر، میان سطرها فاصله بگذار، و حروف را نزدیک به یکدیگر بنویس، که این کارها به زیبایی خط می‌افزاید.[4]