صنايع دستي قزوين

[Mobarake]

زره بافي از در هم تنيدن مفتول هاي فلزي بر اساس الگوي تن پوش و كلاه خود بدست مي آيد و يكي از هنرهاي
بسيار كهن بشري بشمار مي رو د . اما متاسفانه نمي توان تاريخي دقيق براي شروع آن ذكر نمود و آنچه بر اساس
روايت هاي شفاهي روشن گرديده ، و نيز بر اساس بر خ ي اشعار، حضرت داوود(ع)به هنر فلز كاري به منظور توليد
لباسهاي جنگي اشتغال داشته است.

ابزار و دستگاههاي مورد نياز

ميله هاي فلزي از شماره 1 تا 7 :به منظور عمل پيچاندن مفتول هاي فلزي(آهن،مس و برنج) بر روي آنها و
به منظور تبديل اين مفتول ها به حلقه هايي كه عمل بافتن بر روي آنها انجام پذيرد،كاربرد دارد.

مفتول هاي مخصوص زره بافي : به طور معمول از جنس آهن ،مس،برنج ، استيل ، آهن و گالوانيزه مي باشد،و در

1 ميليمتر مي باشند. / 1 و 2 ، 0/8 ، 0/ اندازه هاي 5

دريل :از اين دستگاه به منظور نصب ميله ها توسط آچ ارهاي مخ صوص استفاده مي گردد كه در نهايت، عمل
پيچاندن مفتول هاي فلزي(آهن،مس،برنج و استيل)بر روي اين ميله ها انجام مي پذيرد.

كاتر:به منظوربريدن مفتول هايي كه به صورت فنر درآمده ،به كار مي رود.

دم باريك :عمل بافتن حلقه هاي تهيه شده از مفتول ها بر اساس سايز بندي افراد توسط اين وسيله انجام
مي پذيرد.

سيم چين:به منظور بريدن قسمتهاي اضافي حلقه هاي فلزي و سيمها به كار مي رود.

پرچ:ميخهايي كه به منظور تعبيه كردن بر روي بست و اتصال به زره كاربرد دارد.

دستگاه پرچ كن:دستگاهي كه به منظور پرچ كردن بست بر زره كاربرد دارد.

آچارهاي مخصوص :به منظور تعويض ميله هايي كه سر دريل بسته مي شودو همچنين براي نصب دستگاه كاتر
به ميز كارو عوض كردن تيغه كاربرد دارد.

تيغه الماس:تيغه اي كه به منظور جاگذاري در دستگاه پرس و بريدن سيم كاربرد دارد.

مراحل توليد زره

-1 ابتدا جنس و ضخامت مفتول، متناسب با محصول مورد نظر انتخاب مي شود. جنس مفتول ها مس، برنج، آهن و

1 ميليمتر مي باشند. / 1 و 2 ، 0/8 ، 0/ ... و سايز مفتول ها 5

-2 با كمك دريل و ميله هاي مخصوصي كه روي دريل بسته م ي شود مفتول ها به شكل فنر در مي آيند. در اين
مرحله دريل توسط گ يره اي كه به ميز كار بسته شده ثابت مي گرد د .ميله مورد نظر كه ضخامت آن با توجه به قطر
داخلي حلقه ها متفاوت است ، به دريل بسته شده و با روشن شدن دريل مفتول دور آن پيچيده و فنر تشكي ل
مي گردد.
-3 فنر به كمك كاتري كه به ميز كار بسته شد ه ، ب ريده مي شو د و حلقه هاي مورد نياز كه واحدهاي ابتدايي بافت
زره مي باشد بدست مي آيد.
-4 حلقه ها به كمك دو عدد "دم باريك" كاملا صاف و آمادهء بافت مي شوند.
-5 واحد هاي ابتدايي جهت بافت داراي 5 حلقه مي باشند. بدين صورت كه 4 حلقه درون 1 حلقه قرار مي گيرد.
-6 تكثير اين واحدها و اتصال آنها به يكديگر موجب پيدايش بافتي منسجم مي گردد كه از اين زمينه م ي توان با
كمك الگوهاي مناسب به فرم هاي زره و كلاه خو د دست يافت. به عنوان مثال 26 واحد براي زره سايز نوجوانان
توليد مي گردد.
-7 براي ايجاد نقش در بافت مي ت و ان از فلزهايي با رنگ هاي مخت ل ف استفاده كر د .به عنوان مثال مي توان جهت
ايجاد نقش بر روي زمينه آهني از مفتول برنجي يا مسي استفاده كرد.
-8 به منظور اتصال قطعاتي از بافت به يكديگر از پرچ استفاده مي گرد د .پرچ ها را مي توان به صورت آماده از بازار
تهيه كرد

[Mobarake]

جقه توپی (هشت پر):

این طرح به وسیله ترکیب کردن هشت عدد جقه دو گره ای با یکدیگر به وجود می آید و قاعده جقه ها به واسطه یک لوزی به هم وصل شده اند و در نهایت به شکل یک دایره می رسند و به این دلیل آن را جقه توپی می گویند. این نقش در اندازه های مختلف بافته می شود ولی در قالی های دو گره ای جلوه خاصی دارد.

◊ گل وکیلی:

یکی از معروفترین نقشه های مختص سنندج "گل وکیلی" است که در دیگر مناطق بافته نمی شود. در مورد قدمت این طرح می توان به نمونه ای که در موزه فرش (تاریخ بافت آن به اواسط قرن سیزده هجری قمری می باشد.) اشاره کرد.

◊ گل میرزاعلی:

گل میرزاعلی, یکی از نقشه های «گل فرنگی» سنندج است. انواع متعددی از گل فرنگ در سنندج بافته می شود که به نامهای گل و بلبل عروس و داماد, گل و عروس نامیده می شود و امروزه نسبت به اوایل رواج آنها کمتر بافته می شوند.

◊ شاخ گوزنی (یحیی چلمی):

این طرح که دو نمونه از آن در موزه فرش تهران نگهداری می شود از جمله نقش های سنندج بوده و مختص سنندج است. علاوه بر نقشه هایی که شرح داده شد, نقشه های دیگری چون گل چینی و گل جرسه را نیز می توان نام برد.

● گلیم:

مبدأ مشهورترین گلیم های کردستان, سنه است که در حال حاضر شامل سنندج و اطراف آن می شود. این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیم های کردستان به شمار می آمده است.

سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تأثیر صفویان در گلیم های به جای مانده از قرون هجدهم, نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود. گلیم های قبایل سنجابی و جاف تحت تأثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است. گلیم های سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیم هایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده, تفاوت دارد. در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیم های دیگر به فرش های گره دار ایرانی شبیه است.

به طور کلی گلیم ها را از نظر ترکیب بندی می توان به سه دسته تقسیم کرد:

1- تکرار مکرر طرح های گل دار و یا یک طرح گل دار که از میخ یا داربستی آویزان شده و توسط حاشیه ای باریک و یا مجموعه ای از حاشیه ها احاطه شده است. نگاره ها شامل برگ, پیچک, ساقه و گل است.

2- در این گروه گل ها ظریف تر شده و ترنجی مجزا در مرکز آن قرار دارد. طرح این گلیم ها بسیار شبیه قالی های گره داری است که تجار فرش تهران به آن «براتی» می گویند. براتی مضمونی پیچیده و مرکب از گل های کوچک, بته و کندوی عسل است که تصویر یک باغ را به یاد می آورد.

3- سجاده هایی که به علت داشتن محراب پیازی شکل از سجاده های دیگر کشورها متمایزند.

اندازه بافت گلیم ها اکثراً کوچک است, اما بعضی از آنها بزرگ و تقریباً مربع شکل است. این گلیم ها اکثراً دارای بافت هایی چاک دار است, اما اضافه کردن پودهای ضمیمه و پودهای منحنی از مشخصاتی است که معمولاً در دیگر گلیم های کرد یافت نمی شود.

رنگ ها غالباً آبی, قرمز و سفید است و گاهی از رشته های فلز نیز در آنها استفاده شده است. تارها معمولاً نخی است و تارهای پشمی به ندرت در آنها به کار می رود. پودها غالباً از رشته های بلند پشمین, فلزی, ابریشمی و اخیراً پلی کروم ابریشمین درست می شود. ریشه ها را که امکان صدمه دیدن آنها بسیار زیاد است, به شکل دسته تارهای گره دار می بندند و اگر به اندازه کافی بلند باشد, مجدداً گره خورده و به شکل توری و شبکه درمی آورند.
گلیم های سنه به خاطر ظرافت و زیبایی خود شهرت خاصی دارد. در ده ساله اخیر, با این که از ظرافت سابق آن کاسته شده, اما هنوز دارای کیفیتی مطلوب است. بعضی از گلیم های سنه در گذشته توسط خانم ها به صورت دیوار آویز یا پوشش مخصوص در حمام به کار می رفته است. گلیم های سنه, گلیم های بسیار نفیس است که ارزش واقعی آنها توسط کلکسیونرها در مزایده های دهه 1950 و 1960 م شناخته شده است.

◊ گلیم های بیجار :

بیجار که یکی از شهرهای تجاری حاشیه ای کردستان است, دارای گلیم مخصوص به خود است. بعضی از این گلیم ها نسخه های ساده گلیم های سنه با پشم زبر و رنگهای تند است و بعضی دیگر دارای بافت های چاک دار پشمین و تارهای نخی است. گلیم های بیجار معمولاً طویل و باریک است و در آن از ترنج های رنگین مثلثی و یا لوزی شکل استفاده می شود. بیشتر گلیم های منطقه دارای دو حاشیه بوده و از دیگر ویژگی های بعضی از گلیم ها, بافت انسان و حیوان در متن یا حاشیه های آنها است. طرح حیوانات نیز در متن این گلیم ها, اهمیت گله های گوسفندان و بزها را نشان می دهد. که به عنوان ثروت قابل حمل به آن تکیه می کنند. البته حیوانات دو سر از ویژگی کارهای تزئینی کردها, من جمله در کیف ها است.

◊ گلیم شاهسون بیجار:

شاهسون های بیجار در قرن هجدهم از دشت مغان مهاجرت کرده و در روستاهای مابین زنجان و قزوین در نزدیکی بیجار و شمال همدان مستقر شدند. اهالی این منطقه ترک زبان هستند و استقلال خود را کاملاً حفظ کرده اند. بسیاری از نگاره هایی که در گلیم های شاهسون بیجار به چشم می خورد, از مناطق دیگر آمده است. با آن که بسیاری از گلیم ها با طرح های پود رو و پودهای چرخان تزئین می شود, اما در عین حال اسلوب بافت چاک دار همراه با پشم و نخ نیز در آنها به کار می رود.
.................................................. ................................................

● منبت کاری:

منبت کاری چوب در کردستان از قدیم رواج داشته و درهای چوبی در کردستان و برخی از روستاهای آن که به جای مانده متعلق به دوران صفوی بوده که دارای کنده کاریهای دقیق و به صورت گل و کتیبه های گوناگون است. منبت کاریهایی که بر در امامزاده ها و مشایخ انجام شده بسیار باارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه می دهند و منبت کاری رواج کامل دارد. اکنون در سنندج معروفترین و زبردست ترین منبت کاران در کارگاههای خود مشغول به کارند همراه با سبک های جدید, که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند.
.................................................. ................................................

● نازک کاری چوب:

ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته, بویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاههای نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصول های دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود و امروز کارگاههای خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان و پیپ چپق و عصا و چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند.
.................................................. ................................................

● دستبافی:

یکی دیگر از صنایع دستباف کردستان موج بافی است. کردها از موج برای نگهداری رختخواب و وسائل اضافی بهره برداری می کنند و در ضمن به عنوان پشتی هم از آن استفاده می نمایند و زیبایی خاصی به محل زندگی می دهد. تهیه موج که مانند پارچه نازک و لطیف است در اغلب شهرها منجمله سنندج, سقز, بانه و مریوان رواج دارد.
.................................................. ................................................

● شالیبافی:

شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده واقع می شود. دستبافان شال این مناطق با استفاده از پشم بز که در اصطلاح محلی به آن مرز گویند شال را تولید می کنند.