آبجی
13th January 2010, 11:01 PM
مقدمه
در شبی تاریک و صاف ، ستارگان چنان می‌درخشند که گویی می‌توان با دست آنها را لمس کرد. در واقع بیشتر ستارگان قابل دید برای چشم غیر مسلح ، در محدوده یک هزار سال نوری واقع هستند. گذشته از ستارگان چشمک زن ، نواری مه مانند و کم نور در سرتاسر آسمان کشیده شده است که به آن راه شیری می‌گوییم. این مه حفره فام ، دهها هزار سال نوری با ما فاصله دارد. با دوربین دو چشمی یا تلسکوپ کوچک ، به صورت اجتماع انبوهی از هزاران هزار ستاره کم نور دیده می‌شود. گرچه این ستارگان بسیار دور دست هستند، ولی مجموع نور آنها را می‌توان با چشم دید.
مشخصات کهکشان راه شیری
کهکشان راه شیری ، کهکشانی مارپیچی است که شامل حدود 500 میلیارد ستاره است. این کهکشان حدود 10 میلیارد سال پیش ، از یک ابر عظیم گاز و غبار تشکیل یافت. در قسمت مرکزی کهکشان راه شیری هسته‌ای کروی قرار دارد که ممکن است شامل یک حفره سیاه نیز باشد. هسته توسط گروهی از دنباله‌های مارپیچی در برگرفته شده است. این دنباله‌ها از ستاره‌های فروزان تازه شکل یافته تشکیل شده‌اند. هسته و قرص کهکشان با هاله‌ای از ستاره‌هایی با طول عمر بسیار زیاد ، در بر گرفته شده‌اند.
قطر هسته یک کهکشان در حدود 10000 سال نوری است. قسمت احاطه کننده هسته دارای قطری برابر با 100000 سال نوری و ضخامتی برابر با 1000 سال نوری است . هاله کهکشان دارای قطری تا 50000 سال نوری است. منظومه شمسی (شامل ابر اوپتیک-اورت) با عرضی برابر با سه سال نوری نسبتا کوچک به نظر می‌رسد. خورشید با سرعتی حدود 220 کیلومتر (135 مایل) در ثانیه ، مرکز کهکشان را در مدت زمانی حدود 250 میلیون سال دور می‌زند. تا کنون خورشید 15 تا 20 دور به گرد هسته کهکشان چرخیده است.
گذر صورتهای فلکی از راه شیری
بیرون از راستای راه شیری تعداد بسیار کمی ستاره کم نور وجود دارد. بطوری که درخشش مبهمی نیز از آنها آشکار نمی‌شود. به علت آنکه راه شیری دایره کاملی در سرتاسر آسمان تشکیل می‌دهد، در هر نقطه روی زمین می‌توان بخشهایی از آن را دید. چند صورت فلکی مهم که راه شیری از میانشان می‌گذرد، شامل ذات الکرسی ، پرساوس ، ممسک الاعنه (ارابه ران) ، تکشاخ ، بادبان ، صلیب ، عقرب ، قوس ، دلو و دجاجه است.
فراوانی میدان ستاره
انبوهترین میدان ستاره‌ای ، در راه شیری جنوبی قرار دارد که منظر زیبایی در آسیای جنوبی و آفریقایی جنوبی بوجود می‌آورد. برای رصد کنندگان واقع در نیمکره شمالی ، بهترین حالت راه شیری اواخر تابستان دیده می‌شود. هنگامی که دجاجه را بتوان در بالای سر دید.
ماهیت راه شیری
ما منظره کهکشان عظیم و پرستاره‌ای را که درون آن زندگی می‌کنیم، به صورت راه شیری می‌بینیم. در کهکشان ما ، احتمالا صد هزار میلیون ستاره وجود دارد. ما در میان این کهکشان هستیم و به همین دلیل نمی‌توانیم شکل کلی آن را به آسانی تجسم کنیم. در واقع ، کهکشان راه شیری ، شبیه یک چرخ فلک غول پیکر است و دو بازوی پرستاره دارد، که چندین بار به دور بخش مرکزی پیچیده‌اند. طول کهکشان ما 100000 سال نوری است. 30000 سال طول می‌کشد تا یک پیام رادیویی از زمین به مرکز آن برسد. اگر ستارگان کهکشان را با سرعت سه ستاره در یک ثانیه بشماریم، هزار سال طول می‌کشد.
قسمت نورانی راه شیری
روشن ترین بخش راه شیری در صورت فلکی قوس است. تلسکوپهای رادیویی فروسرخ ، علامتهای پرقدرتی از این منطقه آشکار می‌کنند. شاید درمرکز بیظلم کهکشان ما ، یعنی نقطه‌ای در راستای صورت فلکی قوس ، سیاهچاله بسیار بزرگی وجود داشته باشد که آزادانه ستارگان و سیاره‌ها را می‌بلعد و توده انبوهی از آنها را در کنار هم جمع می‌کند.
عکس اشعه X از کهکشان راه شیری توسط ناسا
تغییر صورتهای فلکی
چرخش آرام کهکشان ما که در آن بخشهای مرکزی پیوسته از قسمتهای بیرونی پیشی می‌گیرند، به این معنی است که ستارگان نیز بطور مداوم در پهنه آسمان حرکت می‌کنند. در چند میلیون سال آینده ، منظره صورتهای فلکی در نتیجه این حرکت بی وقفه ستارگان تغییر حالت خواهد داد.
كهكشان راه شيري
هر کهکشان منزلگاهی برای دهها میلیون ستاره از جمله خورشید است که در لایه های خارجی قرص راه شیری قرار گرفته اند.
اوان لوین (Evan Levine) ستاره شناسی از دانشگاه برکلی می گوید:
"راه شیری شبیه بقیه کهکشان هاست، اما دارای پیچ و تاب هایی است که در پنج دهه گذشته بحث های بسیاری را بوجود آورده است."
او در جلسه مجمع ستاره شناسان آمریکا که در روز دوشنبه برگزار شد، افزود کرد:
"واقعیت این است که کهکشان ما هر چند به ظاهر غیر متعادل و بی قرینه است، اما دارای شکل منحصر به فردی است."
لئو بلیتز (Leo Blitz) همکار لوین، شکل ظاهری این کهکشان را با لبه حاشیه یک کلاه نمدی مقایسه می کند که در سمت شمالی اش، ستاره ها و برآمدگی های گازی در فاصله ای حدود 16,000 سال نوری، بالای قرص این کهکشان قرار دارند. ( یک سال نوری حدودا معادل 9/5 تریلیون مایل است.)
ستاره شناسان سال ها قبل اظهار کردند که به وجود یک جفت کهکشان گذری کوچک و نیز ابرهای کوچک و بزرگ کهکشانی، پی برده اند. آنها راه شیری را در یک مسیر جزر و مد مانند منحرف می کنند، دقیقا مشابه تغییرات ظاهری ایجاد شده توسط ماه بر سطح زمین.اما این دو کهکشان کوچک وزنشان به اندازه ای نبوده که باعث چنین تغییرات محسوسی شوند، به همین دلیل ستاره شناسان آنها را دلیل موجهی برای بوجود آمدن این پیچ و تاب ها ندانستند.
لوین معتقد است کهکشان های نامبرده در واقع در پشت این پیچ و تاب ها قرار دارند. در دهه های گذشته، ستاره شناسان نمی دانستند که هاله مربوط به "ماده سیاه" (Dark Matter) ده برابر سنگین تر از ماده ای است که کهکشان ما را احاطه کرده و ستاره ها و سیارات را تشکیل می دهد.
ستاره شناسان در این مورد که این حفره سیاه چیست اختلاف نظر داشتند، اما اکثرشان معتقد بودند که این حفره مجموعه ای است از ذرات ناشناخته که نور بسیار ضعیفی نیز تولید می کنند.
تحقیقات انجام شده توسط دو ستاره شناس دیگر بیانگر این است که کهکشان های همسایه ردی از خود در هاله احاطه کننده این حفره سیاه باقی می گذارند، مانند قایقی که اثر حرکتش روی سطح آب می ماند. نیروی جاذبه ناشی از این حرکات هم به نوبه خود پیچ و تاب های کهکشان ما را شکل می دهد. کهکشان های دیگر نیز به همین ترتیب درایجاد این بی نظمی ها موثرند.
پی بردن به اینکه چگونه کهکشان های کوچک و حفره سیاه باعث می شوند کهکشان راه شیری شکل طبیعی اش را از دست بدهد، یقینا به ستاره شناسان کمک های شایانی درجهت یافتن پاسخی مناسب برای سئوالات بنیادین زیرخواهد کرد:
چگونه این قبیل ساختارها درجهان به وجودمی آیند؟ و منشا بوجود امدن ستاره ها و سیارات چیست ؟
در این باره بخوانید ...
• راه شیری
ستاره شناسی به نام رابرت لاپتون (Robert Lupton) از دانشگاه پرینستون می گوید: "پیچ و تاب موجود در کهکشان راه شیری یک پدیده مشهور است."
در شبی تاریک و صاف ، ستارگان چنان می‌درخشند که گویی می‌توان با دست آنها را لمس کرد. در واقع بیشتر ستارگان قابل دید برای چشم غیر مسلح ، در محدوده یک هزار سال نوری واقع هستند. گذشته از ستارگان چشمک زن ، نواری مه مانند و کم نور در سرتاسر آسمان کشیده شده است که به آن راه شیری می‌گوییم. این مه حفره فام ، دهها هزار سال نوری با ما فاصله دارد. با دوربین دو چشمی یا تلسکوپ کوچک ، به صورت اجتماع انبوهی از هزاران هزار ستاره کم نور دیده می‌شود. گرچه این ستارگان بسیار دور دست هستند، ولی مجموع نور آنها را می‌توان با چشم دید.
مشخصات کهکشان راه شیری
کهکشان راه شیری ، کهکشانی مارپیچی است که شامل حدود 500 میلیارد ستاره است. این کهکشان حدود 10 میلیارد سال پیش ، از یک ابر عظیم گاز و غبار تشکیل یافت. در قسمت مرکزی کهکشان راه شیری هسته‌ای کروی قرار دارد که ممکن است شامل یک حفره سیاه نیز باشد. هسته توسط گروهی از دنباله‌های مارپیچی در برگرفته شده است. این دنباله‌ها از ستاره‌های فروزان تازه شکل یافته تشکیل شده‌اند. هسته و قرص کهکشان با هاله‌ای از ستاره‌هایی با طول عمر بسیار زیاد ، در بر گرفته شده‌اند.
قطر هسته یک کهکشان در حدود 10000 سال نوری است. قسمت احاطه کننده هسته دارای قطری برابر با 100000 سال نوری و ضخامتی برابر با 1000 سال نوری است . هاله کهکشان دارای قطری تا 50000 سال نوری است. منظومه شمسی (شامل ابر اوپتیک-اورت) با عرضی برابر با سه سال نوری نسبتا کوچک به نظر می‌رسد. خورشید با سرعتی حدود 220 کیلومتر (135 مایل) در ثانیه ، مرکز کهکشان را در مدت زمانی حدود 250 میلیون سال دور می‌زند. تا کنون خورشید 15 تا 20 دور به گرد هسته کهکشان چرخیده است.
گذر صورتهای فلکی از راه شیری
بیرون از راستای راه شیری تعداد بسیار کمی ستاره کم نور وجود دارد. بطوری که درخشش مبهمی نیز از آنها آشکار نمی‌شود. به علت آنکه راه شیری دایره کاملی در سرتاسر آسمان تشکیل می‌دهد، در هر نقطه روی زمین می‌توان بخشهایی از آن را دید. چند صورت فلکی مهم که راه شیری از میانشان می‌گذرد، شامل ذات الکرسی ، پرساوس ، ممسک الاعنه (ارابه ران) ، تکشاخ ، بادبان ، صلیب ، عقرب ، قوس ، دلو و دجاجه است.
فراوانی میدان ستاره
انبوهترین میدان ستاره‌ای ، در راه شیری جنوبی قرار دارد که منظر زیبایی در آسیای جنوبی و آفریقایی جنوبی بوجود می‌آورد. برای رصد کنندگان واقع در نیمکره شمالی ، بهترین حالت راه شیری اواخر تابستان دیده می‌شود. هنگامی که دجاجه را بتوان در بالای سر دید.
ماهیت راه شیری
ما منظره کهکشان عظیم و پرستاره‌ای را که درون آن زندگی می‌کنیم، به صورت راه شیری می‌بینیم. در کهکشان ما ، احتمالا صد هزار میلیون ستاره وجود دارد. ما در میان این کهکشان هستیم و به همین دلیل نمی‌توانیم شکل کلی آن را به آسانی تجسم کنیم. در واقع ، کهکشان راه شیری ، شبیه یک چرخ فلک غول پیکر است و دو بازوی پرستاره دارد، که چندین بار به دور بخش مرکزی پیچیده‌اند. طول کهکشان ما 100000 سال نوری است. 30000 سال طول می‌کشد تا یک پیام رادیویی از زمین به مرکز آن برسد. اگر ستارگان کهکشان را با سرعت سه ستاره در یک ثانیه بشماریم، هزار سال طول می‌کشد.
قسمت نورانی راه شیری
روشن ترین بخش راه شیری در صورت فلکی قوس است. تلسکوپهای رادیویی فروسرخ ، علامتهای پرقدرتی از این منطقه آشکار می‌کنند. شاید درمرکز بیظلم کهکشان ما ، یعنی نقطه‌ای در راستای صورت فلکی قوس ، سیاهچاله بسیار بزرگی وجود داشته باشد که آزادانه ستارگان و سیاره‌ها را می‌بلعد و توده انبوهی از آنها را در کنار هم جمع می‌کند.
عکس اشعه X از کهکشان راه شیری توسط ناسا
تغییر صورتهای فلکی
چرخش آرام کهکشان ما که در آن بخشهای مرکزی پیوسته از قسمتهای بیرونی پیشی می‌گیرند، به این معنی است که ستارگان نیز بطور مداوم در پهنه آسمان حرکت می‌کنند. در چند میلیون سال آینده ، منظره صورتهای فلکی در نتیجه این حرکت بی وقفه ستارگان تغییر حالت خواهد داد.
كهكشان راه شيري
هر کهکشان منزلگاهی برای دهها میلیون ستاره از جمله خورشید است که در لایه های خارجی قرص راه شیری قرار گرفته اند.
اوان لوین (Evan Levine) ستاره شناسی از دانشگاه برکلی می گوید:
"راه شیری شبیه بقیه کهکشان هاست، اما دارای پیچ و تاب هایی است که در پنج دهه گذشته بحث های بسیاری را بوجود آورده است."
او در جلسه مجمع ستاره شناسان آمریکا که در روز دوشنبه برگزار شد، افزود کرد:
"واقعیت این است که کهکشان ما هر چند به ظاهر غیر متعادل و بی قرینه است، اما دارای شکل منحصر به فردی است."
لئو بلیتز (Leo Blitz) همکار لوین، شکل ظاهری این کهکشان را با لبه حاشیه یک کلاه نمدی مقایسه می کند که در سمت شمالی اش، ستاره ها و برآمدگی های گازی در فاصله ای حدود 16,000 سال نوری، بالای قرص این کهکشان قرار دارند. ( یک سال نوری حدودا معادل 9/5 تریلیون مایل است.)
ستاره شناسان سال ها قبل اظهار کردند که به وجود یک جفت کهکشان گذری کوچک و نیز ابرهای کوچک و بزرگ کهکشانی، پی برده اند. آنها راه شیری را در یک مسیر جزر و مد مانند منحرف می کنند، دقیقا مشابه تغییرات ظاهری ایجاد شده توسط ماه بر سطح زمین.اما این دو کهکشان کوچک وزنشان به اندازه ای نبوده که باعث چنین تغییرات محسوسی شوند، به همین دلیل ستاره شناسان آنها را دلیل موجهی برای بوجود آمدن این پیچ و تاب ها ندانستند.
لوین معتقد است کهکشان های نامبرده در واقع در پشت این پیچ و تاب ها قرار دارند. در دهه های گذشته، ستاره شناسان نمی دانستند که هاله مربوط به "ماده سیاه" (Dark Matter) ده برابر سنگین تر از ماده ای است که کهکشان ما را احاطه کرده و ستاره ها و سیارات را تشکیل می دهد.
ستاره شناسان در این مورد که این حفره سیاه چیست اختلاف نظر داشتند، اما اکثرشان معتقد بودند که این حفره مجموعه ای است از ذرات ناشناخته که نور بسیار ضعیفی نیز تولید می کنند.
تحقیقات انجام شده توسط دو ستاره شناس دیگر بیانگر این است که کهکشان های همسایه ردی از خود در هاله احاطه کننده این حفره سیاه باقی می گذارند، مانند قایقی که اثر حرکتش روی سطح آب می ماند. نیروی جاذبه ناشی از این حرکات هم به نوبه خود پیچ و تاب های کهکشان ما را شکل می دهد. کهکشان های دیگر نیز به همین ترتیب درایجاد این بی نظمی ها موثرند.
پی بردن به اینکه چگونه کهکشان های کوچک و حفره سیاه باعث می شوند کهکشان راه شیری شکل طبیعی اش را از دست بدهد، یقینا به ستاره شناسان کمک های شایانی درجهت یافتن پاسخی مناسب برای سئوالات بنیادین زیرخواهد کرد:
چگونه این قبیل ساختارها درجهان به وجودمی آیند؟ و منشا بوجود امدن ستاره ها و سیارات چیست ؟
در این باره بخوانید ...
• راه شیری
ستاره شناسی به نام رابرت لاپتون (Robert Lupton) از دانشگاه پرینستون می گوید: "پیچ و تاب موجود در کهکشان راه شیری یک پدیده مشهور است."