*مینا*
31st December 2009, 11:29 PM
http://www.aftab.ir/articles/science_education/technology/images/8a2c9292cefe59df9647bc3bfac86f86.jpg
● مقدمه
تجربه ۵ ساله فعالیت شبکه آزمایشگاهی نشان می دهد بخش مهمی از مشکلات و ناکارآمدی آزمایشگاه های کشور مربوط به نحوه‌ی مدیریت آنها است. در ادامه به برخی از این مشکلات اشاره می شود:
● مدیریت سلیقه‌ای
اغلب آزمایشگاه هایی که در مراکز دانشگاهی مستقر هستند، بین اعضای هیئت علمی دانشکده‌ها تقسیم شده‌اند و هر کس به روش خود، آزمایشگاه تحت نظر خود را مدیریت می‌کند. برخی از آزمایشگاه های بسیار مهم که تجهیزات گران قیمتی در آنها قرار دارند، تکنسین و اپراتور ثابت ندارند و به‌وسیله‌ی دانشجویان تحت نظر فرد هیئت علمی سرپرست آزمایشگاه اداره می‌شوند، لذا آزمایشگاه ساعت کار ثابتی ندارد و فرد خاصی در مورد نتایج ارائه شده به‌وسیله‌ی آن آزمایشگاه پاسخگو نیست.
اینکه چه کسانی می‌توانند از خدمات آزمایشگاه استفاده کنند، به‌وسیله‌ی سرپرست هر آزمایشگاه تعیین می‌شود. البته با توجه به اینکه مسئولین دانشکده یا دانشگاه نیز خود را در مورد تجهیزات موجود در آن مجموعه ذی‌حق می‌دانند و قصد دخالت و اثرگذاری در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن آزمایشگاه را دارند، در اغلب مراکز دانشگاهی بین اعضای هیئت علمی در مورد نحوه مدیریت آزمایشگاه ها اختلاف نظر وجود دارد.
● انگیزش ناکافی تکنسین‌ها
در اغلب مراکز آزمایشگاهی به تکنسین‌ها، به دید نیروهای خدماتی و نه منابع انسانی علمی و فنی نگریسته می شود، لذا در برخوردها و ایجاد انگیزش نیز این نگاه حاکم است و در نتیجه تکنسین‌ها علاقه‌ای برای افزایش توانمندی‌های عملی و مهارتی خود ندارند و در بهترین شرایط کار خود را به صورت یک کار خدماتی صرف انجام می‌دهند.
این در حالی است که هر محققی سوال جدیدی از یک آزمایشگاه دارد و هر نمونه برای طراحی روش‌های مناسب نمونه‌سازی و آزمون نیازمند مطالعه ویژه ای است و استفاده از یک روش روتین برای همه پژوهش‌ها نتایج مطلوبی به همراه نخواهد داشت. همچنین برای به دست آوردن نتایج مناسب برای برخی نمونه ها، نیاز به صرف وقت کافی برای نمونه‌سازی و مطالعه روش‌های استاندارد از منابع علمی است که یک تکنسین بی انگیزه چنین وقت و حوصله ای را صرف هر آزمون نخواهد کرد.
حقوق یک تکنسین معمولاً در حد یک نیروی خدماتی عادی است و اضافه کاری به آنها تعلق نمی‌گیرد و در صورت افزایش تعداد متقاضیان خدمات آزمایشگاه، تکنسین انگیزه‌ای برای حضور در خارج از ساعات اداری ندارد و در ساعات اداری نیز از بازدهی و کارایی کافی برخوردار نیست.
● سیستم‌های مالی ناکارآمد
در تعدادی از مراکز آزمایشگاهی به ویژه در دانشگاه‌ها، آزمایشگاهها حق کسب درآمد از خدمات خود را ندارند و خدمات به صورت سهمیه‌ای و صرفاً به اعضاء هیئت علمی و دانشجویان خود مرکز داده می‌شود. این در حالی است که آزمایشگاهها از منابع مالی لازم برای تعمیر و نگهداری، سرویس‌های دوره‌ای، خرید مواد مصرفی و تأمین قطعات یدکی برخوردار نیستند و لذا اگر دستگاهی از سرویس خارج شود، ماه ها و گاهی سال ها بدون استفاده باقی می‌ماند. در برخی دیگر از مراکز که از مشتریان خدمات آزمایشگاهها، مبالغی دریافت می‌شود، سیستم‌های مالی ناکارآمد و بروکراسی پیچیده دانشگاه باعث می‌شود که بخشی از درآمد آزمایشگاه ها به پشتیبانی آنها از نظر تعمیر و نگهداری و انگیزش پرسنل اختصاص نیابد و حتی با وجود دستورالعمل‌های اداری در این زمینه، ماه ها طول می‌کشد تا بخش ناچیزی از درآمدهای آزمایشگاه به خود آن آزمایشگاه برگردانده شود.
● ضعف در سیستم‌های ارتقاء علمی
برخلاف حوزه‌ی پزشکی که یک عمل جراحی موفقیت‌آمیز، موجب ارتقاء علمی یک پزشک جراح می‌شود، در رشته‌های فنی و مهندسی، هر چه قدر که یک عضو هیئت علمی با صنعت همکاری نموده و مسائل آنها را به روش‌های علمی حل نماید و یا در یک آزمایشگاه به محققان و دانشجویان خدمات آزمایشگاهی تخصصی ارائه کند، در ارتقاء علمی وی تأثیری ندارد. در مورد برخی از تجهیزات بسیار پیشرفته، برای ارایه خدمات آزمایشگاهی تخصصی و یا برای تأیید نتایج و تفسیر داده‌ها به یک متخصص نیاز است ولی یک فرد متخصص هیئت علمی انگیزش کافی برای ارائه خدمات ندارد، لذا متقاضیان خدمات آزمایشگاه ماه ها در نوبت می مانند و مقدار زیادی از ظرفیت تجهیزات آزمایشگاه خالی می ماند.
در برخی موارد افراد برای جبران ناکارآمدی سیستم ارتقاء علمی، دادن خدمات را منوط به درج اسم فرد ارائه دهنده خدمات در خروجی‌های تحقیق می‌کنند که اغلب موجب نارضایتی مشتریان می‌گردد. بارها در این مورد از آزمایشگاه های عضو شبکه شکایت شده که البته با پیگیری های شبکه مرتفع شده است ولی ارتقاء علمی یکی از انگیزه های مهم متخصصین برای ارایه خدمات است و این مسئله نیاز به اصلاح سیستم ارتقاء اعضاء هیئت علمی دارد.
شبکه آزمایشگاهی در چند سال گذشته، تلاش نموده است تا راه حل هایی را برای بخشی از مشکلات مذکور ارایه نموده و تا حدامکان آنها را پیاده سازی نماید. در ادامه به برخی از این تلاش‌ها اشاره می‌شود.
● تشویق مراکز عضو به تمرکز در مدیریت آزمایشگاهها
همانگونه که اشاره شد، بخش مهمی از مشکلات آزمایشگاههای مستقر در مراکز دانشگاهی ناشی از مدیریت‌های سلیقه‌ای حاکم بر آنها و عدم تمرکز در سیستم‌های مالی و اداری آنهاست. برخی از مراکز دانشگاهی این مشکل را با ایجاد یک آزمایشگاه مرکزی که تجهیزات اصلی و گران قیمت را شامل می‌شود، تا حدودی مرتفع کرده‌اند.
ایجاد آزمایشگاه مرکزی باعث می‌شود تا امکان استقرار نظام اداری، مالی و کیفی ویژه ای برای آزمایشگاهها، مستقل از مقررات و دستورالعمل های حاکم بر دانشگاه ها امکان‌پذیر باشد. به عنوان مثال در آزمایشگاه مرکزی می‌توان سیستم‌هایی مثل پرداخت کارانه‌ای، استانداردهای معتبر از قبیل ISO۱۷۰۲۵، پرداخت اضافه کار و نظایر آن را پیاده کرد، بدون اینکه نیاز به تغییر همه سیستم‌های دانشگاه باشد.
برخی از مراکز عضو شبکه؛ از جمله دانشگاه شهید چمران اهواز و دانشگاه فردوسی مشهد، آزمایشگاه مرکزی خود را به عنوان یک مجموعه خدماتی برای کل محققان و دانشجویان دانشگاه ایجاد کرده‌اند که ثمرات خوبی را به دنبال داشته است. تمرکز مورد نیاز را در مدیریت آزمایشگاهها را از طریق نرم افزاری و به صورت مجازی نیز می توان ایجاد کرد.
پژوهشگاه ها از ساختار کارآمدتری نسبت به دانشگاه ها بهره مندند و اغلب پژوهشگاه های مهم کشور که عضو شبکه هستند، بخش آزمایشگاهی را به صورت متمرکز اداره می‌کنند و سیستم ارائه خدمات بهتری برای مشتریان بیرون از سازمان خود دارند.
شبکه به روش‌های مختلف مراکز عضو خود را به تمرکز در مدیریت تجهیزات ترغیب می‌کند و این مسئله به صورت غیرمستقیم و از طریق مکانیزم‌های تشویقی پیگیری می‌شود. به عنوان مثال شبکه مجموعه آزمایشگاه های مختلف موجود در یک دانشگاه را به صورت یک عضو واحد قبول می‌کند و از یک دانشگاه تنها یک عضو می‌پذیرد و باید یک نفر به عنوان نماینده دانشگاه عضو در شبکه معرفی گردد چرا که در غیر این صورت، در سیستم رقابتی رتبه‌بندی شبکه، مراکز دانشگاهی و آزمایشگاههای منفرد به تنهایی قادر به رقابت با پژوهشگاههای بزرگ نیستند. همچنین شبکه تلاش می کند از طریق وضع سیاست‌های حمایتی ویژه، به ایجاد آزمایشگاههای مرکزی در کشور کمک نماید. به عنوان مثال در اینده شبکه قصد دارد کمک های بیشتر از یک حد مشخص (مثلاً بالای ۵۰۰ میلیون ریال) را تنها به آزمایشگاههای مرکزی عضو شبکه اختصاص داد.
دولت نیز برای استفاده بهینه از سرمایه‌های ملی می‌تواند پرداخت بودجه خرید تجهیزات با مبالغ بالا (مثلاً بیشتر از ۵۰ هزار دلار) را منوط به استقرار تجهیزات خریداری شده در یک آزمایشگاه متمرکز خدماتی کند تا همه محققان به آسانی بتواند از خدمات آن بهره‌مند شوند.
http://www.aftab.ir/images/article/break.gif نویسنده : رضا اسدی فرد ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ( www.nano.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.nano.ir) )
● مقدمه
تجربه ۵ ساله فعالیت شبکه آزمایشگاهی نشان می دهد بخش مهمی از مشکلات و ناکارآمدی آزمایشگاه های کشور مربوط به نحوه‌ی مدیریت آنها است. در ادامه به برخی از این مشکلات اشاره می شود:
● مدیریت سلیقه‌ای
اغلب آزمایشگاه هایی که در مراکز دانشگاهی مستقر هستند، بین اعضای هیئت علمی دانشکده‌ها تقسیم شده‌اند و هر کس به روش خود، آزمایشگاه تحت نظر خود را مدیریت می‌کند. برخی از آزمایشگاه های بسیار مهم که تجهیزات گران قیمتی در آنها قرار دارند، تکنسین و اپراتور ثابت ندارند و به‌وسیله‌ی دانشجویان تحت نظر فرد هیئت علمی سرپرست آزمایشگاه اداره می‌شوند، لذا آزمایشگاه ساعت کار ثابتی ندارد و فرد خاصی در مورد نتایج ارائه شده به‌وسیله‌ی آن آزمایشگاه پاسخگو نیست.
اینکه چه کسانی می‌توانند از خدمات آزمایشگاه استفاده کنند، به‌وسیله‌ی سرپرست هر آزمایشگاه تعیین می‌شود. البته با توجه به اینکه مسئولین دانشکده یا دانشگاه نیز خود را در مورد تجهیزات موجود در آن مجموعه ذی‌حق می‌دانند و قصد دخالت و اثرگذاری در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن آزمایشگاه را دارند، در اغلب مراکز دانشگاهی بین اعضای هیئت علمی در مورد نحوه مدیریت آزمایشگاه ها اختلاف نظر وجود دارد.
● انگیزش ناکافی تکنسین‌ها
در اغلب مراکز آزمایشگاهی به تکنسین‌ها، به دید نیروهای خدماتی و نه منابع انسانی علمی و فنی نگریسته می شود، لذا در برخوردها و ایجاد انگیزش نیز این نگاه حاکم است و در نتیجه تکنسین‌ها علاقه‌ای برای افزایش توانمندی‌های عملی و مهارتی خود ندارند و در بهترین شرایط کار خود را به صورت یک کار خدماتی صرف انجام می‌دهند.
این در حالی است که هر محققی سوال جدیدی از یک آزمایشگاه دارد و هر نمونه برای طراحی روش‌های مناسب نمونه‌سازی و آزمون نیازمند مطالعه ویژه ای است و استفاده از یک روش روتین برای همه پژوهش‌ها نتایج مطلوبی به همراه نخواهد داشت. همچنین برای به دست آوردن نتایج مناسب برای برخی نمونه ها، نیاز به صرف وقت کافی برای نمونه‌سازی و مطالعه روش‌های استاندارد از منابع علمی است که یک تکنسین بی انگیزه چنین وقت و حوصله ای را صرف هر آزمون نخواهد کرد.
حقوق یک تکنسین معمولاً در حد یک نیروی خدماتی عادی است و اضافه کاری به آنها تعلق نمی‌گیرد و در صورت افزایش تعداد متقاضیان خدمات آزمایشگاه، تکنسین انگیزه‌ای برای حضور در خارج از ساعات اداری ندارد و در ساعات اداری نیز از بازدهی و کارایی کافی برخوردار نیست.
● سیستم‌های مالی ناکارآمد
در تعدادی از مراکز آزمایشگاهی به ویژه در دانشگاه‌ها، آزمایشگاهها حق کسب درآمد از خدمات خود را ندارند و خدمات به صورت سهمیه‌ای و صرفاً به اعضاء هیئت علمی و دانشجویان خود مرکز داده می‌شود. این در حالی است که آزمایشگاهها از منابع مالی لازم برای تعمیر و نگهداری، سرویس‌های دوره‌ای، خرید مواد مصرفی و تأمین قطعات یدکی برخوردار نیستند و لذا اگر دستگاهی از سرویس خارج شود، ماه ها و گاهی سال ها بدون استفاده باقی می‌ماند. در برخی دیگر از مراکز که از مشتریان خدمات آزمایشگاهها، مبالغی دریافت می‌شود، سیستم‌های مالی ناکارآمد و بروکراسی پیچیده دانشگاه باعث می‌شود که بخشی از درآمد آزمایشگاه ها به پشتیبانی آنها از نظر تعمیر و نگهداری و انگیزش پرسنل اختصاص نیابد و حتی با وجود دستورالعمل‌های اداری در این زمینه، ماه ها طول می‌کشد تا بخش ناچیزی از درآمدهای آزمایشگاه به خود آن آزمایشگاه برگردانده شود.
● ضعف در سیستم‌های ارتقاء علمی
برخلاف حوزه‌ی پزشکی که یک عمل جراحی موفقیت‌آمیز، موجب ارتقاء علمی یک پزشک جراح می‌شود، در رشته‌های فنی و مهندسی، هر چه قدر که یک عضو هیئت علمی با صنعت همکاری نموده و مسائل آنها را به روش‌های علمی حل نماید و یا در یک آزمایشگاه به محققان و دانشجویان خدمات آزمایشگاهی تخصصی ارائه کند، در ارتقاء علمی وی تأثیری ندارد. در مورد برخی از تجهیزات بسیار پیشرفته، برای ارایه خدمات آزمایشگاهی تخصصی و یا برای تأیید نتایج و تفسیر داده‌ها به یک متخصص نیاز است ولی یک فرد متخصص هیئت علمی انگیزش کافی برای ارائه خدمات ندارد، لذا متقاضیان خدمات آزمایشگاه ماه ها در نوبت می مانند و مقدار زیادی از ظرفیت تجهیزات آزمایشگاه خالی می ماند.
در برخی موارد افراد برای جبران ناکارآمدی سیستم ارتقاء علمی، دادن خدمات را منوط به درج اسم فرد ارائه دهنده خدمات در خروجی‌های تحقیق می‌کنند که اغلب موجب نارضایتی مشتریان می‌گردد. بارها در این مورد از آزمایشگاه های عضو شبکه شکایت شده که البته با پیگیری های شبکه مرتفع شده است ولی ارتقاء علمی یکی از انگیزه های مهم متخصصین برای ارایه خدمات است و این مسئله نیاز به اصلاح سیستم ارتقاء اعضاء هیئت علمی دارد.
شبکه آزمایشگاهی در چند سال گذشته، تلاش نموده است تا راه حل هایی را برای بخشی از مشکلات مذکور ارایه نموده و تا حدامکان آنها را پیاده سازی نماید. در ادامه به برخی از این تلاش‌ها اشاره می‌شود.
● تشویق مراکز عضو به تمرکز در مدیریت آزمایشگاهها
همانگونه که اشاره شد، بخش مهمی از مشکلات آزمایشگاههای مستقر در مراکز دانشگاهی ناشی از مدیریت‌های سلیقه‌ای حاکم بر آنها و عدم تمرکز در سیستم‌های مالی و اداری آنهاست. برخی از مراکز دانشگاهی این مشکل را با ایجاد یک آزمایشگاه مرکزی که تجهیزات اصلی و گران قیمت را شامل می‌شود، تا حدودی مرتفع کرده‌اند.
ایجاد آزمایشگاه مرکزی باعث می‌شود تا امکان استقرار نظام اداری، مالی و کیفی ویژه ای برای آزمایشگاهها، مستقل از مقررات و دستورالعمل های حاکم بر دانشگاه ها امکان‌پذیر باشد. به عنوان مثال در آزمایشگاه مرکزی می‌توان سیستم‌هایی مثل پرداخت کارانه‌ای، استانداردهای معتبر از قبیل ISO۱۷۰۲۵، پرداخت اضافه کار و نظایر آن را پیاده کرد، بدون اینکه نیاز به تغییر همه سیستم‌های دانشگاه باشد.
برخی از مراکز عضو شبکه؛ از جمله دانشگاه شهید چمران اهواز و دانشگاه فردوسی مشهد، آزمایشگاه مرکزی خود را به عنوان یک مجموعه خدماتی برای کل محققان و دانشجویان دانشگاه ایجاد کرده‌اند که ثمرات خوبی را به دنبال داشته است. تمرکز مورد نیاز را در مدیریت آزمایشگاهها را از طریق نرم افزاری و به صورت مجازی نیز می توان ایجاد کرد.
پژوهشگاه ها از ساختار کارآمدتری نسبت به دانشگاه ها بهره مندند و اغلب پژوهشگاه های مهم کشور که عضو شبکه هستند، بخش آزمایشگاهی را به صورت متمرکز اداره می‌کنند و سیستم ارائه خدمات بهتری برای مشتریان بیرون از سازمان خود دارند.
شبکه به روش‌های مختلف مراکز عضو خود را به تمرکز در مدیریت تجهیزات ترغیب می‌کند و این مسئله به صورت غیرمستقیم و از طریق مکانیزم‌های تشویقی پیگیری می‌شود. به عنوان مثال شبکه مجموعه آزمایشگاه های مختلف موجود در یک دانشگاه را به صورت یک عضو واحد قبول می‌کند و از یک دانشگاه تنها یک عضو می‌پذیرد و باید یک نفر به عنوان نماینده دانشگاه عضو در شبکه معرفی گردد چرا که در غیر این صورت، در سیستم رقابتی رتبه‌بندی شبکه، مراکز دانشگاهی و آزمایشگاههای منفرد به تنهایی قادر به رقابت با پژوهشگاههای بزرگ نیستند. همچنین شبکه تلاش می کند از طریق وضع سیاست‌های حمایتی ویژه، به ایجاد آزمایشگاههای مرکزی در کشور کمک نماید. به عنوان مثال در اینده شبکه قصد دارد کمک های بیشتر از یک حد مشخص (مثلاً بالای ۵۰۰ میلیون ریال) را تنها به آزمایشگاههای مرکزی عضو شبکه اختصاص داد.
دولت نیز برای استفاده بهینه از سرمایه‌های ملی می‌تواند پرداخت بودجه خرید تجهیزات با مبالغ بالا (مثلاً بیشتر از ۵۰ هزار دلار) را منوط به استقرار تجهیزات خریداری شده در یک آزمایشگاه متمرکز خدماتی کند تا همه محققان به آسانی بتواند از خدمات آن بهره‌مند شوند.
http://www.aftab.ir/images/article/break.gif نویسنده : رضا اسدی فرد ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ( www.nano.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.nano.ir) )