*مینا*
31st December 2009, 07:33 PM
دكتر سیدسپهر قاضی نوری، دارای مدرك دكتری در زمینه مهندسی صنایع و درحال حاضر عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا و رئیس دانشکده مهندسی دانشگاه پیام نور هستند. زمینه اصلی تحقیقاتی ایشان اولویت‌بندی، طراحی مدل استراتژی و تحلیل عوامل اجتماعی موثر بر توسعه فناوری نانو در ایران است كه تاكنون در چندین پایان‌نامه مدیریت فناوری نانو در مقطع كارشناسی ارشد، نقش استاد راهنما یا استاد مشاور را بر عهده داشته‌اند. از جمله فعالیت های عمده ایشان همكاری در تدوین سند راهبرد آینده در زمینه فناوری نانو بوده است كه در واقع یكی از اعضای گروه تدوین سند به شمار می‌آیند. به همین دلیل مصاحبه‌ای در خصوص سیاستگذاری در زمینه فناوری نانو و نحوه‌ی اجرای آن با ایشان ترتیب دادیم كه شرح آن را می‌توانید در ادامه ملاحظه فرمایید.
http://www.nano-atu.ir/images/newsimage/Image/775.jpg
- با توجه به گذشت 2 سال از تصویب سند راهبرد آینده سیاستگذاری صورت گرفته در این عرصه و نحوه اجرای آن را چگونه ارزیابی می‌كنید؟ (با توجه به اینكه جنابعالی یكی از اعضای گروه تدوین سند راهبرد بوده‌اید.)
- طبیعتا سیاستگذاری محتاج بودجه است و تا جایی كه اطلاع دارم بودجه متناسبی تزریق نشده است. زمانی هم كه تصمیم گرفتیم برنامه‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم متوجه شدیم كه خیلی از این برنامه‌ها به خاطر كمبود بودجه اجرا نشده است. عمده‌ترین دغدغه ما در هنگام تدوین سند این بود كه با تغییر دولت و علایق آن؛ این امكان وجود دارد كه توجه نسبت به این موضوع كاهش یابد. هرچند این دولت هم نسبت به این موضوع چندان بی‌علاقه نبوده است.
- نقاط مثبت و منفی سیاست تدوین‌شده (سند راهبرد آینده) را چه می دانید و به نظر شما چه تدابیری در سیاستگذاری مورد توجه قرار می‌گرفت بهتر بود؟
- در هنگام تدوین سند بحثی در این خصوص با دكتر طباطباییان داشتیم. ایشان خطاب به من می‌گفتند كه حرف‌های شما كاملا كلی است و راجع به هر موضوع دیگری صدق می‌كند. بهتر است در جمع ما متخصصان نانو نیز حضور داشته باشند. من فرمایش این دوستان را قبول داشتم ولی ما در كشور با یك سری مسایل عمومی روبرو هستیم كه در مورد همه فناوری‌ها صدق می‌كند. كه اگر این مسایل عمومی برطرف نشوند، اصلا نانویی رشد نخواهد كرد كه بخواهیم شاخه‌های اولویت‌دار آن را تعیین كنیم. برنامه نانو به دنبال رفع این مسایل عمومی بود. یعنی اگر ملاحظه كنید بحثی راجع به شاخه‌های مختلف نانو مطرح نبود. این كار در اولویت بعدی قرار داشت. البته دستگاه‌های مختلف اولویت‌های خود را بعدا ارائه كردند ولی در مورد اینكه این اولویت‌ها تا چه حد ملموس بود اطلاعی ندارم. در حال حاضر دانشجویان من نیز در این زمینه پایان نامه‌هایی را ارائه كرده‌اند. تحقیقاتی هم در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در این خصوص صورت گرفته است. خوب است این اولویت‌ها گردآوری شده و با یكدیگر مورد مقایسه قرار گیرند كه اگر اصلاحاتی لازم است صورت گیرد. این موضوع می‌تواند یكی از موضوعات تحقیقاتی گروه شما باشد.
- به نظر شما سیاست‌های تكنولوژی در ایران بیشتر رویكرد ماموریت‌گرا دارند یا اشاعه‌گرا؟ به طور خاص در مورد سیاست‌های مربوط به نانوفناوری توضیح دهید.
- طبیعتا سیاست ما در آن مقطع (سال 84) اشاعه‌گرا بود. در واقع در آن زمان نانویی در كشور وجود نداشت. حداقل از سال 80، 81 كه ایده این موضوع مطرح شد كسی نمی‌دانست كه نانو چیست. به این ترتیب ما مجبور بودیم ابتدا به دنبال سیاست‌های اشاعه‌گرا باشیم و سپس سیاست‌های ماموریت‌گرا را دنبال كنیم. به نظر من در حال حاضر در مورد نانو باید به هر دو نوع سیاست پرداخته شود. یعنی در عین حال كه یك سری فعالیت‌های ترویجی انجام می‌دهیم (كه هنوز به حد قابل قبول نرسیده ایم) باید چند ماموریت مشخص را نیز تعریف كنیم. در هنگام تدوین سند این پتانسیل در كشور موجود نبود. ولی با پیشرفت‌هایی كه در حال حاضر در ایران و در سطح جهانی صورت گرفته است این امر امكان‌پذیر خواهد بود. برای این كار بهتر است از كشورهای غربی و توسعه یافته الگو برداری كنیم تا بتوانیم پا به پای آنها حركت كنیم.
- با توجه به وضعیت فعلی فناوری‌نانو در کشور مناسب‌ترین نوع سیاستگذاری (عمودی و افقی) در فناوری‌نانو کدامست؟ دلایل آن را ذکر بفرمایید؟
- سیاست‌هایی كه در هنگام تدوین سند در نظر گرفته بودیم عمدتا سیاست‌های افقی و كاركردی بودند. در حال حاضر جا دارد به سیاست‌های عمودی نیز پرداخته شود. البته با توجه به ملاحظاتی كه در بخش اولویت‌گذاری سند اشاره شده است. برای مثال آیا ما می‌توانیم در كشور اولویت‌گذاری كنیم و شیمی را جزء این اولویت‌ها به حساب نیاوریم؟ در حالی كه هزاران محقق شیمی در كشور مشغول كار هستند كه همگی با بودجه دولت كار می‌كنند. بدین ترتیب یك سری سیاست‌های افقی باید خود به خود تعریف شوند ولی پروژه‌های خاص و دستگاه‌های خاص طبیعتا می‌توانند بودجه‌های خاصی را در راستای اولویت‌های عمودی خود تزریق كنند.
- در حال حاضر مهم‌ترین چالش‌ها در امر سیاستگذاری نانو در ایران كدامند؟
- به نظر من موضوع دولتی بودن مثل سایر موارد دغدغه اصلی ما میباشد. این سوال یك سوال عمومی است كه شما می‌توانید راجع به هر چیزی آن را مطرح كنید و همین جواب را بگیرید. دولتی بودن یعنی اینكه همه فعالیت‌ها وابسته به تصمیم یك مسوول دولتی است (كه لزوما مسوول رده بالایی هم نیست). از آنجایی كه انجام هر فعالیتی مستلزم بودجه میباشد، گاهی روند این تصمیم می‌تواند به قدری طولانی شود كه شاید اصلا بودجه‌ای در اختیار نهاد یا فرد مورد نظر قرار نگیرد.
- به نظر شما سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان و مدیران كشورمان چه راهكارهایی را می‌توانند در خصوص این چالش‌ها در نظر گیرند؟
- باید به نقطه‌ای برسیم كه بخش خصوصی خودش بتواند وارد عمل شود. به این ترتیب كه خودش اولویت‌ها را شناسایی و به دنبال موضوع مورد نظر باشد. در كنار فعالیت‌های بخش خصوصی دولت نیز باید حمایت‌های لازم را صورت دهد. برای مثال باید بسترهای حقوقی فراهم شود. در مرحله اول كلید حل این مشكل می‌تواند در دست شركت‌های دولتی بزرگ مثل سازمان گسترش و صنعت نفت باشد كه تا حد زیادی از بودجه دولتی بی‌نیازند. به طوری كه می‌توانند شركت‌های كوچك تكنولوژی محور را مورد حمایت خود قرار دهند. كل بودجه‌ای كه برای برنامه دو ساله نانو در نظر گرفته بودیم 15 میلیارد تومان بود. این میزان بودجه در بهترین شرایط شاید درصد بسیار كوچكی از بودجه كشورهای مشابه باشد. ولی تنها شاید یك پنجم این بودجه تامین شد. با وجودی كه مقام معظم رهبری شخصا تاكید كردند كه اگر می‌خواهید یك در صد از نانوی دنیا در دست شما باشد باید یك درصد از بودجه نانوی دنیا در اختیارتان باشد و با یك حساب سرانگشتی عدد 150 میلیون دلار را نشان دادند.
- با توجه به مسئولیت شما در دانشگاه پیام نور (رییس دانشکده مهندسی دانشگاه پیام نور) لطفا برنامه‌های این دانشگاه در فناوری نانو را تشریح نمایید.
- ما در دانشگاه پیام نور رشته ای را به نام كارشناسی ارشد علوم و فناوری نانو تدوین كردیم كه برنامه‌اش هم اكنون در دست تصویب میباشد. كه سعی كردیم به تعداد گسترده و در شهرهای مختلف پیاده گردد. همچنین به امكانات عملی خاصی نیاز نداشته باشد و بتوانیم از آزمایشگاههای عمومی استفاده كنیم. به طوری كه این امكان وجود داشته باشد كه به شبكه آزمایشگاهی نانو متصل باشیم. این رشته به نحوی طراحی شده است كه شخص از هر مقطع كارشناسی علوم مهندسی این امكان را داشته باشد كه بتواند وارد این رشته شود و در آن رشته به ادامه تحصیل بپردازد. به این ترتیب شخص با داشتن اطلاعات عمومی در زمینه نانو می‌تواند این رشته را با سواد عادی خود تطبیق دهد. برای مثال مهندسی شیمی و نانو یا فیزیك و نانو. من عقیده ندارم كه فارغ التحصیلان این رشته لزوما محققین خوبی در حوزه نانو می‌شوند (اصولا وظیفه دانشگاه پیام نور نیز این نیست). برآورد من از این رشته همان بحث اشاعه است. یعنی در شهرها و مناطق مختلف كشورمان در هر شاخه و حوزه‌ای، تعداد افرادی باشند كه با نانو آشنایی داشته باشند. این آشنایی می‌تواند در خرید تجهیزات و مواد اولیه به آنها كمك كند. متاسفانه روال تصویب این برنامه در وزارتخانه كمی طولانی شده است.
پیشنهاد آخر:
- به نظر من ویژگی های فردی افرادی كه پیگیر بحث نانو بودند، به خصوص دفتر همكاری‌های فناوری توانست تا حدی به رشد این موضوع كمك كند. با وجودی كه بحث نانو مدتها بعد از بحث بیو مطرح شد ولی توانست خیلی بیشتر موثر واقع شود و نتیجه بهتری داشته باشد. عاجزانه از مسوولین ذیربط می‌خواهم كه اجازه ندهند نانو هم به سرنوشت بیو گرفتار شود. سند بیو عملا سرگردان شد و از بین رفت. سند نانو یك قدم از آن جلوتر است. به هر طریق دفتر همكاری های فناوری به عنوان دبیرخانه ستاد اجازه ندهد كه این سند هم از بین برود و كارها نیمه تمام باقی بماند.
زمان مصاحبه: 23 مرداد ماه 1386
مكان مصاحبه: مرکز تحقیقات علوم و تکنولوژی بیمارستان امام خمینی(ره)
مصاحبه‌كننده: رویا ناصری، كارشناس ارشد مدیریت تكنولوژی
http://www.nano-atu.ir/images/newsimage/Image/775.jpg
- با توجه به گذشت 2 سال از تصویب سند راهبرد آینده سیاستگذاری صورت گرفته در این عرصه و نحوه اجرای آن را چگونه ارزیابی می‌كنید؟ (با توجه به اینكه جنابعالی یكی از اعضای گروه تدوین سند راهبرد بوده‌اید.)
- طبیعتا سیاستگذاری محتاج بودجه است و تا جایی كه اطلاع دارم بودجه متناسبی تزریق نشده است. زمانی هم كه تصمیم گرفتیم برنامه‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم متوجه شدیم كه خیلی از این برنامه‌ها به خاطر كمبود بودجه اجرا نشده است. عمده‌ترین دغدغه ما در هنگام تدوین سند این بود كه با تغییر دولت و علایق آن؛ این امكان وجود دارد كه توجه نسبت به این موضوع كاهش یابد. هرچند این دولت هم نسبت به این موضوع چندان بی‌علاقه نبوده است.
- نقاط مثبت و منفی سیاست تدوین‌شده (سند راهبرد آینده) را چه می دانید و به نظر شما چه تدابیری در سیاستگذاری مورد توجه قرار می‌گرفت بهتر بود؟
- در هنگام تدوین سند بحثی در این خصوص با دكتر طباطباییان داشتیم. ایشان خطاب به من می‌گفتند كه حرف‌های شما كاملا كلی است و راجع به هر موضوع دیگری صدق می‌كند. بهتر است در جمع ما متخصصان نانو نیز حضور داشته باشند. من فرمایش این دوستان را قبول داشتم ولی ما در كشور با یك سری مسایل عمومی روبرو هستیم كه در مورد همه فناوری‌ها صدق می‌كند. كه اگر این مسایل عمومی برطرف نشوند، اصلا نانویی رشد نخواهد كرد كه بخواهیم شاخه‌های اولویت‌دار آن را تعیین كنیم. برنامه نانو به دنبال رفع این مسایل عمومی بود. یعنی اگر ملاحظه كنید بحثی راجع به شاخه‌های مختلف نانو مطرح نبود. این كار در اولویت بعدی قرار داشت. البته دستگاه‌های مختلف اولویت‌های خود را بعدا ارائه كردند ولی در مورد اینكه این اولویت‌ها تا چه حد ملموس بود اطلاعی ندارم. در حال حاضر دانشجویان من نیز در این زمینه پایان نامه‌هایی را ارائه كرده‌اند. تحقیقاتی هم در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در این خصوص صورت گرفته است. خوب است این اولویت‌ها گردآوری شده و با یكدیگر مورد مقایسه قرار گیرند كه اگر اصلاحاتی لازم است صورت گیرد. این موضوع می‌تواند یكی از موضوعات تحقیقاتی گروه شما باشد.
- به نظر شما سیاست‌های تكنولوژی در ایران بیشتر رویكرد ماموریت‌گرا دارند یا اشاعه‌گرا؟ به طور خاص در مورد سیاست‌های مربوط به نانوفناوری توضیح دهید.
- طبیعتا سیاست ما در آن مقطع (سال 84) اشاعه‌گرا بود. در واقع در آن زمان نانویی در كشور وجود نداشت. حداقل از سال 80، 81 كه ایده این موضوع مطرح شد كسی نمی‌دانست كه نانو چیست. به این ترتیب ما مجبور بودیم ابتدا به دنبال سیاست‌های اشاعه‌گرا باشیم و سپس سیاست‌های ماموریت‌گرا را دنبال كنیم. به نظر من در حال حاضر در مورد نانو باید به هر دو نوع سیاست پرداخته شود. یعنی در عین حال كه یك سری فعالیت‌های ترویجی انجام می‌دهیم (كه هنوز به حد قابل قبول نرسیده ایم) باید چند ماموریت مشخص را نیز تعریف كنیم. در هنگام تدوین سند این پتانسیل در كشور موجود نبود. ولی با پیشرفت‌هایی كه در حال حاضر در ایران و در سطح جهانی صورت گرفته است این امر امكان‌پذیر خواهد بود. برای این كار بهتر است از كشورهای غربی و توسعه یافته الگو برداری كنیم تا بتوانیم پا به پای آنها حركت كنیم.
- با توجه به وضعیت فعلی فناوری‌نانو در کشور مناسب‌ترین نوع سیاستگذاری (عمودی و افقی) در فناوری‌نانو کدامست؟ دلایل آن را ذکر بفرمایید؟
- سیاست‌هایی كه در هنگام تدوین سند در نظر گرفته بودیم عمدتا سیاست‌های افقی و كاركردی بودند. در حال حاضر جا دارد به سیاست‌های عمودی نیز پرداخته شود. البته با توجه به ملاحظاتی كه در بخش اولویت‌گذاری سند اشاره شده است. برای مثال آیا ما می‌توانیم در كشور اولویت‌گذاری كنیم و شیمی را جزء این اولویت‌ها به حساب نیاوریم؟ در حالی كه هزاران محقق شیمی در كشور مشغول كار هستند كه همگی با بودجه دولت كار می‌كنند. بدین ترتیب یك سری سیاست‌های افقی باید خود به خود تعریف شوند ولی پروژه‌های خاص و دستگاه‌های خاص طبیعتا می‌توانند بودجه‌های خاصی را در راستای اولویت‌های عمودی خود تزریق كنند.
- در حال حاضر مهم‌ترین چالش‌ها در امر سیاستگذاری نانو در ایران كدامند؟
- به نظر من موضوع دولتی بودن مثل سایر موارد دغدغه اصلی ما میباشد. این سوال یك سوال عمومی است كه شما می‌توانید راجع به هر چیزی آن را مطرح كنید و همین جواب را بگیرید. دولتی بودن یعنی اینكه همه فعالیت‌ها وابسته به تصمیم یك مسوول دولتی است (كه لزوما مسوول رده بالایی هم نیست). از آنجایی كه انجام هر فعالیتی مستلزم بودجه میباشد، گاهی روند این تصمیم می‌تواند به قدری طولانی شود كه شاید اصلا بودجه‌ای در اختیار نهاد یا فرد مورد نظر قرار نگیرد.
- به نظر شما سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان و مدیران كشورمان چه راهكارهایی را می‌توانند در خصوص این چالش‌ها در نظر گیرند؟
- باید به نقطه‌ای برسیم كه بخش خصوصی خودش بتواند وارد عمل شود. به این ترتیب كه خودش اولویت‌ها را شناسایی و به دنبال موضوع مورد نظر باشد. در كنار فعالیت‌های بخش خصوصی دولت نیز باید حمایت‌های لازم را صورت دهد. برای مثال باید بسترهای حقوقی فراهم شود. در مرحله اول كلید حل این مشكل می‌تواند در دست شركت‌های دولتی بزرگ مثل سازمان گسترش و صنعت نفت باشد كه تا حد زیادی از بودجه دولتی بی‌نیازند. به طوری كه می‌توانند شركت‌های كوچك تكنولوژی محور را مورد حمایت خود قرار دهند. كل بودجه‌ای كه برای برنامه دو ساله نانو در نظر گرفته بودیم 15 میلیارد تومان بود. این میزان بودجه در بهترین شرایط شاید درصد بسیار كوچكی از بودجه كشورهای مشابه باشد. ولی تنها شاید یك پنجم این بودجه تامین شد. با وجودی كه مقام معظم رهبری شخصا تاكید كردند كه اگر می‌خواهید یك در صد از نانوی دنیا در دست شما باشد باید یك درصد از بودجه نانوی دنیا در اختیارتان باشد و با یك حساب سرانگشتی عدد 150 میلیون دلار را نشان دادند.
- با توجه به مسئولیت شما در دانشگاه پیام نور (رییس دانشکده مهندسی دانشگاه پیام نور) لطفا برنامه‌های این دانشگاه در فناوری نانو را تشریح نمایید.
- ما در دانشگاه پیام نور رشته ای را به نام كارشناسی ارشد علوم و فناوری نانو تدوین كردیم كه برنامه‌اش هم اكنون در دست تصویب میباشد. كه سعی كردیم به تعداد گسترده و در شهرهای مختلف پیاده گردد. همچنین به امكانات عملی خاصی نیاز نداشته باشد و بتوانیم از آزمایشگاههای عمومی استفاده كنیم. به طوری كه این امكان وجود داشته باشد كه به شبكه آزمایشگاهی نانو متصل باشیم. این رشته به نحوی طراحی شده است كه شخص از هر مقطع كارشناسی علوم مهندسی این امكان را داشته باشد كه بتواند وارد این رشته شود و در آن رشته به ادامه تحصیل بپردازد. به این ترتیب شخص با داشتن اطلاعات عمومی در زمینه نانو می‌تواند این رشته را با سواد عادی خود تطبیق دهد. برای مثال مهندسی شیمی و نانو یا فیزیك و نانو. من عقیده ندارم كه فارغ التحصیلان این رشته لزوما محققین خوبی در حوزه نانو می‌شوند (اصولا وظیفه دانشگاه پیام نور نیز این نیست). برآورد من از این رشته همان بحث اشاعه است. یعنی در شهرها و مناطق مختلف كشورمان در هر شاخه و حوزه‌ای، تعداد افرادی باشند كه با نانو آشنایی داشته باشند. این آشنایی می‌تواند در خرید تجهیزات و مواد اولیه به آنها كمك كند. متاسفانه روال تصویب این برنامه در وزارتخانه كمی طولانی شده است.
پیشنهاد آخر:
- به نظر من ویژگی های فردی افرادی كه پیگیر بحث نانو بودند، به خصوص دفتر همكاری‌های فناوری توانست تا حدی به رشد این موضوع كمك كند. با وجودی كه بحث نانو مدتها بعد از بحث بیو مطرح شد ولی توانست خیلی بیشتر موثر واقع شود و نتیجه بهتری داشته باشد. عاجزانه از مسوولین ذیربط می‌خواهم كه اجازه ندهند نانو هم به سرنوشت بیو گرفتار شود. سند بیو عملا سرگردان شد و از بین رفت. سند نانو یك قدم از آن جلوتر است. به هر طریق دفتر همكاری های فناوری به عنوان دبیرخانه ستاد اجازه ندهد كه این سند هم از بین برود و كارها نیمه تمام باقی بماند.
زمان مصاحبه: 23 مرداد ماه 1386
مكان مصاحبه: مرکز تحقیقات علوم و تکنولوژی بیمارستان امام خمینی(ره)
مصاحبه‌كننده: رویا ناصری، كارشناس ارشد مدیریت تكنولوژی