نابغه
1st December 2009, 11:20 PM
زادروز نیکولای ایوانوویچ لوباچفسکی
ریاضیدان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B1%DB%8C%D8%A7% D8%B6%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86) روس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3) نیژنی نووگورود (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%DA%98%D9%86%DB%8C_%D9%86%D9%88%D9%88% DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF) (اکنون گورکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%DA%A9%DB%8C))، روسیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87)؛ ۱0 آذر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B1_%D8%A2%D8%B0%D8%B1) ۱۱۷۱ ه.خ./ ۱ دسامبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1_%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1) ۱۷۹۲ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B7%DB%B9%DB%B2_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7 %D8%AF%DB%8C)) (۲۰ نوامبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B0_%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1) در تقویم ژولیانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%DA %98%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1) - قازان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86)، روسیه؛ ۴ اسفند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B4_%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF) ۱۲۳۵ (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DB%B1%DB%B2%DB%B3%DB%B5_(%D8%B4%D 9%85%D8%B3%DB%8C)&action=edit&redlink=1) ه.ش/ ۲۴ فوریه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B4_%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87) ۱۸۵۶ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B8%DB%B5%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7 %D8%AF%DB%8C))).
لوباچفسکی، هر چند دربارهٔ موضوعات متنوعی از قبیل مکانیک، اخترشناسی، نظریه‌ی احتمالات (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D8%AA% D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA)، تحلیل ریاضی (آنالیز)، و جبر پژوهش کرد و مقاله و کتاب نوشت اما نام او را فعالیت در زمینهٔ هندسه و ابداع هندسهٔ نااقلیدسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2%80%8C_%D9%86%D8% A7%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AF%D8%B3%DB%8C) در تاریخ ماندگار کرد. امروزه هندسه هذلولوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2%80%8C_%D9%87%D8% B0%D9%84%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C) را به نام او هندسه لوباچفسکئی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2% 80%8C_%D9%84%D9%88%D8%A8%D8%A7%DA%86%D9%81%D8%B3%D A%A9%D8%A6%DB%8C&action=edit&redlink=1) می‌نامند.
لوباچفسکی اولین کسی بود که عملا مقاله‌یی در زمینهٔ هندسهٔ نااقلیدسی نوشت او در ۱۲۰۸ ه.ش ۱۸۲۹ م. مقالهٔ خود را به روسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C) نوشت و یانوش بویویی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D9%88%DB%8C% D9%88%DB%8C%DB%8C) بدون اطلاع از کار لوباچفسکی دو سال بعد در ضمیمهٔ ۲۶ صفحه‌ای کتاب تنتامن که توسط پدرش فورکوش بویویی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%88%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D9%88% DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C) نوشته شده بود مطالبی دربارهٔ هندسهٔ نااقلیدسی نوشت اما قبل از این دو، ریاضیدان برجستهٔ آلمانی کارل فریدریش گاوس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF% D8%B1%DB%8C%D8%B4_%DA%AF%D8%A7%D9%88%D8%B3) تحقیقات مفصلی در زمینهٔ هندسهٔ هذلولوی انجام داده بود که به دلیل هراس از نفهمیده شدن حرف‌اش هرگز آن‌ها را منتشر نکرد و صرفاً در چند نامهٔ خصوصی در مورد کارهای‌اش صحبت کرد. به هر حال هر چند در ۱۸۴۰ م. لوباچفسکی مقاله‌یی به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86) نوشت که مورد ستایش گاوس قرار گرفت اما او به دلیل عقاید ماتریالیستی‌اش (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C%D 8%B3%D9%85) و به دلیل کج‌فهمی‌های روسیهٔ تزاری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D8%B2%D8%A7% D8%B1%DB%8C) هرگز در کشورش مورد قدردانی قرار نگرفت و در سال‌های پایانی عمر که نابینا هم شده بود در تنهایی به سر برد و از دانشگاه غازان اخراج شد. چند سال بعد از مرگ لوباچفسکی ارزش کارهای او قدر دانسته شد و به عنوان بینانگذار یکی از هندسه‌های اقلیدسی که در سطح هذلولوی صادق است و طبق آن از یک نقطه خارج یک خط بی‌نهایت خط به موازات آن می‌توان کشید شناخته شد. اکنون در کنار هندسه اقلیدسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2%80%8C_%D8%A7%D9% 82%D9%84%DB%8C%D8%AF%D8%B3%DB%8C) چند هندسهٔ دیگر وجود دارد که مهم‌ترین‌شان یکی هندسهٔ لوباچفسکئی یا هذلولوی و دیگری هندسه ریمانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB% 8C&action=edit&redlink=1) یا هندسه بیضوی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2% 80%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D9%88%DB%8C&action=edit&redlink=1) است.
لوباچفسکی علنا با تعلیمات و عقاید کانت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A6%D9%84_%DA%A9% D8%A7%D9%86%D8%AA) در بارهٔ فضا به مثابهٔ شهود ذهنی به مبارزه پرداخت او در ۱۸۳۵ نوشت:"تلاش‌های بی‌ثمری که از زمان اقلیدس تا کنون صورت گرفته است... این بدگمانی را در من برانگیخت که حقیقت... در داده‌ها وجود ندارد و برای اثبات آن، مثل مورد قوانین دیگر طبیعت، کمک‌های تجربی، مثلاً مشاهدات نجومی مورد نیاز است." (هندسه‌های اقلیدسی و نااقلیدسی)
منبع
آ.س. اسموگورژفسکی، هندسه لوباچفسکئی، ترجمه‌ی: احمد بیرشک، انتشارات دانشگاه صنعتی شریف.
ریاضیدان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B1%DB%8C%D8%A7% D8%B6%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86) روس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3) نیژنی نووگورود (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%DA%98%D9%86%DB%8C_%D9%86%D9%88%D9%88% DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF) (اکنون گورکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%DA%A9%DB%8C))، روسیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87)؛ ۱0 آذر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B1_%D8%A2%D8%B0%D8%B1) ۱۱۷۱ ه.خ./ ۱ دسامبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1_%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1) ۱۷۹۲ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B7%DB%B9%DB%B2_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7 %D8%AF%DB%8C)) (۲۰ نوامبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B0_%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1) در تقویم ژولیانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%DA %98%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1) - قازان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86)، روسیه؛ ۴ اسفند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B4_%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF) ۱۲۳۵ (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DB%B1%DB%B2%DB%B3%DB%B5_(%D8%B4%D 9%85%D8%B3%DB%8C)&action=edit&redlink=1) ه.ش/ ۲۴ فوریه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B4_%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87) ۱۸۵۶ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B8%DB%B5%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7 %D8%AF%DB%8C))).
لوباچفسکی، هر چند دربارهٔ موضوعات متنوعی از قبیل مکانیک، اخترشناسی، نظریه‌ی احتمالات (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D8%AA% D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA)، تحلیل ریاضی (آنالیز)، و جبر پژوهش کرد و مقاله و کتاب نوشت اما نام او را فعالیت در زمینهٔ هندسه و ابداع هندسهٔ نااقلیدسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2%80%8C_%D9%86%D8% A7%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AF%D8%B3%DB%8C) در تاریخ ماندگار کرد. امروزه هندسه هذلولوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2%80%8C_%D9%87%D8% B0%D9%84%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C) را به نام او هندسه لوباچفسکئی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2% 80%8C_%D9%84%D9%88%D8%A8%D8%A7%DA%86%D9%81%D8%B3%D A%A9%D8%A6%DB%8C&action=edit&redlink=1) می‌نامند.
لوباچفسکی اولین کسی بود که عملا مقاله‌یی در زمینهٔ هندسهٔ نااقلیدسی نوشت او در ۱۲۰۸ ه.ش ۱۸۲۹ م. مقالهٔ خود را به روسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C) نوشت و یانوش بویویی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D9%88%DB%8C% D9%88%DB%8C%DB%8C) بدون اطلاع از کار لوباچفسکی دو سال بعد در ضمیمهٔ ۲۶ صفحه‌ای کتاب تنتامن که توسط پدرش فورکوش بویویی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%88%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D9%88% DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C) نوشته شده بود مطالبی دربارهٔ هندسهٔ نااقلیدسی نوشت اما قبل از این دو، ریاضیدان برجستهٔ آلمانی کارل فریدریش گاوس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF% D8%B1%DB%8C%D8%B4_%DA%AF%D8%A7%D9%88%D8%B3) تحقیقات مفصلی در زمینهٔ هندسهٔ هذلولوی انجام داده بود که به دلیل هراس از نفهمیده شدن حرف‌اش هرگز آن‌ها را منتشر نکرد و صرفاً در چند نامهٔ خصوصی در مورد کارهای‌اش صحبت کرد. به هر حال هر چند در ۱۸۴۰ م. لوباچفسکی مقاله‌یی به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86) نوشت که مورد ستایش گاوس قرار گرفت اما او به دلیل عقاید ماتریالیستی‌اش (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C%D 8%B3%D9%85) و به دلیل کج‌فهمی‌های روسیهٔ تزاری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D8%B2%D8%A7% D8%B1%DB%8C) هرگز در کشورش مورد قدردانی قرار نگرفت و در سال‌های پایانی عمر که نابینا هم شده بود در تنهایی به سر برد و از دانشگاه غازان اخراج شد. چند سال بعد از مرگ لوباچفسکی ارزش کارهای او قدر دانسته شد و به عنوان بینانگذار یکی از هندسه‌های اقلیدسی که در سطح هذلولوی صادق است و طبق آن از یک نقطه خارج یک خط بی‌نهایت خط به موازات آن می‌توان کشید شناخته شد. اکنون در کنار هندسه اقلیدسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2%80%8C_%D8%A7%D9% 82%D9%84%DB%8C%D8%AF%D8%B3%DB%8C) چند هندسهٔ دیگر وجود دارد که مهم‌ترین‌شان یکی هندسهٔ لوباچفسکئی یا هذلولوی و دیگری هندسه ریمانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB% 8C&action=edit&redlink=1) یا هندسه بیضوی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87%E2% 80%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D9%88%DB%8C&action=edit&redlink=1) است.
لوباچفسکی علنا با تعلیمات و عقاید کانت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A6%D9%84_%DA%A9% D8%A7%D9%86%D8%AA) در بارهٔ فضا به مثابهٔ شهود ذهنی به مبارزه پرداخت او در ۱۸۳۵ نوشت:"تلاش‌های بی‌ثمری که از زمان اقلیدس تا کنون صورت گرفته است... این بدگمانی را در من برانگیخت که حقیقت... در داده‌ها وجود ندارد و برای اثبات آن، مثل مورد قوانین دیگر طبیعت، کمک‌های تجربی، مثلاً مشاهدات نجومی مورد نیاز است." (هندسه‌های اقلیدسی و نااقلیدسی)
منبع
آ.س. اسموگورژفسکی، هندسه لوباچفسکئی، ترجمه‌ی: احمد بیرشک، انتشارات دانشگاه صنعتی شریف.