LaDy Ds DeMoNa
23rd October 2009, 06:43 PM
گزارش زمين لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری
گزارش زمين لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری
آرش اسلامی، علیرضا اشعری، غلام جوان دولویی
1- معرفی رويداد
در ساعت 23:57: 14 (به وقت محلی) روز 25 مهر ماه 1388، زمین لرزه ای با بزرگیML=3.9 در مقياس محلی در جنوب شرقی تهران محدوده بین شهرستانهای پاکدشت و ری (7کیلومتری شمال قرچک) به وقوع پیوست. شکل (1) موقعیت رومرکز این زمین لرزه را به همراه نقشه گسل های منطقه تهران نشان می دهد. اعلام زمین لرزه توسط سیستم پردازش کاملا اتوماتیک شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه پس از گذشت 4 دقیقه از وقوع زمین لرزه و تعیین محل اولیه نیمه اتوماتیک آن بعد از 12 دقیقه صورت گرفت. رومرکز این رویداد براساس لرزه نگاشت های ثبت شده در شبکه لرزه نگاری پژوهشگاه در مختصات 50/35 درجه عرض شمالی و 59/51 درجه طول شرقی محاسبه شده است. البته خطای تعیین محل5± کیلومتر در راستای شمالی- جنوبی و شرقی- غربی می باشد. بر این اساس مرکز سطحی مشخص شده با نماد ستاره در شکل(1) در دایره ای به شعاع 5 کیلومتر در سطح زمین ممکن است جابجا شود. عمق تعیین شده برای این زمین لرزه 18 کیلومتر می باشد که محاسبه عمق نیز حدود5± کیلومتر با خطا همراه است.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_1.jpg
شکل (1): مرکز سطحی زمین لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری.
این رویداد توسط شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مطابق شکل (2) ثبت شده است. با توجه به نقشه گسل های منطقه (شکل1) به احتمال قریب به یقین یکی ازگسل های ایوانکی یا کهریزک، گسل مسبب این زمین لرزه می باشند که تفکیک آن نیاز به مطالعات دقیقتری دارد. با توجه به اینکه موقعیت زمین لرزه در حد فاصل بین دو گسل واقع شده است، بنابراین احتمال دارد کانون عمقی در محل تلاقی دو گسل (مطابق شکل 1) قرار داشته باشد.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_2.jpg
شکل (2) :مولفه قائم لرزه نگاشتهای ثبت شده در شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه از زمین لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری.
2- پيشينه لرزه خيزی دستگاهی منطقه
بررسی لرزه خیزی گستره 100کیلومتری کانون زمین لرزه نشان می دهد که حدود 300رویداد لرزه ای در سدة گذشته در منطقه رخ داده است (شکل3)، که 11 مورد از آنها دارای بزرگای 5 و بیشتر از 5 است (جدول1). بزرگترین این زمین لرزه ها زمین لرزه 8 خرداد1383(28مه2004 میلادی) بلده كجور می باشدکه دارای بزرگای 4/6Ms= بوده و خارج از محدوده مورد نظر است. در منطقه كانون زمين لرزه (حريم گسل های ایوانکی و كهريزك) چندین رويداده لرزه اي در سده اخير رخ داده اند.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_3.jpg
شکل (3): لرزه خیزی منطقه در سده اخير.
جدول(1): لیست زمین لرزه های سده ی اخیر با بزرگی بیشتر از 5 در شعاع 100 کیلومتری کانون زمین لرزه25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری.
http://www.iiees.ac.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=479:-2571388-&catid=72:2008-06-22-06-52-01&Itemid=842
3- زمین‌لرزه‌های تاریخی (قبل از سال 1900 میلادی) مهم منطقه
شانزده زمین لرزه تاریخی در منطقه تهران و پیرامون آن( ری، گرمسار، ایوانکی، طالقان ، دماوند و شمال البرز) روی داده است(شکل4) که شرح نزدیکترین این رویدادها به منطقه مورد مطالعه در زیر آورده شده است (اقتباس ازکتاب تاریخ زمین لرزه های ایران، آمبرسیز و ملویل،1982- ترجمه: ابوالحسن رده).
زمين لرزه 855 ميلادي، ري
در سال 241 هجری قمری زمین لرزه بزرگی در ری خانه های بسیاری را ویران کرد و شمار زیادی تلفات به بار آورد. در قم و کاشان، زمین لرزه با شدت حس شد و شاید هم قدری آسیب رساند پسلرزه های زمین لرزه مدتی ادامه داشت.
زمين لرزه ژانويه 864 ميلادي، ري
زمین لرزه ای در ذیحجه 249 هجری قمری مطابق با ژانویه 864 میلادی به ری زیان رساند. این زمین لرزه خانه های بسیاری را ویران کرد و شمار زیادی از مردم را از بین برد. بازماندگان شهر را ترک کردند و در دشت های پیرامون اقامت گزیدند. به نظر می رسد که زمین لرزه در قزوین نیز حس شده باشد.
زمين لرزه 23 فوريه 958 ميلادي، ري- طالقان
در اول ذیحجه 346هجری قمری مطابق با 23 فوریه 958 میلادی زمین لرزه فاجعه باری در شمال ایران مرکزی روی داد. این زمین لرزه همه روستاهای منطقه ری و طالقان را، هم آنهایی که در دشت واقع بودند و هم آنهایی که در کوهستان جای داشتند، ویران کرد، و شهر ری بکلی ویران شد و تلفات سنگینی از هر دو منطقه گزارش شده است. در طالقان تنها 30 تن زنده مانده اند و در منطقه ری 150 روستا ویران شد که یکی از روستاهای کوهستانی را زمین لغزه ها فرا پوشاند. کوهی در نزدیکی ری شکاف برداشت و آب از زمین به بیرون ریخت. در کوههای رویان درشمال ری، زمین لغزه های گسترده مسیر رودخانه را بست که آب آن پس نشست و دریاچه ای ساخت. آسیب ها درسوی شمال باختر به دیلمان و در جنوب به قم و کاشان گسترش یافت. زمین لرزه احتمالاً در اصفهان حس شده است. پسلرزه های آسیب رسان به مدت چهل روز ادامه داشت، و در سراسر منطقه شمال ایران مرکزی حس می شد.
زمين لرزه 1384 ميلادي ، ري
گویا زمین لرزه ویرانگری در حدود این سال روی داده است.
زمين لرزه 27 مارس 1830 ميلادي، دماوند-شميرانات
زمین لرزه بزرگی در مازندران جنوبی در بامداد 2 شوال 1245 هجری قمری مطابق با 27 مارس 1830 میلادی مناطق شمیرانات و دماوند در خاور تهران را تقریباً بطور کامل ویران کرد. در حدود 70 روستا که در سوی خاوری جاجرود و در امتداد راه هایی که از طریق دماوند به سمنان و دامغان می رود، جای داشتند ویران شدند و تنها در دماوند بیش از500 تن کشته شدند. دامنه آسیب ها تا جاجرود گسترش داشت که کاروانسرای آن در اثر زمین لرزه درهم کوبیده شد و در تهران بسیاری خانه های فرسوده فرو ریخت و حدود 30 تن تلفات جانی داشت. در پایتخت حتی یک خانه از آسیب در امان نماند و بخشی از کاخ به همراه بسیاری از خانه های مجاور به آن و نیز بخشی از بازار فرو ریخت. ارگ، تالار بزرگ بارعام، شماری از عمارت های اعیانی و نیز ساختمان کهنه سفارت بریتانیا به سختی آسیب دیدند و دیوارهای باغ سفارت با خاک یکسان شد. ارزش زیان های مالی در تهران نیم میلیون تومان برآورد شد. زمین لرزه به شماری از ساختمان های همگانی در آمل، ساری و دامغان آسیب هایی رساند و سنگریزش هایی به راه انداخت که بخشی از راه های هراز و تلار رود به شمال بسته شد. زمین لرزه تا باکو حس شد و پسلرزه های شدیدی به دنبال داشت که سبب آسیب های افزونتری در منطقه شمیرانات شد و در تهران هراس بسیار برانگیخت، که بخش بزرگی از جمعیت آن در چادرها سکنی گزیدند. دربار سلطنتی نیز در فضای باز ارگ اردو زد. پسلرزه 6 آوریل کاروانسرای قدیمی را در جاجرود بکلی ویران کرد.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_4.jpg
شکل(4): نقشه زمین لرزه های تاریخی گستره 100 کیلومتری کانون زمین لرزه 25/7/88، منطقه پاکدشت- ری
4- لرزه زمين ساخت منطقه
گستره های شمالی استان تهران(شمال تهران) بخشی از ارتفاعات البرز مركزی است و نواحی واقع در جنوب شهر تهران پهنه های كم ارتفاع و دشت گونه ایران مركزی را زیر پوشش دارد. ویژگیهای ژئومورفولوژیك و ویژگیهای زمین شناسی استان پیوند نزدیك با سیمای جغرافیایی آن دارد. بدین ترتیب كه بخش البرزی استان تهران قسمتی از یك نوار كوهستانی است كه به شكل كمان خمیده به سمت جنوب نواحی شمالی استان را می پوشاند به همین لحاظ چهره مورفولوژیك آن كوهستانی است كه بلندترین شاخص آن قله دماوند است كه حدود 5670 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. اشكال فیزیوگرافیك دشت تهران بطور عموم دشت گونه است كه به طور پراكنده رخنمونهای تپه ماهوری به آن سیمای نه چندان برجسته می دهد كه از آن جمله می توان به بلندیهای جنوب شرقی تهران ( توچال - سپایه) تپه های جنوب كرج و تپه ماهور های جنوب كهریزك اشاره كرد .
از نگاه زمین شناسی و پهنه های ساختاری اعتقاد بر این است كه استان تهران به دو ایالت زمین ساختی البرز و ایران مركزی تعلق دارد و مرز این دو پهنه منطبق بر راندگی شمال تهران است كه در اثر عملكرد آن بلندیهای البرز به روی دشت تهران رانده شده است. ولی بررسی واحدهای تكتونواستراتیگرافیك این دو قلمرو (البرز و ایران مركزی) نشاندهنده همانندی بسیار زیاد بین این دو است بطوریكه به لحاظ همانندی های موجود می توان البرز را چین های حاشیه ای ایران مركزی دانست.با این حال، الگوی ساختاری این دو پهنه متفاوت است و شاید از این دیدگاه بتوان بین بخشهای شمالی وجنوبی استان، تفاوتهایی را قایل شد .
از نظر تكتونیكی در استان تهران چندین حادثه كوهزایی اثر داشته اند كه ساختار مورفوتكتونیك امروزی استان مدیون آنهاست. در غرب استان تهران ساختارهای زمین شناسی(گسل ها و چین ها) روند عمومی شمال غربی ـ جنوب شرقی دارند ولی در شرق استان روندها به سمت شمال شرقی تغییر جهت داده اند و آتشفشان دماوند در محل تلاقی این دو روند ساختاری قرار دارد.
در تكامل ساختاری بخش البرز استان تهران راندگیها اثر درخور توجه دارند به گونه ای كه بخشی از چین خوردگی ناحیه مدیون عملكرد گسل های راندگی است. راندگیهای مورد نظر از دو نسل متفاوتند و در اثر عملكرد آنها ورقه های گوناگون به مقدار متفاوت به سمت جنوب حركت كرده اند كه از آن جمله می توان به راندگی مشا ـ فشم (راندگی اصلی جنوبی) و راندگی شمال تهران (حد ارتفاعات البرز و دشت تهران) اشاره كرد. وجود گسل های فعال مؤثر همراه با وقوع زمینلرزه های تاریخی و دستگاهی حاكی است كه توان لرزه خیزی استان تهران بالاست (اقتباس از پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور).
5- گسل های منطقه
گسل ايوانکي
این گسل با طول تقریبی 75-80 کیلومتر ( زارع 2000)، گسلی است فشاری با شیب به سمت شمال که روندی تقریباً شمال باختری- جنوب خاوری داشته و گسل پارچین (بربریان و همکاران 1364) و گسل ایوانکی (بربریان، 1981) را در برمی گیرد. امتداد این گسل بر روی عکس های هوایی و ماهواره ای قابل مشاهده می باشد. این گسل از جنوب خاور تهران (مسگر آباد) تا خاور ایوانکی ادامه می یابد. به نظر می رسد این گسل مسبب بسیاری از زمین لرزه های بزرگ محدوده تهران که به مجموعه گسل های ری نسبت داده می شوند بوده باشد.
در جنوب منطقه زیارت ( باختر پارچین) در داخل ترانشه ای با امتداد شمالی- جنوبی، مقطع خوبی برای مطالعه شواهد گسل ایوانکی فراهم گردیده است. قرار گیری طبقات قدیمی تر بر روی آبرفت های عهد حاضر و مشاهده زون خرد شده گسلی، نشانگر سازو کار فشارشی گسل ایوانکی دارد، شکل(1).
گسل کهريزک
اثر سطحی این گسل که در جنوب تهران رخنمون دارد، خمدار است و درازای آن به حدود 41 کیلومتر می رسد. به این ترتیب گسل مزبور درازترین گسل پیوسته ای است که در گستره جنوب تهران رخنمون دارد. رخنمون های خاوری این گسل از باختر کریم آباد آغاز می شود و رخنمون های باختری آن تا باختر محمودآباد ادامه می یابد. روستای کهریزک در بخش میانی این گسل و در جنوب آن قرار گرفته است. پیچ و تاب این اثر و جهت خمیدگی های آن باتوجه به توپوگرافی به نسبت هموار ناحیه نشان می دهد: نیمه خاوری این گسل که تا باختر قمصر (جنوب تهران) ادامه دارد، راستایی خاوری دارد؛ از آنجا به سوی باختر، گسل راستای شمال باختری پیدا می کند (محل روستای کهریزک) و سپس نیمه باختری گسل از رحیم آباد تا سلطان آباد دوباره راستایی خاوری دارد. شیب عمومی گسل به سوی شمال و شمال خاور است. در خاور و باختر روستای قمصر دو گسل به تقریب موازی با راستای شمال باختری به فاصله حدود 5/1 کیلومتر از یکدیگر به صورت شاخه هایی از جنوب گسل کهریزک جدا می شوند. فرادیواره گسل در سراسر درازای آن از سازند Bs (کهریزک) تشکیل شده است. در سطح زمین، فرودیواره گسل را، جز در ناحیه باختر قمصر؛ که از سنگ های آتشفشانی ائوسن تشکیل شده است، سازندهای B و D تشکیل می دهند. در بخش خاوری گسل (روستای قمی آباد) نوسان های زیادی در راستای گسل کهریزک مشاهده می شود که احتمالا حاصل تأثیر متقابل گسل هایی مشابه با گسل های فرعی ذکر شده در بالا با گسل کهریزک می باشند. به علاوه در بخش باختری گسل کهریزک (روستای قاسم آباد شاهی) به نظر می رسد گسل به دو شاخه متفاوت جدا شده و سپس به هم می پیوندد؛ به این ترتیب یک قاچ گسل (fault slice) در ناحیه مذکور شکل گرفته است.
بر روی عکس های هوایی، افراز گسل کهریزک را می توان به خوبی با بالاآمدن سازند B در فرادیواره و ایجاد بدبوم (badland) دنبال کرد. در روی زمین افراز کاملا برجسته این گسل به خوبی قابل تشخیص است و به طور متوسط در حدود 5 متر برجستگی دارد( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل شمال ری
این گسل با حدود 30 کیلومتر درازی رخنمون، از شمال خاور شهر ری (شمال کوه بی بی شهربانو) آغاز می شود و تا باختر چیچگاه ادامه دارد. راستای عمومی آن خاوری است، اما در بخش باختری خود، از باختر روستای علی آباد قاجار، راستایی شمال خاوری پیدا می کند. گسل های همدانک در پایان باختری گسل شمال ری قرار دارند و به احتما ل زیاد از دیدگاه جنبشی با آن در ارتباط نزدیک هستند. ادامه خاوری گسل راندگی شمال ری در سنگ های آهکی کرتاسه در شمال خاور شهر ری قرارگرفته است؛ چشمه علی در این بخش از گسل شکل گرفته است. افراز فرسایش یافته این گسل در باختر خیابان جوانمرد قصاب در حدود 3 متر برجستگی دارد و راستای تقریبی آن N73E است.
همانند مورد گسل کهریزک، خمیدگی اثر سطحی این گسل با وجود زمین های به نسبت هموار ناحیه پیشنهاد می کند که گسل راندگی شمال ری شیب به نسبت کمی به سوی شمال داشته باشد. دربرخی نقطه ها از راستای گسل، جابجایی آبراهه ها پیشنهاد میکند این گسل علاوه بر مؤلفه اصلی راندگی، دارای مؤلفه راستالغز چپ بر نیز می باشد. بنابر گزارش بربریان و همکاران (1364) در روی این گسل، فورش های رسی کهریزیک (Bs) بر روی آبرفت های کنونی (D) رانده شده اند.
به نظر می رسد گسل های شمال ری و جنوب ری در خاور به یکدیگر پیوسته و به صورت یک گسل واحد با راستای شمال باختری مرز جنوبی بلندی های سه پایه و بی بی شهربانو را شکل داده باشند. در این صورت گسل واحد مزبور به گسل پارچین و گسل ایوانکی می پیوندد.
زمین لرزه های 855، 864، 1384 و 1786 میلادی ناحیه ری احتمالا بر روی یکی از گسل های شمال ری، جنوب ری و یا کهریزک روی داده است. زمین لرزه سال 855 میلادی پس لرزه هایی داشت که تا یک ماه ادامه داشت ( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل جنوب ری
گسل راندگی جنوب ری با حدود 26 کیلومتر درازای رخنمون از جنوب خاور شهر ری (جنوب کوه بی بی شهربانو) آغاز می شود و تا باختر محمود آباد چهارطاقی ادامه دارد و راستای عمومی آن خاور-شمال خاوری است. همانند گسل کهریزک و گسل شمال ری، وضعیت خمیدگی اثر سطحی این گسل باتوجه به شیب عمومی ناحیه نشان دهنده آن است که گسل راندگی جنوب ری شیبی به سوی شمال دارد اما خمیدگی زیاد اثر سطحی این گسل نشان می دهد که شیب آن باید از هردو گسل شمال ری و کهریزک کمتر باشد. به گزارش بربریان و همکاران (1363) در روی این گسل فورش های رسی کهریزک (Bs) بر روی آبرفت های کنونی (D) رانده شده اند( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل پيشوا
این گسل از کوه سرخ در جنوب خاور تا ورامین در شمال باختر در حدود 5/42 کیلومتر درازا دارد. راستای نیمه خاوری آن باختر-شمال باختری و راستای نیمه باختری آن شمال باختری است. شیب گسل به سوی شمال و شمال خاور است و در راستای آن سنگهای سازند قم و سازند سرخ بالایی در مجاورت نهشته های کواترنری قرار گرفته اند. مولفه اصلی این گسل، معکوس است. و در انتهای خاوری به یک چین مرتبط با گسلش پایان می یابد. در محل خمیدگی بخش میانی گسل ورامین، گسل دیگری با راستای شمال باختری از آن جدا می شود که از دیدگاه سازوکار و هندسه شبیه به نیمه باختری گسل ورامین است( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
برش زمین شناسی جدید و زیبایی از زون گسل پیشوا در شمال خاوری مسجد و پارک پیشوا در خرداد ماه 1364 بدست آمد. در این برش شیب لایه های برگشته نئوژن در نزدیکی گسل بسیار زیاد (پیرامون حدود 80 درجه) بوده و بسمت شمال خاوری ( با دور شدن از گسل) کم می شود. محور تاقدیس رسوبات نئوژن بسیار نزدیک به گسل پیشوا بوده و موازی آنست و تمامی ساخت تشکیل یک چین پرده ای گسلیده با یک یال برگشته را داده است. چهره گسل پیشوا همانند گسل زمین لرزه طبس می باشد (بربریان، 1979b،1982،1983b). در نزدیکی گسل، لایه های کنگلومرایی به مارنهای نئوژن اضافه شده و ممکنست نشان دهنده بخشهای بالایی سازند قرمز بالایی و زیرین سازند آبرفتی هزار دره می باشد. بر روی دیواره گسل پیشوا در این برش زمین شناسی، رسوبات بسیار جوان واریزه ای قرار گرفته است. در کل یال جنوب باختری تاقدیس متشکل از سازندهای اولیگوسن- میوسن قم و قرمز بالایی در راستای گسل پیشوا بریده شده و سازند های یاد شده برروی دشت ورامین رانده شده اند، شکل(1).
گسل گرمسار
گسل گرمسار گسلي است با راستای خاوری- باختری در شمال گرمسار که بسمت باختری خم های زیادی پیدا کرده و پس از گذشتن از دامنه کوههای تخت رستم و کوه سرخ در جنوب خاوری ورامین به گسل پیشوا می رسد. درازای گسل گرمسار از شمال ده نمک در قسمت خاوری تا جنوب باختری کوه سرخ و رودخانه شور در باختر، تقریباً 70 کیلومتر است. در قسمت شمال خاوری گرمسار، گسل گرمسار مرز روشنی میان سازند آبرفتی هزار دره و آبرفتهای دشت را تشکیل می دهد. آرایش هندسی این گسل، ساز وکار راندگی با شیب به سمت شمال را پیشنهاد می کند، شکل(1). در جنوب کوه سرخ (جنوب خاوری ورامین) یال جنوب باختری تاقدیس کوه سرخ بوسیله این گسل بریده شده و سازند قرمز بالائی بر روی دشت رانده شده است. زمین لرزه های زیر ممکن است بسبب جنبش دوباره گسل گرمسار روی داده باشند:
زمینلرزه بهار 743 میلادی دروازه های خزر (تنگ سردره، میان ایوانکی و گرمسار) با بزرگی تخمین زده شده 2/7=Ms و شدت I0=VIII+.
زمینلرزه 21 اردیبهشت 1324 خورشیدی (11 مه 1945 میلادی) بنکوه گرمسار با بزرگی 7/4=M.
پسلرزه های زمین لرزه بنکوه گرمسار (19 ژوئن و 28 اکتبر 1945 میلادی).
زمین لرزه 3 آبان 1361 خورشیدی (25 اکتبر 1982 میلادی) گرمسار با بزرگی 6/4=mb.
گسل سياه کوه
این راندگی با راستای تقریبی شمال باختر- جنوب خاور و شیب به سمت شمال خاور در شمال خاور قم قرار دارد. طول تقریبی این راندگی 150 کیلومتر است(شکل1).
گسل مشا
گسل مشا اولین بار از سوی Dellenbach (1964)، گسل مشا-فشم نامیده شده. Assereto (1966) از این گسل با نام گسل میگون-مشا یاد کرده است. گسل مشا در نقشه زمین شناسی ناحیه دماوند (GSI, 1972) با نام «راندگی اصلی» آمده است. Tchalenko et al., (1974) شیب این گسل را همه جا به سوی شمال معرفی می کنند که از 35 تا 70 درجه متغیر است. بررسی های چینه نگاشتی (Allenbach, 1966; Steiger, 1966) نشان می دهد مقدار جابجایی چینه نگاشتی در روی گسل مشا به حدود 4 کیلومتر می رسد. این گسل در خاور به گسل فولاد محله می پیوندد و در باختر، تا شمال باختر آبیک قزوین ادامه دارد. در این میانه درازای گسل مزبور به 316 کیلومتر می رسد. در ناحیه فیروز کوه، گسل مشا با یک چپ گام (left-step) به سوی شمال خاور ادامه می یابد. این تغییر سبب شده است تا برخی پژوهشگران، از این ناحیه، گسل دیگری با نام گسل فیروزکوه تعریف کنند که درواقع ادامه شمال خاوری گسل مشا است. بربریان و همکاران (1375) گسل فیروزکوه را گسلی معکوس با شیب به سوی جنوب در نظر می گیرند. گسل مشا دارای اثر سطحی خمیده ای به سوی جنوب است و شیب عمومی آن به سوی شمال است. راستای گسل در نیمه خاوری، خاور-شمال خاوری و در نیمه باختری باختر-شمال باختری است. محل این تغییر راستا در حدود طول جغرافیایی °52 قرار گرفته است. برداشت صحرایی از یک گسل فرعی در پهنه گسل مشا در باختر دریاچه تار صورت گرفت. این گسل دارای وضعیت N75W/65NE است و دو دسته خط خش با وضعیت های 02/N57W و 40/N56E در روی آن دیده می شوند. خط خش اول نشان دهنده حرکت به تقریب ناب راستالغز است و خط خش دوم نشان می دهد اگر مولفه شیب لغز گسل معکوس باشد، مولفه راستالغز آن چپ بر است. فرادیواره گسل مشا را سنگ هایی با گستره سنی متفاوت پروترزوییک پسین تا ترشیری تشکیل می دهند. سنگ های فرودیواره گسل علاوه بر این، شامل سنگ های نئوژن و کواترنری نیز می گردد و در کل به نظر می رسد چه از دیدگاه برجستگی و چه از دیدگاه چینه نگاشتی، فرادیواره گسل مشا نسبت به فرودیواره آن دچار بالاآمدگی قابل ملاحظه ای شده باشد. وجود مواد تبخیری در راستای گسل مشا به همراه سنگ های سازندهای کهر و میلا در نزدیک روستای یهر نشان دهنده وجود نوعی سطح دکولمان بر روی مواد تبخیری هم ارز با سری هرمز در زیر ساند کهر است. به سوی باختر، جابجایی چینه نگاشتی گسل مشا کم می شود. در محل روستای افجه (شمال خاور تهران) سنگ های سازند کرج در راستای گسل مشا بر روی نهشته های سرخ رنگ نئوژن رانده شده اند. گسل مشا در جاده چالوس (نزدیک روستای میدانک) در مرز بین دولومیت های سلطانیه و شیل چپقلو (فرادیواره) با سازند کرج (فرودیواره) قابل مشاهده است. بررسی های اخیر (اطلاعات شفاهی، J.F. Ritz) نشان می دهد مؤلفه اصلی جدید گسل، دست کم در بخش میانی از نوع راستالغز چپ بر است.
حرکت های توده ای (mass movement) بزرگی در راستای گسل مشا دیده می شود که احتمالا با رویداد زمین- لرزه های بزرگ بر روی این گسل در ار تباط هستند. چند حرکت توده ای بزرگ (بهمن سنگ و خرده سنگ) در خاور دریاچه تار این دریاچه و دریاچه دیگری را در خاور آن شکل داده است. دریاچه تار درست بر روی اثر گسل مشا قرار گرفته است. حرکت توده ای بزرگ دیگری که از ناحیه مشا آغاز می شود و تا نزدیکی گردنه امامزاده هاشم ادامه دارد، سبب ایجاد مشکلاتی در نگهداری جاده هراز شده است( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل شمال تهران
گسل شمال تهران در جنوب گسل مشا قرار گرفته است و از هر دو سه به آن می پیوندد. دارازای این گسل از ناحیه لواسان در خاور تا باختر ولیان (خور) در باختر در حدود 108 کیلومتر و شیب عمومی آن به سوی شمال است. سنگ های فرادیواره گسل را اختصاصاً سنگ های سازند کرج تشکیل می دهند که بر روی نهشته های نئوژن و کواترنری در فرودیواره رانده شده اند. Tchalenko (1975a) طول گسل شمال تهران را در حدود 35 کیلومتر برآورد می کند و شروع حرکت بر روی آن را به پلیوسن نسبت می دهد( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
6- جمع بندی
از دیدگاه لرزه زمینساختی این منطقه در زون لرزه زمینساختی البرز قرار می گیرد. در این زون راندگیهای با راستای شمال غربی- جنوب شرقی و شمال شرقی- جنوب غربی وجود دارند. تعداد قابل ملاحظه ای از این راندگیها فعال بوده و در نتیجه حرکات روی داده در امتداد آنها موجب رخداد زمین لرزه های مخرب تاریخی و دستگاهی شده است. حضور گسل های مهم منطقه و سابقه لرزه خیزی آنها بیانگر فعالیت لرزه ای منطقه می باشد. رویداد های متوسط مشابه زمین لرزه 19/12/1381، شیان تهران با بزرگی ML=4.0، زمین لرزه 29/9/1385، غرب دماوند(لواسان بزرگ) با بزرگیML=4.1، زمین لرزه 28/3/1386 بخش کهک (جنوب شهر قم) با بزرگی ML=5.6، زمین لرزه 3/6/1386 جنوب خاوری ورامین با بزرگی ML=4.6، زمین لرزه 28/8/1386 جنوب خاوری گرمسار با بزرگی ML=5.1، زمین لرزه کنونی، 25/7/1388 پاکدشت- ری با بزرگی ML=3.9 همگی شواهد فعالیت لرزه خیزی منطقه در شرق و جنوب تهران می باشند. بنابراین رعایت اصول فنی در ساخت و ساز ابنیه و بناهای مسکونی کاملاً ضروری است.
آخرین بروز رسانی مطلب در دوشنبه ، 27 مهر 1388 ، 12:15
گزارش زمين لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری
آرش اسلامی، علیرضا اشعری، غلام جوان دولویی
1- معرفی رويداد
در ساعت 23:57: 14 (به وقت محلی) روز 25 مهر ماه 1388، زمین لرزه ای با بزرگیML=3.9 در مقياس محلی در جنوب شرقی تهران محدوده بین شهرستانهای پاکدشت و ری (7کیلومتری شمال قرچک) به وقوع پیوست. شکل (1) موقعیت رومرکز این زمین لرزه را به همراه نقشه گسل های منطقه تهران نشان می دهد. اعلام زمین لرزه توسط سیستم پردازش کاملا اتوماتیک شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه پس از گذشت 4 دقیقه از وقوع زمین لرزه و تعیین محل اولیه نیمه اتوماتیک آن بعد از 12 دقیقه صورت گرفت. رومرکز این رویداد براساس لرزه نگاشت های ثبت شده در شبکه لرزه نگاری پژوهشگاه در مختصات 50/35 درجه عرض شمالی و 59/51 درجه طول شرقی محاسبه شده است. البته خطای تعیین محل5± کیلومتر در راستای شمالی- جنوبی و شرقی- غربی می باشد. بر این اساس مرکز سطحی مشخص شده با نماد ستاره در شکل(1) در دایره ای به شعاع 5 کیلومتر در سطح زمین ممکن است جابجا شود. عمق تعیین شده برای این زمین لرزه 18 کیلومتر می باشد که محاسبه عمق نیز حدود5± کیلومتر با خطا همراه است.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_1.jpg
شکل (1): مرکز سطحی زمین لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری.
این رویداد توسط شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مطابق شکل (2) ثبت شده است. با توجه به نقشه گسل های منطقه (شکل1) به احتمال قریب به یقین یکی ازگسل های ایوانکی یا کهریزک، گسل مسبب این زمین لرزه می باشند که تفکیک آن نیاز به مطالعات دقیقتری دارد. با توجه به اینکه موقعیت زمین لرزه در حد فاصل بین دو گسل واقع شده است، بنابراین احتمال دارد کانون عمقی در محل تلاقی دو گسل (مطابق شکل 1) قرار داشته باشد.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_2.jpg
شکل (2) :مولفه قائم لرزه نگاشتهای ثبت شده در شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه از زمین لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری.
2- پيشينه لرزه خيزی دستگاهی منطقه
بررسی لرزه خیزی گستره 100کیلومتری کانون زمین لرزه نشان می دهد که حدود 300رویداد لرزه ای در سدة گذشته در منطقه رخ داده است (شکل3)، که 11 مورد از آنها دارای بزرگای 5 و بیشتر از 5 است (جدول1). بزرگترین این زمین لرزه ها زمین لرزه 8 خرداد1383(28مه2004 میلادی) بلده كجور می باشدکه دارای بزرگای 4/6Ms= بوده و خارج از محدوده مورد نظر است. در منطقه كانون زمين لرزه (حريم گسل های ایوانکی و كهريزك) چندین رويداده لرزه اي در سده اخير رخ داده اند.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_3.jpg
شکل (3): لرزه خیزی منطقه در سده اخير.
جدول(1): لیست زمین لرزه های سده ی اخیر با بزرگی بیشتر از 5 در شعاع 100 کیلومتری کانون زمین لرزه25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری.
http://www.iiees.ac.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=479:-2571388-&catid=72:2008-06-22-06-52-01&Itemid=842
3- زمین‌لرزه‌های تاریخی (قبل از سال 1900 میلادی) مهم منطقه
شانزده زمین لرزه تاریخی در منطقه تهران و پیرامون آن( ری، گرمسار، ایوانکی، طالقان ، دماوند و شمال البرز) روی داده است(شکل4) که شرح نزدیکترین این رویدادها به منطقه مورد مطالعه در زیر آورده شده است (اقتباس ازکتاب تاریخ زمین لرزه های ایران، آمبرسیز و ملویل،1982- ترجمه: ابوالحسن رده).
زمين لرزه 855 ميلادي، ري
در سال 241 هجری قمری زمین لرزه بزرگی در ری خانه های بسیاری را ویران کرد و شمار زیادی تلفات به بار آورد. در قم و کاشان، زمین لرزه با شدت حس شد و شاید هم قدری آسیب رساند پسلرزه های زمین لرزه مدتی ادامه داشت.
زمين لرزه ژانويه 864 ميلادي، ري
زمین لرزه ای در ذیحجه 249 هجری قمری مطابق با ژانویه 864 میلادی به ری زیان رساند. این زمین لرزه خانه های بسیاری را ویران کرد و شمار زیادی از مردم را از بین برد. بازماندگان شهر را ترک کردند و در دشت های پیرامون اقامت گزیدند. به نظر می رسد که زمین لرزه در قزوین نیز حس شده باشد.
زمين لرزه 23 فوريه 958 ميلادي، ري- طالقان
در اول ذیحجه 346هجری قمری مطابق با 23 فوریه 958 میلادی زمین لرزه فاجعه باری در شمال ایران مرکزی روی داد. این زمین لرزه همه روستاهای منطقه ری و طالقان را، هم آنهایی که در دشت واقع بودند و هم آنهایی که در کوهستان جای داشتند، ویران کرد، و شهر ری بکلی ویران شد و تلفات سنگینی از هر دو منطقه گزارش شده است. در طالقان تنها 30 تن زنده مانده اند و در منطقه ری 150 روستا ویران شد که یکی از روستاهای کوهستانی را زمین لغزه ها فرا پوشاند. کوهی در نزدیکی ری شکاف برداشت و آب از زمین به بیرون ریخت. در کوههای رویان درشمال ری، زمین لغزه های گسترده مسیر رودخانه را بست که آب آن پس نشست و دریاچه ای ساخت. آسیب ها درسوی شمال باختر به دیلمان و در جنوب به قم و کاشان گسترش یافت. زمین لرزه احتمالاً در اصفهان حس شده است. پسلرزه های آسیب رسان به مدت چهل روز ادامه داشت، و در سراسر منطقه شمال ایران مرکزی حس می شد.
زمين لرزه 1384 ميلادي ، ري
گویا زمین لرزه ویرانگری در حدود این سال روی داده است.
زمين لرزه 27 مارس 1830 ميلادي، دماوند-شميرانات
زمین لرزه بزرگی در مازندران جنوبی در بامداد 2 شوال 1245 هجری قمری مطابق با 27 مارس 1830 میلادی مناطق شمیرانات و دماوند در خاور تهران را تقریباً بطور کامل ویران کرد. در حدود 70 روستا که در سوی خاوری جاجرود و در امتداد راه هایی که از طریق دماوند به سمنان و دامغان می رود، جای داشتند ویران شدند و تنها در دماوند بیش از500 تن کشته شدند. دامنه آسیب ها تا جاجرود گسترش داشت که کاروانسرای آن در اثر زمین لرزه درهم کوبیده شد و در تهران بسیاری خانه های فرسوده فرو ریخت و حدود 30 تن تلفات جانی داشت. در پایتخت حتی یک خانه از آسیب در امان نماند و بخشی از کاخ به همراه بسیاری از خانه های مجاور به آن و نیز بخشی از بازار فرو ریخت. ارگ، تالار بزرگ بارعام، شماری از عمارت های اعیانی و نیز ساختمان کهنه سفارت بریتانیا به سختی آسیب دیدند و دیوارهای باغ سفارت با خاک یکسان شد. ارزش زیان های مالی در تهران نیم میلیون تومان برآورد شد. زمین لرزه به شماری از ساختمان های همگانی در آمل، ساری و دامغان آسیب هایی رساند و سنگریزش هایی به راه انداخت که بخشی از راه های هراز و تلار رود به شمال بسته شد. زمین لرزه تا باکو حس شد و پسلرزه های شدیدی به دنبال داشت که سبب آسیب های افزونتری در منطقه شمیرانات شد و در تهران هراس بسیار برانگیخت، که بخش بزرگی از جمعیت آن در چادرها سکنی گزیدند. دربار سلطنتی نیز در فضای باز ارگ اردو زد. پسلرزه 6 آوریل کاروانسرای قدیمی را در جاجرود بکلی ویران کرد.
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/EQBank/EQreport/tehran/pic_pakdasht_880726_4.jpg
شکل(4): نقشه زمین لرزه های تاریخی گستره 100 کیلومتری کانون زمین لرزه 25/7/88، منطقه پاکدشت- ری
4- لرزه زمين ساخت منطقه
گستره های شمالی استان تهران(شمال تهران) بخشی از ارتفاعات البرز مركزی است و نواحی واقع در جنوب شهر تهران پهنه های كم ارتفاع و دشت گونه ایران مركزی را زیر پوشش دارد. ویژگیهای ژئومورفولوژیك و ویژگیهای زمین شناسی استان پیوند نزدیك با سیمای جغرافیایی آن دارد. بدین ترتیب كه بخش البرزی استان تهران قسمتی از یك نوار كوهستانی است كه به شكل كمان خمیده به سمت جنوب نواحی شمالی استان را می پوشاند به همین لحاظ چهره مورفولوژیك آن كوهستانی است كه بلندترین شاخص آن قله دماوند است كه حدود 5670 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. اشكال فیزیوگرافیك دشت تهران بطور عموم دشت گونه است كه به طور پراكنده رخنمونهای تپه ماهوری به آن سیمای نه چندان برجسته می دهد كه از آن جمله می توان به بلندیهای جنوب شرقی تهران ( توچال - سپایه) تپه های جنوب كرج و تپه ماهور های جنوب كهریزك اشاره كرد .
از نگاه زمین شناسی و پهنه های ساختاری اعتقاد بر این است كه استان تهران به دو ایالت زمین ساختی البرز و ایران مركزی تعلق دارد و مرز این دو پهنه منطبق بر راندگی شمال تهران است كه در اثر عملكرد آن بلندیهای البرز به روی دشت تهران رانده شده است. ولی بررسی واحدهای تكتونواستراتیگرافیك این دو قلمرو (البرز و ایران مركزی) نشاندهنده همانندی بسیار زیاد بین این دو است بطوریكه به لحاظ همانندی های موجود می توان البرز را چین های حاشیه ای ایران مركزی دانست.با این حال، الگوی ساختاری این دو پهنه متفاوت است و شاید از این دیدگاه بتوان بین بخشهای شمالی وجنوبی استان، تفاوتهایی را قایل شد .
از نظر تكتونیكی در استان تهران چندین حادثه كوهزایی اثر داشته اند كه ساختار مورفوتكتونیك امروزی استان مدیون آنهاست. در غرب استان تهران ساختارهای زمین شناسی(گسل ها و چین ها) روند عمومی شمال غربی ـ جنوب شرقی دارند ولی در شرق استان روندها به سمت شمال شرقی تغییر جهت داده اند و آتشفشان دماوند در محل تلاقی این دو روند ساختاری قرار دارد.
در تكامل ساختاری بخش البرز استان تهران راندگیها اثر درخور توجه دارند به گونه ای كه بخشی از چین خوردگی ناحیه مدیون عملكرد گسل های راندگی است. راندگیهای مورد نظر از دو نسل متفاوتند و در اثر عملكرد آنها ورقه های گوناگون به مقدار متفاوت به سمت جنوب حركت كرده اند كه از آن جمله می توان به راندگی مشا ـ فشم (راندگی اصلی جنوبی) و راندگی شمال تهران (حد ارتفاعات البرز و دشت تهران) اشاره كرد. وجود گسل های فعال مؤثر همراه با وقوع زمینلرزه های تاریخی و دستگاهی حاكی است كه توان لرزه خیزی استان تهران بالاست (اقتباس از پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور).
5- گسل های منطقه
گسل ايوانکي
این گسل با طول تقریبی 75-80 کیلومتر ( زارع 2000)، گسلی است فشاری با شیب به سمت شمال که روندی تقریباً شمال باختری- جنوب خاوری داشته و گسل پارچین (بربریان و همکاران 1364) و گسل ایوانکی (بربریان، 1981) را در برمی گیرد. امتداد این گسل بر روی عکس های هوایی و ماهواره ای قابل مشاهده می باشد. این گسل از جنوب خاور تهران (مسگر آباد) تا خاور ایوانکی ادامه می یابد. به نظر می رسد این گسل مسبب بسیاری از زمین لرزه های بزرگ محدوده تهران که به مجموعه گسل های ری نسبت داده می شوند بوده باشد.
در جنوب منطقه زیارت ( باختر پارچین) در داخل ترانشه ای با امتداد شمالی- جنوبی، مقطع خوبی برای مطالعه شواهد گسل ایوانکی فراهم گردیده است. قرار گیری طبقات قدیمی تر بر روی آبرفت های عهد حاضر و مشاهده زون خرد شده گسلی، نشانگر سازو کار فشارشی گسل ایوانکی دارد، شکل(1).
گسل کهريزک
اثر سطحی این گسل که در جنوب تهران رخنمون دارد، خمدار است و درازای آن به حدود 41 کیلومتر می رسد. به این ترتیب گسل مزبور درازترین گسل پیوسته ای است که در گستره جنوب تهران رخنمون دارد. رخنمون های خاوری این گسل از باختر کریم آباد آغاز می شود و رخنمون های باختری آن تا باختر محمودآباد ادامه می یابد. روستای کهریزک در بخش میانی این گسل و در جنوب آن قرار گرفته است. پیچ و تاب این اثر و جهت خمیدگی های آن باتوجه به توپوگرافی به نسبت هموار ناحیه نشان می دهد: نیمه خاوری این گسل که تا باختر قمصر (جنوب تهران) ادامه دارد، راستایی خاوری دارد؛ از آنجا به سوی باختر، گسل راستای شمال باختری پیدا می کند (محل روستای کهریزک) و سپس نیمه باختری گسل از رحیم آباد تا سلطان آباد دوباره راستایی خاوری دارد. شیب عمومی گسل به سوی شمال و شمال خاور است. در خاور و باختر روستای قمصر دو گسل به تقریب موازی با راستای شمال باختری به فاصله حدود 5/1 کیلومتر از یکدیگر به صورت شاخه هایی از جنوب گسل کهریزک جدا می شوند. فرادیواره گسل در سراسر درازای آن از سازند Bs (کهریزک) تشکیل شده است. در سطح زمین، فرودیواره گسل را، جز در ناحیه باختر قمصر؛ که از سنگ های آتشفشانی ائوسن تشکیل شده است، سازندهای B و D تشکیل می دهند. در بخش خاوری گسل (روستای قمی آباد) نوسان های زیادی در راستای گسل کهریزک مشاهده می شود که احتمالا حاصل تأثیر متقابل گسل هایی مشابه با گسل های فرعی ذکر شده در بالا با گسل کهریزک می باشند. به علاوه در بخش باختری گسل کهریزک (روستای قاسم آباد شاهی) به نظر می رسد گسل به دو شاخه متفاوت جدا شده و سپس به هم می پیوندد؛ به این ترتیب یک قاچ گسل (fault slice) در ناحیه مذکور شکل گرفته است.
بر روی عکس های هوایی، افراز گسل کهریزک را می توان به خوبی با بالاآمدن سازند B در فرادیواره و ایجاد بدبوم (badland) دنبال کرد. در روی زمین افراز کاملا برجسته این گسل به خوبی قابل تشخیص است و به طور متوسط در حدود 5 متر برجستگی دارد( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل شمال ری
این گسل با حدود 30 کیلومتر درازی رخنمون، از شمال خاور شهر ری (شمال کوه بی بی شهربانو) آغاز می شود و تا باختر چیچگاه ادامه دارد. راستای عمومی آن خاوری است، اما در بخش باختری خود، از باختر روستای علی آباد قاجار، راستایی شمال خاوری پیدا می کند. گسل های همدانک در پایان باختری گسل شمال ری قرار دارند و به احتما ل زیاد از دیدگاه جنبشی با آن در ارتباط نزدیک هستند. ادامه خاوری گسل راندگی شمال ری در سنگ های آهکی کرتاسه در شمال خاور شهر ری قرارگرفته است؛ چشمه علی در این بخش از گسل شکل گرفته است. افراز فرسایش یافته این گسل در باختر خیابان جوانمرد قصاب در حدود 3 متر برجستگی دارد و راستای تقریبی آن N73E است.
همانند مورد گسل کهریزک، خمیدگی اثر سطحی این گسل با وجود زمین های به نسبت هموار ناحیه پیشنهاد می کند که گسل راندگی شمال ری شیب به نسبت کمی به سوی شمال داشته باشد. دربرخی نقطه ها از راستای گسل، جابجایی آبراهه ها پیشنهاد میکند این گسل علاوه بر مؤلفه اصلی راندگی، دارای مؤلفه راستالغز چپ بر نیز می باشد. بنابر گزارش بربریان و همکاران (1364) در روی این گسل، فورش های رسی کهریزیک (Bs) بر روی آبرفت های کنونی (D) رانده شده اند.
به نظر می رسد گسل های شمال ری و جنوب ری در خاور به یکدیگر پیوسته و به صورت یک گسل واحد با راستای شمال باختری مرز جنوبی بلندی های سه پایه و بی بی شهربانو را شکل داده باشند. در این صورت گسل واحد مزبور به گسل پارچین و گسل ایوانکی می پیوندد.
زمین لرزه های 855، 864، 1384 و 1786 میلادی ناحیه ری احتمالا بر روی یکی از گسل های شمال ری، جنوب ری و یا کهریزک روی داده است. زمین لرزه سال 855 میلادی پس لرزه هایی داشت که تا یک ماه ادامه داشت ( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل جنوب ری
گسل راندگی جنوب ری با حدود 26 کیلومتر درازای رخنمون از جنوب خاور شهر ری (جنوب کوه بی بی شهربانو) آغاز می شود و تا باختر محمود آباد چهارطاقی ادامه دارد و راستای عمومی آن خاور-شمال خاوری است. همانند گسل کهریزک و گسل شمال ری، وضعیت خمیدگی اثر سطحی این گسل باتوجه به شیب عمومی ناحیه نشان دهنده آن است که گسل راندگی جنوب ری شیبی به سوی شمال دارد اما خمیدگی زیاد اثر سطحی این گسل نشان می دهد که شیب آن باید از هردو گسل شمال ری و کهریزک کمتر باشد. به گزارش بربریان و همکاران (1363) در روی این گسل فورش های رسی کهریزک (Bs) بر روی آبرفت های کنونی (D) رانده شده اند( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل پيشوا
این گسل از کوه سرخ در جنوب خاور تا ورامین در شمال باختر در حدود 5/42 کیلومتر درازا دارد. راستای نیمه خاوری آن باختر-شمال باختری و راستای نیمه باختری آن شمال باختری است. شیب گسل به سوی شمال و شمال خاور است و در راستای آن سنگهای سازند قم و سازند سرخ بالایی در مجاورت نهشته های کواترنری قرار گرفته اند. مولفه اصلی این گسل، معکوس است. و در انتهای خاوری به یک چین مرتبط با گسلش پایان می یابد. در محل خمیدگی بخش میانی گسل ورامین، گسل دیگری با راستای شمال باختری از آن جدا می شود که از دیدگاه سازوکار و هندسه شبیه به نیمه باختری گسل ورامین است( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
برش زمین شناسی جدید و زیبایی از زون گسل پیشوا در شمال خاوری مسجد و پارک پیشوا در خرداد ماه 1364 بدست آمد. در این برش شیب لایه های برگشته نئوژن در نزدیکی گسل بسیار زیاد (پیرامون حدود 80 درجه) بوده و بسمت شمال خاوری ( با دور شدن از گسل) کم می شود. محور تاقدیس رسوبات نئوژن بسیار نزدیک به گسل پیشوا بوده و موازی آنست و تمامی ساخت تشکیل یک چین پرده ای گسلیده با یک یال برگشته را داده است. چهره گسل پیشوا همانند گسل زمین لرزه طبس می باشد (بربریان، 1979b،1982،1983b). در نزدیکی گسل، لایه های کنگلومرایی به مارنهای نئوژن اضافه شده و ممکنست نشان دهنده بخشهای بالایی سازند قرمز بالایی و زیرین سازند آبرفتی هزار دره می باشد. بر روی دیواره گسل پیشوا در این برش زمین شناسی، رسوبات بسیار جوان واریزه ای قرار گرفته است. در کل یال جنوب باختری تاقدیس متشکل از سازندهای اولیگوسن- میوسن قم و قرمز بالایی در راستای گسل پیشوا بریده شده و سازند های یاد شده برروی دشت ورامین رانده شده اند، شکل(1).
گسل گرمسار
گسل گرمسار گسلي است با راستای خاوری- باختری در شمال گرمسار که بسمت باختری خم های زیادی پیدا کرده و پس از گذشتن از دامنه کوههای تخت رستم و کوه سرخ در جنوب خاوری ورامین به گسل پیشوا می رسد. درازای گسل گرمسار از شمال ده نمک در قسمت خاوری تا جنوب باختری کوه سرخ و رودخانه شور در باختر، تقریباً 70 کیلومتر است. در قسمت شمال خاوری گرمسار، گسل گرمسار مرز روشنی میان سازند آبرفتی هزار دره و آبرفتهای دشت را تشکیل می دهد. آرایش هندسی این گسل، ساز وکار راندگی با شیب به سمت شمال را پیشنهاد می کند، شکل(1). در جنوب کوه سرخ (جنوب خاوری ورامین) یال جنوب باختری تاقدیس کوه سرخ بوسیله این گسل بریده شده و سازند قرمز بالائی بر روی دشت رانده شده است. زمین لرزه های زیر ممکن است بسبب جنبش دوباره گسل گرمسار روی داده باشند:
زمینلرزه بهار 743 میلادی دروازه های خزر (تنگ سردره، میان ایوانکی و گرمسار) با بزرگی تخمین زده شده 2/7=Ms و شدت I0=VIII+.
زمینلرزه 21 اردیبهشت 1324 خورشیدی (11 مه 1945 میلادی) بنکوه گرمسار با بزرگی 7/4=M.
پسلرزه های زمین لرزه بنکوه گرمسار (19 ژوئن و 28 اکتبر 1945 میلادی).
زمین لرزه 3 آبان 1361 خورشیدی (25 اکتبر 1982 میلادی) گرمسار با بزرگی 6/4=mb.
گسل سياه کوه
این راندگی با راستای تقریبی شمال باختر- جنوب خاور و شیب به سمت شمال خاور در شمال خاور قم قرار دارد. طول تقریبی این راندگی 150 کیلومتر است(شکل1).
گسل مشا
گسل مشا اولین بار از سوی Dellenbach (1964)، گسل مشا-فشم نامیده شده. Assereto (1966) از این گسل با نام گسل میگون-مشا یاد کرده است. گسل مشا در نقشه زمین شناسی ناحیه دماوند (GSI, 1972) با نام «راندگی اصلی» آمده است. Tchalenko et al., (1974) شیب این گسل را همه جا به سوی شمال معرفی می کنند که از 35 تا 70 درجه متغیر است. بررسی های چینه نگاشتی (Allenbach, 1966; Steiger, 1966) نشان می دهد مقدار جابجایی چینه نگاشتی در روی گسل مشا به حدود 4 کیلومتر می رسد. این گسل در خاور به گسل فولاد محله می پیوندد و در باختر، تا شمال باختر آبیک قزوین ادامه دارد. در این میانه درازای گسل مزبور به 316 کیلومتر می رسد. در ناحیه فیروز کوه، گسل مشا با یک چپ گام (left-step) به سوی شمال خاور ادامه می یابد. این تغییر سبب شده است تا برخی پژوهشگران، از این ناحیه، گسل دیگری با نام گسل فیروزکوه تعریف کنند که درواقع ادامه شمال خاوری گسل مشا است. بربریان و همکاران (1375) گسل فیروزکوه را گسلی معکوس با شیب به سوی جنوب در نظر می گیرند. گسل مشا دارای اثر سطحی خمیده ای به سوی جنوب است و شیب عمومی آن به سوی شمال است. راستای گسل در نیمه خاوری، خاور-شمال خاوری و در نیمه باختری باختر-شمال باختری است. محل این تغییر راستا در حدود طول جغرافیایی °52 قرار گرفته است. برداشت صحرایی از یک گسل فرعی در پهنه گسل مشا در باختر دریاچه تار صورت گرفت. این گسل دارای وضعیت N75W/65NE است و دو دسته خط خش با وضعیت های 02/N57W و 40/N56E در روی آن دیده می شوند. خط خش اول نشان دهنده حرکت به تقریب ناب راستالغز است و خط خش دوم نشان می دهد اگر مولفه شیب لغز گسل معکوس باشد، مولفه راستالغز آن چپ بر است. فرادیواره گسل مشا را سنگ هایی با گستره سنی متفاوت پروترزوییک پسین تا ترشیری تشکیل می دهند. سنگ های فرودیواره گسل علاوه بر این، شامل سنگ های نئوژن و کواترنری نیز می گردد و در کل به نظر می رسد چه از دیدگاه برجستگی و چه از دیدگاه چینه نگاشتی، فرادیواره گسل مشا نسبت به فرودیواره آن دچار بالاآمدگی قابل ملاحظه ای شده باشد. وجود مواد تبخیری در راستای گسل مشا به همراه سنگ های سازندهای کهر و میلا در نزدیک روستای یهر نشان دهنده وجود نوعی سطح دکولمان بر روی مواد تبخیری هم ارز با سری هرمز در زیر ساند کهر است. به سوی باختر، جابجایی چینه نگاشتی گسل مشا کم می شود. در محل روستای افجه (شمال خاور تهران) سنگ های سازند کرج در راستای گسل مشا بر روی نهشته های سرخ رنگ نئوژن رانده شده اند. گسل مشا در جاده چالوس (نزدیک روستای میدانک) در مرز بین دولومیت های سلطانیه و شیل چپقلو (فرادیواره) با سازند کرج (فرودیواره) قابل مشاهده است. بررسی های اخیر (اطلاعات شفاهی، J.F. Ritz) نشان می دهد مؤلفه اصلی جدید گسل، دست کم در بخش میانی از نوع راستالغز چپ بر است.
حرکت های توده ای (mass movement) بزرگی در راستای گسل مشا دیده می شود که احتمالا با رویداد زمین- لرزه های بزرگ بر روی این گسل در ار تباط هستند. چند حرکت توده ای بزرگ (بهمن سنگ و خرده سنگ) در خاور دریاچه تار این دریاچه و دریاچه دیگری را در خاور آن شکل داده است. دریاچه تار درست بر روی اثر گسل مشا قرار گرفته است. حرکت توده ای بزرگ دیگری که از ناحیه مشا آغاز می شود و تا نزدیکی گردنه امامزاده هاشم ادامه دارد، سبب ایجاد مشکلاتی در نگهداری جاده هراز شده است( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
گسل شمال تهران
گسل شمال تهران در جنوب گسل مشا قرار گرفته است و از هر دو سه به آن می پیوندد. دارازای این گسل از ناحیه لواسان در خاور تا باختر ولیان (خور) در باختر در حدود 108 کیلومتر و شیب عمومی آن به سوی شمال است. سنگ های فرادیواره گسل را اختصاصاً سنگ های سازند کرج تشکیل می دهند که بر روی نهشته های نئوژن و کواترنری در فرودیواره رانده شده اند. Tchalenko (1975a) طول گسل شمال تهران را در حدود 35 کیلومتر برآورد می کند و شروع حرکت بر روی آن را به پلیوسن نسبت می دهد( اقتباس از گزارش نهایی گسل های لرزه زای بنیادی البرز، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، شماره ثبت 328).
6- جمع بندی
از دیدگاه لرزه زمینساختی این منطقه در زون لرزه زمینساختی البرز قرار می گیرد. در این زون راندگیهای با راستای شمال غربی- جنوب شرقی و شمال شرقی- جنوب غربی وجود دارند. تعداد قابل ملاحظه ای از این راندگیها فعال بوده و در نتیجه حرکات روی داده در امتداد آنها موجب رخداد زمین لرزه های مخرب تاریخی و دستگاهی شده است. حضور گسل های مهم منطقه و سابقه لرزه خیزی آنها بیانگر فعالیت لرزه ای منطقه می باشد. رویداد های متوسط مشابه زمین لرزه 19/12/1381، شیان تهران با بزرگی ML=4.0، زمین لرزه 29/9/1385، غرب دماوند(لواسان بزرگ) با بزرگیML=4.1، زمین لرزه 28/3/1386 بخش کهک (جنوب شهر قم) با بزرگی ML=5.6، زمین لرزه 3/6/1386 جنوب خاوری ورامین با بزرگی ML=4.6، زمین لرزه 28/8/1386 جنوب خاوری گرمسار با بزرگی ML=5.1، زمین لرزه کنونی، 25/7/1388 پاکدشت- ری با بزرگی ML=3.9 همگی شواهد فعالیت لرزه خیزی منطقه در شرق و جنوب تهران می باشند. بنابراین رعایت اصول فنی در ساخت و ساز ابنیه و بناهای مسکونی کاملاً ضروری است.
آخرین بروز رسانی مطلب در دوشنبه ، 27 مهر 1388 ، 12:15