حسنعلی ابراهیمی سعید
18th September 2015, 11:45 PM
داسو رافال (به فرانسوی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C): Dassault Rafale) هواپیمای جنگنده (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%87) دوموتورهٔ چندمنظورهٔ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%87_%DA%86%D9%86% D8%AF%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D8%B1%D9%87) فرانسوی است که توسط شرکت هوانوردی داسو (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA_%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%86% D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88) طراحی شده و ساخته می‌شود. داسو این هواپیما را جنگنده‌ای همه‌منظوره با قابلیت پنهان‌کاری (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C_% D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%A9%D8%A7 %D8%B1) نسبی توصیف کرده که قادر است همزمان وظایفی همچون برتری هوایی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7% DB%8C%DB%8C)، بمباران اهداف زمینی، شناسایی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C_% D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C) و مأموریت‌های بازدارندگی اتمی را ایفا کند.
این هواپیما در سال ۱۹۸۶ اولین پرواز خود را انجام داده و از سال ۲۰۰۱ وارد فعالیت رسمی در ارتش فرانسه شد. هند، مصر و قطر سه کشوری هستند که قرارداد خرید این جنگنده را امضاء کرده‌اند و چندین کشور هم در حال بررسی رافال برای انتخاب جنگنده جدید خود هستند.
محتویات
طراحی و توسعه
طراحی این هواپیما به طرح مشترک نیروی هوایی و دریایی فرانسه در اواخر دهه ۱۹۷۰ به همراه چهار کشور دیگر اروپایی بریتانیا، اسپانیا، ایتالیا، آلمان برای ساخت یک جنگنده چابک باز می‌گردد. اختلافات در مورد تقسیم کار و قابلیت‌های این هواپیما موجب شد تا فرانسوی‌ها از این طرح جدا شده و طراحی هواپیمای جداگانه‌ای را بر اساس دستاوردهای این طرح آغاز کنند. نخستین پیش‌نمونه رافال در سال ۱۹۸۶ پرواز کرد اما کاهش بودجه پروژه در پایان جنگ سرد (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%B1%D8%AF) به تأخیر زیاد در اتمام این پروژه منجر شد و نهایتاً این جنگنده در سال ۲۰۰۰ در نیروی هوایی و نیروی دریایی فرانسه عملیاتی شد. طرح چهار کشور دیگر نیز به ساخت یوروفایتر تایفون (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D 8%B1_%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%81%D9%88%D9%86) انجامید که شباهت ظاهری قابل توجهی با رافال دارد.
رافال جنگنده‌ای کاملاً ملی است که از یک بدنهٔ پروازی کاملاً جدید با طراحی فرانسوی و نیروی محرکه، اویونیک (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9)، و سلاح‌های فرانسوی استفاده می‌کند. با توجه به اندازه نه چندان بزرگ نیروهای مسلح فرانسه (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85% D8%B3%D9%84%D8%AD_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D 9%87) تنها راه برای اقتصادی کردن این پروژه این بود که جایگزینی برای تمام جنگنده‌های موجود این ارتش باشد؛ یعنی از جنگنده‌های باستانی ووت اف-۸ کروسادر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D9%88%D8%AA_%D8%A7%D9%81-%DB%B8_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%B1) نیروی دریایی گرفته تا هواپیماهای تجسسی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C_% D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C) استراتژیک میراژ آی‌وی‌پی و همین‌طور جنگنده‌های چندمنظورهٔ میراژ ۲۰۰۰ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%98_%DB%B2%DB%B0%DB%B0% DB%B0) و میراژ اف-۱ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%98_%D8%A7%D9%81-%DB%B1) و جنگنده ضربتی سپکت جگوار (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%BE%DA%A9%D8%AA_%D8%AC%DA%AF%D9%88%D8%A7% D8%B1) همگی در نهایت با رافال جایگزین شوند. در نتیجه این برنامه به یک پروژه بسیار پرخرج تبدیل شد که مجبور بود با پروژه‌های بزرگ دیگر ارتش فرانسه مثل ناو هواپیمابر اتمی شارل دوگل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%88_%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C% D9%85%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C_% D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%AF%D9%88%DA%AF%D9%84) ِ نیروی دریایی و هلیکوپتر تایگر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%84%DB%8C%DA%A9%D9%88%D9%BE%D8%AA%D8%B1_% D8%AA%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%B1) ِ نیروی زمینی برای تخصیص بودجه مناسب رقابت کند و تکمیل آن با تأخیر فراوانی همراه بود.
ویژگی‌های فنیداسو رافال در سه مدل تولید می‌شود: مدل B که ۲ کابین است و مخصوص نیروی هوایی، مدل C که تک کابین و باز مخصوص نیروی هوایی است و مدل M که تک کابین و مخصوص نیروی دریایی و ناوهواپیمابر است. رافال مثل نزدیکترین همتای خود یوروفایتر تایفون، جت جنگنده‌ای با بال دلتا (https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AF%D9%84%D8 %AA%D8%A7&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2 F%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80% 8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C% D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87 %2F%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D 8%AA%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%DB%8C%DA %A9%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D9%86%D9%8 8%2B%D8%A7%D8%B2%2B%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%2B%D8% A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA%2B%DA%A9%D8%B1%D8% AF%D9%86%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D8%AC %D8%AF%DB%8C%D8%AF)، کانارد (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF) و بدون دم است اما از یوروفایتر کوچکتر و سبک‌تر و چابک تر است. این جنگنده با توجه به اندازه کوچکش قادر است بدون داشتن بال تاشو (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AA%D8%A7%D8%B4%D9%88) بر روی ناوهای هواپیمابر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%88% D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%A8%D8%B1) حمل شود. رافال با وجود اندازه کوچک توانایی حمل میزان سنگینی مهمات را دارد. وزن خالی مدل C آن ۹٬۵۰۰ کیلوگرم و وزن مدل M که ناونشین ۱۰٬۱۹۶ کیلوگرم است اما قادر است با حداکثر ۲۲٬۲۰۰ کیلوگرم وزن از زمین برخیزد. ضمن اینکه شرکت داسو امیدوار است این میزان را تا حدود ۲۵ تن ارتقاء دهد. در واقع رافال بدون مهمات و سوخت حدود 1/5 تن از اف-۱۶سی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B6) سبک‌تر است اما می‌تواند با 4/5 تن وزن بیشتر از زمین برخیزد. این توانایی باعث می‌شود تا رافال بتواند 9/5 تن انواع بمب و موشک یا سوخت خارجی و ۴٬۷۰۰ کیلوگرم سوخت داخلی را حمل کند. این جت جنگنده بال‌مثلثی با دو مخزن سوخت خارجی رهاشونده قادر است عملیات‌های ضربتی در عمق ۱۸۵۲ کیلومتری خاک دشمن را حتی با داشتن موشک‌های سنگین هوابه‌سطح و موشک‌های هوابه‌هوا به انجام رساند.[۱] (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7% D9%84#cite_note-1)
رافال به نسل ++4 جنگنده‌ها تعلق دارد یعنی جتی است که بر اساس اصول جنگنده‌های نسل چهارم طراحی شده اما برخی مشخصات جنگنده‌های نسل پنجم را (که تنها نمونه فعال آن اف-۲۲ راپتور (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B2%DB%B2_%D8%B1%D8%A7%D9%BE%D8%AA%D9%88%D8%B1) است) در خود دارد. این جت فرانسوی از دو موتور توربوفن (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%AA%D9%88%D8%B1% D8%A8%D9%88%D9%81%D9%86) Snecma M88-2 استفاده می‌کند که هر یک بدون استفاده از پس‌سوز (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B3%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B2) ۵۰٫۴۲ کیلونیوتن نیروی گشتاوری و با روشن کردن پس‌سوز موتور ۷۵٫۶۲ کیلونیوتن نیروی گشتاوری دارند. حداکثر سرعت آن ۲ ماخ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AE) است و توانایی ابرپیمایش (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C%D 8%B4) (حرکت با سرعت مافوق صوت بدون پس‌سوز) را دارد.
مساحت بال هواپیما ۴۶٫۵ متر، بارگیری بال (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A8% D8%A7%D9%84) آن ۳۰۶ کیلوگرم بر متر مربع، و طول آن ۱۵٫۳ متر است و به یک توپ مسلسل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%BE_%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84) ۳۰ میلی‌متری جیات 30/719B با ۱۲۵ گلوله مجهز است. نسبت قدرت به وزن هواپیما در مدل M با سوخت داخلی کامل و چهار موشک هوابه‌هوای MBDA MICA به رقم ۰٫۹۸۸ می‌رسد. سقف پروازی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%81_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2% DB%8C) این هواپیما ۱۸٬۲۹۰ متر است و فشار جی (https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1_%D8%AC%DB %8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2 F%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80% 8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C% D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87 %2F%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D 8%AA%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%DB%8C%DA %A9%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D9%86%D9%8 8%2B%D8%A7%D8%B2%2B%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%2B%D8% A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA%2B%DA%A9%D8%B1%D8% AF%D9%86%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D8%AC %D8%AF%DB%8C%D8%AF) بین ۹ تا -۳٫۲ را تحمل می‌کند. رافال می‌تواند در یک ثانیه تا ۳۰ درجه چرخش ناگهانی داشته باشد و سرعت غلت زدن آن ۲۷۰ درجه در یک ثانیه است. اویونیک هواپیما ساخت شرکت تالس است و از یک رادار آرایه فازی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D9%81%D8%A7%D8%B2% DB%8C) غیرفعال، سیستم جنگ الکترونیک (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1% D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9) SPECTRA و یک سیستم جستجو و پیگیری امواج فروسرخ تشکیل می‌شود.
کاربران
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/23px-Flag_of_France.svg.png فرانسه (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87) : نیروی هوایی فرانسه و نیروی دریایی فرانسه کاربران اصلی این جنگنده هستند و طبق برنامه آنها قصد دارند رافال را جایگزین تمام جنگنده های قبلی خود در نیروی هوایی و نیروی دریایی خود کنند و از آن در جنگ افغانستان (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86% D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%28%DB%B2%DB%B0%DB%B0%DB%B 1_%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%29) و طرح پرواز ممنوع لیبی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%B1%D8%AD_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2_ %D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9_%D9%84%DB%8C%D8%A8% DB%8C) استفاده کرده‌است.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/23px-Flag_of_India.svg.png هند (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF) : نیروی هوایی هند در ژانویه سال ۲۰۱۲ قرارداد خرید ۱۲۶ فروند داسو رافال را به ارزش ۱۰٬۴ میلیارد دلار نهایی کرده که ۱۸ فروند آن در سال ۲۰۱۵ به این کشور تحویل داده خواهد شد و بقیه در این کشور تحت لیسانس تولید می‌شوند. رقبای این جنگنده در رقابت تعیین جنگنده چندمنظوره جدید نیروی هوایی هند اف-۱۶ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B6) و بوئینگ اف/ای-۱۸ سوپر هورنت (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A6%DB%8C%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D9%81/%D8%A7%DB%8C-%DB%B1%DB%B8_%D8%B3%D9%88%D9%BE%D8%B1_%D9%87%D9%88 %D8%B1%D9%86%D8%AA) آمریکایی، میگ-۳۵ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%AF-%DB%B3%DB%B5) روسی، یاس-۳۹ گریپن (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D8%B3-%DB%B3%DB%B9_%DA%AF%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D9%86) سوئدی و یوروفایتر تایفون (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D 8%B1_%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%81%D9%88%D9%86) از کنسرسیوم اروپایی بودند که در نهایت رافال بالاتر از نزدیکترین رقیب خود یوروفایتر تایفون به عنوان برنده این رقابت انتخاب شد. اختلاف در مورد شیوه تولید تحت لیسانس هواپیما در داخل هند باعث تأخیر در اجرای این قرارداد شده‌است. شرکت داسو حاضر نشد مسئولیت هواپیماهایی که در هند تولید می‌شوند را بپذیرد و خواستار آن است که دو قرارداد جداگانه برای هواپیماهایی که در فرانسه و هند ساخته می‌شوند، بسته شود. در سال ۲۰۱۵ هند درخواست کرده که ۳۶ فروند رافال توسط داسو در فرانسه ساخته شود و تا دو سال دیگر به این کشور تحویل داده شود.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/23px-Flag_of_Egypt.svg.png مصر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1) : مصر دومین کشوری است که این جنگنده را خریداری کرده‌است. در فوریه ۲۰۱۵ مصری‌ها ۲۴ فروند رافال را به عنوان بخشی از یک قرارداد بزرگ سفارش دادند که شامل یک ناوچه چندمنظوره FREMM و تعدادی از انواع موشک‌ها می‌شد به ارزش کلی ۵٫۹ میلیارد دلار سفارش دادند.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Qatar.svg/23px-Flag_of_Qatar.svg.png قطر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1) : قطر در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵ سفارش خرید ۲۴ فروند جنگنده رافال را به همراه تعدادی موشک ام بی دی ای در قراردادی به ارزش ۶٫۳ میلیارد یورو با فرانسه امضا کرد.[۲] (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7% D9%84#cite_note-2) نیروی هوایی قطر این هواپیما را برای جایگزینی جنگنده‌های میراژ-۲۰۰۰ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%98-%DB%B2%DB%B0%DB%B0%DB%B0)-۵ خود انتخاب کرده که از پیشرفته‌ترین مدل‌های میراژ است و به تازگی هم خریداری کرده بود. آنها رافال را پس از مقایسه با اف-۳۵ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B3%DB%B5)، بوئینگ اف/ای-۱۸ سوپر هورنت، اف-۱۵ ایگل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D9%84) و یوروفایتر تایفون انتخاب کردند.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/23px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png امارات متحده عربی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA% D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) : امارات نیز به خرید نوع ارتقایافته‌ای از رافال با رادار و موتور قدرتمندتر و موشک‌های هوابه‌هوای پیشرفته‌تر علاقمندی نشان داده‌است و در حال بررسی این هواپیما و مقایسه آن با یوروفایتر و بوئینگ اف/ای-۱۸ سوپر هورنت است. کانادا، لیبی، برزیل و کویت هم از دیگر کشورهایی هستند که احتمال خرید رافال توسط آنها مطرح شده است.
نیروی هوایی کره جنوبی، سنگاپور و سوئیس نیز به بررسی این جنگنده پرداختند اما در نهایت کره و سنگاپور اف-۱۵ ایگل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D9%84) و سوئیس جنگنده سوئدی یاس-۳۹ گریپن را به جای آن انتخاب کردند.
منابع
Rafale, Dassault-Breguet (http://www.fighter-planes.com/info/rafale.htm) Fighter-Planes.com
سفارش ۶٫۳ میلیارد یورویی قطر برای خرید هواپیماهای جنگنده و موشک از فرانسه (http://fa.rfi.fr/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%DB%B6%DB%B3-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D9%82%D8%B7%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%87%D 8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87-20150430/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D 9%87/) رادیو بین‌المللی فرانسه، ۳۰ آوریل ۲۰۱۵
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Dassault Rafale (http://en.wikipedia.org/wiki/Dassault_Rafale)»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۰ آوریل ۲۰۰۹).
منبع:https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7% D9%84
http://www.uplooder.net/img/image/100/206fbf4cc0c921043667991b2dbb8cae/hasa-n-a-li_ebrahimi_said_13930512-2.jpg
این هواپیما در سال ۱۹۸۶ اولین پرواز خود را انجام داده و از سال ۲۰۰۱ وارد فعالیت رسمی در ارتش فرانسه شد. هند، مصر و قطر سه کشوری هستند که قرارداد خرید این جنگنده را امضاء کرده‌اند و چندین کشور هم در حال بررسی رافال برای انتخاب جنگنده جدید خود هستند.
محتویات
طراحی و توسعه
طراحی این هواپیما به طرح مشترک نیروی هوایی و دریایی فرانسه در اواخر دهه ۱۹۷۰ به همراه چهار کشور دیگر اروپایی بریتانیا، اسپانیا، ایتالیا، آلمان برای ساخت یک جنگنده چابک باز می‌گردد. اختلافات در مورد تقسیم کار و قابلیت‌های این هواپیما موجب شد تا فرانسوی‌ها از این طرح جدا شده و طراحی هواپیمای جداگانه‌ای را بر اساس دستاوردهای این طرح آغاز کنند. نخستین پیش‌نمونه رافال در سال ۱۹۸۶ پرواز کرد اما کاهش بودجه پروژه در پایان جنگ سرد (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%B1%D8%AF) به تأخیر زیاد در اتمام این پروژه منجر شد و نهایتاً این جنگنده در سال ۲۰۰۰ در نیروی هوایی و نیروی دریایی فرانسه عملیاتی شد. طرح چهار کشور دیگر نیز به ساخت یوروفایتر تایفون (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D 8%B1_%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%81%D9%88%D9%86) انجامید که شباهت ظاهری قابل توجهی با رافال دارد.
رافال جنگنده‌ای کاملاً ملی است که از یک بدنهٔ پروازی کاملاً جدید با طراحی فرانسوی و نیروی محرکه، اویونیک (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9)، و سلاح‌های فرانسوی استفاده می‌کند. با توجه به اندازه نه چندان بزرگ نیروهای مسلح فرانسه (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85% D8%B3%D9%84%D8%AD_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D 9%87) تنها راه برای اقتصادی کردن این پروژه این بود که جایگزینی برای تمام جنگنده‌های موجود این ارتش باشد؛ یعنی از جنگنده‌های باستانی ووت اف-۸ کروسادر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D9%88%D8%AA_%D8%A7%D9%81-%DB%B8_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%B1) نیروی دریایی گرفته تا هواپیماهای تجسسی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C_% D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C) استراتژیک میراژ آی‌وی‌پی و همین‌طور جنگنده‌های چندمنظورهٔ میراژ ۲۰۰۰ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%98_%DB%B2%DB%B0%DB%B0% DB%B0) و میراژ اف-۱ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%98_%D8%A7%D9%81-%DB%B1) و جنگنده ضربتی سپکت جگوار (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%BE%DA%A9%D8%AA_%D8%AC%DA%AF%D9%88%D8%A7% D8%B1) همگی در نهایت با رافال جایگزین شوند. در نتیجه این برنامه به یک پروژه بسیار پرخرج تبدیل شد که مجبور بود با پروژه‌های بزرگ دیگر ارتش فرانسه مثل ناو هواپیمابر اتمی شارل دوگل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%88_%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C% D9%85%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C_% D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%AF%D9%88%DA%AF%D9%84) ِ نیروی دریایی و هلیکوپتر تایگر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%84%DB%8C%DA%A9%D9%88%D9%BE%D8%AA%D8%B1_% D8%AA%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%B1) ِ نیروی زمینی برای تخصیص بودجه مناسب رقابت کند و تکمیل آن با تأخیر فراوانی همراه بود.
ویژگی‌های فنیداسو رافال در سه مدل تولید می‌شود: مدل B که ۲ کابین است و مخصوص نیروی هوایی، مدل C که تک کابین و باز مخصوص نیروی هوایی است و مدل M که تک کابین و مخصوص نیروی دریایی و ناوهواپیمابر است. رافال مثل نزدیکترین همتای خود یوروفایتر تایفون، جت جنگنده‌ای با بال دلتا (https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AF%D9%84%D8 %AA%D8%A7&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2 F%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80% 8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C% D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87 %2F%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D 8%AA%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%DB%8C%DA %A9%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D9%86%D9%8 8%2B%D8%A7%D8%B2%2B%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%2B%D8% A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA%2B%DA%A9%D8%B1%D8% AF%D9%86%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D8%AC %D8%AF%DB%8C%D8%AF)، کانارد (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF) و بدون دم است اما از یوروفایتر کوچکتر و سبک‌تر و چابک تر است. این جنگنده با توجه به اندازه کوچکش قادر است بدون داشتن بال تاشو (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AA%D8%A7%D8%B4%D9%88) بر روی ناوهای هواپیمابر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%88% D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%A8%D8%B1) حمل شود. رافال با وجود اندازه کوچک توانایی حمل میزان سنگینی مهمات را دارد. وزن خالی مدل C آن ۹٬۵۰۰ کیلوگرم و وزن مدل M که ناونشین ۱۰٬۱۹۶ کیلوگرم است اما قادر است با حداکثر ۲۲٬۲۰۰ کیلوگرم وزن از زمین برخیزد. ضمن اینکه شرکت داسو امیدوار است این میزان را تا حدود ۲۵ تن ارتقاء دهد. در واقع رافال بدون مهمات و سوخت حدود 1/5 تن از اف-۱۶سی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B6) سبک‌تر است اما می‌تواند با 4/5 تن وزن بیشتر از زمین برخیزد. این توانایی باعث می‌شود تا رافال بتواند 9/5 تن انواع بمب و موشک یا سوخت خارجی و ۴٬۷۰۰ کیلوگرم سوخت داخلی را حمل کند. این جت جنگنده بال‌مثلثی با دو مخزن سوخت خارجی رهاشونده قادر است عملیات‌های ضربتی در عمق ۱۸۵۲ کیلومتری خاک دشمن را حتی با داشتن موشک‌های سنگین هوابه‌سطح و موشک‌های هوابه‌هوا به انجام رساند.[۱] (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7% D9%84#cite_note-1)
رافال به نسل ++4 جنگنده‌ها تعلق دارد یعنی جتی است که بر اساس اصول جنگنده‌های نسل چهارم طراحی شده اما برخی مشخصات جنگنده‌های نسل پنجم را (که تنها نمونه فعال آن اف-۲۲ راپتور (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B2%DB%B2_%D8%B1%D8%A7%D9%BE%D8%AA%D9%88%D8%B1) است) در خود دارد. این جت فرانسوی از دو موتور توربوفن (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%AA%D9%88%D8%B1% D8%A8%D9%88%D9%81%D9%86) Snecma M88-2 استفاده می‌کند که هر یک بدون استفاده از پس‌سوز (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B3%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B2) ۵۰٫۴۲ کیلونیوتن نیروی گشتاوری و با روشن کردن پس‌سوز موتور ۷۵٫۶۲ کیلونیوتن نیروی گشتاوری دارند. حداکثر سرعت آن ۲ ماخ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AE) است و توانایی ابرپیمایش (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C%D 8%B4) (حرکت با سرعت مافوق صوت بدون پس‌سوز) را دارد.
مساحت بال هواپیما ۴۶٫۵ متر، بارگیری بال (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A8% D8%A7%D9%84) آن ۳۰۶ کیلوگرم بر متر مربع، و طول آن ۱۵٫۳ متر است و به یک توپ مسلسل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%BE_%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84) ۳۰ میلی‌متری جیات 30/719B با ۱۲۵ گلوله مجهز است. نسبت قدرت به وزن هواپیما در مدل M با سوخت داخلی کامل و چهار موشک هوابه‌هوای MBDA MICA به رقم ۰٫۹۸۸ می‌رسد. سقف پروازی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%81_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2% DB%8C) این هواپیما ۱۸٬۲۹۰ متر است و فشار جی (https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1_%D8%AC%DB %8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2 F%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80% 8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%3A%D8%A7%DB%8C% D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87 %2F%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D 8%AA%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%2B%DB%8C%DA %A9%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D9%86%D9%8 8%2B%D8%A7%D8%B2%2B%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%2B%D8% A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA%2B%DA%A9%D8%B1%D8% AF%D9%86%2B%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2B%D8%AC %D8%AF%DB%8C%D8%AF) بین ۹ تا -۳٫۲ را تحمل می‌کند. رافال می‌تواند در یک ثانیه تا ۳۰ درجه چرخش ناگهانی داشته باشد و سرعت غلت زدن آن ۲۷۰ درجه در یک ثانیه است. اویونیک هواپیما ساخت شرکت تالس است و از یک رادار آرایه فازی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D9%81%D8%A7%D8%B2% DB%8C) غیرفعال، سیستم جنگ الکترونیک (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1% D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9) SPECTRA و یک سیستم جستجو و پیگیری امواج فروسرخ تشکیل می‌شود.
کاربران
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/23px-Flag_of_France.svg.png فرانسه (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87) : نیروی هوایی فرانسه و نیروی دریایی فرانسه کاربران اصلی این جنگنده هستند و طبق برنامه آنها قصد دارند رافال را جایگزین تمام جنگنده های قبلی خود در نیروی هوایی و نیروی دریایی خود کنند و از آن در جنگ افغانستان (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86% D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%28%DB%B2%DB%B0%DB%B0%DB%B 1_%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%29) و طرح پرواز ممنوع لیبی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%B1%D8%AD_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2_ %D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9_%D9%84%DB%8C%D8%A8% DB%8C) استفاده کرده‌است.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/23px-Flag_of_India.svg.png هند (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF) : نیروی هوایی هند در ژانویه سال ۲۰۱۲ قرارداد خرید ۱۲۶ فروند داسو رافال را به ارزش ۱۰٬۴ میلیارد دلار نهایی کرده که ۱۸ فروند آن در سال ۲۰۱۵ به این کشور تحویل داده خواهد شد و بقیه در این کشور تحت لیسانس تولید می‌شوند. رقبای این جنگنده در رقابت تعیین جنگنده چندمنظوره جدید نیروی هوایی هند اف-۱۶ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B6) و بوئینگ اف/ای-۱۸ سوپر هورنت (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A6%DB%8C%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D9%81/%D8%A7%DB%8C-%DB%B1%DB%B8_%D8%B3%D9%88%D9%BE%D8%B1_%D9%87%D9%88 %D8%B1%D9%86%D8%AA) آمریکایی، میگ-۳۵ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%AF-%DB%B3%DB%B5) روسی، یاس-۳۹ گریپن (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D8%B3-%DB%B3%DB%B9_%DA%AF%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D9%86) سوئدی و یوروفایتر تایفون (https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D 8%B1_%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%81%D9%88%D9%86) از کنسرسیوم اروپایی بودند که در نهایت رافال بالاتر از نزدیکترین رقیب خود یوروفایتر تایفون به عنوان برنده این رقابت انتخاب شد. اختلاف در مورد شیوه تولید تحت لیسانس هواپیما در داخل هند باعث تأخیر در اجرای این قرارداد شده‌است. شرکت داسو حاضر نشد مسئولیت هواپیماهایی که در هند تولید می‌شوند را بپذیرد و خواستار آن است که دو قرارداد جداگانه برای هواپیماهایی که در فرانسه و هند ساخته می‌شوند، بسته شود. در سال ۲۰۱۵ هند درخواست کرده که ۳۶ فروند رافال توسط داسو در فرانسه ساخته شود و تا دو سال دیگر به این کشور تحویل داده شود.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/23px-Flag_of_Egypt.svg.png مصر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1) : مصر دومین کشوری است که این جنگنده را خریداری کرده‌است. در فوریه ۲۰۱۵ مصری‌ها ۲۴ فروند رافال را به عنوان بخشی از یک قرارداد بزرگ سفارش دادند که شامل یک ناوچه چندمنظوره FREMM و تعدادی از انواع موشک‌ها می‌شد به ارزش کلی ۵٫۹ میلیارد دلار سفارش دادند.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Qatar.svg/23px-Flag_of_Qatar.svg.png قطر (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1) : قطر در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵ سفارش خرید ۲۴ فروند جنگنده رافال را به همراه تعدادی موشک ام بی دی ای در قراردادی به ارزش ۶٫۳ میلیارد یورو با فرانسه امضا کرد.[۲] (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7% D9%84#cite_note-2) نیروی هوایی قطر این هواپیما را برای جایگزینی جنگنده‌های میراژ-۲۰۰۰ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%98-%DB%B2%DB%B0%DB%B0%DB%B0)-۵ خود انتخاب کرده که از پیشرفته‌ترین مدل‌های میراژ است و به تازگی هم خریداری کرده بود. آنها رافال را پس از مقایسه با اف-۳۵ (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B3%DB%B5)، بوئینگ اف/ای-۱۸ سوپر هورنت، اف-۱۵ ایگل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D9%84) و یوروفایتر تایفون انتخاب کردند.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/23px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png امارات متحده عربی (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA% D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) : امارات نیز به خرید نوع ارتقایافته‌ای از رافال با رادار و موتور قدرتمندتر و موشک‌های هوابه‌هوای پیشرفته‌تر علاقمندی نشان داده‌است و در حال بررسی این هواپیما و مقایسه آن با یوروفایتر و بوئینگ اف/ای-۱۸ سوپر هورنت است. کانادا، لیبی، برزیل و کویت هم از دیگر کشورهایی هستند که احتمال خرید رافال توسط آنها مطرح شده است.
نیروی هوایی کره جنوبی، سنگاپور و سوئیس نیز به بررسی این جنگنده پرداختند اما در نهایت کره و سنگاپور اف-۱۵ ایگل (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D9%84) و سوئیس جنگنده سوئدی یاس-۳۹ گریپن را به جای آن انتخاب کردند.
منابع
Rafale, Dassault-Breguet (http://www.fighter-planes.com/info/rafale.htm) Fighter-Planes.com
سفارش ۶٫۳ میلیارد یورویی قطر برای خرید هواپیماهای جنگنده و موشک از فرانسه (http://fa.rfi.fr/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%DB%B6%DB%B3-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D9%82%D8%B7%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%87%D 8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87-20150430/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D 9%87/) رادیو بین‌المللی فرانسه، ۳۰ آوریل ۲۰۱۵
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Dassault Rafale (http://en.wikipedia.org/wiki/Dassault_Rafale)»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۰ آوریل ۲۰۰۹).
منبع:https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7% D9%84
http://www.uplooder.net/img/image/100/206fbf4cc0c921043667991b2dbb8cae/hasa-n-a-li_ebrahimi_said_13930512-2.jpg