كشت گلخانه اي

[Akhsham]

اهمیت کشت‌ گلخانه‌ای
رشد جمعیت و افزایش مصرف سرانه كه با سطح درآمد و زندگی افراد جامعه همبستگی زیادی دارد، دو مسئله مهم در تأمین نیازهای غذایی برای افراد جوامع در حال پیشرفت از جمله ایران است و در این میان نقش بهره‌گیری مؤثر و بهینه از منابع محدود آب و خاك و استفاده از نیروی انسانی موجود در كشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تلاش موفقیت‌آمیز در جهت رشد درآمد ناخالص ملی و رسیدن به خودكفایی در تولید نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد كشور، همانند هر فعالیت دیگری نیاز به آگاهی عمیق از فرآیندهای عملی و اقتصادی و بكارگیری آخرین دانش و فن‌آوری روز دنیا دارد. در این راستا تكنولوژی تولید محصولات گلخانه‌ای منجر به افزایش چشمگیر راندمان بهره‌وری از منابع محدود آبی و خاكی گشته و اهمیت آن با توجه به اقلیم خشك و كم باران اكثر نقاط كشور ما غیر قابل انكار است.

مهمترین دستاوردهای كشت‌های گلخانه‌ای عبارتند از :
1. امكان تولید مستمر محصولات در تمام طول سال بدون تأثیر محدودیت‌های موجود بخصوص در مناطق سرد با طول فصل كشت كوتاه. گلخانه‌دار قادر به تنظیم زمان کشت و برداشت زود موقع محصول (حداقل یک ماه) و ارائه آن به بازار می‌باشد.
2. استفاده از تکنیک‌های جدید و بهره‌گیری صحیح و افزایش بهره‌وری از امكانات محدود آب (به دلیل استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار بخصوص آبیاری قطره‌ای) و خاك (به دلیل بهره‌گیری بهینه از فضا به جای سطح، بخصوص در قطعات و اراضی كوچك غیر اقتصادی).
3. كاهش خسارت و تأمین امنیت تولید با توجه به امكان كنترل عوامل سوء محیطی در یك محیط بسته (گلخانه).
4. افزایش بازدهی و عملکرد با توجه به كنترل عوامل مؤثر در تولید شامل نور، درجه حرارت، رطوبت، تهویه و نیز کنترل آفات و بیماری‌ها.
5. بالا بودن کیفیت و کمیت محصولات گلخانه‌ای و در نتیجه امکان صادرات محصول به خارج کشور. این امر به خاطر استفاده از بذور هیبرید (اصلاح شده) و استفاده صحیح (در حد نیاز) از كود و سموم شیمیایی می‌باشد.
6. ایجاد اشتغال مفید و مولد در جامعه و جذب نیروی كار كشور. با توسعه كشت محصولات گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری برای ایجاد شهرك‌های گلخانه‌ای مشکل بیکاری و کم درآمدی جوانان و فارغ‌التحصیلان کشاورزی تا حدود زیادی برطرف می‌شود. همچنین در زمستان که کشاورزان معمولاً بیکار هستند می‌توانند اقدام به کشت گلخانه‌ای و تولید خارج از فصل نمایند.
موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی ایران و طول روز بلند و روشنایی کامل آفتاب و وجود اقلیم‌های مختلف، شرایط مساعدی را برای كشت محصولات گلخانه‌ای فراهم نموده است. به همین خاطر در بسیاری از هزینه‌های مربوط به گرم كردن و روشن نگه داشتن گلخانه‌ها صرفه‌جویی می‌شود و در نتیجه هزینه تمام شده محصول كاهش می‌یابد.
امروزه با احداث گلخانه‌های مدرن در سراسر کشور، انواع محصولات نظیر خیار، گوجه‌فرنگی، فلفل‌دلمه‌ای رنگی، طالبی آناناسی، توت‌فرنگی، انواع گل‌های شاخه بریده مانند رز، ژربرا، گلایل، داودی، زنبق، شیپوری، ارکیده و ... در حال تولید است كه علاوه بر تأمین بازارهای داخلی، به خارج از كشور نیز صادر می‌گردد.

[Akhsham]

مفهوم گلخانه
هر گیاهی برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی از نظر شدت نور، دمای روز و شب، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک دارد. گلخانه یا greenhouse، به ساختمانی با اسکلت چوبی یا فلزی و با شرایط تحت کنترل (دما، رطوبت، نور، دی‌اکسید‌کربن و ...) اطلاق می‌شود كه با مواد شفاف (شیشه یا پلاستیک) به منظور عبور نور طبیعی جهت رشد و نمو گیاهان پوشانده شده است.

در احداث گلخانه‌‌ها باید به عوامل متعددی توجه شود:
1. تأمین نور مورد نیاز. مهمترین عامل نور است. تأمین نور برای گیاهان گلخانه‌ای بسیار مهم است. در روزهای ابری و زمستانی و در مناطقی كه مقدار نور كمتر است از نورهای مصنوعی استفاده می‌كنند و گلخانه‌‌ها باید در جهتی ساخته شوند كه نورگیر باشند. اسکلت و پوشش گلخانه نیز باید طوری طراحی و ساخته شود که نور کافی به گیاه برسد. در روزهای پرنور تابستان نیز با کشیدن حصیر یا توري‌‌های تیره‌رنگ یا پاشیدن گل و رنگ‌های قبل شستشو روی پوشش گلخانه باید مانع از نفوذ نور اضافی به گلخانه شد.
2. تأمین حرارت. تأمین دمای مناسب برای رشد و نمو گیاه خصوصاً در روزهای سرد و ابری زمستان بسیار لازم است. پوشش گلخانه باید از جنسی انتخاب شود که کمترین تلفات گرما را داشته باشد. گاهی از پوشش‌های دو لایه برای کاهش تلفات گرما استفاده می‌شود. البته در مواقعی از سال (روزهای گرم تابستان) نیاز به کاهش دمای گلخانه وجود دارد و باید عملیات خنک‌سازی انجام گیرد. بهترین نوع سوخت برای وسایل گرمازا و سرمازا، گاز است. برخی افراد از گازوئیل و نفت استفاده می‌كنند اما تمیزترین سوخت گاز است.
3. تأمین دی‌اکسیدکربن. دی‌اکسید‌کربن یکی از فاکتورهای ضروری در عمل فتوسنتز می‌باشد. افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن به صورت مصنوعی در محیط گلخانه باعث رشد مطلوب گیاه، زودرسی محصول و افزایش کیفیت و کمیت آن می‌شود.
4. تأمین رطوبت كافی. هوای گلخانه ممکن است خیلی خشک و یا خیلی مرطوب باشد که در حالت خشک باید مرطوب شده (با تجهیزات رطوبت‌ساز) و در حالت خیلی مرطوب باید رطوبت‌زدایی شود (با انجام عمل تهویه).
5. استفاده از خاك مناسب. در گلخانه بهتر است از خاك‌های سبک استفاده نمود یعنی خاك باید دارای زهكشی مناسب باشد. قبل از آغاز كشت ابتدا باید خاك آزمایش شود تا از لحاظ اسیدیته، شوری و عناصر غذایی و معدنی موجود در آن اطمینان حاصل گردد و در صورت نیاز اقدام به عملیات اصلاحی و كوددهی شود.
6. مساحت گلخانه. مساحت گلخانه بستگی به وسایل و تجهیزات تأمین گرما در گلخانه و سرمایه و سلیقه خود شخص و مقدار و نوع شكل زمین دارد. می‌توان مساحت گلخانه را زیاد در نظر گرفت یا اینكه گلخانه‌‌ها را با مساحت‌‌های كوچكتر احداث کرد. البته باید توجه داشت که در هر مساحتی باید شرایط محیطی (نور، حرارت، رطوبت، دی‌اکسید‌کربن) مورد نیاز بوته‌ها فراهم شود.
محل مناسب جهت احداث گلخانه
مشکلات اصلی تولید محصول در هر اقلیم عبارتند از: موقعیت جوی و جغرافیایی منطقه، سردی و گرمی هوا، مقدار و شدت نور، شدت وزش بادهای قوی و ریزش برف و باران، منابع آبی و کیفیت آب، شرایط و خصوصیات خاک منطقه و ... . بنابراین اولین نكته در احداث یک گلخانه انتخاب محل مناسب است که باید در این مورد به نکات زیر توجه شود:
1. مناسب بودن خاک گلخانه از نظر شرایط فیزیکی و شیمیایی. در صورت مطلوب نبودن شرایط خاک (بافت خاک، مواد غذایی موجود در خاک، شوری، اسیدیته و...) می‌توان آن را با انجام عملیات اصلاحی (کوددهی، آب‌شویی و ...) بهبود بخشید.
2. طرح گسترش گلخانه. از موارد مهم در احداث گلخانه، ارائه یک نقشه گلخانه همراه با طرح گسترش آن می‌باشد.

[Akhsham]

علائم کمبود و بیشبود (مسمومیت) عناصر غذایی
همانطور که گفته شده اختلالات تغذیه‌ای باعث ظهور علائمی روی اندام‌های گیاهی می‌شود که یک گلخانه‌دار موفق باید این علائم را کاملاً بشناسد و اختلالات تغذیه‌ای را به موقع تشخیص داده و درمان کند تا همواره عملکردی بالاتر داشته باشد و محصولی با کیفیت بهتر عرضه نماید. در ضمن علائم مربوط به کمبود و بیشبود (مسمومیت) عناصر غذایی نباید با علائم مربوط به آفات و بیماری‌ها اشتباه گرفته شود.
در زیر به بررسی علائم ظاهری مربوط به کمبود و بیشبود هر یک از عناصر غذایی پرداخته می‌شود.




عناصر پر مصرف (ماکرو المنت‌ها)
ازت (N)
این عنصر بیشتر از سایر مواد غذایی در تغذیه گیاه مصرف می‌شود و همواره بایستی در دوره رشد گیاه به صورت تدریجی مصرف شود. مقداری از آن قبل از کشت برای شروع رشد گیاه و بقیه تا حد مجاز در طول دوره بهره‌برداری استفاده می‌شود. نیاز گیاهان به ازت زیاد است از نشاء شروع می‌شود و در گلدهی و میوه‌دهی به اوج خود می‌رسد.
از تأثیرات ازت بر روی گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت: تولید و ازدیاد مواد نشاسته‌ای، رشد سبزینه‌ای و ازدیاد قسمت‌های سبز گیاه مانند برگ، تأمین رشد و نمو سریع شاخ و برگ، بالا بردن عملکرد و درشت شدن محصول.
خیار و دیگر محصولات گلخانه‌ای واکنش زیادی به کمبود ازت نشان می‌دهند (به علت عدم تناسب در بالای سطح خاک و قسمت زیرین خاک).
از دلایل کمبود ازت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: pH خیلی پایین یا خیلی بالای خاک (خاک‌های خیلی اسیدی و خیلی قلیایی)، رشد سریع گیاه، کم بودن مواد آلی خاک، در زمانی که آبیاری بیش از حد صورت پذیرد بخش اعظمی از ازت موجود در خاک (خصوصاً خاک‌های شنی یا سبک) آب‌شویی شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود، در زمانی که رطوبت خاک بالا و دما پایین باشد گیاه مقدار ازت کمتری مصرف می‌نماید و علائم کمبود ازت رخ می‌دهد که در این حالت اگر ازت زیادتری مصرف شود دیواره میوه (در گوجه‌فرنگی) خاکستری رنگ می‌شود.
علائم کمبود: کاهش یا توقف رشد رویشی و تولید میوه، رنگ پریدگی (تغییر رنگ برگ، رگبرگ و دمبرگ به سبز کم رنگ یا زرد) و روشنی برگ‌های مسن (پایینی یا بالغ) (علت: این عنصر پویا بوده و می‌تواند از قسمت‌های پیر به قسمت‌های جوان منتقل شود) از علائم كمبود این عنصر است. اگر کمبود اصلاح نشود، زردی و رنگ پریدگی به برگ‌های جوان هم سرایت می‌کند و موجب توقف رشد برگ‌های جوان و کوچک ماندن آنها می‌شود. در موارد کمبود شدید تمام کلروفیل از بین می‌رود و برگ‌های مسن پیش از موقع می‌ریزند. ساقه‌ها باریک، سخت و فیبری شده و تیره رنگ می‌گردند، میوه‌ها نیز رنگ روشن پیدا می‌کنند. گل‌ها کوچک مانده و یا ریزش می‌کنند. میوه خیار کم رنگ و خمیده و نوک آن باریک و کشیده می‌گردد و از نظر قد نیز کوچک می‌ماند. در زمان کمبود ازت، ریشه‌ها بیش از ساقه‌ها رشد می‌کنند و در صورت ادامه کمبود، رشد ریشه‌ها نیز متوقف و قهوه‌ای شده و می‌میرند.
درمان کمبود ازت: کوددهی سرک ازت به خاک به میزان 50-20 کیلوگرم در هکتار یا محلول‌پاشی اوره (500-200 گرم در 100 لیتر آب) در حجم بالا هر 2 هفته یک‌بار توصیه می‌شود. به دلیل سوختگی حاصل از نمک، بهتر است محلول‌پاشی در هنگام غروب یا طلوع خورشید یا در شرایط ابری انجام گیرد.

دو شکل کلی کودهای ازته که به خاک اضافه می‌شود عبارتند از:
1- به صورت آلی: مثل کودهای دامی، پودر استخوان و خون خشک و برگهای پوسیده.
2- به صورت معدنی: مثل کودهای شیمیایی از قبیل نیترات آمونیوم، فسفات آمونیوم، اوره و ....
علائم مسمومیت: در مسمومیت کم، گیاه بیش از حد رشد می‌کند ولی به تدریج از رشد بازمانده و ساقه‌های قوی و ضخیم به همراه میانگره‌های کوتاه بوجود می‌آورد، پیچک‌ها افزایش یافته، رنگ برگ‌ها سبز تیره شده و در نتیجه باعث کاهش گلدهی و ریشه‌زایی، تأخیر در رشد جوانه‌های جانبی و تشکیل میوه می‌شود، اندام‌های گیاهی ترد و آبکی، برگ‌ها گوشتی، حساس به سرمازدگی، خشکی، درجه حرارت زیاد و بیماری‌ها می‌گردد. دیررسی میوه، تلخی میوه در خیار، تأثیر منفی در رنگ‌گیری و کیفیت میوه در گوجه‌فرنگی از علائم دیگر است.
مصرف ازت اضافه باعث افزایش غلظت نمک‌های محلول در بستر می‌شود و در نهایت به نوک ریشه‌ها آسیب وارد می‌کند. این ریشه‌های آسیب دیده ممکن است به وسیله قارچ‌هایی مثل پیتیوم آلوده شوند. در خاک‌های با شوری بالاتر از 7/2 دسی‌زیمنس بر متر (2700 میکروموس بر سانتیمتر) این خسارت شدیدتر است.
درمان مسمومیت ازت: آب‌شویی خاک یا محیط کشت با آب شیرین تا برطرف کردن کود اضافی توصیه می‌شود. اگر برنامه کودی به میزان لازم در نظر گرفته شود مشکل اضافی ازت پیش نخواهد آمد.

فسفر (P)
این عنصر به توسعه ریشه و رشد و باردهی گیاه کمک می‌کند. شدت تقاضای گیاه برای این عنصر در مراحل اولیه رشد و خصوصاً در شرایط سرد خاک بیشتر می‌باشد.
از تأثیرات فسفر بر روی گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت: ریشه‌زایی، انجام فتوسنتز، ازدیاد مواد ذخیره‌ای، انتقال هیدرات کربن در گیاه، موفقیت در عمل تلقیح و تشکیل میوه، تأثیر در رنگ و درشتی میوه، زودرس نمودن میوه.
از دلایل کمبود فسفر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: pH خیلی پایین یا خیلی بالای خاک (خاک‌های خیلی اسیدی و خیلی قلیایی)، کم بودن مواد آلی خاک، زمانی که خاک سرد و مرطوب باشد، زمانی که میزان روی و سدیم و آهن موجود در خاک زیاد باشد.
علائم کمبود: برگ‌ها سبز تیره مایل به ارغوانی و بنفش (به دلیل زیادی کلروفیل در اثر زیادی ازت) و شکننده و آبکی شده و توقف یا کاهش رشد گیاه (ریشه و ساقه) مشاهده می‌شود. برگ‌های انتهایی (جوان) کوچک و براق مانده و لکه‌های قهوه‌ای کوچک (نکروز) روی برگ‌های پایینی (مسن) در امتداد رگبرگ ایجاد می‌شود که به تدریج گسترش می‌یابند. رنگ میوه‌ها نامناسب شده و کیفیت محصول کاهش می‌یابد.
دیررسی محصول و پیچیدگی برگ‌های گوجه‌فرنگی به پشت از علائم دیگر است. علائم ابتدا در برگ‌های پایینی (مسن) ظهور می‌کند.
درمان کمبود فسفر: محصولات کشت شده در خاک، به کود سرک یا محلول‌پاشی عکس‌العمل سریعی نشان نمی‌دهند. بهترین حالت زمانی است که کود فسفره قبل از کشت به خاک اضافه گردیده باشد لذا آزمایش خاک جهت تشخیص وضعیت فسفر خاک و برآورد میزان کود لازم جهت اضافه نمودن به خاک، ضروری می‌باشد. جهت احیای محصولاتی که علائم کمبود نشان داده‌اند یک منبع فسفره قابل حل در آب همچون فسفات منوپتاسیم را می‌توان از طریق آبیاری اضافه نمود. اما هر آبیاری یا محلول‌پاشی تنها در یک دوره کوتاه مؤثر واقع می‌شود و بعید است در دراز مدت مؤثر باشد.
برای رفع کمبود فسفر می‌توان از کودهای فسفره به صورت زیر استفاده کرد: سوپر فسفات تریپل به میزان 20 گرم در هر متر مربع یا فسفات منو پتاسیم به مقدار 50-30 میلی‌گرم در لیتر همراه با آب آبیاری.
علائم مسمومیت: غالباً زیاد بودن این عنصر به دلیل واکنش با برخی عناصر از تأثیر آنها جلوگیری می‌کند و باعث ایجاد اختلالاتی شدید در جذب سایر عناصر می‌گردد.
پتاسیم (K)
پتاسیم عامل تسهیل در انتقال مواد غذایی و آهن، از یک قسمت به قسمت دیگر گیاه می‌باشد. پتاسیم نقش اساسی در فعال‌سازی آنزیم‌ها دارد و این عنصر در کنترل تعرق از طریق باز و بسته‌ کردن روزنه برگ‌ها مؤثر است.
از تأثیرات پتاسیم بر روی گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت: دخالت در ساختار دیواره سلولی، تأثیر غیر مستقیم در تولید اکسین که یکی از مواد تنظیم کننده رشد می‌باشد، ازدیاد تولید مواد نشاسته‌ای، ازدیاد مقاومت گیاه به بیماری‌ها و رطوبت زیاد و سرما و گرما و خشکی، تسریع عمل نیتریفیکاسیون، قابل جذب نمودن سایر املاح، خوش طعم نمودن میوه و درخشان نمودن رنگ آن، انتقال مواد غذایی به غده‌ها (در سیب زمینی).
در اغلب مناطق مقدار پتاس موجود در خاک کفایت نیاز گیاه را می‌کند. لذا مصرف این کود معمول نبوده و اگر به صورت موردی کمبود آن مشاهده شود، مانند فسفر قبل از شروع کاشت به صورت مخلوط با خاک مصرف می‌شود. افزودن کود دامی در ابتدای کشت به زمین علاوه بر افزایش پتاسیم خاک در قابل جذب شدن پتاسیم قابل تبادل نیز مؤثر واقع می‌شود. کمبود پتاسیم در بسترهای هیدروپونیک (بدون خاك) بیشتر از بسترهای خاکی اتفاق می‌افتد.
از دلایل کمبود پتاسیم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: خاک‌های با pH پایین کمتر از 5 (اسیدی)، خاک‌های شنی و سبک یا خاک‌های خیلی سنگین، خشکی و کم‌آبی خاک، آبیاری بیش از حد، زمانی که میزان منیزیم موجود در خاک زیاد باشد.
علائم کمبود: کوتاه شدن فاصله میانگره‌ها، رنگ پریدگی و زردی (کلروز) و برنزه شدن و خشک شدن حاشیه برگ‌های مسن که با افزایش شدت کمبود، زردی به داخل برگ نفوذ می‌کند. در کل رویش گیاه کند شده و لبه تعدادی از برگ‌ها سوخته و قهوه‌ای (نکروز) شده و به طرف پایین خم می‌شود و ممکن است باعث ریزش برگ شود. ظهور کمبود ابتدا در برگ‌های پایینی می‌باشد. میوه خیار کوتاه و چاق میشود

[Akhsham]

خاك:
بافت سبک (شنی): دارای ذرات درشت، چسبندگی کم، مواد غذایی اندک، مواد آلی کم، زهکشی و نفوذپذیری بسیار خوب، تخلخل زیاد و دارای وزن حجمی کم.
بافت متوسط (لومی): دارای مقادیر متناسبی از شن و رس و سیلت است. ذرات متوسط، چسبندگی مناسب، مواد غذایی مناسب، مواد آلی متعادل، زهکشی و نفوذپذیری خوب، تخلخل مناسب و دارای وزن حجمی متوسط.
بافت سنگین (رسی): ذرات بسیار ریز، چسبندگی زیاد، مواد غذایی زیاد، مواد آلی زیاد، زهکشی و نفوذپذیری ضعیف، تخلخل کم و دارای وزن حجمی زیاد.
از خصوصیات شیمیایی مهم خاک، ظرفیت تبادل کاتیونی خاک، مقدار و شکل‌های مختلف عناصر غذایی خاک و یا واکنش خاک (pH) می‌باشد.
ظرفیت تبادل کاتیونی خاک: ذرات کلوئیدی خاک یعنی رس و هوموس دارای ظرفیت تبادل کاتیونی مختلفی می‌باشند. این ذرات دارای بار منفی بوده و کاتیون‌های (یون‌های مثبت) مختلف كه در واقع عناصر موجود در نمك‌های معدنی و كودهای شیمیایی هستند را در سطح خود نگهداری می‌کنند. چون این کاتیون‌ها با کاتیون‌های دیگر قابل تعویض یا تبادل هستند، به این پدیده تبادل کاتیونی گفته می‌شود. در اثر این عمل، عناصر غذایی که توسط ذرات كلوئیدی حفظ و نگهداری می‌شوند از شسته شدن محافظت می‌شوند و از دسترس گیاه خارج نمی‌شوند. ریشه‌ها و تارهای کشنده گیاه همواره با سطح کلوئیدهای خاک موجود در محلول خاک در تماس بوده و می‌توانند به تدریج عناصر و مواد غذایی را از محلول خاک یا مستقیماً از سطح کلوئیدها جذب کنند. البته باید توجه داشت كه یون‌های منفی (آنیون‌ها) نیز به مقدار قابل توجهی در محلول خاك وجود دارند ولی این یون‌ها توسط ذرات كلوئیدی خاك جذب و تثبیت نمی‌شوند و از اینرو با انجام عملیات آبیاری پی در پی شستشه شده و از دسترس ریشه گیاه خارج می‌شوند.
وقتی ریشه گیاه یك عنصر غذایی با بار مثبت مانند پتاسیم (K+)، كلسیم ((Ca2+، منیزیم (Mg2+)، آمونیوم ( NH4+)، آهن (Fe2+)، منیزیم (Mn2+)، مس (Cu2+)، روی (Zn2+ ) را از محلول خاك جذب می‌كند به ازای تعداد بار مثبت هر یون جذب شده، یك یا دو یون H+ آزاد می‌نماید. این موضوع اسیدی شدن خاك در اثر جذب كاتیون‌ها توسط ریشه را تشریح می‌كند.
وقتی ریشه گیاه یك عنصر غذایی با بار منفی مانند كلر (Cl-)، نیترات (NO3-)، فسفات (HPO4-)، سولفات (SO42-) را از محلول خاك جذب می‌كند به ازای تعداد بار منفی هر یون جذب شده، یك یا دو یون OH- یا HCO3- (بی‌كربنات) آزاد می‌نماید. این موضوع قلیایی شدن خاك در اثر جذب آنیون‌ها توسط ریشه را تشریح می‌كند.
واکنش خاک (اسیدیته یا pH): واکنش خاک مربوط به اسیدی یا قلیایی بودن آن می‌باشد که لگاریتم منفی غلظت یون هیدروژن در خاک می‌باشد و از صفر تا چهارده متغیر است. خاکی که مقدار زیادی یون هیدروژن در سطح کلوئیدهای خود جذب کرده باشد دارای خاصیت اسیدی قوي و pH پایین است. خاك‌های قلیایی با اسیدیته بیشتر از 9 و خاك‌های خیلی اسیدی با اسیدیته کمتر از 4، محیط نامناسبی برای ریشه ایجاد می‌کند که مستقیماً اثر سمی بر ریشه گیاه دارد. اثرات غیر مستقیم اسیدیته روی خاک مربوط به قابلیت استفاده عناصر غذایی است. به عبارت دیگر اسیدیته خاک روی حلالیت مواد غذایی و شکل دسترسی آنها برای گیاهان دخالت دارد. برای مثال در خاك‌های اسیدی (7(pH< مواد غذایی مثل کلسیم و مولیبدن کمتر قابل استفاده هستند و حلالیت بعضی از عناصر غذایی مثل آهن، آلومینیوم و منگنز زیاد شده و باعث مسمومیت گیاه می‌شوند. حال آنکه در خاك‌های قلیایی (7(pH> عناصر غذایی مثل آهن، منگنز و روی کمتر قابل استفاده می‌باشند. به طور کلی بیشتر عناصر غذایی در 7>pH>6 قابل جذب هستند و از اینرو اغلب گیاهان در این محدوده بهترین رشد و عملکرد را دارند.
بهترین خاک برای تولید محصولات گلخانه‌ای، خاکی با بافت سبک و متوسط یا شنی-لوم (Sandy Loam) می‌باشد زیرا هم دارای عناصر و مواد غذایی لازم می‌باشد و هم از تخلخل و زهکشی خوبی برخوردار است.
به طور کلی یک بستر کاشت مناسب باید داری ویژگی‌های زیر باشد:
1) دارای بافت و ساختمان مناسب باشد. 2) دارای مواد مغذی و معدنی باشد. 3) دارای مواد آلی باشد. 4) دارای منافذ کافی (تخلخل) بوده و از تهویه خوبی برخوردار باشد. 5) دارای زهکشی مناسب باشد. 6) دارای اسیدیته مناسب باشد. 7) دارای املاح (شوری) مناسب و متعادل باشد. 8) عاری از آفات و بیماری‌ها و بذور علف‌های هرز باشد.
در چنین بستری عملیات کاشت بذر و کنترل‌ علف‌های‌ هرز و كنترل آفات و بیماری‌های ریشه‌ای بهتر انجام‌ می‌گیرد. در ضمن بین آب، هوا و مواد غذایی یک تبادل مناسب و متعادل بوجود می‌آید و ریشه‌ها به آسانی آب و مواد غذایی را جذب کرده و در نتیجه گیاه رشد بهتری داشته و کیفیت و کمیت محصول افزایش می‌یابد.

چند نکته:
قبل از کشت خاک را آزمایش می‌کنند و از مواردی مانند بافت خاک، شوری، اسیدیته و درصد املاح و عناصر مختلف آن اطلاع کسب می‌نمایند تا به راحتی بتوانند برای اصلاح آن تصمیم بگیرند.
اگر در کشت محصولات گلخانه‌ای زودرسی محصول مورد توجه باشد از خاک شنی-لوم که تخلخل و تهویه خوبی دارد استفاده می‌شود و اگر هدف تولید محصول بیشتر و عملکرد بالاتر باشد از خاک‌ رسی-لوم که مواد غذایی بیشتری دارد استفاده می‌شود.
حداقل عمق خاک بایستی 50-30 سانتیمتر باشد. در صورتی که قشر خاک گلخانه کم عمق است از منطقه‌ای با خاک مناسب و مطمئن، خاک را به گلخانه انتقال داده و عمق خاک گلخانه را به انداره مورد نیاز افزایش می‌دهند.
در برخی از زمین‌ها، بستر زیرین (بیش از عمق 30-25 سانتیمتری) از لایه‌ای آهکی، سخت و غیر قابل نفوذ تشكیل شده است که بایستی با استفاده از زیرشکنهای مناسب ساب‌سویلر به شکستن آن اقدام نمود.
خاک بایستی دارای زهکشی خوب و عاری از املاح گچ و آهک باشد و نیز سطح آب زیرزمینی پایین باشد. اگر زهکشی کافی نباشد ریشه‌ها به علت خفگی در اثر زیادی آب و عدم تهویه مناسب، آسیب خواهند دید و اگر زهکشی بستر بیش از حد باشد و یا بافت بستر فوق‌العاده سبک باشد آب‌شویی مواد غذایی را در پی خواهد داشت. در صورت نفوذپذیری کم و زهکشی نامناسب، می‌توان از لوله‌های مشبک پلی‌اتیلن یا سفالی در زیر سطح خاک استفاده نمود.
خاک‌های سنگین و یا خاک‌هایی که دارای نمک زیاد باشد اصلاً برای گلخانه مناسب نیستند زیرا تهویه، آب‌شویی و ضدعفونی این گونه خاک‌ها بسیار مشکل می‌باشد و مطمئناً به رشد ریشه صدمه می‌زند.

[Akhsham]

هرس شاخه‌های فرعی (جانبی)
بعد از پایان هرس اولیه (تا ارتفاع 30 سانتیمتری) نوبت می‌رسد به هرس شاخه‌های فرعی و میوه‌ها و برگ‌های اضافی که روی گره‌های بعدی (بعد از ارتفاع 30 سانتیمتری) تولید می‌گردند. بوته خیار گلخانه‌ای در کنار هر برگ یک یا چند میوه تولید می‌کند. از کنار هر برگ نیز یک جوانه جانبی ظاهر شده که به تدریج تبدیل به شاخه جانبی می‌شود.
عملیات هرس شاخه‌های جانبی باید مرتباً انجام شود زیرا در غیر این صورت در کمتر از 1 هفته با رشد ساقه‌های جانبی پی در پی که از یکدیگر مشتق می‌شوند، فضای گلخانه تبدیل به جنگلی از برگ‌ها و ساقه‌های جانبی می‌شود که عملیات داشت، عبور و مرور و خدمات رسانی را با مشکل مواجه می‌کند.. با حذف برگ‌ها، میوه‌ها و شاخه‌های جانبی اضافی از روی ساقه‌های اصلی و جانبی، جوانه‌های جانبی جدیدتری روی ساقه اصلی به سرعت ظاهر می‌شوند.
هرس شاخه‌های فرعی به چند روش انجام می‌گیرد:
هرس تک شاخه: بعد از ارتفاع 40-30 سانتیمتری، روی هر شاخه فرعی یک میوه و یک برگ (یا دو میوه و دو برگ) نگه می‌دارند و سپس جوانه انتهایی شاخه‌های فرعی را قطع می‌کنند.

هرس هرمی: بعد از ارتفاع 40-35 سانتیمتری، در 25 سانتیمتر اول روی هر شاخه فرعی یک خیار و یک برگ بالای آن نگه می‌دارند و سپس جوانه انتهایی شاخه‌های فرعی را قطع می‌کنند. در 25 سانتیمتر دوم روی هر شاخه فرعی 2 خیار و 2 برگ و در 25 سانتیمتر سوم 3 خیار و 3 برگ روی هر شاخه فرعی نگه می‌دارند و بقیه را حذف می‌کنند و به همین صورت تا بالا ادامه می‌دهند (این هرس باعث رشد هرمی شكل بوته می‌شود).

گاهی برای تحریک بیشتر بوته، تمام شاخه‌های جانبی روی ساقه اصلی حذف می‌شوند و اجازه داده می‌شود که در زوایه هر برگ از ساقه اصلی فقط یک میوه رشد کند. این نوع هرس بیشتر در كشت‌های كوتاه مدت و به منظور زودرس كردن و افزایش كیفیت میوه كاربرد دارد.




چند نکته در مورد هرس بوته‌ها:
- میوه‌های روی ساقه اصلی رشد سریع‌تر و كیفیت بهتری دارند و هر چه فاصله میوه از ساقه اصلی بیشتر می‌شود، كیفیت آن كاهش می‌یابد.
- نوع واریته‌ای که برای کشت انتخاب می‌شود در سیستم هرس تأثیر دارد. مثلاً برخی از واریته‌ها بر اساس خاصیت ژنتیكی خود، شاخه‌های جانبی کمی تولید می‌کنند که نیاز به هرس ندارند.
- انتخاب یک سیستم هرس و تربیت بستگی به عوامل گوناگون مثل نوع واریته، فصل کشت، میزان نور و روشنایی، توانایی و تجربه افراد، هزینه‌های اجرای سیستم و ... دارد. ولی هدف همه سیستم‌ها، تولید یک سطح سبزینه‌ای مطلوب و ایجاد تعادل مناسب بین رشد رویشی و زایشی گیاه است.
- در هرس شاخه‌های جانبی توصیه می‌شود برای کشت‌های متراکم که فواصل بوته‌ها روی ردیف کمتر از 40 سانتیمتر می‌باشد، برای هر شاخه جانبی یک گره (یک برگ و یک میوه) باقی گذاشته شود و برای بوته‌های با فواصل بیشتر دو گره (دو برگ و دو میوه).
- برای انجام عملیات هرس از قیچی‌های مخصوص هرس استفاده شود زیرا هرس به وسیله فشار انگشتان دست به بوته صدمه وارد می‌کند و ممکن است علاوه بر محل هرس، نقاط دیگر بوته نیز زخمی شده و در بوته ایجاد آلودگی شود.
- انجام هرس مشترک بوته‌ها با یک قیچی، باعث انتقال ویروس از بوته‌ آلوده به بوته‌های سالم می‌شود. بنابراین یا باید بوته‌‌ آلوده را از گلخانه خارج کرد یا بوته آلوده را شناسایی نموده و از هرس آن با قیچی مشترک خودداری نمود و یا قیچی را بعد از هرس بوته آلوده با محلول‌های ضدعفونی کننده یا آب جوش تمیز نمود.
- خاك بین ردیف‌های كشت (راهروها) باید هر 15 روز یک‌بار یا حداقل یک ماه یک‌بار زیر و رو شوند (خصوصاً در خاک‌هایی که سله می‌بندند) تا زمین شدیداً تهویه شود و اكسیژن لازم در اختیار ریشه گیاه قرار گیرد. ولی باید دقت كرد كه به ریشه‌های خیار صدمه‌ای وارد نشود.
هرس برگ‌های مسن (پایینی) بوته: هرس یا قطع برگ‌های زرد شده و بی‌مصرف ابتدایی (پایین) بوته‌ها لازم است. این برگ‌ها دیگر در تولید و غذاسازی نقش چندانی ندارند. در واقع با طولانی شدن عمر برگ‌ها، قدرت فتوسنتز و غذاسازی آنها کاهش یافته و از حالت سبزی و شادابی اولیه خارج می‌شوند. هرس برگ‌ها از پایین بوته (برگ‌های پایینی) شروع می‌شود و هر چه بر عمر بوته افزوده می‌گردد این هرس ادامه می‌یابد (در طول دوران داشت و برداشت). البته این نوع هرس بایستی در طول رشد گیاه و به صورت تدریجی انجام پذیرد و اگر یکباره انجام شود به گیاه شوک وارد می‌کند. در هر نوبت نباید بیش از 3 برگ در هر بوته حذف شود و همواره بهتر است حداقل 25-18 برگ روی هر بوته باقی بماند. در واقع تعداد برگ‌های هرس شده نباید از تعداد برگ‌های تولید شده بیشتر باشد. این هرس، بوته را برای انجام عملیات پایین‌كشی آماده می‌سازد.