التهاب عصب بینایی

[سونای]

دکتر محمد فروزيده (http://www.pezeshkyemrooz.ir/index.php?module=News&id=cntnt01&action=print&inline=0&cntnt01articleid=3524&cntnt01showtemplate=false&cntnt01returnid=15&hl=fa_IR)






تعريف:
نوريت اپتيک Optic neuritis يا التهاب عصب باصره عبارت از التهاب دسته تارهاي عصبي است که اطلاعات ديداري را از چشم به مغز منتقل مي‌کند. درد و از بين رفتن موقت بينايي از نشانه‌هاي شايع نوريت اپتيک است.
التهاب عصب باصره معمولاً همراه يک بيماري اتوايمون (خود ايمني) ايجاد مي‌شود و شعله‌ي نابساماني‌ اتوايمون توسط يک عفونت برافروخته مي‌‌گردد. در بعضي افراد، شناسه‌ها و نشانه‌هاي التهاب عصب باصره ممکن است نشانه‌ي‌ وجود اسکلروز مولتيپل باشد، اين بيماري به علت التهاب و صدمه‌ي وارد به اعصاب مغز و نخاع شوکي ايجاد مي‌شود.
بسياري از افرادي که دچار يک واقعه‌ي التهاب عصب باصره مي‌شوند در نهايت قدرت بينايي خود را باز مي‌يابند. پس از التهاب عصب باصره، درمان با داروهاي استروئيدي سبب تسريع بازيافت بينايي مي‌شود.



نشانه‌ها

التهاب عصب باصره، معمولاً يک چشم را مبتلا مي‌کند ولي ممکن است همزمان در هر دو چشم هم بروز نمايد. نشانه‌هاي التهاب عصب باصره شامل موارد زير است:
• درد.
در بسياري از افرادي که دچار التهاب عصب باصره مي‌شوند، درد چشم بروز مي‌کند که با حرکت چشم وخيم‌تر مي‌شود. دردي که ضمن التهاب عصب باصره حس مي‌شود معمولاً ظرف چند روز به اوج خود مي رسد.
• از بين رفتن بينايي.
گستردگي از بين رفتن بينايي با ميزان التهاب عصب باصره تغيير مي‌کند. بسياري از بيماران دست کم نوعي کاهش گذراي ديد را تجربه مي‌کنند. اگر از بين رفتن بينايي به مقدار قابل توجه باشد، معمولاً اين حالت ظرف يک دوره‌ي چند ساعته يا چند روزه ايجاد مي‌شود و در اثر گرما يا ورزش دچار وخامت مي‌شود. از بين رفتن ديد، در بعضي موارد ممکن است دائمي باشد.
• از بين رفتن ديد رنگي.
التهاب عصب باصره غالباً سبب اختلال در ادراک رنگ مي‌شود. ممکن است بيمار متوجه شود رنگ اشياء به خصوص اجسام قرمز رنگ، به طور موقت بي‌رنگ شده يا نسبت به رنگ طبيعي سرزندگي خود را از دست داده است.
• نورهاي چشمک زن.
بعضي بيماران دچار التهاب عصب باصره، گزارش مي‌دهند که نورها را رقصان يا چشمک‌زن مي‌بينند.
شناسه‌ها و نشانه‌هاي التهاب عصب باصره ممکن است حاکي از وجود نوعي بيماري خود ايمني موسوم به اسکلروز مولتيپل باشد. در ۱۵ تا ۲۰ درصد افرادي که در نهايت به اسکلروز مولتيپل دچار مي‌شوند نخستين نشانه، التهاب عصب باصره است.


زمان مراجعه به پزشک

بيماري‌هاي چشم ممکن است وخيم باشند. بعضي از اين بيماري‌ها سبب از بين رفتن هميشگي بينايي مي‌شوند و بعضي هم باساير بيماري‌هاي وخيم طبي همراهند. در صورت بروز هر يک از موارد زير بايد فوراً به پزشک مراجعه کرد:
• بروز نشانه‌هاي جديد.
هر وقت که درد چشم بروز کند يا تغييري در ديد بروز نمايد، بايد به پزشک مراجعه کرد.
• بدتر شدن نشانه‌ها.
اگر التهاب عصب باصره موجود باشد و چشم درد تازه‌يي هم بروز نمايد يا قدرتي بينايي بدتر شود يا نشانه‌هايي به وجود آيد که با درمان بهبود نيابند بايد به پزشک مراجعه کرد.
• نشانه‌هاي غير معمول.
اگر نشانه‌هاي غير معمول از جمله کرختي يا ضعف در يک ياچند عضو وجود داشته باشد که نشانه‌ي نابساماني‌ پي‌شناسيک باشد بايد به پزشک مراجعه کرد.


علل

علت درست التهاب عصب باصره معلوم نيست، اما اعتقاد بر اين است که وقتي التهاب عصب باصره ايجاد مي‌شود که دستگاه ايمني به اشتباه ماده‌ي پوشاننده (ميلين) عصب باصره را هدف گيرد و التهاب و صدمه‌ي ‌ميلين ايجاد گردد. به طورطبيعي، ميلين به سير سريع تکانه‌هاي الکتريکي در طول عصب باصره از چشم به مغز کمک مي‌کند. در مغز، تکانه‌هاي الکتريکي به اطلاعات ديداري تبديل مي‌شوند. التهاب عصب باصره اين جريان را دچار اختلال مي‌کند و بر بينايي تأثيرمي‌گذارد. هنوز معلوم نيست چه عللي سبب مي‌شود تا دستگاه ايمني، ميلين را هدف بگيرد.

غالباً بيماري‌هاي اتوايمون زير با التهاب عصب باصره همراهند:

• اسکلروز مولتيپل.
اسکلروز مولتيپل، يک بيماري است که طي آن دستگاه اتوايمون به غلاف ميلين پوشاننده‌ي تارهاي عصبي مغز و نخاع شوکي حمله مي‌کند. در افراد دچار التهاب عصب باصره، احتمال ايجاد اسکلروز مولتيپل به دنبال يک واقعه‌ي التهاب عصب باصره در طول زندگي حدود ۵۰ درصد است.
وجود ضايعات مغزي در تصاوير MRI نيز با افزايش احتمال بروز MS همراه است. در مقايسه با افرادي که اسکن MRI طبيعي دارند، افراد مبتلا به التهاب عصب باصره و اسکن‌هاي غيرطبيعي MRI به احتمال بيشتر دچار اسکلروز مولتيپل مي‌شوند.
• نوروميليت اپتيکا neuromyelitis optica.
يکي ديگر از بيماري‌هاي اتوايمون که ممکن است سبب التهاب عصب باصره ‌شود نوروميليت اپتيکا است. در اين بيماري، التهاب در عصب باصره و نخاع شوکي بروز مي‌کند. نوروميليت اپتيکا داراي وجوه تشابهي با اسکلروز مولتيپل است ولي نوروميليت اپتيکا سبب آسيب رسيدن به اعصاب درون مغز آنچنانکه در اسکلروز مولتيپل ديده مي‌شود نمي‌گردد. التهاب عصب باصره‌يي که از نوروميليت اپتيک حاصل مي‌شود شديدتر از التهاب عصب باصره‌يي است که با اسکلروز مولتيپل همراه است.
بيماري‌هاي اتوايمون ديگر از جمله سارکوئيدوز Sarcoidosis و لپوس اريتماتوسيستمي نيز با التهاب عصب باصره همراه است.
تمامي علل بالقوه‌ي التهاب عصب باصره از بيماري‌هاي خود ايمني نيست.


ساير عواملي که با ايجاد التهاب عصب باصره پيوند دارند عبارتند از:

• عفونت‌ها.
عفونت‌هاي ميکروبي از جمله بيماري لايم Lyme disease، تب خراش گربهCat scratch fever و سيفيليس يا عفونت‌هاي ويروسي مانند سرخک، اوريون و هرپس herpes ممکن است سبب التهاب عصب باصره شوند. افزون بر اين، بعضي عفونت‌ها ممکن است به نوعي التهاب عصب باصره موسوم به نورورتينيت neuroretinitis منجر شوند که بنا به اعتقاد با احتمال ايجاد اسکلروز مولتيپل همراه نيست.
• التهاب سرخ رگ جمجمه cranial arteritis.
اين حالت عبارت است از التهاب آستر سرخ رگ‌هاي سر است. در التهاب سرخ رگ‌هاي جمجمه مسير جريان خوني که به چشم‌ها و مغز مي‌رود مسدود مي‌شود و به از بين رفتن دائمي ديد يا استروک مي‌انجامد. آرتريت (التهاب سرخ رگ) کرانيال در بسياري موارد در سنين ۷۰ تا ۸۰ سالگي ديده مي‌شود.
• داروها:
مصرف بعضي داروها با ايجاد التهاب عصب باصره ارتباط دارند. يکي از اين داروها اتامبوتول ethambutol (نام تجارتي Myambutol) است که براي درمان سل به کار مي‌رود.
• درمان با پرتو.
اشعه‌يي که به سر مي‌رسد يکي از علل غيرشايع التهاب عصب باصره است.
افزون براين، هرجرياني که سبب التهاب يا فشرده شدن عصب باصره شود. از جمله تومورها، کمبودهاي تغذيه‌يي يا توکسين‌ها سبب اختلال در توان هدايت تکانه‌هاي الکتريکي عصب مي‌شوند. اين حالت ممکن است سبب از بين رفتن بينايي و ساير نشانه‌هايي شود که شبيه التهاب عصب باصره است.


عوامل خطرساز
عوامل خطرساز التهاب عصب باصره ناشي از نابساماني‌هاي خود ايمني شامل است بر:
• سن.
التهاب عصب باصره ممکن است در هر سني بروز کند ولي در غالب موارد جوانان ۲۰ تا ۴۰ ساله را مبتلا مي‌کند. سن متوسط شروع اين بيماري حدود ۳۰ سالگي است.
• جنس.
احتمال دچار شدن خانم‌ها به التهاب عصب باصره، بيش از ۲ برابر آقايان است.
• نژاد.
التهاب عصب باصره در سفيدپوستان شايع‌تر است.
• موتاسيون‌هاي ژنتيک.
بعضي موتاسيون‌هاي ژنتيک ممکن است سبب افزايش احتمال ايجاد التهاب عصب باصره يا اسکلروز مولتيپل شوند.


عوارض

ممکن است التهاب عصب باصره سبب ايجاد عوارض زير شود:
• آسيب عصب باصره.
به دنبال رويداد التهاب عصب باصره، بسياري افراد دچار آسيب عصب باصره مي‌شوند ولي ممکن است هيچ نشانه‌اي در نتيجه‌ي اين آسيب وجود نداشته باشد.
• کاهش تيزي ديد.
بسياري از افراد ظرف چند ماه قدرت ديد طبيعي يا نزديک به طبيعي را باز مي‌يابند ولي در بعضي ديگر، حتي پس از بهبود التهاب عصب باصره، حالت از بين رفتن ديد باقي مي‌ماند.
• عوارض جانبي درمان.
داروهاي استروئيدي مورد استفاده در درمان التهاب عصب باصره موجب وارد آمدن فشار بر دستگاه ايمني مي‌شود و سبب مي‌گردد تا بدن نسبت به عفونت حساس‌تر شود. استفاده‌ي درازمدت از استروئيد‌ها ممکن است به نازک شدن استخوان‌ها بيانجامد (پوکي استخوان).


آماده شدن براي ملاقات

در صورتي که شناسه‌ها و نشانه‌هاي التهاب عصب باصره وجود داشته باشد ممکن است ابتدا به پزشک خانواده يا پزشک عمومي رجوع شود. اما، وقتي براي ملاقات تلفني وقت گرفته مي‌شود، ممکن است بيمار بلافاصله به پزشکي ارجاع داده شود که در تشخيص و درمان بيماري‌هاي چشم تخصص دارد (چشم پزشک).
از آنجا که مدت ملاقات کوتاه است و از آنجا که غالباً بايد در مورد مسائل بسياري سخن گفت، بهتر است که در اين مورد آماده بود.
در زير اطلاعاتي براي کمک به آماده شدن بيمار و انتظاراتي که بايد داشت آمده است.


چه کار بايد کرد؟


• هر نشانه‌اي که تجربه کرده‌ايد بنويسيد و مدت آن را ذکر کنيد. تا آنجا که مي‌توانيد در شرح نشانه‌ها تخصصي عمل کنيد از جمله آنکه بايد به وخامت از بين رفتن بينايي درجه بدهيد و نيز ذکر کنيد آيا درک ديد رنگي نيز تغيير کرده است.
• اطلاعات شخصي کليدي را بنويسيد از جمله هر نوع استرس يا تغييرات اساسي اخير در زندگي.
• فهرستي از اطلاعات کليدي طبي خود تهيه کنيد. پزشک مي‌خواهد نکات مربوط به کسالت‌هاي عفوني اخير و نيز ساير بيماري‌هائي را بداند که به آن دچار بوده و تحت درمان قرار گرفته‌ايد. همچنين نام تمام داروهاي مصرفي و داروهاي بدون نسخه و مکمل را نيز بنويسيد.
• يک نفر دوست يا يکي از افراد خانواده را همراه خود ببريد. گاهي جذب تمامي اطلاعات به دست آمده از پزشک در جلسه دشوار است. کسي که با بيمار همراه مي‌شود مي‌تواند چيزهايي را به خاطر آورد که بيمار فراموش کرده است.
• سوالاتي را بنويسيد که مي‌خواهيد از پزشک بپرسيد. زماني که در کنار پزشک هستيد کوتاه است، بنابراين آماده داشتن فهرستي از سوالات کمک مي‌کند تا زمان بيشتري در کنار پزشک باشيد. سوالات خود را به ترتيب اهميت آنها بنويسيد

[سونای]

در مورد التهاب عصب باصره، سوالات مهمي که بايد از پزشک پرسيد عبارتند از :


• علل احتمالي بروز اين نشانه‌ها چيست؟
• آيا اين بيماري، علل احتمالي ديگري هم دارد؟
• چه نوع آزمايش‌هايي لازم است؟
• در صورت درمان، چه روش درماني توصيه مي‌کنيد؟
• اگر داروهايي توصيه مي‌کنيد، عوارض جانبي اين داروها چيست؟
• تا چه حد اميدواريد به طور کامل بهبود يابم و چه مدت طول مي‌کشد؟
• چگونه پيشرفت درمان را زير نظر مي‌گيريد؟
• آيا اين بيماري سبب مي‌شود بيماري ‌هاي ديگري هم به وجود آيد؟
• احتمال بروز بيماري‌هاي مرتبط چه مقدار است؟
• اگر آزمايش‌ها حاکي از آن باشد که احتمال دارد به بيماري‌هاي ديگري دچار شوم، آيا مي‌توان با استفاده از روش‌هاي درماني از احتمال اين بيماري‌ها کاست؟
• آيا اين بيماري با عوامل ژنتيک ارتباط دارد؟ آيا منسوبانم در معرض خطر هستند؟
• آيا براي اعضاي نزديک خانواده آزمايش ژنتيک توصيه مي‌کنيد؟
• به بيماري‌هاي ديگري دچار هستم. چگونه بهتر مي‌توانم اين بيماري‌ها را تدبير کنم؟
• آيا درمورد اين بيماري بروشور يا مطالب چاپي وجود دارد که با خود به خانه ببرم؟ کدام سايت را توصيه مي‌کنيد؟
از پزشک چه انتظاري بايد داشت؟


احتمالاً پزشک سوالاتي مطرح خواهد کرد. آمادگي براي پاسخ گفتن به اين سوالات در زمان صرفه‌جويي خواهد کرد تا بيشتر باهم سخن بگوييد. ممکن است پزشک سوالات زير را مطرح نمايد:

• نخستين‌بار، نشانه‌هاي بيماري را چه زماني تجربه کرديد؟
• نشانه‌ها را چگونه مي‌توانيد شرح دهيد؟
• تا چه حد از قدرت ديدتان کاسته شده است؟
• آيا از سرزندگي رنگ‌هايي که مي‌بينيد کم شده است؟
• آيا با گذشت زمان نشانه‌ها تغيير کرده يا بدتر شده است؟
• آيا به نظر مي‌رسد چيزي مانند ورزش شديد يا دوش آب گرم سبب بهتر يا بدتر شدن نشانه ها مي‌گردد؟
• آيا در حرکت يا هماهنگي حرکات مشکل به وجود آمده است؟
• آيا در بازوان يا ساق‌ها احساس کرختي يا ضعف داريد؟
• آيا اخيراً دچار عفونت شده‌ايد؟
• آيا دچار بيماري ديگر بوده و تحت درمان هستيد؟
• آيا در هيچيک از منسوبان التهاب عصب باصره تشخيص داده شده است؟
• آيا در هيچيک از منسوبان نزديک اسکلروز مولتيپل وجود دارد؟



آزمايش‌ها و تشخيص

احتمالا براي تشخيص قطعي به ديدار چشم پزشک خواهيد رفت. چشم پزشک ممکن است آزمون‌هاي چشمي زير را انجام دهد:
• معاينه‌ي معمولي چشم.
چشم پزشک بينايي و توان درک رنگ‌هاي مختلف را بررسي خواهد کرد.
• افتالموسکوپي Ophthalmoscopy.
در اين آزمايش، نور روشني به چشم تابانيده مي‌شود و ساختارهاي پشت چشم بررسي مي‌گردد. در اين آزمايش، صفحه‌ي بينايي Optic disk ارزيابي مي‌شود. اين ديسک يا صفحه همان منطقه‌اي است که عصب باصره وارد شبکيه در چشم مي‌شود. در قريب به ثلث افراد مبتلا به التهاب عصب باصره،صفحه‌ي بينايي متورم مي‌شود.
• آزمون واکنش مردمک به نور.
براي مشاهده‌ي پاسخ مردمک به نور، چراغي با نور ملايم، جلوي چشم گرفته مي‌شود. مردمک در چشم دچار التهاب عصب باصره در برابر نور منقبض نمي‌شود.
ساير آزمون‌ها براي تشخيص التهاب عصب باصره عبارتند از:
• آزمون پاسخ ديداري visual responsetest (آزمون پتانسيل‌هاي فراخوانده ديداريvisual eroked potentials test).
براي انجام اين آزمون، بيمار جلوي يک پرده مي‌نشيند که به آن متناوباً طرحي شبيه صفحه شطرنج تابانيده مي‌شود. براي ثبت پاسخ‌هاي مغز به محرک‌هاي ديداري، سيم‌هايي با صفحات کوچک به سر متصل مي‌شود. با اين آزمون مي‌توان آهسته شدن سرعت هدايت الکتريکي به علت وجود مناطق آسيب ديده در عصب باصره را مشخص کرد.
• اسکن تصويرسازي تشديد مغناطيسي (MRI).
اسکن MRI آزموني است که طي آن از ميدان مغناطيسي و پالس‌هاي انرژي امواج راديويي براي ايجاد تصوير از بدن استفاده مي شود. ضمن انجام MRI براي بررسي التهاب عصب باصره، ممکن است براي قابل رويت شدن بيشتر عصب باصره و ساير بخش‌هاي مغز در تصاوير از تزريق يک محلول کنتراست استفاده شود. براي مشخص شدن اين مساله که آيا در مغز مناطق ديگري هم وجود دارد که در آنها ميلين آسيب ديده است (ضايعه) که ممکن است حاکي از احتمال بالاي در حال ايجاد شدن اسکلروز مولتيپل باشد، انجام MRI با اهميت است. با MRI مي‌توان وجود تومورها يا ساير بيماري‌هايي را رد کرد که نشانه‌هاي شبيه التهاب عصب باصره دارند.
• آزمايش خون.
براي بررسي آنتي‌بادي (پادتن)‌هاي نوروميليت اپتيکا، يک آزمايش خون موجود است. براي آن که مشخص شود نوروميليت اپتيکا وجود دارد، مي‌توان در موارد شديد التهاب عصب باصره از اين آزمايش استفاده کرد. از آزمايش تعيين سرعت رسوب گويچه‌ي سرخ براي تشخيص التهاب در بدن استفاده مي‌شود. با اين آزمايش مشخص مي‌شود که آيا التهاب عصب باصره در نتيجه‌ي التهاب سرخ‌رگ‌هاي جمجمه‌اي به وجود آمده است يا نه؟



روش‌هاي درمان و داروها

التهاب عصب باصره معمولاً خود به ‌خود بهتر مي‌شود. در بعضي موارد،براي درمان التهاب عصب باصره از داروهاي استروئيدي استفاده مي‌شود زيرا مصرف اين داروها به کاهش التهاب عصب باصره کمک مي‌کند. عوارض جانبي ناشي از درمان با استروئيد‌ها عبارت است از کاهش وزن، تغييرات خلق، ناراحتي معده و بي‌خوابي. درصورتي که از استروئيدها استفاده شود، درمان ممکن‌است شامل موارد زير باشد:
• استروئيدهاي داخل وريدي.
ممکن ‌است چند روزي، درمان با تجويز داخل وريدي استروئيدها انجام گردد. درمان با استروئيد داخل وريدي ممکن ‌است سبب تسريع بهبودي ديد شود ولي به ‌نظر نمي‌رسد بر وسعت غايي و گستره‌ي کامل ديد از دست ‌رفته تاثير بگذارد.
• استروئيدهاي خوراکي.
بعد از درمان با استروئيد داخل وريدي، ممکن‌است پزشک يک استروئيد خوراکي به‌نام پردنيزون Prednisone به ‌ مدت حدود ۲ هفته تجويز نمايد.
در مواردي که درمان با استروئيد با شکست مواجه مي‌شوند و از بين‌رفتن شديد ديد ادامه مي‌يابد، از درماني موسوم به درمان تبادل پلاسما Plasma exchange therapy استفاده مي‌شود که در بعضي افراد به‌بهبود ديد کمک مي‌نمايد.



پيشگيري از اسکلروزمولتيپل

در صورتي که التهاب عصب‌‌‌باصره وجود داشته باشد و به‌نظر رسد که احتمال بالاي ايجاد اسکلروزمولتيپل بر اساس نتايج MRI وجود دارد، ممکن‌است بيمار بتواند از داروهايي سود ببرد که به پيشگيري از اسکلروز مولتيپل کمک مي‌کنند. اين داروها عبارتند از اينترفرون بتا - ۱ آلفا (با نام‌تجارتي (Rebif, Avonex و اينترفرون بتاb ۱ (با نام تجارتي Betaseron). از اين داروهاي تزريقي براي پيشگيري يا به‌تاخير انداختن ايجاد اسکلروزمولتيپل در افراد دچار التهاب عصب باصره‌اي استفاده مي‌شود که در اسکن MRI داراي دو يا چند ضايعه‌ي مغزي هستند.


پيش‌آگهي

معمولاً پيش‌آگهي التهاب عصب باصره خوب است. بسياري از بيماران ظرف ۱۲ ماه پس از رويداد التهاب عصب ‌باصره، ديد تقريباً طبيعي پيدا مي‌کنند.
در افراد دچار اسکلروزمولتيپل يا نوروميليت‌اپتيکا، احتمال بروز حمله‌هاي راجعه‌ي التهاب عصب باصره زيادتر است. افرادي که دچار بيماري‌هاي زمينه‌ساز نيستند نيز ممکن‌است دچار التهاب راجعه‌ي عصب باصره شوند. اما اين افراد به‌طور معمول از نظر ديد نسبت به افراد دچار اسکلروزمولتيپل يا نوروميليت اپتيکا داراي پيش‌آگهي دراز‌مدت بهتر هستند.