تکثیر قزل آلا (الهام بیرانوند از خرم آباد)

[elham beyranvand]

بسم الله الرحمن الرحیم


اعضای گروه: الهام بیرانوند
استاد مربوطه: دکتر فلاحتکار
عنوان تحقیق: تکثیر و پرورش قزل آلا




شیلات 89







فصل اول
ساختمان تخم ماهی قزل آلا و اختصاصات تکثیر مصنوعی
کدامیک اول آفریده شده اند، ماهی یا تخم ماهی؟ این سوال مشکلی است وما به جای اینکه وقتمان را در این مورد تلف نماییم رو به کارگاه تکثیر و پرورش ماهی می آوریم که در آن اول تخم به کار میرود.
با اینکه اطلاعات زیادی در مورد نحوه گرفتن تخم و مواظبت از آن در دست است، با وجود این نکات زیادی وجود دارند که بایستی مورد توجه قرار گیرند. در کارگاههای مختلف، روشهای متفاوتی برای تخمگیری ومواظبت از آن بکار میرود. هرفردی که با ماهی کار میکند میداند که تخم ماهی بسیار لطیف است و موظبت دايمی لازم دارد. تغییرات درجه گرما نباید از حد خاصی افزایش یابد واز خفه شدن جنین داخل تخم بایستی جلوگیری بعمل آید. ازضربه زدن به تخمها و دست زدن غیر لازم به آنها بایستی ممانعت بعمل آید و مهمتر از همه از رشد و نموقارچها بایستی جلوگیری گردد. بدون شک تخمی که سفید شده است مرده است ولی چرا تخم مرده سفید میشود؟ برای درک بهتر این موضوع بایستی ساختمان تخم ماهی قزل آلا را شرح دهیم.
صدف یا پوست خارجی تخم ماهی قزل آلا دارای منافذ بسیار کوچکی است که آنها را میتوان بوسیله میکروسکوپ مشاهده نمود. پوسته تخم همچنین دارای خاصیت ارتجاعی بوده که از نظر قدرت و ضخامت در بین ماهیهای گونه های مختلف و نیز ماده های مختلف یک گونه فرق میکند. بحث درباره چگونگی جریان آب از داخل منفذها بسیار مشکل است ولی این را هم باید گفت که آب به کندی میتواند از این طریق انتشار یابد. معمولا پوسته های شفاف نازکتر هستند بطوریکه جنین را در داخل تخم به خوبی میتوان مشاهده کرد، درصورتیکه پوسته های ضخیم، متمایل به سفید و غیر شفاف هستند. به خوبی نمیتوان گفت که ارزش کدامیک از پوسته های نازک یا ضخیم از نقطه نظر پرورش ماهی بیشتر است ویا اینکه آیا ضخامت پوسته تخم میتواند تحت تأثیر غذا تغییر نماید یا خیر. در هر صورت به نظر میرسد که میزان ضخامت آن در ماده های مختلف جنبه ارثی داشته باشد.
پوسته تخم دارای یک سوراخ بزرگتر است که آن را میکروپیل (Mikropyle) می نامند. اسپرماتوزويید از این سوراخ وارد تخم شده و آن را بارور میکند. این سوراخ برای اولین بار در سال 1896 توسط دانشمند آلمانی به نام بروخ (Bruch) مشاهده گردید. ساختمان آن بسیار ساده است و عبارت از سوراخ کوچکی در پوسته تخم به صورت دهانه آتشفشان میباشد. پوسته تخم در اطراف این سوراخ نازکتر نیستبلکه فقط فرورفته است. در اثر مواد شیمیایی محرک داخلی، اسپرماتوزویید وارد میکروپیل شده واز پوسته زرده عبور کرده تا با هسته تخم ترکیب گردد. بااینکه ممکن است چند اسپرماتوزویید از میکروپیل عبور کنند، با وجود این فقط یکی از آنها موفق به آمیزش با هسته سلول تخم میگردد. بنظر فیزیولوژی دانها این موضوع یک پدیده شیمیایی است ولی ورود اسپرماتوزویید بداخل میکروپیل نتیجه یک کشش شیمیایی نبوده بلکه اتفاقی است وبستگی به زیادی تعداد اسپرماتوزوییدها دارد. باید متذکر شد که پدیده بارور شدن تخم مسیله پیچیده ایست که هنوز مورد اتفاق دانشمندان نیست.
پوسته زرده ساختمانی مشابه پروتوپلاسم دارد که در مقایسه با پوسته زرده پرندگان بسیار نازک بوده و برخلاف پوسته تخم منفذ دار نیست. این پوسته واجد اهمیت بسیار است و پاره شدن آن سبب سفید شدن و در نتیجه مرگ تخمها میگردد.
فاصله بین پوسته تخم و غشای پروتوپلاسمی زرده را مایعی که جنین شناسان آن را پری ویتلین (Perivitelline) مینامند پر میکند. تخمی که تازه از ماهی گرفته شده است در این قسمت فاقد آب میباشد. در حقیقت این فاصله خود به سختی دیده میشود. پوسته خارجی تخم در این حالت بسیار نرم است و منفذها نسبتا فرورفته یا شل هستند. همین که تخم شروع به جذب آب کرد، کم کم متورم و سخت میگردد. تخم میتواند تا 20 درصد حجم اولیه خود آب جذب نماید. سابقا نظر بر این بود که جذب آب عامل کشش و انتقال اسپرماتوزویید به داخل تخم است. جذب آب نمیتواند عاملی در بارور شدن تخم باشد، زیرا بارور شدن در ظرف چند ثانیه پس از روبرو شدن اسپرماتوزویید با تخمها صورت میگیرد، در صورتیکه آب در فاصله 20 دقیقه یا بیشتر جذب میگردد. بنابراین به سختی ممکن است جریانی از داخل میکروپیل صورت گیرد. مهمتر اینکه حداکثر باروری از طریقه خشک حاصل میشود وآب موقعی اضافه میشود که لقاح صورت گرفته است.
جذب آب توسط تخم در فاصله بین صدف وپوسته زرده صورت میگیرد. فیزیولوژی جذب آب را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد:
وقتیکه تخم برای اولین بار در آب قرار میگیرد، انقباض کوچکی در توده زرده به علت بیرون ریختن مواد کلوییدی به داخل فضای پری ویتلین بوجود می آید. این کلویید توانایی جذب آب را تا افزایش حجم نسبتا زیاد دارا میباشد. منافذ صدف تخم به اندازه ای ریز هستند که آب و مواد الکترولیت میتوانند از آنها عبور کرده ولی مواد کلوییدی این قدرت را ندارند. بنابراین کلوییدها در داخل فضای پری ویتلین مانده و به جذب آب ادامه میدهند تا اینکه عمل آنها (جذب اب) به واسطه فشار حاصله از صدف تخم متوقف گردد. حالت موازنه حدود 20 دقیقه پس از شروع جذب آب حاصل میشود و پس از آن هیچگونه تغییر حجمی در تخم صورت نخواهد گرفت. پوسته خارجی نیز در هنگام جذب آب سخت میگردد. این تغییر به علت جذب اب به داخل مواد سازنده پوسته میباشد.
هنگام تخم ریزی، در روی سطح زرده مقداری پروتوپلاسم وجود دارد که در داخل آن هسته تخم قرار میگیرد. همین که تخم سخت شد پروتوپلاسم به یک نقطه مهاجرت کرده در زیر پوسته زرده جمع و در نقطه ای به نام عرقچین نطفه ای (Disc germinal) به صورت توده ای برجسته قرار میگیرد. این پدیده بدون توجه به بارور شدن تخم صورت میگیرد ولی حجم آن در تخمی که بارور نشده است کوچکتر میباشد. برای اینکه این دیسک به حداکثر برجستگی خود برسد چند ساعت وقت لازم میباشد.
زرده مایع زرد رنگ و چسبنده ایست که دارای مقدار زیادی قطرات چربی میباشد. این قطرات در قسمت بالای آن جمع شده و احتمالا در نگهداری عرقچین نطفه ای در بالای تخم مؤثر میباشند. تمام توده زرده میتواند به آسانی در داخل صدف بچرخد. اگر تخم را طوری بچرخانیم که عرقچین نطفه ای در کنار قرار گیرد، به زودی زرده چرخیده و آن را در بالا قرار میدهد. اگرچه در تخمی که تازه ریخته شده است عرقچین نطفه ای در مجاورت سوراخ میکروپیل قرار دارد، با وجود این در یک تخم سخت شده چنین حالتی دیده نمیشود.
حالا میتوانیم به این سؤال پاسخ دهیم که چرا یک تخم پس از مرگ سفید میشود. زرده دارای مقدار زیادی مواد پروتیینی است که گلوبولین (Globulin) نامیده میشود. با حضور نمک موجود در زرده تخم، گلوبولین به صورت محلول در زرده باقی میماند. در آب فاقد نمک یا الکترولیتها، گلوبولین از حالت محلول بودن خارج میشود. بنابراین خروج نمکها از زرده باعث جدا شدن گلوبولین از محلول میگردد. در یک تخم سالم پرده زرده از انتشار نمک موجود در زرده به داخل مایع پری ویتلین و بالاخره از طریق منافذ پوسته به محیط خارج جلوگیری میکند. به هر حال اگر غشاء زرده شکسته یا پاره شود، نمک زرده به خارج نفوذ کرده و سبب جدا شدن گلوبولین از زرده شده که رنگ سفید را تولید میکند.
اگر تخم سفید شده را در محلول رقیق نمک طعام (یک درصد) قرار دهیم عمل عکس صورت گرفته و تخم سفید شده به کندی رنگ طبیعی خود را به دست خواهد آورد. در این حالت گلوبولین با جذب نمک از آب،دوباره به صورت محلول در زرده درمی آید. اگر چنین تخمی را با میکروسکوپ مشاهده نماییم، شکستگی یا سوراخ مشخصی را میتوان در پوسته زرده مشاهده نمود. این تخم اگر مجددا در آب معمولی قرار گیرد، گلوبولین آن از حالت محلول در زرده خارج شده و به رنگ سفید درمی آید. بررسی تخمی که به این صورت روشن وصاف شده است میتواند نشان دهد که آیا تخم بارور شده است یا خیر. بین تخمهای سفید شده میتوان تخمهای بارور شده و بارور نشده را ملاحظه نمود.
همزمان با شروع رشد و نمو جنین در تخم بارور شده، پوسته زرده به زودی از یک لایه ضخیم سلولی پوشیده میشود و از این به بعد از خطر پاره شدن محفوظ میماند. تا قبل از این حالت تخم هنوز حساس است. طبیعتا تخم بارور نشده هرگز از این مرحله بحرانی خارج نمیشود. تکان دادن و سیفون کردن تخمهای چشم زده در کارگاهها به منظور پاره کردن غشاء و زرده تخمهای کشیده نشده و در نتیجه جدا کردن آنهاست. در مورد عواملی که سبب پاره شدن کیسه زرده میگردند دانش ما محدود است. تکانها و ضربه های مکانیکی به آسانی کیسه زرده را پاره میکنند. پرورش دهندگان ماهی میدانند که اگر تخمهای آلوده به قارچ را جدا نکنند باعث آلوده و در نتیجه سفید شدن تخمهای مجاور میگردند. قارچ ممکن است نوعی حمله شیمیایی نیز روی غشاء زرده داشته باشد. این گونه لطمه های شیمیایی که به کیسه زرده وارد میشود در آبهای آلوده نیز مشاهده میگردد.
تخم گیری
عمل گرفتن تخم از ماهی ماده و اسپرم از ماهی نر را اصطلاحا تخم گیری میگویند. کلمات تخم و تخمک مشابه هم هستند. اگرچه مزیت تکثیر مصنوعی آنقدر نیست که در گذشته می پنداشتند، با وجود این بازده حاصله از آن مورد بحث است. در کارگاههای تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا تخمها تا صد درصد از این طریق بارور میگردند.
وسایل و تسهیلات تخم گیری
بدون شک میتوان گفت که در تکثیر مصنوعی، هرقدر ماهی کمتر دستمالی شود نتایج بهتری حاصل میگردد. در کارگاههای مدرن معمولا ماهیها را به اتاق تخم گیری نبرده بلکه آنها را به صورت دسته جمعی در قفسه های مخصوص تخم گیری بدون دستمالی کردن نگه میدارند. برای درجه بندی و تخم گیری هر بار تعداد کمی ماهی را ار آب خارج کرده و پس از تخم گیری به استخرهای بزرگ با حداقل دستمالی برمیگردانند.
ثابت نگه داشتن درجه حرارت اتاق تخم گیری در حدود 20 درجه سانتیگراد عملیات تخم گیری را تسهیل مینماید. در چنین حرارتی دست کارگرها به اندازه کافی گرم بوده و تشخیص فشار لازم برای خارج کردن تخم و اسپرم آسان میگردد. عملیات تخم گیری ماهی در شرایط مناسبتر سریعتر بوده و در نتیجه وقت کمتری صرف شده، باروری بهتر صورت گرفته،ماهی کمتر صدمه دیده و در نتیجه افراد خوشحالتر به نظر میرسند.
فصل تخم گیری
فصل تخم ریزی ماهی قزل آلا نسبت به محل و درجه حرارت فرق میکند. ماهی قزل آلای رودخانه ای و قزل آلای قهوه ای در پاییز و ماهی قزل آلای رنگین کمان در بهار تخم ریزی مینمایند. در برخی از روخانه های کالیفرنیا کمتر ماهی از سال وجود دارد که اقلا نوعی ماهی قزل آلا یا آزاد تخم ریزی نکند. مثلا شاه ماهی آزاد در لوییستون کالیفرنیا در اواخر خرداد وارد قسمت بالای رودخانه میشود. سپس ماهیهای بهاره و پاییزه تا اواخر آبان تخم ریزی مینمایند. شاه ماهی آزاد سپس با ماهی آزاد نقره ای همراه میشود که که تخم ریزی آنها از اواسط آبان تا اوایل بهمن ادامه دارد. پیش از پایان تخم ریزی آنها ماهی آزاد نقره ای با ماهی استیل هد (Steelhead) وارد رودخانه میشوند که از اواسط دی تا اوایل خرداد تخم ریزی مینمایند. در حقیقت ماهی استیل هد رودخانه تری نی تی را میتوان به ماهیهای بهاره و ماهیهای پاییزه تقسیم نمود که در آن ماهی نارس بهاره در فصل بهار وارد رودخانه میشود و تا فصل تخم ریزی دیگر در آنجا باقی میماند. ماهیهای پاییزه با درجات مختلف رسیدگی وارد رودخانه میشوند ولی همه در همین فصل تخم ریزی مینمایند.
فصل و زمان تخم ریزی را میتوان به طرق مختلف پیش انداخت. این طرق شامل تخم گیری گزینشی، مصرف نور مصنوعی با کنترل زمان تابش، و تزریق هورمون هیپوفیز میباشند. تخم گیری گزینشی حایز اهمیت فراوان بوده و از این طریق توانسته اند ماهی قزل آلای رنگین کمان بهاره نژاد هات کریک (Hot creek) را تولید کنند. اگرچه این عمل بسیار کند صورت میگیرد و نتیجه آن تا چند نسل دیده نمیشود، با وجود این حاصل آن در صورتیکه گزینش صحیح صورت گرفته باشد، دایمی است. بررسیها نشان داده اند که تخم ریزی ماهی قزل آلا را به آسانی میتوان با تزریق هورمون هیپوفیز تسریع نمود. این طریق هنوز مراحل ابتدایی را طی میکند و قبل از آنکه بتوان آن را در کارگاهها تعمیم داد، لازم است مطالعات بیشتری در این مورد صورت گیرد. این عمل در تهیه هیبرید بین نژادهایی که در فصول مختلف سال تخم ریزی میکنند بسیار سودمند است.
اثر درجه حرارت بر روی ماهیهای مولد و تخم ماهی
احتمالا هیچ عاملی در تنظیم نمو جنین و رشد آن به اندازه حرارت مهم نمیباشد. تجربه نشان داده است که ماهی قزل آلای رنگین کمان در درجه حرارت ثابت 5/15 درجه سانتیگراد هر ماه 5/2 سانتیمتر رشد میکند. همین ماهی در حرارت 2/7 درجه سانتیگراد کمتر از 625/0 سانتیمتر در ماه رشد مینماید.
ماهی قزل آلای یک ساله و بالغ درجات بیشتر از 20 درجه سانتیگراد را برای مدتی بدون اینکه آسیبی ببیند تحمل کند. همچنین معلوم شده است که به منظور تولید تخم خوب، ماهی قزل آلای رنگین کمان بایستی حداقل 6 ماه قبل از تخم ریزی در آبی که بیشتر از 3/13 درجه سانتیگراد و ترجیحا بیشتر از 2/12 درجه سانتیگراد نباشد نگهداری شود. برای تولید ماهی قزل آلای رنگین کمان با سرعت رشد زیاد و تخم ریزی در سن 2 سالگی، در 16 ماه اول بایستی آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت 15 درجه سانتیگراد نگهداری کرده و هنگام رسیدن به سن بلوغ حرارت را به حداکثر 2/12 درجه سانتیگراد کاهش داد. همهنطور که آب نسبتا گرم (بیشتر از 3/13 درجه سانتیگراد) تولید و رشد تخم را در ماهی قزل آلای رنگین کمان و شاه ماهی آزاد مختل میسازد، درجات حرارت کمتر از 5/5 درجه سانتیگراد نیز اثرات مشابه دارند. در یک آزمایش تعدادی شاه ماهی آزاد ماده که تقریبا آماده تخم ریزی بودند در حرارت بین 5/3 تا 2/1 درجه سانتیگرادقرار گرفتند ولی هیچ یک از آنهاتخم ندادند و همگی قبل از تخم ریزی مردند. کلیه تخمهای شاه ماهی آزاد که در موقع انکوباسیون در آب 7/1 درجه سانتیگراد قرار داشتند، از بین رفتند. تخمهایی که در حرارت 6 درجه سانتیگراد یا بیشتر نگهداری شوند دارای مرگ و میر طبیعی میباشند. اگر تخم ماهی آزاد به مدت 6 روز یا بیشتر در گرمای کمی بیشتر از 5/5 درجه سانتیگراد قرار گیرد میتواند درجات پایینتر را بهتر مقاومت کرده و تلفات کمتری نشان دهد. اگر تخم قزل آلای رنگین کمان و شاه ماهی آزاد در درجه حرارت ثابت بیشتر از 3/13 درجه سانتیگراد قرار گیرند، رشد آنها طبیعی نخواهد بود. تخم این ماهیها را نمیتوان در حرارت کمتر از 5/5 درجه سانتیگراد نیز بدون تلفات زیاد نگهداری کرد.
نگهداری ماهیهای مولد
زمان بلوغ جنسی در ماهیها نیز مثل هر حیوان دیگر یکی از بحرانی ترین دوره های زندگی بوده و در این موقع بایستی حداکثر دقت و مواظبت در نگهداری آنها بعمل آید. به منظور به دست آوردن تخم با کیفیت بسیار خوب، بایستی غذای مناسب به ماهیها داده شود. هرچه تغذیه ماهی قزل آلا بهتر انجام گیرد، تولید تخم بهتری از آنها میتوان انتظار داشت. در تغذیه ماهیهای مولد از مصرف زیاد پنبه دانه بایستی خودداری شود زیرا اگر مصرف آن بیشتر از حد معین باشد، تولید تخم ماهی مختل میگردد. مصرف بیش از حد پنبه دانه دستگاه تولیدمثلی را در جانوران دیگر نیز مختل میسازد. علت کم شدن مرغوبیت تخم ماهی در اثر مصرف پنبه دانه هنوز به خوبی روشن نشده است.
ماهی قزل آلا که شکمی پر از تخم دارد بسیار حساس است و هرگز توانایی تحمل خشونت اکثر کارگران کارگاهها را ندارد. بدین منظور هنگام رقم بندی و تخم گیری بایستی دقت لازم بعمل آید و هر دفعه بیشتر از 2 یا 3 ماهی برای تخم گیری گرفته نشود. هرگز نباید تور دستی را از ماهیهای ماده که نزدیک به رسیدگی هستند پر نمود. این عمل باعث شکسته شدن تخمها و کاهش درصد باروری آنها شده و گاهی ممکن است صدمات دایمی به دستگاه تولیدمثلی ماهی وارد آورد.
تخم کشی گزینشی و اصلاح نژاد
اصلاح نژاد جانوران و گیاهان گونه های مختلف از طریق گزینش، هنری است قدیمی که تقریبا تمام جانوران اهلی و گیاهان زراعتی امروز را بوجود آورده است. تکامل بسیاری از گونه ها و نژادهای کنونی در گذشته ای ناشناخته وقوع یافته است. در سالهای اخیر میزان این پیشبرد از طریق دانش جدید ژنتیک در گیاهان و جانوران سریعتر شده است. برای مثال نوع اصلاح شده ذرت به سرعت بدست آمده است.
در کشورهایی که تکثیر و پرورش ماهی مورد توجه است نژادهای مخصوصی که در برابر بیشتر بیماریها مقاوم بوده و دارای رشد سریع و نسل زیباتر و بهتر است تولید شده است. شکی نیست که طبیعت خود برای حفظ نسل گونه های وحشی گزینش مینماید.
عوامل مختلفی وجود دارند که توجه به آنها باعث پیشبرد عملیات تکثیر مصنوعی ماهی میگردد. تولید تخم در فصل مناسبی از سال و در نتیجه رسیدن ماهی به اندازه و وزن قابل بهره برداری برای تخم گیری واجد اهمیت است. تولید نسل جدیدی که به جای سه سالگی در سن دو سالگی بالغ شده و تولید تخم مینماید مخارج لازم جهت نگهداری ماهی مولد را برای مدت یک سال کاهش میدهد. گزینش به منظور بدست آوردن تخم درشت تر، بچه ماهیهای سالمتر و در نتیجه تلفات کمتر و رشد بیشتر انجام میگیرد.
گزینش ماده هایی که تخم بیشتری تولید مینمایند دارای اهمیت خاصی است. در چنین حالتی احتیاج به تغداد کمتری ماهی مولد میباشد. مهم این است که همواره بهترین نوع تخم انتخاب شود. همچنین گزینش ماهیهای درشت 2 ساله بسیار با ارزش است زیرا نتیجه آن تولید یک نسل با رشد سریع است که خود دارای ارزش اقتصادی میباشد. بایستی ماهیهای نر و ماده از بین ماهیهایی خوش ترکیب و طبیعی انتخاب گردند. بدیهی است که در غیر این صورت ماهیهایی بدقواره تولید خواهند شد. از طریق گزینش همچنین میتوان ماهیهایی که در برابر امراض و انگلها مقاومت بیشتری دارند بدست آورد.
تهیه قزل آلای دورگ (هیبرید) از راه آمیزش بین گونه های مختلف ممکن است دارای ارزش زیادی باشد ولی قبلا بایستی اطلاعات زیادی بدست آید تا بتوان چنین نسلهایی را ارزشیابی کرد.
تخم کشی گزینشی در ایالت کالیفرنیا از سال 1938 آغاز گردید. این نوع گزینش به طور کلی منحصر به قزل آلای رنگین کمان بود و تاکنون دو نژاد بهاره و پاییزه بدست آمده است. شروع
آن در سال 1883 هنگامی بود که تخم ماهیهای وحشی بهاره از رودخانه مک کلود (Mc cloud) کالیفرنیا گرفته شد و به کارگاه تکثیر و پرورش ماهی در نیوشو ((Neosho ایالت مزوری (Missori) حمل گردید. چند سال بعد تعدادی از این ماهیها از نیوشو به اسپرینگ ویل (Spring Wille) ایالت یوتا (Utah) منتقل گردید. در آنجا گزینش برای تخم ریزی سریعتر و خارج از فصل صورت گرفت. مقداری از این تخمها در سال 1933 به کارگاه هات کریک (Hot Creek) انتقال داده شد که هسته اصلی نژاد کنونی را تشکیل دادند.
عملیات اساسی که در تخم کشی گزینشی صورت میگیرند به شرح زیر است :
تاریخ انجام گزینش بستگی به زمانی دارد که کارگاه آمادگی پذیرش تخم ماهی را دارد. به طور کلی گزینش بین ماهیهای خوب سه ساله ای صورت میگیرد که از بهترین ماهیهای دو ساله بدست آمده و دارای رشد سریع بوده توانایی بهتر سازش با محیط را دارند. پس از گزینش ماهیهای نر و ماده از آنها تخم کشی بعمل می آید. تخم هر ماهی ماده را بایستی جداگانه نگهداری نمود. تخمهای هر ماده را بایستی پس از اندازه گیری قطر وشمارش آنها، در انکوباتورهای مجزا نگهداری نمود. هر گروه تخم را بایستی شماره گذاری نمود و تعداد تلفات آن را دقیقا در دوره رشد جنینی یادداشت نمود.
تلفات برخی از گروهها ممکن است از 50 درصد هم بیشتر بوده و گاهی به 100 درصد هم برسد. این دلیل بر نامرغوبی تخمها میباشد.ممکن است تعداد کمی از ماهیهای ماده چنین تخمهایی داشته باشند. قبل از خروج لاروها از تخم لازم است که از کلیه گروههایی که دارای چنین اختصاصاتی هستند صرف نظر کرد. گروههای باقیمانده پس از پاره شدن پوسته تخم و خروج نوزادها، از انکوباتورها خارج شده و تلفات دوره رشد لاروها نیز به طور مجزا یادداشت میگردد. پس از اینکه وزن هر 50 عدد ماهی به 30 گرم رسید شکل ظاهری ماهیها به دقت بررسی میگردد. پس از تجزیه و تحلیل یادداشت ها، گزینش هر گروه بر اساس شکل ظاهری بچه ماهیها، رشد و نمو آنها، شکل ظاهری و اندازه مولدین انها، اندازه تخمها و حداقل تلفات آنها صورت میگیرد.
گروههای انتخاب شده را تا زمانی که وزن هر 5 عدد آنها به 30 گرم برسد نگهداری کرده سپس آنها را رقم بندی نموده و درشت ترین هر گروه انتخاب میگردند. گروههای انتخاب شده را قبل از مخلوط کردن بایستی با بریدن یکی از باله ها که معرف هر گروه است علامت گذاری نمود. (برای پیشگیری از هر اشتباهی که ممکن است پس از مخلوط کردن این ماهیها حاصل گردد کلیه ماهیهای هر گروه بایستی علامت گذاری گردند).
برای گزینش ماهیهایی با مقاومت بیشتر در برابر امراض و انگلها بهتر است که گزینش بین ماهیهایی که حداقل 3 سال در برابر بیماریها پایداری کرده اند صورت گیرد.
به طور کلی ماهیهای حاصله از هر گزینش در یک دوره تقریبا 3 ماهه تخم ریزی میکنند که نصف آنها پیش از تاریخ گزینش و نصف دیگر پس از این تاریخ تخم ریزی مینمایند. در صورتیکه گزینش قبل و یا بعد از مرحله تخم ریزی صورت گیرد، این تقسیم بندی کاملا صدق نمیکند. به منظور پیش بردن و یا پس انداختن دوره تخم ریزی، گزینش بایستی در چندین نسل متوالی صورت گیرد.
از طریق تخم گیری گزینشی در سه نسل متوالی، نژاد ماهی قزل آلای رنگین کمان هات کریک که در 2 سالگی تخم ریزی مینماید بوجود آمده است. درصد ماهیهایی که در 2 سالگی تخم ریزی مینمایند اخیرا از 53 به 98 درصد رسیده است. طی 5 نسل متوالی وزن میانگین ماهی گزیده شده در 1 سالگی از 140 گرم به 285 گرم رسیده است.
از راه گزینش، نژادهای مختلفی از ماهی قزل آلای رنگین کمان بدست آمده است که در تمام ماههای سال به غیر از ماههای اردیبهشت و خرداد تخم ریزی مینمایند. از طریق گزینش دایمی میتوان انتظار داشت که در تمام ماههای سال و هر ماه به میزان احتیاج کارگاه بتوان تخم گیری نمود.
تناوب رقم بندی
فاصله زمانی لازم برای رقم بندی ماهیهای ماده مولد در فصل تخم ریزی، در کارگاههای مختلف فرق میکند و بستگی کامل به درجه حرارت آب و فصل دارد. طبیعتا رقم بندی ماهیهای ماده دراوایل فصل تخم ریزی لازم نمیباشد. برای تهیه بهترین نوع تخم لازم است مولدین به دقت و از نزدیک مورد مواظبت قرار گیرند. رسیدگی تخم در ماهیهای ماده بایستی در حد معینی باشد. اگر قبل از رسیدن کامل تخمها اقدام به تخم گیری از ماهی گردد، تخمهای حاصله از بین خواهند رفت. اگر به موقع نیز اقدام به تخم گیری از ماهی نشود، درصد لقاح در تخمها به شدت کاهش خواهد یافت. ماهیهای اهلی در شرایط طبیعی به ندرت خودشان تخم ریزی میکنند و در صورتیکه رقم بندی و تکثیر آنها به موقع صورت نگیرد، تخمها بیش از حد رسیده شده و در مقایسه باتخمهای معمولی سخت، صاف و زلال میگردند که احتمالا این تغییرات در اثر ارتباط با خونابه مترشحه به وسیله تخمدانها به وجود می آیند. این تخمها را اکثرا مات یا شب کور (Mooneyes) مینمایند که نه تنها بارور نمیشوند بلکه ممکن است باعث مرگ ماهی نیز گردند.
آزمایش نشان داده است که میزان رسیدگی تخم ماهی قزل آلا را میتوان به صورت منحنی نشان داد. این منحنی دارای نوک نسبتا تیزی است که نمودار حداکثر باروری در یک گروه معین تخم میباشد و تخمها بایستی در این زمان گرفته شوند. در صورتیکه تخم گیری قبل و یا بعد از این زمان انجام گیرد میزان باروری تخمها کاهش می یابد.
اندازه تخمها
به طور کلی اندازه تخم بستگی به سن و اندازه ماهی مولد آن دارد.ماهیهای درشت تر، تخمهای درشت تر و بیشتر تولید میکنند. اندازه تخمها همچنین در بین نژادهای اهلی و وحشی در آبهای مختلف متفاوت است. به طور طبیعی در رقابت غذایی موجود بین بچه ماهیها، آنها که درشت ترند غذای بیشتری گرفته، رشد بهتر نموده و مرگ و میرشان کمتر است. از این جهت در گزینش ماهیهای مولد بایستی آنهایی را که تخم درشت تر تولید مینمایند انتخاب نمود. در نتیجه تخم کشی گزینشی، تخم ماهیهای اهلی معمولا درشت تر از تخم ماهیهای وحشی است. هر 451 عدد تخم ماهی قزل آلای رنگین کمان کارگاه مونت ویت نی (Mt.Whitney) 30 گرم وزن دارد و هر ماهی به طور متوسط حدود 1553 عدد تخم در 2 سالگی تولید میکند. همین ماهی در 3 سالگی 2210 عدد تخم تولید میکند که هر 305 عدد آن 30 گرم وزن دارد. این ارقام نشان میدهندکه وزن و اندازه تخمها در 3 سالگی حدود 40 درصد نسبت به 2 سالگی افزایش می یابد. از عوامل مؤثر این امر میتوان غذا و نحوه نگهداری ماهی را نام برد.

کالبد شناسی ماهی قزل آلای ماده
آگاهی مختصری از ساختمان دستگاه تولیدمثلی ماهی در راهنماییی کارکنان کارگاهها مؤثر بوده و به آنها تا حدی بینش علمی میدهد. ماهیهای بالغ نر و ماده غده هایی در هر دو طرف بدن و بالای دستگاه گوارشی دارند که غدد تناسلی نامیده میشوند. ماهی نر دارای دو بیضه است که تولید اسپرماتوزویید میکند و ماهی ماده دارای دو تخمدان است که مولد تخم میباشند. تکثیر مصنوعی ماهی قزل آلا آسانتر از هر ماهی دیگری است زیرا تخمهای آن به طور آزادانه در کیسه ای بسیار نازک قرار دارند که به آسانی میتوان با فشاری کم آنها را از راه سوراخ تناسلی خارج کرد. به هر حال اگر تخم گیری ناشی گرانه انجام گیرد،ممکن است تخمها وارد حفره داخلی شکم گردند. این تخمها که تخلیه آنها به هیچ وجه عملی نیست معمولا جذب بافتها میگردند. تخمها هنگام تخم گیری کمی چسبنده اند ولی پس از خروج از بدن و جذب آب، سخت و صاف شده و حالت چسبندگی خود را نیز از دست میدهند.
اگر یک ماهی کاملا رسیده قزل آلا یا آزاد را با دم بگیریم به طوریکه سر او به طرف پایین قرار گیرد تخمها در قسمت جلویی شکم جمع شده و از کیسه تخم خارج میگردند. خطر این عمل به خصوص در موقعی که تخم گیری شروع شده است بیشتر است زیرا در این حالت عضلات دیواره شکم در حالت استراحت قرار میگیرند. هرگز نباید ماهی رسیده را طوری نگه داشت که دم او به طرف بالا و سر او به طرف پایین باشد.
فشار زیاد به جداره شکم در هنگام تخم گیری سبب پاره کردن صدف یا پوسته تخم و صدمه زدن به تخمدان و مرگ و میر قسمتی از تخمها میگردد. در حالت طبیعی ماهی قزل آلا همه تخم هایش را در یک زمان نمی ریزد. بنابراین در تکثیر مصنوعی هم بایستی تنها تخم هایی را که با فشار کم خارج میشوند گرفت و هیچ گونه کوششی برای گرفتن مقدار بیشتری تخم نباید انجام گیرد زیرا ممکن است لازم باشد که تخمهادر چند مرحله گرفته شوند. از آنجایی که تخمهای قسمت خلفی (نزدیک به مخرج) تخمدان زودتر میرسند، لازم نیست که فشار به تمام شکم وارد آید. ماهی ماده رسیده را باید طوری گرفت که سر آن به طرف بالا و دمش به طرف پایین قرار گیرد. این عمل تخمها را از طریق اویدوکت به طرف مخرج به جریان می اندازد.
چسبندگی
تخم ماهی قزل آلا که تازه گرفته شده است کمی حالت چسبندگی دارد و این حالت تا مرحله جذب آب و سخت شدن ادامه می یابد. چسبندگی تخم منحصرا بستگی به رد شدن آب از طریق پوسته خارجی تخم داشته و به هیچ ماده چسبنده ای در داخل تخم بستگی ندارد. حالت چسبندگی تخم را میتوان با توپ تنیسی که دارای یک سوراخ است نشان داد. اگر کسی توپ را فشار دهد و هنگامی که هوا میخواهد توپ را پر کند انگشتش را روی سوراخ آن قرار دهد، توپ به انگشت وی میچسبد. تخمها نیز که دارای سوراخهای زیادی میباشند به همین دلیل هنگام جذب آب و سخت شدن حالت چسبندگی پیدا میکنند. به محض اینکه مرحله جذب آب و سخت شدن تمام شد، تخم ماهی قزل آلا به هیچ وجه چسبندگی نشان نخواهد داد.
باروری تخم
سوراخ میکروپیل در وضع طبیعی در تخمی که تازه گرفته شده است شباهت به یک شاخ بسیار کوچک بز دارد که با زاویه ای تقریبا راست روی پوسته خارجی قرار گرفته و به طرف داخل تخم فرو رفته است. این زایده کوچک هنگام نفوذ آب به داخل تخم (از طریق سوراخهای بسیار کوچک پوسته تخم) و مخلوط شدن آن با مایع پری ویتلین و پر کردن فضای بین پوسته تخم و زرده، میتواند به یک طرف حرکت کند.هنگام تخم گیری سوراخ میکروپیل از هر موقع دیگر بازتر است. به محض جذب آب،قسمت شاخی شکل شروع به حرکت به طرف دیگر کرده و کم کم این سوراخ کوچکتر میشود تا جایی که کاملا بسته میگردد. به همین دلیل حداکثر باروری موقعی صورت میگیرد که تخم تازه گرفته شده است. هرچه سوراخ میکروپیل بسته تر و در نتیجه کوچکتر شود احتمال بارور شدن کمتر میشود و از آنجا که اسپرماتوزویید فقط از طریق میکروپیل وارد تخم میشود در صورت بسته شدن آن بارور شدن غیر ممکن میگردد.
موضوع اینکه اسپرم یا تخم کدام یک باید ابتدا گرفته شود بستگی به نحوه کار اشخاص دارد. به هر حال معمولا ابتدا تخم گرفته میشود و سپس اسپرم نر به آن افزوده شده و با ملایمت مخلوط میگردند. اگر تخم پاره شده وجود نداشته باشد میتوان از ماهی ماده و نر دیگری در همین ظرف تخم گیری نمود. با گرفتن اسپرم از چند ماهی نر مختلف در هر ظرف، احتمال مصرف اسپرمی که توانایی بارور کردن تخم را نداشته باشد کم میشود.
تعداد تخمهایی که توسط ماهیهای ماده هم سن و هم نژاد تولید میشوند متفاوت است. مقدار اسپرم ماهی نر از چند قطره تا یک قاشق مربا خوری فرق میکند.1 قطره اسپرم کافیست که 10000 تخم را بارور سازد. البته بایستی اسپرماتوزویید با تخم ارتباط برقرار کند تا لقاح صورت گیرد. برای این منظور لازم است که تخم و اسپرم را با ملایمت و با یک پر بوقلمون بهم زد.
از آنجا که تخم واسپرم فقط مدت زمان محدودی میتوانند زنده بمانند، رعایت زمان در عملیات تخم کشی واجد کمال اهمیت است. مدت زمانی که تخم یا اسپرم میتواند زنده بماند متفاوت بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد. مطمینا نژاد ماهی و درجه حرارت در مرحله اول اهمیت قرار دارند. به طور کلی اگر تخم فکنده نشده یا اسپرم بیش از 3 دقیقه در آب قرار گیرند از بین خواهند رفت.
در گرفتن تخم ماهی قزل آلا بهتر است که ظرف تیره یا سیاه به کار رود تا بهتر بتوان اسپرم را در ظرف مشاهده نمود.همچنین آلبومین سفید شده تخمهای شکسته در ظرفهای تیره بهتر قابل رویت است. هر نوع ظرف را برای این منظور میتوان با رنگ سیاه رنگ آمیزی کرد.
تعیین درصد باروری
از سال 1902 میلادی برای تعیین درصد باروری تخم ماهی آزاد و قزل آلا از اسید استیک استفاده
میگردد. روتر (Rutter) متوجه شد که جنین 24 ساعته یا بیشتر در صورتی که در محلول 5 یا 10
درصد اسید استیک قرار گیرد، در ظرف چند دقیقه سفید میشود. جنینی که با محلول اسید مرده است صاف و مشخص میشود.بنابراین میتوان مراحل مختلف رشد و نمو جنینی را نیز مطالعه نمود.هرچه جنینی بیشتر رشد کرده باشد مرحله رشد آن را آسانتر میتوان تشخیص داد. اگر این آزمایش برای اولین بار انجام میشود، بهتر است برای مقایسه آزمایش را با تعدادی تخم بارور نشده که برای این منظور نگهداری شده اند انجام داد. با ملاحظه تخم بارور نشده در نمونه،میتوان درصد باروری را به دست آورد.
بارور کردن تخمها به طریقه خشک
در گذشته نظر بر این بود که بارور کردن تخمها به طریقه خشک بر بارور کردن آنها به طریقه مرطوب برتری دارد.امروزه عقیده بر این است که هر دو طریقه میتوانند کاملا موفقیت آمیز باشند.این عمل بستگی مستقیم به نحوه کار کارگران کارگاهها دارد. طرفداران تکثیر به طریقه خشک معتقدند که در این طریقه سوراخ میکروپیل مدت طولانی تری باز میماند و میگویند آبی که از طریق سوراخهای ریز پوسته تخم وارد فضای پری ویتلین میشود باعث بسته شدن میکروپیل میگردد.در طریقه خشک این عمل به تعویق می افتد و با باز ملندن سوراخ میکروپیل میتوان وقت بیشتری را صرف گرفتن تخم کرده و حتی میتوان تخم چند ماهی ماده را ابتدا در یک ظرف جمع آوری کرده سپس با اسپرم چند ماهی نر مخلوط نمود. البته یک کارگر آزموده که ماهی هایش را به دقت انتخاب میکند و اطمینان دارد که ماده ها و نرها هر دو رسیده اند،به ندرت در مضیقه وقت قرار میگیرد و همانطور که ذکر شد میتواند تخم چند ماهی ماده را گرفته و سپس با اسپرم چند ماهی نر ترکیب نماید (مگر اینکه تخمهای پاره شده در یکی از ماده ها مشاهده گردد). عملا نمیتوان تخمها را کاملا بدون آب گرفت زیرا همواره مقداری آب از بدن ماهی و دستکش های کارگران وارد ظرف خواهد شد.
اثر تخمهای پاره شده دربارور شدن تخمهای سالم
اگر در حین تخم گیری تعدادی از تخمها پاره شوند، میزان باروری تخمهای سالم به شدت کاهش یافته و در برخی مواقع ممکن است کاملا به صفر برسد. در ظرف تکثیر تخم پاره شده به صورت محلولی شیری رنگ و شبیه اسپرم به چشم میخورد. این محلول در واقع آلبومین تخمهای شکسته شده است و اگر سریعا شسته و از مجاورت تخمها خارج نشود باعث بسته شدن سوراخ میکروپیل شده و در نتیجه از لقاح تخمها جلوگیری میکند. وقتی که آلبومین در ظرف مشاهده شود بایستی بلافاصله آن را به سرعت شست و سپس اسپرم به آن افزود. به این گونه تخمها قبل از لقاح نبایست مجددا تخم افزوده گردد بلکه بایستی پس از ترکیب با اسپرم آنها را خالی کرده و پس از تمیز کردن ظرف،مجددا تخمهای جدید در آن قرار داد.
َبه کار بردن محلول آب نمک در عملیات تخم گیری
در صورت لزوم انجام عملیات تخم گیری به وسیله کارگران نا آزموده، و یا در مواقعی که تخمها دارای جداره ظریف و نازک میباشند، میتوان از محلول آب نمک برای افزایش درصد باروری استفاده نمود. محلول آب نمک را میتوان با غلظت های مختلف به کار برد ولی غلظت مرسوم در اکثر کارگاهها 7 گرم در لیتر (7 در هزار ) میباشد. برای این منظور به تخمها که ممکن است از یک یا چند ماهی ماده گرفته شده باشند به اندازه ای آب نمک افزوده میشود که همه آنها را بپوشاند. محلول آب نمک نه تنها آلبومین تخمهای شکسته شده را به صورت محلول در زرده نگه داشته و از گرفته شدن سوراخ میکروپیل جلوگیری میکند، بلکه از منعقد شدن اسپرم نیز جلوگیری مینماید. یک کارگر آزموده تنها در مواقعی که تخمها خیلی نرم بوده و مقدار زیادی از آنها در ضمن تخم گیری پاره شده اند از محلول آب نمک استفاده میکند.
روش تخم گیری دو نفره
برای تخم گیری از ماهی قزل آلا روش های دو نفره یا یک نفره به کار میروند و انتخاب روش به عهده سرپرست کارگاه میباشد. در روش دو نفره یک نفر ماهی را نگه میدارد و نفر دوم تخم آن را میگیرد. نفر اول که در هر دو دست دستکش دارد ماهی نر یا ماده را طوری نگه میدارد که با دست راست ناحیه بین دم و باله مخرجی و با دست چپ ناحیه باله سینه ای را گرفته باشد. ظرف تخم گیری در روی نیمکت مخصوص و در کنار کنده چوبی که روی آن را تشکچه ای میپوشاند قرار میگیرد.نفر اول که ماهی را در دست دارد آن را طوری روی ظرف تخم گیری قرار میدهد که دست راستش روی کنده چوب استراحت نماید. ظرف تخم کشی کمی در داخل نیمکت جای گذاری شده است تا از افتادن ناگهانی آن که ممکن است در اثر تلاش ماهی صورت گیرد جلوگیری شود.
با گرفتن ماهی به وضعی که دمش به طرف پایین باشد،تخمهای رسیده طبیعتا به طرف مخرج جریان یافته و نفر دوم که در طرف مقابل نیمکت قرار گرفته است با فشار ملایمی که با انگشت شست و انگشت اشاره فقط در ناحیه مخرجی وارد میکند، تخمها را خارج مینماید. پس از آن با فشاری بسیار ملایم از ناحیه بالاتر تخمها را تا موقعی که به صورت طبیعی جریان می یابند خارج مینماید. به هیچ وجه نبایست ناحیه بالاتر از باله های شکمی را فشار داد. زیرا کوچکترین فشار ممکن است سبب صدمه زدن به قلب و کبد گردد.
هرگز نباید سعی شود که تمام تخمهای ماهی ماده را خارج نمود، زیرا هنگام گرفتن آخرین تخمها ممکن است جدار آنها به علت نازک بودنشان پاره گردد.
روش تخم گیری یک نفره
در این روش نگهداری ماهی و تخم گیری از آن توسط یک نفر صورت میگیرد. کارگر مربوطه که فقط در یک دست دستکش دارد ماهی را از ناحیه دم با دست دستکش دار طوری نگه میدارد که پشت آن به طرف بالا باشد. وی سپس با دست دیگر که فاقد دستکش است ماهی را در وضع عمود بر بدن خود نگه داشته و با همین دست تخم یا اسپرم را به طریقی که در روش فوق ذکر شد گرفته و در ظرفی که در زیر ماهی قرار دارد میریزد.
روش تخم گیری به طریق بریدن شکم ماهی ماده (در ماهی آزاد)
در اقیانوس کویر 5 نوع ماهی آزاد وجود دارد که همه آنها پس از تخم ریزی میمیرند (ماهی آزاد دریای خزر در واقع نوعی قزل آلاست که پس از تخم ریزی نمرده و مانند ماهی آزاد اقیانوس اطلس پس از خاتمه تخم ریزی دوباره به دریا برمیگردد). این گونه ها عبارتند از:
1- شاه ماهی آزاد یا چینوک (Chinook) که اسامی محلی دیگری مانند ماهی آزاد
2- ماهی آزاد نقره ای (Silver – salmon) که به نام محلی کوهو (Coho) نیز معروف است.
3- ماهی آزاد صورتی (Pink) که به نام ماهی آزاد گوژپشت نیز نامیده میشود.
4- ماهی آزاد چام (Chum)که به آن سگ ماهی نیز میگویند.
5- ماهی آزاد ساک آی (Sockeye) که به نامهای ماهی آزاد قرمز و ماهی آزاد پشت آبی نیز معروف است.
ماهی اخیر دارای نژادی است که فقط در آب شیرین زندگی میکند به دریا مهاجرت نمی نماید.این
نژاد را به نام کوکانی (Kokanee) یا ماهی آزاد قرمز کوچک و یا قزل آلای نقره ای میخوانند.
ازآنجا که تمام ماهیهای آزاد اقیانوس کبیر پس از تخم ریزی میمیرند، لازم نیست که تخم گیری
از آنها به طریقی که برای برای ماهی قزل آلا ذکر شد انجام شود. در تخم گیری از ماهی آزاد ابتدا ماهی را با ضربه ای که به سر آن وارد میشود کشته و پس از بریدن شکم، تخم آن را تخلیه مینمایند. اسپرم ماهی نر را از طریق دوشیدن خالی میکنند برای این منظور ماهی نر را میتوان کشت یا زنده نگه داشت.
برای تخم گیری از ماهی آزاد به این روش، دست کم 3 نفر لازم است.یک نفر سرپوش های برانشی ماهی را با دستهای دستکش دار طوری نگه میدارد که سر آن نزدیک کمر او و دم آن به طرف پایین و شکمش به طرف جلو روی طشت تخم گیری قرار گیرد.نفر دوم که کار وی تخم گیری از ماهی است، در حال نشسته ماهی را از ناحیه دم با یک دست گرفته و آن را دور از طشت نگه میدارد.این عمل از ریزش مواد لزج روی بدن ماهی به داخل طشت جلوگیری میکند.سپس با چاقویی که نوک تیغه آن کمانی بوده و فقط قسمت داخلی کمان تیز است برشی از زیر باله سینه ای به قسمت وسط دیواره شکم و از آنجا تا سوراخ مخرج میدهد.پس از اینکه برش به مجاورت باله های مخرجی برسد، تخمها شروع به ریزش به داخل ظرف مینمایند. کارگری که کار وی گرفتن تخمهاست، دو جداره طرفین شکم را با باز کردن انگشت هایش از هم دور مینماید تا بدین وسیله ریزش تخم را آسان سازد. هیچ گونه کوششی نباید در گرفتن تخمهایی که هنوز به جدار تخمدان چسبیده اند انجام گیرد.کارگری که مأمور گرفتن اسپرم ماهی نر است و در طرف دیگر ظرف تخم گیری قرار گرفته است به اندازه کافی اسپرم برای بارور کردن تخمها می دوشد. پس از مخلوط کردن تخم و اسپرم، آب به اندازه کافی به ظرف اضافه میگردد.
خون گیری از ماهی ماده به منظور جلوگیری از ریختن آن در ظرف تخم گیری هنگام تکثیر و در نتیجه بستن سوراخ میکروپیل در برخی از کارگاهها انجام میگیرد.خون لخته نشده محلولی است ایزوتونیک که مانع بارور شدن تخمها نمیشود.در صورتی که خون منعقد شده با بستن سوراخ میکروپیل از ورود اسپرماتوزویید به داخل تخم جلوگیری میکند و هرچه مقدار آن در داخل ظرف بیشتر باشد، درصد بارور شدن تخمها کاهش می یابد.خون گیری از ماهی ماده به وسیله بریدن دم ماهی در ناحیه بین مخرج و باله دمی با چاقو و یا با چاک زدن قسمت جلویی باله های سینه ای صورت میگیرد.این عمل بایستی قبل از تخم گیری صورت گیرد و چند دقیقه ادامه یابد.
اثر نور بر روی تخم و نوزاد ماهی آزاد و قزل آلا
تخم ماهی های آزاد و قزل آلا بایستی دور از نور و بخصوص نور مستقیم خورشید قرار گیرد.تجربه نشان داده است که اگر تخم ماهی قزل آلا یا آزاد بیش از چند دقیقه تحت تابش مستقیم نور خورشید قرار گیرد از بین خواهد رفت.در انکوباتورهای مدرن امروزی که تخمها در کشورهای متعدد در چند ردیف قرار میگیرند، به خوبی از نور محافظت میشوند.در کارگاههایی که تخم این ماهیهارا در سبدهای مخصوص داخل کانال های سیمانی پرورش ماهی نگهداری میکنند، بهترین راه جلوگیری از اثر نور پوشانیدن آنها میباشد.اگر روی یکی از این سبدها با پارچه ای که دارای سوراخی به قطر 5 سانتیمتر است پوشیده شود، نور مستقیم کلیه تخمهای زیر سوراخ را که در معرض تابش نور مستقیم قرار میگیرند از بین خواهد برد.
در آزمایشی که با تخم و نوزاد ماهی آزاد نقره ای در تاریکی کامل انجام گرفت مشاهده گردید که نوزادان حاصله تفاوت های فیزیولوژیک زیادی نسبت به نوزادان حاصل از گروه تخمی که تحت تأثیر نور غیر مستقیم آفتاب قرار گرفته بودند نشان دادند. برخی از این اختلافات به شرح زیر بودند :
1-لارو تخمهایی که تحت تابش نور غیر مستقیم قرار گرفته بودند زودتر از تخمهایی که در تاریکی طبیعی قرار داشتند از تخم خارج شدند.
2-نوزادانی که تحت تابش نور قرار گرفته بودند عکس العمل منفی در مقابل نور نشان دادند و همواره در جاهای تاریکتر جمع میشدند.
3-نوزادانی که تحت تابش نور قرار گرفته بودند برعکس گروه دیگر به شدت فعال بودند.
4-مجموع درصد مرگ و میر تخم و نوزادان این گروه بیشتر از گروهی بود که در تاریکی قرار گرفته بودند.
5-سرعت شنا و استقامت بچه ماهیها در گروهی که تحت تابش نور قرار گرفته بودند به مراتب کمتر از گروه دیگر بود.
6-اندازه و وزن بچه ماهیهایی که تحت تابش نور قرار گرفته بودند از گروه دیگر کمتر بود.
7-شنای آزاد در بچه ماهیهایی که تحت تابش نور قرار گرفته بودند زودتر از گروه دیگر آغاز گردید.
حساسیت ماهی قزل آلا به نور بعدها با تابانیدن اشعه مادون قرمز به منظور کوتاه کردن دوره انکوباسیون بیشتر روشن گردید. در دو آزمایش که در کارگاههای مونت ویت نی (Mt.Whitney) و مونت شاستا (Mt.Shasta) صورت گرفت تمام تخمهایی که تحت تابش اشعه مادون قرمز قرار گرفته بودند از بین رفتند. اثر کشنده لامپهای فلورسنت نیز بر روی این تخمها مشاهده شده است. به نظر نمیرسد که مقدار کم اشعه ماورای بنفش که به وسیله لامپهای فلورسنت به تخمها تابیده میشود اثر کشنده ای داشته باشد، با وجود این به خاطر سالم ماندن تخمها، بهتر است در صورت نیاز از نور سفید استفاده گردد و با پوشانیدن تخمها و نوزادان، اثرات حاصله از تابش نور مستقیم را خنثی نمود.
فصل دوم
شمارش تخمها،انکوباتورها و کانالهای پرورشی
تخم سبز (تخم تازه گرفته شده) را میتوان بلافاصله پس از جذب آب و سخت شدن و تا 48 ساعت بعد از آن نیز شمارش کرد بدون اینکه صدمه ای به جنین برسد. طول این مدت بستگی به درجه حرارت آب دارد. هنگام جذب آب و 48 ساعت بعد از لقاح، یعنی هنگامی که رشد جنین سریع میشود به هیچ وجه نباید به تخمها دست زد یا آنها را تکان داد. باید به خاطر داشت که تخمها در تمام اوقات نسبت به شوکهای مکانیکی حساسند. در جابجا کردن تخمها و انکوباتورها حداکثر کوشش باید انجام گیرد تا از هرگونه تکانی جلوگیری شود.
امروزه چندین روش برای شمارش تخمها وجود دارد. اگرچه هریک از این روشها مزایایی دارند، با وجود این در اینجا فقط به شرح روش شمارش از طریق حجم سنجی و دو روش دیگر که سالهاست به علت سادگی و دقیق بودنشان به کار میروند میپردازیم. برای صحت عمل بهتر است یکی از این طرق انتخاب و در کارگاهها برای شمارش تخم به کار رود.
شمارش تخم به طریق حجم سنجی
لوازم مورد نیاز برای این روش عبارتند از :
1-صفحه شمارش تخم
2-لیوان مدرج استوانه ای
3-ظرف اندازه گیری 250 میلی لیتری
4-ظرف اندازه گیری 50 میلی لیتری
5_سیفون تخم برداری.
6_پربزرگ و تراشیده ی بوقلمون.
در تمام حالات برای شمارش تخم سبز ویاتخم چشم زده بایستی آن ها را در یک سطل پلاستیک ریخته و شمارس را از داخل سطل به سبد ها و کشو ها ی انکوباتور انجام داد.
برای شمارش صحیح تر بهتر است سطل به اندازه ای اب داشته باشد که فقط روی تخم ها را بپوشاند.آب اضافی را بایستی مرتبآ خارج نمود.
پس از اینکه قسمت عمده ی تخم ها برای شمارش خارج شدند،ممکن است لازم باشد مقداری آب به سطل اضافه شود.
آب داخل سطل از صدمه دیدن تخم ها توسط وسایل شمارش جلوگیری می کند.
همچنین اب موجود،برداشت و تخلیه ی تخم ها را با ظرف های اندازه گیری آسان میکند.هرگز نباید ظرف محتوی تخم ها را تکان داد.هنگام پر کردن ظرف اندازه گیری باید ان را به اهستگی کاملآ در زیر تخم ها قرار داد و از تخم پر کرد.
در خالی کردن ظرف اندازه گیری باید ان را به اهستگی به یکطرف کج کرد و اجازه داد تخم ها از داخل ان به خارج جریان یابند.هرگز نباید تخم ها را از فاصله ی زیاد خالی کرد.
ظرف اندازه گیری کوچک 50 میلی لیتری به عنوان واحد شمارش به کار میرود که با ان تعداد تخم های موجود در 50 میلی لیتر را شمارش می شود.
ظرف را باید طوری پر کرد که لبریز شود.از فشردن و تنگ هم قرار دادن تخم ها در ظرف بوسیله ی تکان دادن باید خود داری کرد.
تخم های اضافی را به وسیله ی سیفون تخم برداری می توان خارج کرد.
پس از پر کردن ظرف اندازه گیری،تخم ها را باید روی تخته شمارش خالی کرد و با پر بوقلمون با ملایمت در داخل سوراخ ها قرار داد.برای تسهیل کار،تخته شمارش به مربع هایی به مربع هایی که هر کدام دارای 25 سوراخ است تقسیم شده است.
تخم های 2 و3 ظرف اندازه گیری را باید شمارش نموده و از مجموع ان ها میانگین به دست اورد.
ظرف اندازه گیری 250 میلی لیتری برای شمارش اصلی به کار میرود.
نحوه ی پر و خالی کردن ان به همان ترتیب است که برای ظرف اندازه گیری کوچک شرح داده شد.
لیوان مدرج باید استوانه ای بوده و به فواصل 25 میلی لیترمدرج شده باشد.این لیوان برای شمارش تخم هایی که در ته سطل باقی میمانند و از 250 میلی لیتر کمتر هستند به کار می رود.
پس از اینکه تخم ها چشم زدند،یعنی دو لکه ی سیاه رنگ متحرک که در واقع چشم های نوزاد هستند در داخل تخم دیده شد،می توان تخم ماهی ازاد و قزل الا را دست زد بدون اینکه خطر زیادی وجود داشته باشد هرگز نباید تخم های چشم زده تحت تآثیر تکان های زیاد،یخ زدن،و بی اب شدن قرار گیرند.


Burrow روش جا به جایی یا شمارش تخم ها به طریقه ی بورو :یکی دیگر از طریقی که برای شمارش تخم ماهی های آزاد و قزل آلا به کار می رود روش جا به جایی است .در این روش حجم تخم با محاسبه ی مقدار آبی که با افزودن تخم ها جا به جا می شود محاسبه می گردد.
این روش شامل دو مرحله است که عبارتند از :
(1)اندازه گیری حجم آبیکه پس از افزودن همه ی تخم ها جا به جا می شود.(2)نمونه برداری و تعیین مقدار تخم در حجم معین آب (25 میلی لیتر) و پس ازآن محاسبه ی مقدار تخم در حجمی از آب که جا به جا شده است .در صورتیکه مقدار آب قبل وبعد از افزودن تخم به دقت خوانده شود ،این روش می تواند دقیق باشد.نمونه برداری به منظور تععین مقدار تخم در مقدار آبی که جابجا شده است کاملآ شبیه روش قبلی است وبه میزان تخم ها بستگی دارد.هر روش دقیق تری به هر حال لوازم و دقت بیشتری لازم دارد.
روش فون بایر :
این روش برای شمارش تخم ماهی قزل آلا به کار می رود و لازمه ی آن ناودانکی است که 30 سانتی متر درازا دارد و دیواره ی آن زاویه ی 45 درجه در وسط می سازند.پهنای هر دیواره 5 سانتی متر است.دیواره سمت چپ برای نشان دادن تعداد تخم ها درجه بندی شده است.درجه بندی طرف راست تعداد تخم ها را در یک اونس (28.35 گرم)نشان می دهد.
ابتدا تعدادی از تخم ها را با دست در داخل ناودانک فون بایر قرار داده و تعداد تخم هایی را که طول ناودانک را پر می کند می شمارییم.اگر مثلآ60 عدد تخم در داخل آن و در یک خط ممتد قرار گیرند عدد سمت راست را که در مقابل عدد 60 قرار گرفته است می خوانیم،رقم حاصله تعدادتخم در یک اونس را نشان می دهد.با یک تناسب ساده می توان تعداد تخم را در وزنی از آن که در دست است را محاسبه نمود.

تکان دادن یا شوک دادن ماهی ها:
واژه ی تکان دادن تخم ها به عملی اطلاق می گردد که به وسیله ی آن می توان تخم هایی را که بارور نشده را سفید کرده و از تخم های سالم جدا کرد.
در واقع این عمل به منظور پاره کردن کیسه ی زرده و تخم هایی که بارور نشده اند می باشد.چنین تخم هایی بلافاصله سفید می شوند.اگر چه می توان این عمل را با به هم زدن تخم ها در سبد های انکوباسیون انجام داد،با وجود این تکان دادن زیاد ممکن است موجب مرگ ومیر تعدادی از تخم های سالم نیز گردد.
سالم ترین روش سیفون کردن تخم ها توسط یک شلنگ لاستیکی به طول 1.5 متراز داخل سبد به داخل سطلی است که در زیر آن قرار می گیرد.
در قسمت بالای سطل پلاستیکی باید سوراخی وجود داشته باشد که آب اضافی بدون اینکه تخم ها را با خود حمل کند از آنجا خارج شود.
فاصله ی محل خروج آب از لوله با سطح آب داخل سطل،میزان تکانی را که باید به تخم ها داده شود را تعیین می نماید.با تغییر دادن این فاصله می توان شدت تکان های مورد نظر را کاهش یا افزایش داد.
تخم ماهی آزاد و قزل آلا را نباید قبل از اینکه چشم ها کاملآ مشخص شده اند به طریق ذکر شده تکان ویا شوک داد.
روش های مختلف برداشتن تخم های مرده:
1-تخم برداری با پیپت :
تخم های مرده در مدت کوتاهی از قارچ پوشیده می شوند.قارچ ها پس از رشد ونمو می توانند تخم های سالم را نیز آلوده کرده و از بین ببرند.
به غیر از مواقعی که مواد شیمیایی قارچ کش به کار می رود،تخم های مرده را باید مرتبآ جمع آوری نمود.
روش های مختلفی برای جمع اوری تخم ها ی سفید(مرده)وجود دارد.در گذشته معمولآ در همه جا تخم های مر ده را با پنس های دراز جمع آوری می کردنند.این عمل خسته کننده بود و وقت زیادی می برد.بعد ها با به کار بردن پیپت برای جمع آوری تخم های مرده پیشرفت سریعی حاصل گردید.
این پیپت ها دارای لوله هخای شیشه ای به طول 20 سانتی متر میباشد که در یک اب دزدک یا پوار کوچک جا گذاشته شده اند.
قطر داخل لوله ی شیشه ای بایستی فقط کمی از قطر تخم بزرگ تر باشد تا تخم بتواند به آسانی در داخل آن حرکت کند.یک کارگر با تجربه می تواند تخم های مرده را به سرعت با پیپت جمع آوری نماید.
این عمل در هر حال خسته کننده است و ممکن است باعث خستگی چشم ها گردد.برخی از این کارگاه ها از این پیپت ها فقط برای برداشت تخم های مرده هنگام حمل ونقل استفاده می نمایند.برای ساختن پی پت تخم برداری لوازم زیر مورد نیاز است:
-آب دزدک یا پوار بچه گانه یا 95 سانتیمتر مکعبی
-لوله ی شیشه ای پیرکس صاف به طول 20 سانتی متر و ضخامت 1 میلی متر یا بیشتر(بسته به قطر داخلی لوله).
قطر داخلی لوله نسبت به نوع تخمی که باید برداشته شود فرق میکند و برای ماهی های مختلف به شرح زیر است:
5 میلیمتر برای قزل آلای رودخانه ای
6 میلیمتر برای قزل آلای قهوه ای کوچک
7 میلیمتر برای قزل آلای قهوه ای و قزل آلای رنگین کمان کوچک.
8 میلیمتر برای قزل آلای رنگین کمان.
9 میلیمتر برای ماهی آزاد اقیانوس اطلس
10 میلیمتر برای ماهی آزاد نقره ای
11 میلیمتر برای شاه ماهی آزاد

2-تخم بردار یبه طریقه ی سیفون کردن:
انواع مختلف سیفون های تخم برداری با جریان دائمی آب برای جمع آوری تخم های مرده درست شده است که به نظر می رسد تسهیلات زیادی را به این منظور فراهم نموده اند.
انواع سیفون با جریان دائمی آب از یک پیپت،یک آبدزدک و یک شلنگ نرم به طول فاصله بین سبدها و سطلی که زیر آن قرار دارد تشکیل می یابند.
روش کار آن ها به همان طریق است که برای پیپت تخم برداری ذکر گردید.
جریان آب را در داخل شلنگ می توان با فشاری که بر ابدزدک وارد می شود تنظیم نمود.
آبدزدک معمولابین لوله ی شیشه ای و شلنگ قرار دارد.در این روش تخم ها را با سرعت بیشتری می توان جمع آوری نمود،زیرا لازم نیست مرتبآ سیفون را مانند پیپت خالی کرد.تخم های مرده ی جمع شده با جریان آب به داخل سطل می ریزند.
نوع تعدیل شده ای از این سیفون ها توسط مک مولن در سال 1948 تعبیه شده است که با برق کار می کند و به نام تخم بردار الکتریکی مشهور است.
3-معلق کردن تخم های مرده در محلول نمک:
این روش نسبتآ قدیمی است ولی امروزه هم تا حدی به کار میرود. برای این منظور یک ظرف آب نمک که گنجایش یک سبد تخم را داشته باشد لازم است.
مقدار نمکی را که باید در آب حل شود می توان به طریق زیر معین کرد:
در یک بشر مقداری محلول آب نمک ریخته و تعدادی تخم به آن افزوده می گردد.اگر درصد نمک محلول در آب درست باشد تخم های مرده یا خراب در سطح آب مانده و تخم های زنده و خوب ته نشین می شوند.
اگر هر دو نوع معلق ماندند،محلول بسیار غلیظ است و باید با افزودن آب رقیق گردد.اگر هر دو نوع ته نشین گردند محلول بسیار رقیق است و باید به آن نمک افزود.
مرزی که در آن تخم های خراب و مرده از تخم های سالم جدا می گردند حدی بسیار کوچک بوده و لازم است که در تعیین آن دقت کامل مبذول گردد.
پس از اینکه محلول آب نمک با غلظت مورد نظر ساخته شد،سبد تخم را باید در آن قرار داد.
بعد از چند لحظه تخم های سالم ته نشین می شوند.تخم های خراب و مرده را که در سطح آب قرار دارند می توان با تور دستی جمع آوری کرد.
هنگام جمع آوری تخم های فاسد باید از متلاطم ساختن آب جلوگیری کرد زیرا هر نوع تکان دادن آب باعث بالا آمدن تخم های سالم و مخلوط شدن آن با تخم های خراب می گردد.
عمق تخم های داخل سبد نباید از 2.5 سانتیمتر بیشتر باشد،در این صورت جدا کردن آن ها مشکل می گردد.
برای اینکه تخمم های مرده را بتوان به بهترین وجهی جدا نمود بایستی همه ی آن ها کاملآ چشم زده باشند.هرچه رشد جنینی بیشتر
باشد،عمل سریع ترانجام می گیرد.
حداقل36 ساعت قبل از جدا کردن تخم ها به وسیله ی محلول آب نمک لازم است که تخم ها را تکان داد تا تخم های خراب سفید شوند.
همین که محلول رقیق تر شد لازم است که مقداری نمک به آن اضافه گردد.برای اندازه گیری مقدار غلظت و استاندارد کردن آن میتوان از یک شوری سنج یا سالتی متراستفاده کرد.
پس از تعیین غلظت مناسب،ثابت نگه داشتن آن نسبتآ آسان است.غلظت محلول آب نمک ممکن است بسته به میزان رشد جنینی و فاصله ی زمانی بین تکان دادن تخم ها(شوک دادن)و قرار دادن آن ها در محلول آب نمک فرق نماید.
جلوگیری از رشدونمو قارچ به طریق شیمیایی و حذف تخم برداری:
تخم برداری کاری سخت و خسته کننده است که در برخی از کارگاه هاغیر لازم به نظر می رسد در صورتیکه در برخی کارگاه های دیگر عملی می گردد.اگر از رشد و نموی قارچ بر روی تخم جلوگیری گردد.تخم برداری عملی غیر ضروری خواهد بود.
به منظور حذف آن در کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی های قزل آلا و آزاد،لازم است که از روز اول تخم گیری تا موقعی که لارو ها از تخم خارج شوند،روزانه 1 بار تخم ها را با محلول مالاشیت گرین ضدعفونی نمود.
محلول مالاشیت گرین را می توان با حل کردن 11.5 گرم مالاشیت گرین دریک لیتر آب به دست آورد.
اگر جریان آب هر کانال به 22 لیتردر دقیقه تغییر یابد،میتوان 90 میلیلیتر از محلول فوق رادر محل ورودی آب به کانال ریخته و پس از اینکه رنگ سبزآب داخل کانال از بین رفت،جریان آب را به میزان اول برگرداند.
میزان غلظت مالاشیت گرین،مقدار جریان آب و زمان لازم برای جریان یافتن محلول چندان بحرانی نیست.
پس از خروج لاروها از تخم،می توان تخم های خراب شده را جمع آوری نمود.
با در دست داشتن درصد باروری،می توان تعداد تخم هایی را که در ضمن انکوباسیون از بین رفته اند به دقت محاسبه کرد.
در کارگاه هایی که آب کانال های اطاق انکوباسیون به داخل استخرهای پرورشی ماهی جریان میابد،عمل ضدعفونی را نباید هنگام تغذیه ی ماهی های کانال های پرورشی انجام داد.
سبد های پرورش تخم ماهی قزل آلا
با اینکه امروزه در بیشتر کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی از انکوباتورهای مدرن استفاده می شود،با وجود این در بسیاری از کارگاه ها نیز از سبدهایی که در کانال های باریک سیمانی کارگاه جای گذاری و آویزان می شوند استفاده می گردد.
سبدهای استاندارد معمولی برای تخم ماهی قزل آلا در ازای 50 سانتی متر،پهنای 36.25 سانتی متر و گودی 15 سانتی مترمی باشند.
هرسبد در قابی چوبی قرار می گیرد که باعث آویزان شدن آن در داخل کانال می گردد.توری سبد از ماده ی مخصوصی ساخته شده و دارای سوراخ های مستطیل شکلی است که از عبور تخم ها جلوگیری کرده اما لاروهایی که تازه از تخم بیرون آمده اند با داشتن بدنی کشیده می توانند به آسانی از این سوراخ ها به داخل کانال بیفتند.
پس از اینکه همه ی لاروهای تخم های بارور شده خارج شدند،سبد را برداشته و تخم های فاسد و مرده ی آن را خالی می کنند.
تور سبد های سیمی را می توان به عرض 67.50 سانتی متر و طول 33 متر سفارش داد.
در بازار بافته مخصوص سبد به نام های پارچه ی توری یا بافت سه لا معروف است و می توان آن را با اندازه های مختلف چشمه سفارش داد.مشخصات طوری مناسب برای ماهی های قزل آلای رنگین کمان و قهوه ای که در زیر می آید می تواند در نشان دادن مشخصات توری سبد های استاندارد تخم موثر باشد:
بافته ی توری:سه لا،طول چشمه 1.56 سانتی متر،ضخامت سیم 0.087 سانتی متر،7چشمه در 2.50 سانتی متر.
قطر هر نخ از نخ سه لایه 0.087 سانتی متر است که در ساختن تور به کار می رود.در ازای هر سوراخ 1.56 سانتی متر است.بافته تور ی را می توان از مس گالوانیزه،برنج یا آلومینیوم تهیه کرد.
در هر کانال می توان 5 سبد قرار داد و در هر سبد تا 4 کیلوگرم تخم ماهی قزل آلا یا 8 کیلوگرم تخم ماهی آزاد جا می گیرد.
لازم است که در جلوی هر سبد صفحه ی تقسیم کننده ی جریان آب قرار گیرد تا آب کاملآ از زیر سبد به طرف بالا برای هوا رسانی به تخم ها جریان یابد.
آب روی صفحه ی اول جریان یافته و با فشار به وسیله ی صفحه ی دوم به پایان جریان می یابد.این صفحات باعث جریان یافتن آب به طرف بالا در زیر تخم ها و در نتیجه تهویه ی مناسب آن ها می گردد.
انکوباتورهای تخم ماهی آزاد وقزل آلا
انکوباتور هایی که برای تکثیر مصنوعی ماهی آزاد و قزل آلا به کار می روند،اساسآ از تعدادی سینی کم عمق درست شده اند که روی یکدیگر قرار می گیرند و مانند کشو های میز هر یک می توانند جداگانه بیرون آیند.
مزایای این انکوباتور ها عبارت اند از:وسعت کم مورد نیاز در مقایسه با کانال های نگه داری تخم،سهولت کنترل قارچ از طریق ضد عفونی کردن و حذف تخم برداری،سهولت تنظیم درجه حرارت و و تابش نور و همچنین کاهش مصرف آب مورد نیاز.
یکی از اولین انکوباتورهای تکثیر مصنوعی این ماهیان در سال 1893 به وسیله ی نورد کوئیست ساخته شد.از آن سال به بعد چندین نوع انکوباتوربا موفقیت های مختلف به کار رفته اند.به طور کلی این انکوباتور ها را می توان به دو نوع چکه ای و جریان های دائمی آب از بالا به پایین تقسیم نمود.
در نوع اول تخم ها بلافاصله پس از سخت شدن به وسیله ی جذب آب ،در سینی های انکوباتور قرار گرفته و تا موقع خروج لارو ها نگهداری می شوند.پس از آن تخم ها به کانال های باریک سیمانی منتقل می گردند.در انکوباتورهای نوع دوم تخم ها را می توان هنگام خروج لاروها در سینی ها نگه داری نمود.نوزاد ها را می توان تا شروع تغذیه ی مختلط در انکوباتور ها نگه داری کرد.
به طور کلی تفاوت این دو نوع انکوباتور در نحوه ی ورود آب و تماس آن با تخم ها می باشد.منظور از تغذیه ی مختلط،شروع تغذیهی ماهی از محیط خارج پس از جذب مواد غذایی موجود در کیسه ی زرده می باشد.
در مقایسه با سبد های پرورش تخم،انکوباتور ها دارای مزایایی به شرح زیر می باشند:
1-آب کم لازم است (13 لیتر در دقیقه برای 20 سینی انکوباتور)
2-مصرف مجدد و دائمی آب عملی است.
3-تغییر درجه ی گرمای آب به منظور پیش یا پس انداختن خروج لارو ها از تخم آسان می باشد.
4-کنترل و جلوگیری از رشد قارچ در نتیجه حذف عملیات تخم برداری عملی است.
5-وسعت کمی را اشغال می نماید.
6-حفاظت تخم ها از نور آسان است.
7-وسایل اضافی که برای سبد ها استفاده می شود مورد نیاز نیستند.
انکوباتور های چکه ای
در این نوع انکوباتور ها آب پس از جمع شدن در سینی پخش کننده ی آب،به صورت باران به آرامی از یک سینی به سینی دیگر می ریزد و رطوبت لازم را برای تخم ها ایجاد می کند.در کارگاه مونت شاستای کالیفرنیا انکوباتور ها با 20 سینی که در چهار قفسه ی چوبی قرار گرفته اند با موفقییت زیاد مورد استفاده قرار گرفته است.اولین سینی از 5 سینی که هر بخش فلزی است که کف آن سوراخ سوراخ بوده و جریان قطره ای آب را آسان میسازد.
چهار سینی دیگر دارای کف توری می باشند.یک سطل پلاستیکی یا فلزی با یک شلنگ در زیر آخرین بخش قرار گرفته است تا آب خروجی را بیرون بریزد.این نوع انکوباتور ها فقط از موقع لقاح تخم تا زمانی که لارو ها می خواهند از تخم خارج شوند به کار می رودند.
تخم چینی به کلی حذف شده وکنترل قارچ از طریق ضد عفونی با محلول مالاشیت گرین عملی می باشد.
ضدعفونی تخم ها به شرح زیر انجام می شود:
یک روز پس از تخم گیری سینی ها را در کانال های سیمانی پرورش لارو ها طوری قرار می دهند که هر 4 عدد آن ها روی همدیگر قرار گرفته و حدود 2.50 سانتی متر با کف کانال فاصله داشته باشد(با گذاشتن چوب در گوشه ی آن ها).
جریان آب کانال را سپس به 20 لیتر در دقیقه رسانده و تخم ها را دو بار یکی در ساعت 8 صبح و دیگری در 5 بعد از ظهر به طریق ذکر شده ضد عفونی می نمایند.
محلول مالاشیت گرین را میتوان از طریق قرار دادن صفحات چوبی یا فلزی در جلوی هر چهار سینی با فشار به داخل همه ی آن ها جریان داد.پس از دومین ضد عفونی سینی ها به داخل انکوباتور ها منتقل میگردد.
برای جلوگیری از رشد ونمو قارچ در طول مدت رشد ونمو جنینی،تخم ها را باید هفته ای دو بار با محلول مالاشیت گرین ضدعفونی کرد.
ابتدا 3.75 گرم مالاشیت گرین را در 3 لیتر آب حل کرده سپس جریان انکوباتور ها را به 8 لیتر در دقیقه رسانده و محلول را از بالا به میزان 30 میلی لیتر در دقیقه در سینی بالایی به مدت 1 ساعت جریان می دهند.(1800 میلی لیتر)
هنگامی که لارو ها آماده ی خروج از تخم هستند آن ها را باید از سینی ها به سبد ها منتقل کرده و پس از اینکه لاروها همه از سبد خارج شدند سبد را برداشته و تخم های مرده را شمارش کرد.
انکوباتورها با جریان دائمی آب از بالا به پایین
در این نوع انکوباتور هر قسمت کشو مانند دارای دو بخش است:یکی سینی الک مانند که تخم در آن قرار می گیرد ودیگری سینی طبق مانند که سینی محتوای تخم درون آن جا می گیرد .سینی ها یکی روی دیگری قرار می گیرند.آب از اولین سینی جریان یافته و به تدریج از آخرین سینی خارج می شود.آب به ته هر طبق طوری وارد می شود که از داخل سینی محتوی تخم به طرف بالا جریان یافته و اکسیژن لازم برای رشد جنینی را تآمین می نماید.در این نوع انکوباتورها لارو ها پس از خروج از تخم تا هنگام جذب کیسه ی زرده و زمانی که شروع به گرفتن غذا از محیط خارج می کنند،در سینی ها باقی میمانند.
به این منظور لازم است که سینی ها با سرپوش توری پوشانده شودتا از خروج تخم ها جلوگیری شود.
پس از جذب کیسه ی زرده و آمادگی نوزاد ها از تغذیه در محیط خارج،سینی ها را باید به داخل کانال ها متقل کرده وبا برداشت سرپوش توری،به بچه ماهی ها فرصت داد که به داخل کانال شنا نمایند.تخم های مرده و لارو های ناقص که در سینی به جای می مانند را می توان پس از خارج کردن لارو ها شمارش نمود.
یکی از کارخانه های ساخت انکوباتور اخیرآ نوعی انکوباتور از پشم شیشه درست کرده است که به نام انکوباتور هیت معروف است.آزمایشات انجام شده بر روی تغییرات درجه حرارت آب در این نوع انکوباتورها که دارای جریان دائمی بالا به پایین می باشند،در کارگاه مونت وینی نی ، نتایج زیر را به دست داده است:
1-از 45000 عدد تخم ماهی قزل آلای رنگین کمان که ها 475 عدد آن 30 گرم وزن داشت در حرارت ثابت 11 درجه ی سانتی گراد،تعدادتلفات تا مرحله ی چشم زدن قابل چشم پوشی بود.
2-نوزاد های حاصله از 36000 عدد تخم ماهی قزل آلای رنگین کمان که ها 475 عد آن 30 گرم وزن داشت،در درجات گرمای ثابت 5.50 و 11 درجه ی سانتی گراد تا مرحله ی شنای آزاد با موفقیت نگهداری گردید.
3-با تغییردرجه ی گرمای آب که به طور طبیعی بین 4.50 تا 15 درجه ی سانتیگراد متغیر بود به گرمای ثابت 5.50 درجه ی سانتیگراد،رشد جنینی کند شده و خروج نوزاد ها از تخم چهار هفته به تعویق افتاد.

حمل و نقل هوایی تخم ها
حمل ونقل هوایی تخم ها باید در جعبه های نفوذ ناپذیر صورت گیرد.روش زیر درحمل و نقل تخم ماهی از آمریکا به برزیل رضایتبخش بوده است ،مدت حمل ونقل 36 ساعت طول کشید و جعبه ها در بین راه به منظور افزودن یا عوض کردن یخ باز نگردیدند.
لوازم مورد نیاز در حمل ونقل هوایی
یک عدد کارتون محکم به ابعاد 68*40*40 سانتی متر با آستر عایق
20 عدد سینی با کف توری به ابعاد 35*35*2.5 سانتی متر
یک عدد کیسه ی پلاستیکی ضخیم به ابعاد 90*120 سانتی متر
یک حلقه چسب اسکاچ(شماره 880)به پهنای 20 میلیمتر
یک حلقه نخ ضخیم کتانی سه لا،سیزال یا پلاستیکی
طرزکار
1-آستر عایق را در داخل کارتون جای گذاری نمایید
2-دو عدد از سینی ها را با خزه ی خشک پرکرده در کف کارتون بگذارید(به اندازه ی کافی خزه ی خشک باید مصرف شود تا کلیه ی آب حاصله از ذوب یخ را جذب کرده و از قرار گرفتن تخم ها در آب جلوگیری کند.اگر تخم های آخرین سینی در آب قرار گیرند،جنین آنها خفه خواهد شد).
3-در 17 سینی دیگر در هر یک 1800 گرم تخم قزل آلا یا ماهی آزاد بریزید و روی یکدیگر قرار دهید.
4-یک سینی خالی را در بالای 19 سینی دیگر قرار دهید.
5-تمام 20 سینی را با نوارچسب به یکدیگر محکم ببندید.
6-سینی های بسته شده را داخل کیسه پلاستیک قرار داده و درون کارتن بگذارید.
7-حدود 15 سانتی متر یخ خرد شده در بالای سینی خالی بریزید.
8-با ملایمت قسمت بالای کیسه ی پلاستیکی و آستر عایق را تا زده ودر وسط قرار دهید.
9-دو سوراخ گرد به قطر 2.50 سانتی متر در دو طرف مقابل کارتن در قسمت بالای آن برای تهویه تعبیه کنید.
10-در کارتون را بسته و با نوار چسب ببندید.
11-به منظور محکم کردن بسته،کارتن را با نخ ضخیم سیزال یا پلاستیکی ببندید.
پس از اینکه تخم ها به طریق فوق بسته بندی شدند بایدکارتن را در جای خشک نگه داشت.برا یاین منظور بهتر است کارتن را در کیسه ی پلاستیکی قرار داد تا از ریختن آب روی آن جلوگیری شود.
قبل از بستن سینی ها باید آب اضافی آن ها تخلیه شود.پس از باز کردن جعبه می توان لایه ی عایق را دور انداخت ولی کارتن را می توان برای برگرداندن سینی ها و کیسه ها به کار برد.
نمو جنینی تخم ماهی های قزل آلا و آزاد
تخم ماهی های قزل آلا و آزاد بلافاصله پس از لقاح،مراحل مختلف رشد ونمو و تغییرات جنینی را تا خروج نوزادها طی می نماید.سرعت رشد جنین بستگی به درجه حرارت آب دارد.در خلال این مدت چند مرحله وجود دارد که کارکنان کارگاه ها باید از آن ها مطلع باشند.مراحل مهم را می توان به صورت زیر شرح داد:
1-بارور شدن:این مرحله چند ثانیه پس از تخم گیری انجام می گیرد و بستگی به چند عامل دارد که عبارتند از :میزان رسیدگی ماهیان نر و ماده،قدرت زنده ماندن اسپرماتوزوئید و تخم،و روش تخم گیری.
2-سخت شدن(در اثرجذب آب):این مرحله ایست که در آن تخم آب جذب کرده و سخت می شود.از زمانی که تخم ها سخت می شوند تا 48 ساعت پس از آن،بسته به میزان گرمای آب،می توان تخم ها را شمارش وحمل ونقل نمود.
3-مرحله ی حساسیت:تخم ماهی آزاد و قزل آلا معمولآ 48 ساعت پس از تخم گیری به شدت حساس شده و این حساسیت تا مرحله ی چشم زدن ادامه میابد.بحرانی ترین زمان برای ماهی استیل هد در آب 5/10 درجه ی سانتی گراد روز هفتم می باشد که تا روز نهم که بلاستوپور کاملآ بسته می شودادامه دارد.تا قبل از فرا رسیدن مرحله ی بحرانی می توان تخم های مرده را جمع آوری نمود.از آن پس تا آخرین مرحله نباید به تخم ها دست زد.معمولآ این مرحله را مرحله ی بسته بودن تخم می خوانند با اینکه مرحله ی بحرانی تخم ماهی استیل هد در گرمای 5/10 درجهی سانتی گراد روز نهم تمام می شود با وجود این تا روز شانزدهم که تخم ها چشم می زنند کاملآحساس می باشند.
4-مرحله ی چشم زدن:همان طور که واژه نشان می دهد شروع این مرحله موقعی است که چشم های جنین به صورت دو نقطه ی سیاه قابل رویت می باشد.در این مرحله می توان تخم ها را تمیز کرده و تخم های مرده وقارچ زده را جمع آوری نمود.حمل ونقل و جا به جا کردن تخم ها را نیز در این موقع می توان انجام داد.مصرف اکسیژن جنین با پیشرفت رشد ونمو ی آن زیاد می شود.بنابرین لازم است که از خفه شدن جنین چشم زده در داخل انکوباتور جلوگیری شود.
واحدهای حرارتی
زمان لازم برای رشد کامل جنینی یعنی از موقع بارور شدن تخم تا زمان خروج نوزاد از آن،بستگی کامل به درجه حرارت آب دارد.هرچه آب گرم تر شود این زمان کوتاه تر می شود.یک واحد حرارتی عبارت از یک درجه ی فارنهایت (1)بالای درجه ی انجماد(32 درجه ی فارنهایت)در 24 ساعت می باشد.
سال های متمادی واحد حرارتی برای تخمین و محاسبه ی مدت زمان لازم برای رشد ونمو جنینی به کار رفته است و نظر بر این است که جمع کل واحدهای حرارتی دوره ی جنینی در یک گونه ماهی بدون توجه به میانگین گرمای آب ،در دوره ی جنینی ثابت می باشد.
در گونه های مختلف ماهی قزل آلا،دوره ی انکوباسیون یا میانگین زمان لازم برای رشد جنینی تا خروج لارو از تخم برای درجه گرمای داده شده ثابت نبوده و ممکن است حتی تا 6 روز برای تخم ماده های مختلف فرق کند.

کانال یا تراف های داخلی اطاق انکوباسیون
کانالهای استاندارد معمولی دارای 480 سانتیمتر درازا و 40 سانتیمتر پهنا میباشد.در صورتی که مجرای خروجی آنها با لوله ای به طول 5/12 سانتیمتر بسته شود. حجم آب موجود در هر یک حدود 240 لیتر خواهد بود. مقدار جریان آب کانال ها بسته به کارگاه های مختلف،درجه ی حرارت آب و مقدار تخم یا بچه ماهی که در آنها نگهداری میشود فرق میکند. این کانال ها ممکن است جدا جدا یا پشت سرهم ساخته شوند. مقدار جریان آب در هر کانال در هر دقیقه بین 43 تا 55 لیتر میباشد.بایستی سعی شود که مقدلر اکسیژن محلول در آب از 7 میلیمتر درلیتر(قسمت در میلیون) کمتر نباشد.
سابقا کلیه کانالهای داخلی اتاق انکوباسیون را ازچوب سرو یا چوب قرمز درست میکردند ولی امروزه بیشتر آن ها را ازآلومینیوم می سازند.
مزایای کانال های آلومینیومی دراین است که احتیاج به پرداخت کردن،سمباده زدن ورنگ آمیزی ندارند و احتمال چکه کردن آن ها کم است.به علاوه چون دیواره های کانال ها برخلاف انواع چوبی،فاقد درز و ترک می باشند،باکتری ها،انگل ها و سایرعوامل بیماری زا نمی توانند درآن ها پنهان شوند.تا کنون انواع مختلفی از کانال های آلومینیومی تولید گردیده و نمونه های مختلف را با شمارش های مخصوص مشخص می کنند.ممکن است نام گذاری های متفاوتی به وسیله ی کارخانه های مختلف به کاررود که با کمک این شماره ها می توان آن ها را مشخص نمود.برای سفارش و نصب کانال های آلومینیومی لازم است ابتدا تجزیه ی کاملی از آب کارگاه ها به عمل آید و نتایج حاصله به کارخانه ی سازنده کانال ها داده شود تا تولید کننده نوع خاصی را که مناسب کارگاه می باشد تهیه نماید.
ظرفیت کانال ها
به طورکلی می توان گفت که اکسیژن مورد نیاز گونه های مختلف آزاد ماهیان تقریبآ برابر است،با این تفاوت که قزل آلای رنگین کمان از همه بیشتر وقزل آلای رودخانه ای از همه کمتربه اکسیژن احتیاج دارد.با افزایش فعالیت ماهی و تغذیه ی آن،و نیزبالارفتن درجه حرارت آب،میزان مصرف اکسیژن نیز افزایش می یابد.
بهترین میزان اکسیژن برای آزاد ماهیان 7 میلی گرم در لیتراست.این مقدار نباید از 5 میلی گرم در لیتر کمتر شود.
درگرمای 7 درجه ی سانتی گراد ماهی قزل آلا ی رنگین کمان یک ساله در هر ساعت 3 میلی لیتر اکسیژن مصرف می نماید در صورتی که درگرمای 20درجه این میزان به 12 میلی گرم در ساعت افزایش میابد(300 درصد).افزایش مصرف اکسیژن بستگی به افزایش درجه ی گرما،افزایش تراکم تغذیه وتوزین ماهی ها و فعالیت آن ها دارد وتمام این عوامل را هنگام تعیین ظرفیت کانال ها برای نگهداری ماهی باید در نظرداشت.
انکوباسیون به صورت لیتر در دقیقه برای 28.3 کیلوگرم ماهی نشان می دهد.ارقام داده شده فقط برای کانال های داخلی کارگاه هاست که اکسیژن را مستقیمآ از آب ورودی کانال می گیرند و برای استخرهای مستطیل یا گرد که به علت وسیع بودن آن ها تهویه شان ازطریق جریانات سطحی صورت می گیردبه کار نمیروند.از طریق تهویه ی مصنوعی می توان میزان اکسیژن محلول درآب کانال های داخلی را در صورت لزوم افزایش داد.



ماهیان مولد:یکی از مهمترین عملیات آبزی پروری انجام فعالیت تکثیر ماهیان مولد و تولید بچه ماهی است.فرایند تولید بچه ماهی بطور کلی به سه دسته تقسیم می گردد که عبارتند از عملیات قبل از تکثیر(مرتبط با تولید و انتخاب مولدین)،عملیات تکثیر و چگونگی انجام آن و عملیات پس از تکثیر(مرتبط با تولید تخم چشم زده و لارو)
انتخاب ماهیان مولد:مولدین یکی از مهمترین ارکان یک کارگاه تکثیر و پرورش ماهی است.زیرا تولید تخم چشم زده و بدنبال آن بچه ماهیان سالم و با کیفیت تا حد زیادی به انتخاب مولدین بستگی دارد.از اینرو یکی از کارهای مهم و حساس قبل از انجام عملیات تکثیر،انتخاب ماهیان مناسب برای تولید مولدین از میان گله ماهیان موجود در کارگاه می باشد.از لحاظ علمی ماهی مولد بایستی بر اساس معیارهای خاصی انتخاب گردد که از مهمترین آنها میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
1.ماهیانی که شکل ظاهری خوبی داشته و از سلامت جسمانی مناسبی برخوردار باشند،مورد انتخاب قرار گیرند.
2.ماهیان مولد انتخاب سابقه بروز بیماری نداشته باشند.
3.ماهیان مولد اشتهای خوبی نسبت به غذا داشته و در دماهای مختلف آب تغذیه نمایند.ضریب تبدیل غذا به گوشت در آنها در حد قابل قبولی ارزیابی گردد.
4.ماهیان مورد انتخاب با مصرف غذاهایی با میزان پایین نیز از قابلیت رشد خوبی برخوردار باشند.
5.ماهیان مولد سابقه ژنتیکی قابل قبول و رضایت بخشی داشته باشند و در حد امکان از لحاظ ژنتیکی،حاصل تلاقی های پی در پی تکثیر مصنوعی ماهیان یک کارگاه یا یک منطقه نباشند.
6.ماهیان مولد مورد انتخاب بایستی در بین ماهیهای هم سن و هم گروه خود تخمک های درشت تر و بیشتری تولید نمایند. بایستی به این نکته همواره توجه داشت که اندازه تخمک ماهیها با افزایش سن ماهی تا مدت یکسال پس از بلوغ افزایش می یابد،اما پس از آن با بالا رفتن سن ماهی تخمک های حاصله ضعیفتر می شوند.
شرایط نگهداری ماهیان مولد: به منظور استحصال تخمک و اسپرم زیاد و با کیفیت از ماهیان مولد،بایستی نگهداری این ماهیان در شرایط ویژه ای صورت پذیرد.تحقیقات نشان داده شده اند که بروز استرس هننگام نگهداری مولدین میتواند تا حد زیادی در افزایش مرگ و میر میان تخمهای چشم زده حاصله و همچنین بچه ماهیان نورس دخالت داشته باشد. بعلاوه استرس موجب تعویق در فرایند تخمریزی میگردد. همچنین علائم دیگری نظیر کاهش اندازه تخمک در افراد ماده و نیز پایین آمدن تعداد اسپرم ها در مولدین نر از علائم دیگر مرتبط با بروز استرس هنگام نگهداری مولدین است.
*زمان بلوغ جنسی در ماهیها نیز همانند جانوران دیگر،یکی از بحرانی ترین دوره های زندگی بشمار میرود که بایستی حداکثر دقت و مواظبت در نگهداری آنها بعمل آید.د این هنگام شکم ماهیان مرده پر از تخمک بوده بسیار حساس است و هرگز توانایی تحمل خشونت کارگران را ندارد.بدین منظور هنگام رقم بندی و تخمکشی بایستی حداکثر دقت صورت گیرد.زیرا هر گونه بی احتیاطی و خشونت میتواند موجب آسیب به دستگاه تولید مثل ماهی،تخمکها و کاهش میزان باروری شود.
برخی عوامل محیطی از قبیل میزان تابش نور خورشید،درجه حرارت آب و شدت جریان آب تاثیر بسزایی در وضعیت رسیدگی جنسی ماهیان مولد دارد.کوتاه شدن طول روز،پایین آمدن دمای دمای آب و افزایش جریان آب میتواند تاثیر مثبتی در رسیدگی جنسی ماهیان مولد داشته باشد.میتوان با تنظیم رژیم نوری و دمایی برای ماهیان مولد،اقدام به انجام تکثیر خارج از فصل نمود.
تغذیه ماهیان مولد: ماهیان مولد بایستی با رژیم غذایی مخصوصی مورد تغذیه قرار گیرند. در میان آزاد ماهیان در طبیعت،برخی همانند ماهی آزاد اقیانوس اطلس تا چند ماه قبل از مهاجرت برای تولید مثل،تغذیه نمیکند. اما بعضی دیگر همانند ماهی قزل آلای رنگین کمان تا مدت بیشتری به غذا خوردن ادامه می دهند. از این رو بهتر است یک تا دو هفته قبل از شروع عملیات،تکثیر و غذا دهی به ماهیان مولد قطع شود.
اندازه تخمک ماهی تا حد زیادی به میزان تغذیه مولدین بستگی دارد.مقادیر مناسب اسیدهای آمینه ضروری و نیز ویتامین c در غذا میتواند موجب بالا رفتن درصد تفریخ گردد. به علاوه ویتامینها و اسید کوربیک در تولید و متابولیسم هورمونهای جنسی استروئیدی نقش موثری دارند.تحقیقات نشان داده اند که استفاده از رنگدانه های خوراکی تاثیر چندانی در نرخ باروری،بقای تخمها یا رشد بچه ماهیان ندارد.استفاده از مقادیر بالای کاروتنوئید (100-80 میلی گرم در هر کیلوگرم غذا) میتواند موجب رنگدانه سازی در بدن پس از تخمریزی گردد.
برنامه های ویژه اختلاط ماهیان مولد برای تکثیر: کاهش یا از بین رفتن تنوع ژنتیکی در یک کارگاه تکثیر معمولا امری اجتناب پذیر محسوب می گردد.زیرا اختلاط متناوب اسپرم ها و تخمک های حاصل از نسل های متوالی والدین بتدریج منجر به کاهش تنوع ژنی و اختلالات کروموزومی در میان نوزادان نسلهای آتی خواهد شد.حضور نوزادان ناقص الخلقه با فنوتیپ های شایعی از قبیل:کوتاه شدن فاصله باله دمی و مخرجی،کاهش میزان رشد و نیز بلوغ زودرس در میان ماهیان بزرگسال،از جمله علائم شاخص اختلالات کروموزومی میباشند.از اینرو معرفی تخمهای چشم زده سالم از لحاظ شکل ظاهری و با ذخیره ژنتیکی مناسب از طریق مراکز معتبر تکثیر میتواند در ایجاد بانک ژنی قابل قبول در میان ماهیان یک کارگاه موثر واقع گردد.
در طبیعت گاهی هر آزاد ماهی بالغ ماده چندین بار و با چند ماهی نر اقدام به تخمریزی می نماید.در صورتیکه یکی از نرها از لحاظ باروری ضعیف یا عقیم باشند با این کار افراد ماده می توانند تا حد زیادی کاهش درصد لقاح را جبران نمایند.با توجه به این نوع رفتار طبیعی و به منظور جلوگیری از کاهش درصد لقاح و همچنین کاهش میزان لقاح های فامیلی و ایجاد بانک ژنی مناسب تر در میان نوزادان،در مراکز تکثیر مصنوعی می توان به دو روش گزینشی اقدام به تخمگیری و اسپرم گیری جهت لقاح نمود.
تکثیر آزاد ماهیان:
بیهوشی،تخم کشی و اسپرم گیری(روش تکثیر و اصول فنی مربوطه): بایستی یک تا دو هفته پیش از شروع عملیات تکثیر مولدین عملیات غذادهی را قطع نمود.بطور معمول چنانچه مسائل مرتبط با تنوع ژنتیکی و اختلاط فامیلی مد نظر نباشد و همچنین نرها نیز قدرت باروری مناسبی نشان دهند از یک ماهی مولد نر برای باروری 3-2 ماهی مولد ماده استفاده میگردد. پس از انتخاب مولدین مورد نظر،بایستی آنها را به آرامی بطرف محل تکثیر هدایت و عملیات بیهوش کردن ماهیها را با استفاده از ترکیبات و داروهای بیهوشی مخصوص شروع کرد.یکی از ترکیبات مناسب برای بیهوشی ms222 است که بمنظور لقاح مصنوعی مورد استفاده قرار میگیرد.افزودن 100-5 میلی گرم از این ترکیب در هر لیتر آب با اسیدیته حدود 7،موجب ایجاد حالت بی حسی و بیهوشی در مولدین میگردد.یکی دیگر از ترکیبات بیهوش کننده ارزان قیمت تر که می تواند جایگزین مناسبی برای ms222 باشد،ترکیب فنواکسی تانول میباشد که به میزان 3/0 میلی گرم در لیتر تجویز میگردد.این ترکیب در دمای بالای 10 درجه سانتیگراد به صورت محلول بوده،از این رو براحتی قابل استفاده میباشد.کلیه جابجایی های ماهی دستمالی کردن جانور باید در حالت بیهوشی انجام پذیرد تا آسیب یا شوکی به مولدین وارد نگردد.در بسیاری از مزارع تکثیر ماهیان سردابی در کشورمان،استفاده از پودر گل میخک متداول شده است.این گیاه با نام علمی syzgium aromatium از خانواده myrtaceae بوده و حاوی ماده موثری بنام اوژنول میباشد که با غلظت 150ppm موجب بروز حالت بیهوشی در ماهیهای مولد میگردد. جذب این ماده از طریق آبششها صورت می پذیرد و بسرعت سبب قطع موقت ارتباط سیستم عصبی مرکزی در ماهی و در نتیجه سبب بیهوشی می گردد چنانچه از غلظت مذکور برای بیهوشی مولدین استفاده گردد حدود دو دقیقه طول میکشد تا ماهیان بیهوش شوند.مدت زمان بیهوشی حدود 5 دقیقه بوده و 3 دقیقه نیز طول میکشد تا ماهیها ب هوش آیند.یادآور می گردد چنانچه مدت بیهوشی از 52 دقیقه بیشتر به طول بیانجامد،می تواند موجب مرگ ماهی شود.پس از بیهوش نمودن ماهی بسرعت بایستی ماهی را توسط یک پارچه حوله ای به شکلی گرفت تا ضمن خشک نمودن قسمت تحتانی ماهی سعی گردد تا در حد ممکن از پاک شدن مخاط روی پوست ماهی نیز جلوگیری شود.زیرا در این صورت ممکن است پس از به هوش آمدن ماهی و رهاسازی در استخر مولدین،از بین رفتن مخاط روی پوست (که به عنوان پوشش حفاظتی عمل می نماید) موجب بروز عفونت های میکروبی یا رشد قارچها و انگل های پوستی گردد. مالش ملایم دست روی شکم ماهی از سمت سر به طرف دم از جمله متداولترین روشهای استحصال تخمک از آزادماهیان است.برای انجام اینکار معمولا وجود یک نفر اپراتور کفایت می کند. اما برای ماهیان بسیار بزرگ بهتر است که یک نفر ماهی را بطور مورب از طرف سر به دم به شکلی بگیرد تا سر ماهی رو به بالا بوده و مخرج ماهی روی یک ظرف پلاستیکی تمیز و خشک قرار بگیرد. در این حالت نفر دوم یا همان اپراتور اول می تواند با مالش ملایم روی شکم از سمت سر به مخرج موجب خروج و بیرون ریختن تخمکها میگردد. هنگام تخم کشی بایستی دقت نمود که ناحیه بالاتر از باله های شکمی فشار داده نشود زیرا سبب آسیب به قلب و کبد ماهی می گردد.بعلاوه در این هنگام هرگز نباید سعی شود تا آخرین تخمکها نیز با فشار خارج گردند زیرا ممکن است بر اثر فشار جدار تخمکها پاره شود.به منظور اسپرم گیری نیز می توان از همان روشی عمل نمود که برای استحصال تخمک از ماهی ماده تشریح شد و مایع منی خارج شده از ماهی نر را داخل یک ظرف پلاستیکی خشک مجزا ریخت یا آنرا مستقیما به تخمکها اضافه و مخلوط کرد.قبل از افزودن اسپرم ها به تخمک ها بایستی میزان تحرک آنها مورد ارزیابی قرار گیرد.در صورت کم تحرک بودن اسپرمها میتوان با اضافه کردن یون کلسیم به مایع به میزان یک میلی مول موجب افزایش تحرک اسپرمها شد.بعلاوه میتوان برای جبران تعداد کم اسپرم ها یا کم تحرکی برخی ار آنها از نسبت بالاتر اسپرم ه تخمک یعنی تعداد افراد نر بیشتر برای تلقیح استفاده کرد.از هر ماهی مولد نر میتوان 8-3 بار اسپرم گیری نمود.
عملیات تلقیح شروع فوق را در اصطلاح لقاح خشک مینمایند.در این روش سوراخ میکروپیل تخمک پس از استحصال از ماهی ماده مدت بیشتری باز می ماند و فرصت کافی برای اضافه نمودن اسپرم وجود خواهد داشت.بایستی پس از استحصال تخمک توجه نمود که چنانچه تعداد تخمکهای پاره شده موجود در ظرف زیاد باشد آلبومین خارج شده از این تخمکها می تواند موجب بسته شدن سوراخ میکروپیل سایر تخمکها گردد و در نتیجه درصد لقاح را پایین آورد. از اینرو در مشاهده اینگونه تخمکها،بایستی بسرعت آنها را شست و از ظرف خارج نمود.استفاده از محصول 7 گرم در لیتر نمک طعام در این حالت می تواند موجب جلوگیری از بسته شدن سوراخ میکروپیل تخمکها و انعقاد اسپرم ها گردد.پس از مخلوط کردن اسپرم ها با تخمکها،توسط یک پر بلند،چند دقیقه مخلوط را بهم می زنند و سپس به آن آب اضافه می نمایند.به محض آنکه اسپرم از طریق سوراخ میکروپیل وارد تخمک گردد،از طریق پدیده اسمز،تخمک آب جذب کرده،سلول تخم حاصل تورم یافته و بارور میگردد. تخمهای تلقیح دشده می توانند در مخلوط مایع تخمدان و اسپرم به مدت یک ساعت و نیم سالم باقی بمانند و سپس مستقیما به ترافها منتقل گردند. بهتر است پیش از انتقال تخمها به تراف ها،آنها را یکبار به مدت 2-1 دقیقه شستشو داد.تحریک اسپرماتوزوئید در محیط بدون آب و در مایع تخمدان حدود 4-5/3 دقیقه است. در حالیکه در آب بیش از 5/0 دقیقه زنده نمی ماند.تخمها بسرعت پس از افزودن آب به ظرف حاوی آنها و بعد از شروع مرحله متورم شدن،بسیار حساس هستند. بیشترین تلفات معمولا در 30 دقیقه اول صورت می گیرد.آماس کردن تخمها در آب گرمتر سریعتر انجام می شود.بطوریکه در آب 5/6 درجه سانتی گراد این عمل طی مدت یک ساعت و بیست و پنج دقیقه صورت گرفته،ولی در دمای 13 درجه سانتی گراد،طی 25 دقیقه روی می دهد.اگر در دمای اخیر مخلوط لقاحی بیش از یک ساعت ثابت باقی بماند،بیش از 20 درصد تخمهای حاصله از بین خواهد رفت.بایستی به این نکته نیز توجه داشت که همواره تخمکها قبل از لقاح حجم کمتری را اشغال می کنند و پس از لقاح 4/1 برابر حجم آن اضافه می گردد.لذا بایستی در ظرف بزرگتر نگهداری گردند. چنانچه تخمها پس از لقاح در معرض نور آبی،ماورابنفش یا طیف نوری این نور قرار گیرند،بشدت آسیب دیده و تلفات زیادی خواهند داشت. از اینرو بهتر است انجام عملیات تکثیر و مراحل پس از آن،در محل سر پوشیده و دور از تابش نور لامپهای فلورسنت باشد و اغلب استفاده از نور زرد یا نارنجی توصیه می گردد.
وسایل و تجهیزات لازم در عملیات تکثیر ماهیان مولد:
تفریخگاهها: سیستم های گوناگونی برای گذراندن دوره انکوباسیون آزاد ماهیان مورد استفاده قرار می گیرند.از جمله این وسایل می توان به انواعی از تراف ها و سبدهای داخلی آنها اشاره نمود.ترافهای معمول مورد استفاده برای آزاد ماهیان،ترافهای کالیفرنیایی نام دارند.اینگونه ترافها معمولا 20 سانتی متر ارتفاع،50-40 سانتیمتر عرض و 4-2 متر طول دارند.البته ترافهایی با طول بیشتر نیز ساخته می شوند که به دلیل سرعت تعویض آب کمتر،استفاده از آنها توصیه نمی گردد.معمولا در ترافها 4 سبد چهارگوش جایگزین میگردد.کف سبدها بایستی در حدود 3 سانتی متر بالاتر از کف تراف باشد.بستر و دیواره جلویی هر سبد از جنس توری ضد زنگ می باشد.آب از داخل ترافها از کف هر توری به درون سبدها به آهستگی جریان می یابد و از قسمت جلویی خارج می گردد.در کف هر یک از سبدها،یک یا حداکثر دو لایه تخم ریخته می شود. تعداد ظرفیت هر تراف به اندازه تخم ها بستگی دارد. اینگونه ترافها می توانند از جنس بتونی یا سیمانی،آلومینیومی،چوبی یا فایبرگلاس باشند.البته در مورد اخیر،به دلیل سهولت در حمل و نقل،قابلیت نظافت مناسبتر و امکان ساخت تراف های چند طبقه از آنها و صرفه جویی در مساحت اشغال شده،در دنیا متداول تر میباشند. در ایران اغلب انکوباتورهای کالیفرنیایی ساخته شده از فایبرگلاس 40 سانتیمتر عرض و طولی بالغ بر 220 سانتیمتر و چهار سینی دارند. هر سینی ظرفیت نگهداری 5/1 لیتر تخم را دارد.معمولا هر لیتر تخم ماهی قزل آلای رنگین کمان از پنج هزار الی ده هزار عدد تخم تشکیل شده است.به عبارت دیگر،گنجایش معمول هر سینی 15000-7500 تخم و ظرفیت هر تراف 60000-30000 تخم میباشد.معمولا به ازای هر 1000 عدد تخم در دمای 10-8 درجه سانتی گراد،حدود 5/0 لیتر در دقیقه آب در نظر گرفته میشود.لذا در هر تراف کالیفرنیایی که شامل چهار عدد سینی باشد،8 لیتر آب با اکسیژن اباع شده در دقیقه مورد نیااز است.سایر انکوباتورهای رایج برای آزاد ماهیان،انکوباتورهای چکه ای می باشند.در این نوع انکوباتورها،آب پس از جمع شدن در سینی پخش کننده آب،بصورت چکه ای به آرامی از یک سینی به سینی دیگر میریزند و رطوبت لازم را برای تخمها ایجاد میکند.سینی ها که کف آن از توری می باشد،در قفسه ای روی یکدیگر قرار میگیرند.جهت جریان آب در این انکوباتورها،از بالا به پایین بوده بطوریکه قطره های آب از هر سینی به صفحه زیرین می ریزد.استفاده از این نوع انکوباتورها معمولا در ایران کاربرد کمتری دارند.اشکال دیگری از سیستمهای انکوباسیون تخم وجود دارد که بر پایه سینی ها و سبدهای هچری ساخته می شود. به این شکل از جعبه های مخصوص تخم،جعبه های آتکین یا مونتانا گفته می شود.جعبه های مذکور معمولا سه تا چهار مرتبه گودتر از سبد ترافهای کالیفرنیایی بوده،از اینرو هر یک گنجایش نگهداری 5 لیتر تخم را دارد.هچری های خمره ای یا عمودی،نوعی دیگر از انکوباتورهای مورد استفاده برای آزادماهیان میباشند که قابلیت نگهداری 100-5 لیتر تخم ار دارد. در این اکوباتورها آب از قسمت فوقانی خارج میشود. معمولا در قسمت تحتانی صفحه مشبک و توری قرار می گیردو روی آن یک لایه سنگریزه قرار می دهند تا آب بتواند از فضای بین سنگریزه ها عبور کرده به سمت باالا جریان یابد.انکوباتور ایستاده با جریان عمودی نوع دیگری از انکوباتورهای مورد مصرف برای آزادماهیان می باشد که دارای 16-8 سیتی است.از امتیازات ویژه استفاده از این انکوباتور آن است که میتوان تخمهای استحصال شده از یک مولد ماده را بطور مجزا در یک سینی ریخت و از میزان،درصد بقا و نیز وضعیت رشد و نمو لارهای حاصل از یک مولد آگاهی پیدا کرد و آنرا بخوبی مورد ارزیابی قرار داد.
کانالها و ترافهای داخلی سالن انکوباسیون:پس از جذب کیسه زرده توسط لاروها و همچنین شروع تغذیه فعال باید مدتی لاروها را در همان محل انکوباتورها نگهداشت و سپس به کانالهای دیگری منتقل نمود که در همان سالن انکوباسیون قرار دارند.اینگونه کانالها معمولا طولی در حدود 5-4 متر و عرضی در حدود 40 سانتیمتر دارند.میزان جریان آب مورد نیاز در این کانالها با توجه به درجه حرارت آب و تعداد بچه ماهی های نگهداری شده در کانال،متفاوت خواهد بود.اما بطور متوسط جریان آبی در حدود 55-43 لیتر در دقیقه را برای این کانالها د نظر میگیرند.در بسیاری از مراکز تکثیر،از حوضچه های گرد یا چهار گوش سیمانی یا فایبرگلاس برای نگهداری لاروها استفاده می گردد.بطور معمول اینگونه حوضچه ها ابعاد بزرگی نداشته و در صورت مدور بودن،حداکثر قطری در حدود 2 متر و چنانچه شکل چهار گوش داشته باشند نبایستی طول و عرض آنها از 2 متر بیشتر باشد.عمق مناسب برای نگهداری لاروها 40-25 سانتیمتر در نظر گرفته میشود.از مزایای ویژه این حوضچه ها،سرعت تعویض آب مناسب ،قدرت پاکسازی،خارج سازی ذرات معلق بطور خودکار و همچنین قابلیت اتصال گروهی حوضچه هابه کانالهای ورودی و خروجی آب میباشد.همچنین اینگونه حوضچه ها ضمن اشغال فضای کمتر،قابلیت انتقال سریع و آسان را به هر نقطه ای از کارگاه دارند.در مخازن مدور آب بصورت کاملا چرخشی در مخزن جریان می یابد و از ناحیه مرکزی مخزن توسط یک لوله مشبک ایستاده یا یک صفحه مشبک نصب شده در کف خارج میشود.آب ورودی نیز در این مخازن معمولا به کمک نازلهایی که در یک شعاع دایره ای جای میگیرند تحت زاویه 50-25 درجه به سمت پایین فواره میگردد.یاداور میگردد در سیستمهایی که برای جبران کمبود اکسیژن محلول در آب،از مخلوط کننده های اکسیژن استفاده شده،اکسیژن مولکولی به آب تزریق میگردد.تزریق فواره ای به دلیل قطره سازی آب موجب خروج گاز اکسیژن فوق اشباع خواهد شد.لذا در اینگونه سیستمها بایستی آب ورودی در محلی زیر سطح آب وارد مخزن نگهداری ماهی گردد.در استخرها و مخازن مدور،هرچه نسبت شعاع دایره به عمق بیشتر باشد ناحیه سکون (ناحیه مرده ) در استخر بیشتر می شود و به دنبال آن خروج مواد زائد از محل خروجی به خوبی انجام نمیپذیرد.
میزان جریان آب مورد نیاز و تراکم:میزان جریان آب مورد نیاز در استخرها و حوضچه های مخصوص نگهداری بچه ماهیان بایستی در حدی باشد تا ضمن تامین احتیاجات اکسیژنی ماهی،بتواند در خارج ساختن مواد زائد و فضولات از حوضچه نیز بخوبی عمل نماید.بعلاوه بالا بودن بیش از اندازه میزان جریان ورودی می تواند منجر به افزایش تقلا و شنای ماهی شود و موجب شود تا ماهی انرژی زیادی را صرف شنا در جهت مخالف آب نماید.معمولا در این نوع حوضچه ها به ازای هر متر مربع،حدود 10000 عدد بچه ماهی یک گرمی در نظر گرفته می شود.برای این مقدار بچه ماهی در آبی با دمای 12-10 درجه سانتی گراد،حدود 5 لیتر در دقیقه آب ورودی کافی خواهد بود.لذا برای حوضچه ای با ابعاد 2*2 می توان 40000 قطعه بچه ماهی نگهداری نمود.برای حوضچه مذکور حداقل 20 لیتر در دقیقه آب مورد نیاز خواهد بود.شایان ذکر است که با تزریق اکسیژن مولکولی در آب ورودی حوضچه ها می توان ظرفیت نگهداری بچه ماهی را بالا برد.
میزان نور در سالن: کلیه مراحل تکثیر ،لقاح مصنوعی و تولید تخم سبز ،پشم زده و مراحل مربوط به رشد و نمو لاروی و تولید نوزاد بهتر است تا در سالن یا سوله های مسقف انجام گیرد.به کلیه مراحل پس از لقاح تا تولید نوزاد در اصطلاح دوره انکوباسیون اطلاق میشود که در سالن های هچری (تفریخگاه) صورت میپذیرد. مهمترین علت انجام این گروه از فعالیتها در محیط سر بسته،تنظیم شدت نور و کنترل برخی طول موجهای نوری نظیر طول موجهای بنفش و آبی می باشد.
زیرا این طول موجها که دارای دامنه موجی کوتاهی هستند،انرژی و قدرت زیادی داشته و میتوانند موجب از بین بردن پوسته نازک تخمها گردند.از اینرو بهتر است طی دوران انکوباسیون و حتی مدتی پس از جذب کیسه زرده نیز روی انکوباتورها توسط ورقهای یونولیتی پوشانده شود تا نور با تخم ها و لاروهای نورس برخور کمتری داشته باشد.بعلاوه توصیه می شود از نصب لامپهای فلورسنت در سالن هچری بشدت جلوگیری گردد.مساحت سالنهای تخم کشی با توجه به میزان تولید هچری و همچنین انکوباتورهای نصب شده میتواند متفاوت باشد.
نگهداری از تخمها:
نگهداری و مراقبت از تخمها مسئله ایست که از جنبه های گوناگون بایستی بدان پرداخته شود.اما پیش از بحث در این خصوص،آشنایی با مراحل مختلف رشد و نمو جنینی به شرح ذیل میتواند در نحوه کار با تخم این ماهیان کمک نماید:
1.بارور شدن:این مرحله چند ثانیه پس از مخلوط نمودن تخمکها و اسپرمهای استحصالی از ماهیان مولد صورت میپذیرد.
2.سخت شدن تخمها:مرحله ایست که طی آن تخمها آب جذب کرده و سخت میشوند.از زمانی که تخمها سخت میشوند تا 48 ساعت پس از آن با توجه به دمای آب میتوان تخمها را شمارش یا حمل و نقل نمود.
3.مرحله حساسیت:این مرحله از 48 ساعت پس از تخم گیری تا رسیدن به مرحله چشم زدگی ادامه می یابد.تا قبل از فرا رسیدن به مرحله بحرانی و حساس می توان تخمهای مرده را جمع آوری نمود ولی طی این مرحله نباید به تخمها دست زد.
4.مرحله چشم زدن:در این مرحله چشمهای جنین به صورت دو نقطه سیاه رنگ قابل رویت هستند.از این مرحله به بعد میتوان تخمها را تمیز کرده و تخمهای مرده و قارچ زده را جمع آوری نمود.حمل و نقل و جابجایی تخمها اغلب در این مرحله انجام میپذیرد.مصرف اکسیژن در جنین با پیشرفت رشد و نمو بتدریج زیاد میشود.از اینرو بایستی نسبت به برطرف کردن نیازهای اکسیژنی جنین اقدامات لازم انجام داد.
از جمله اولین و مهمترین اقدامات مرتبط با نگهداری و محافظت از تخمها،جدا کردن و خارج ساختن تخمهای مرده از ترافها میباشد.زیرا با انجام این کار از تشکیل کلونی های قارچی و همچنین انتقال قارچها به سایر تخمها جلوگیری خواهد شد.بمنظور جداکردن تخمهای مرده و سفید شده،از چندید روش مختلف استفاده میگردد. یکی از روشهای متداول استفاده از پیپت میباشد. یک کارگر با تجربه میتواند تخم های مرده را با این روش جمع آوری نماید.البته این کار خسته کننده و موجب خستگی چشمها میگردد.روش دیگر برای خارج ساختن تخمهای مرده استفاده از سیفونهای مختلف با جریان دائمی آب میباشد.در این روش تخمها با سرعت بیشتری نسبت به روش قبلی جدا می شوند.معلق کردن تخم های مرده در محلول آب نمک نیز شیوه دیگری برای جداسازی تخمهاست.با استفاده از این روش کلیه تخمهای سالم ته نشین و تخمهای خراب معلق در سطح آب قرار میگیرند. بدست آوردن غلظت مناسب در آب بستگی به میزان ترکیبات و اندازه تخمها دارد و به صورت تجربی بدست می آید.همانطوری که قبلا نیز به آن اشاره گردید یکی دیگر از مهمترین اقداماتی که در حفاظت از تخمها بایستی بدان توجه نمود،محافظت از نور بخصوص نورهایی با طیف آبی میباشد. استفاده از محلولهای قارچ کش و ضدعفونی کننده از سایر اقداماتی است که برای مبارزه با قارچها معمول هستند.مدت زمانی که طول میکشد تا تخم مراحل بعدی رشد و نمو را طی کند،با توجه به درجه حرارت آب،نوع نژاد،ترکیبات غذایی زرده و اندازه تخم متغیر خواهد بود.اما بطور تقریبی میتوان برای ماهی قزل آلا مراحل زمانی نمو را در درجات مختلف آب خلاصه نمود.
نگهداری از لاروها: پس از تبدیل تخم ها به لارو،تا مدتی لاروها از کیسه زرده خود تغذیه مینمایند.تا هنگامی که کلیه لاروها از تخم خارج نشده اند،آنها را در همان سبدهای داخل تراف نگهداری می نمایند،طی این مدت بایستی پوسته تخمها،لاروها و تخمهای مرده را از داخل سبد خارج ساخت.پس از خروج کلیه لاروها از تخم محتویات سبدها را در ظرف تراف خالی میکنند تا ضمنفراهم آمدن فضای بیشتر برای لاروها،جابجایی و حرکت آب در تراف به شکل بهتری انجام می پذیرد.در این وضعیت نیز بهتز است بمنظور محافظت از نور مستقیم،روی ترافها را بوسیله ورقه های یونولیتی پوشاند.زیرا نور مستقیم در این حالت نیز میتواند موجب بدنیا آمدن لاروهای ناقص و همچنین مرگ و میر لارها و نوزادها گردید.لاروهایی که از کیسه زرده استفاده میکنند،در تاریکی از رشد و نمو بهتری برخوردارند.نظریات مختلفی در خصوص زمان دقیق شروع به تغذیه فعال وجود دارد. برخی معتقدند که بهترین زمان هنگامی است که 50 درصد کیسه زرده جذب شده باشد.برخی تحلیل 90-70 درصد ذخیره این کیسه را زمان مناسب در نظر میگیرند.اما ساده ترین و بهترین روش آن است که در محدوده زمانی قابل پیش بینی برای شروع تغذیه فعال،میتوان با ریختن روزی چند بار میزان اندکی غذا روی سطح آب و ارزیابی تمایل لاروها به خوردن غذا،زمان دقیق غذادهی را ارزیابی و تعیین نمود.بدیهی است چنانچه مدت زیادی از زمان شروع تغذیه فعال گذشته و ماهیها گشنه بمانند تلفات زیادی در میان لاروها مشاهده خواهد شد.هنگامی که تعداد زیادی پوسته تخم روی بستر مشاهده شود و تلاش برای شنای فعال و حرکت به سطح آب در میان لاروها افزایش یابد زمانی است که لاروها حبابهای هوا را از سطح آب میبلعند تا بتوانند کیسه شنای خود را از هوا پر نمایند.در این هنگام چنانچه عمق آب در ترافها زیاذ باشد لاروها به زحمت میتوانند خود را به سطح آب برسانند و ممکن است کیسه هوای بسیاری از لاروها خالی بماند و مشکلات زیادی از لحاظ شناوری برای ماهیها بوجود آید. از این رو نبایستی عمق آب در ترافها در این هنگام از 15 سانتیمتر بیشتر باشد.میزان جریان آب مورد نیاز به ازای نکهداری هر 3/1-1 کیلوگرم لارو نبایستی از حدود یک لیتر در دقیقه تجاوز نماید.برای نگهداری نوزاد آزاد ماهیان تا وزن5-4 گرم،آب با دمای 10 درجه سانتیگراد ایده آل میباشد.در چنین دمایی حدود 130-120 روز طول میکشد تا پس از لقاح نوزادها به وزن اصلی برسند.هنگامی که تغذیه فعال شروع می گردد بایستی لاروها در حدود 10-5 درصد وزن بدن تغذیه شوند. در این هنگام،لاروها حدود 150 میلیگرم وزن دارند،اما بطور مدتوم تمایل به غذا خوردن دارند.آزاد ماهیان همواره تغذیه از غذاهای زنده را نسبت به غذاهای فرموله شده بیشتر ترجیح می دهند.اما بسرعت به تغذیه از غذاهای فرموله عادت می کنند.اندازه غذای ایده آل برای تغذیه از غذاهای تر و نرم ، به نسبت 1:1 عرض دهان بوده اما برای تغذیه از غذاهای پلیت بایستی اندازه ذرات غذایی بیشتر از نصف پهنای دهان نباشد.هنگام شروع به تغذیه استفاده از کفال چرخ کرده توصیه میگردد که 4-3 بار به خوبی چرخ شده و کاملا پوست و زوائد چربی آن گرفته شده است.به منظور جلوگیری از پخش شدن ضایعات غذاهای تری که بدین ترتیب آماده میشود بهتر است که ابتدا آنها را به پشت ورقه های یونولیتی مالیده،سپس روی سطح آب قرار داده تا ضمن تغذیه نوزاد ماهیها،مقادیر اضافی آن وارد آب نشده و موجب بروز آلودگی نگردد. معمولا فضای آغازین بهتر است که حاوی55-49 درصد پروتئین،16-11 درصد چربی و 15-11 درصد هیدرات کربن باشد.
تولید بچه ماهی انگشت قد:پس از آنکه وزن بچه ماهیهی به حدود 2 گرم رسید میتوان آنها را در هر نوع استخر و مخزنی منتقل نمود.اما معمولا ماهیها را در مخازن یا استخرهای بتونی بزرگتری نگهداری میکنند.آنها معمولا عرض حدود 100-30 سانتیمتر ،عمقی حدود 70-20 سانتیمتر و 5-3 متر طول دارند.از این نوع مخازن میتوان از هنگام آغاز تغذیه فعال تل رسیدن به اندازه انگشت قد استفاده کرد. بسیاری از مخازن نگهداری بچه ماهیان انگشت قد،بصورت گرد یا چهار گوش بوده.اغلب از جنس فایبرگلاس می باشند.این گونه مخازن مساحتی بین 4-1 متر مربع داشته و عمق آنها در حدود 25 سانتیمتر میباشد.در بسیاری از مواقع مخازن اخیر را در محیط سربسته قرار می دهند تا بچه ماهیان در معرض نور مستقیم خوزشید و سایر تغییرات فیزیکی محیطی قرار نگیرند.آب ورودی هر مخزن به کمک یک شیر ورودی کنترل می گردد. در مرکز مخازن مذکور،معمولا یک صفحه توری قرار دارد که محل خروج آب از مخزن میباشد.در بسیاری از موارد بجای مخازن،صفحه صاف مشبک در کف مخزن و یک لوله ایستاده نصب کرده که جداره آن شیارهای نازک و بلندی زده شده است.از مزایای ویژه این نوع خروجی ها امکان خارج سازی مواد زائد و دفعی معلق در آب از کلیه سسطوح و عمقهای مختلف استخر میباشد.از اینرو در این نوع سیستم مواد معلق مدت بسیار کمی در آب بصورت معلق باقی میمانند و در هر عمقی که شناور باشند،توسط لوله مرکزی خروجی،از سیستم بیرون میریزند.لوله دیگری که در خارج استخر قرار دارد برای تعیین سطح ارتفاع یا تغییر ارتفاع استخر بکار گرفته میشود.با تغییر ارتفاع این لوله یا خم و راست کردن آن میتوان ارتفاع استخر را تغییر داد. آب ورودی میتواند از نقطه ای روی سطح آب یا بصورت فواره ای از یک لوله ی نصب شده در شعاع داخلی مخزن روی سطح آب پاشیده شود.در این حالت ضمن بوجود آمدن اختلاط و تلاطم کافی در آب میتواند موجب انجام هوادهی بیشتر و کاملتر در آب گردد.یادآور میشود،در صورت استفاده از سیستمهای اکسیژن رسانی و بهره برداری از مخلوط کننده های اکسیژن و آب،بایستی آب ورودی از داخل لوله هایی وارد استخر شود که در زیر سطح آب تعبیه گردیده است.در غیر این صورت اکسیژن مولکولی محلول در آب در اثر فواره شدن آب ورودی همانند سایر گازهای محلول از دسترس خارج می شود.