m@some
1st March 2014, 12:05 PM
سرویس سلامت و پزشکی بی باک (http://www.bibaknews.com/)؛ بخش مهمترین عناوین: به گزارش بی باک، الگوی بیماری‌ها در جوامع توسعه یافته یا در حال توسعه از نوع واگیر به بیماریهای غیر واگیر تغییر یافته است و در صورت عدم توجه به بیماریهای قلبی و عروقی میزان آن طی 10 سال اخیر به 3 برابر افزایش خواهد یافت همچنین فشار خون دومین بیماری شایع در میان ایرانیان است و از طرفی به منظور کنترل و کاهش شیوع بیماریهای قلبی و عروقی سازمان جهانی بهداشت و سایر صاحب نظران تاکید فراوان بر اصلاح شیوه زندگی دارند و رعایت شیوه زندگی سالم را به همگان توصیه می‌کنند.
طب ایرانی و طب اسلامی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین مکاتب طبی جهان است و مکتب طب ایرانی و اسلامی به عنوان طب سلامت نگر بر پیشگیری به جای درمان تکیه دارد. در بسیاری از احادیث و نیز سیره زندگی انبیا و ائمه شاهد توصیه‌های فراوان برای زیستن سالم یا به عبارتی شیوه زندگی سالم هستیم.
از طرفی اقبال عمومی مردم به طب سنتی و گرایش آنان به استفاده از آن موجب شده است تا سازمان جهانی بهداشت طب سنتی را به عنوان یک واقعیت و مجموعه اقدامات بهداشتی برای حفظ سلامتی، درمان، تشخیص و پیشگیری تعریف و مورد پذیرش قرار دهد.
نتایج بررسی صورت گرفته نشان می‌دهد که محققان جهان به بررسی تاثیر سبک زندگی سالم در طب سنتی آسیای جنوب شرقی و چین و منطقه مدیترانه بر بیماریهای مزمن غیر واگیر از جمله دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی پرداخته اند.
طب سنتی ایران و طب اسلامی به عنوان طب کل نگر و سلامت نگر شناخته میشود. حفظ صحت به عنوان مهمترین رکن طب سنتی ایران و طب اسلامی علمی است که سلامت بدن را نگهداری کرده و عبارت است از معرفت به قوانین لازمه در اصلاح اعمال طبیعی اعضا بدن و منع بروز و ظهور امراض.
با بررسی اجمالی در کتب و متون طب سنتی ایران و طب اسلامی به روشنی شاهد توصیه‌های انبیاء، ائمه ، حکما و اطبا در نحوه حفظ سلامت است، به نحوی که در آن به بخش های مختلف از جمله غذا و رژیم غذایی، فعالیت بدنی و ورزش، کیفیت و نحوه پوشاک مورد استفاده، کیفیت و نحوه استراحت، آداب غذا خوردن و استراحت کردن، کیفیت مسکن و غیره اشاره شده و تاثیر آنها بر سلامت مورد توجه قرار گرفته است.
با اعتقاد بر تاثیر سبک زندگی سالم بر سلامت جوامع و پویایی و شادابی آن گروه حاضر بر آن شد تا مهمترین توصیه های مرتبط با شیوه زندگی سالم را از طب سنتی ایران که تحت عنوان شش سته ضروریه شناخته می شود را استخراج و از منابع اسلامی و طب نوین هم بر اساس این شش سته ضروریه مطالب مرتبط با سبک زندگی سالم را تا حد امکان جمع آوری کنند و پس از استخراج و پردازش آن نسبت تدوین و ارائه مجموعه‌ای که قابل استفاده توسط عموم مردم باشد( به عنوان یکی از اهداف طرح ) اقدام کنند.
در این راستا میزگرد سبک زندگی سالم در طب سنتی ایران، منابع اسلامی و طب نوین با حضور سمیه فتعلی دستیار تخصصی طب سنتی ایران، فاطمه علیزاده پزشک و پژوهشگر طب ایرانی، فاطمه مرادی، پزشک و پژوهشگر طب ایرانی، مهناز زرافشار پژوهشگر و درمانگر طب مکمل، یوسف اصغری پژوهشگر طب اسلامی و یوسف صادقیان کارشناس ارشد تغذیه از حوزه مشاوره وزیر در امور گیاهان دارویی و طب سنتی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.
البته باید خاطرنشان کرد که در بررسی طرح سبک زندگی سالم در طب سنتی ایران، منابع اسلامی و طب نوین عباس حاجی آخوندی و محمد مهدی اصفهانی به عنوان ناظران عالی همکاری صمیمانه‌ای داشتند همچنین مجری طرح یوسف صادقیان کمک‌های زیادی انجام دادند.
بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامتی عبارتست از برخوداری از حالت کامل خوب جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفا فقدان بیماری یا معلولیت.
با توجه به تعریف سلامت به سلامتی اگر نگوئیم غیر ممکن است اما کاری بس دشوار است، اما باید تلاش کنیم تا از بالاترین سطح سلامت ممکن برخودار شویم که در این بین توجه به سبک زندگی سالم یکی از مهمترین ابزار تامین بالاترین سطح سلامت است.
در طب سنتی ایران مهمترین مباحث سبک زندگی سالم تحت عنوان شش اصل ضروریه بیان و شناخته میشود.
این 6 دسته ضروری عبارتند از : حرکت و سکون، تدبیر بالاغذیه و الاشربه، خواب و بیداری، اعراض نفسانی، اقلیم و آب و هوا، احتباس و استفراغ است.
حرکت و سکون در طب سنتی
مرادی: بعد از هر وعده غذایی، مقداری از مواد زائد توسط ادرار، مدفوع، عرق، اشک، ترشحات بینی و... دفع میشود و مقداری از آن در بدن می‌ماند که با گذر زمان، این مواد تجمع می‌یابد و با مکانیسم‌های مختلفی به بدن آسیب می‌رساند؛ بنابراین این مواد زائد باید از بدن دفع شوند.
دفع این مواد توسط دارو به صلاح بدن نیست و موجب ضعف قوا و آسیب بدنی میشود. پس باید با روش دیگری آنها را از بدن پاکسازی کرد؛ این روش در طب ایرانی، با اصطلاح «ریاضت/ حرکت بدنی» شناخته میشود که معادل کنونی آن «ورزش/ فعالیت بدنی/ تمرین» است. در واقع اگر بدن، فعالیت کمی داشته باشد، حرارت مناسبی در بدن فرد تولید نخواهد شد تا مواد زائد مذکور را از بدن دفع کند.
از سوی دیگر می‌دانیم که حرارت غریزی هر فرد توسط علت‌های بیرونی و درونی به تدریج کاهش پیدا کرده و نیاز به تقویت آن در بدن وجود دارد. از آنجا که حرارت‌هایی که به بدن انسان می‌رسند هیچ کدام متعلق به بدن وی نیستند و همگی غریب هستند. تنها حرارتی که از جنس حرارت غریزی و کمک کننده آن است، حرارتی است که از حرکت اندام‌ها تولید شود. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت که تحرک، سبب گرمی و بی تحرکی موجب سردی بدن میشود.
اهمیت ورزش در طب ایرانی به گونه‌ای است که حکیم بوعلی سینا در کتاب قانون، مهمترین عامل تندرستی را در درجه نخست، ورزش و در درجه دوم تغذیه و در درجه سوم خواب مناسب می‌داند که متاسفانه امروزه همه مردم (چه شهرنشین و چه روستانشین) از آن غافل هستند.
ورزش کردن بلافاصله بعد از خوردن غذا موجب آسیب به بدن میشود؛ در مواقع ضرورت نیز باید منتظر ماند تا غذا از معده خارج شود و سپس فعالیت بدنی را شروع کرد. البته فعالیت بدنی هنگام گرسنگی زیان بارتر از هنگام پر بودن معده است.
فعالیت و کار در منابع اسلامی ( طب اسلامی)
اصغری: در زمان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) مردم آنقدر فعالیت جسمی داشتند که دیگر احتیاج به ورزش امروزی وجود نداشت لذا در روایات به صورت مستقیم در مورد ورزشی که امروزه به انجام می‌رسد چیزی وجود ندارد اما از طریق مباحث کلی که در این مکتب ذکر شده اهمیت این موضوع فهمیده میشود مثلاً قاعده کلی ضرار که از پیامبر نقل شده است: لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام (در اسلام نه ضرر بردن است نه ضرر رساندن) که طبق این قاعده هر گونه ضرر به صورت مطلق در دین اسلام ممنوع شمرده شده است و یکی از مصادیق ضرر رساندن بحث فعالیت نکردن یا همان عدم ورزش امروزی است و از آن جهت که سکونِ جسمی برای بدن ضرر دارد. این موضوع کاملاً در طب سنتی و طب نوین اثبات شده) لذا از دیدگاه اسلام انجام ندادن فعالیت نیز ممنوع دانسته شده است.
فعالیت و جنب جوش بهترین دوستی است که انسان در طول زندگیش باید با آن در ارتباط باشد (قال امیرالمومنین(ع): ألعمل رفیق الموقن) و اگر زمانی برسد که این فرشته حیات را از دست بدهد دچار کسالت و فقر و غم میشود.
ارزش قدرت بدنی در قرآن
قدرت بدنی در دین مقدس اسلام دارای ارزش فراوانیست که در برخی آیات به اهمیت آن اشاره شده که به ذکر آنها خواهیم پرداخت:
1. وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنَّى یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ (247بقره)
پیغمبرشان به آنان گفت: خدا طالوت را به پادشاهى شما نصب کرد گفتند: از کجا وى را بر ما سلطنت باشد که ما به شاهى از او سزاوارتریم چون او مال فراوانى ندارد گفت: خدا او را از شما سزاوارتر دیده، چون دانشى بیشتر و تنى نیرومندتر دارد، خدا ملک خویش را به هر که بخواهد می‌دهد که خدا وسعت بخش و دانا است.
در این آیه خداوند وسعت در علم و جسم را مایه ی فرمانروایی طالوت بر قومش می‌داند و معلوم است که بسطةً فی الجسم(وسعت در جسم) که در آیه ذکر شده، منظور قدرتمند بودن و بلند قامتی ایشان بوده است.
پس هرچقدر انسان قدرت بدنی بیشتری داشته باشد نزد خداوند نسبت به دیگران بر حکومت اولویت خواهد داشت و یکی از شرایط مهم بعد از داشتن علم برای فرماندهی، قدرت بدنی فراوان است که با ورزش و فعالیت زیاد می شود آن را تامین کرد.
طبق روایاتی که در مورد ضرورت فعالیت و ورزش بیان شد، کاملاً روشن است که ترک فعالیت به هیچ عنوان جایز نیست و به حدی این موضوع در روایات مهم شمرده شده که فرمودند مومن را با فعّال بودنش بشناسید.
فعالیت بدنی و ورزش در طب نوین
زرافشار: از مزایای ورزش و فعالیت بدنی منظم خطر مرگ و میر قبل از بلوغ را کاهش می‌دهد، استقامت قلبی و ریوی ایجاد میکند، بسیاری از دانشمندان و صاحب نظران ورزشی عقیده دارند که عامل استقامت قلبی ریوی در آمادگی جسمانی بیش از عوامل دیگر اهمیت دارد و بعضی دیگر دقیقاً بر عکس این نظریه مهر تأیید زدند.
اما تجربه نشان داده است که استقامت قلبی ریوی از عوامل اساسی آمادگی جسمانی است و با تمرینات استقامتی شدید و سنگین می‌توان آن را ارتقاء بخشید تا در برابر بیماریهای قلبی شما را حفاظت میکند. خطرمرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی یا سکته مغزی را کاهش می دهدکه مسوول یک سوم تمام مرگ‌ها هستند همچنین خطر ایجاد بیماریهای قلبی یا سرطان روده ها را تا 50 درصد کاهش می‌دهد.
ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان، سکته مغزی، بیماریهای گوارشی و دیابت را کاهش می‌دهد مانند سرطان کولون ،کمک به کنترل فشار خون و خطر ابتلای به دیابت نوع 2 را 50 درصد کاهش می‌دهد و به بدن کمک میکند تا سموم و مواد زائد را راحت‌تر دفع کند و خصوصاً برای افراد سیگاری مفید است.
زیرا بدن را در برابر سموم ناشی از مصرف سیگار حفاظت میکند. ورزش کمک میکند تا از عادات خطرناک مثل مصرف سیگار،الکل و سوءاستفاده از مواد مخدر و رژیم غذایی بد و خشونت مخصوصاً در کودکان و نوجوانان جلوگیری شود.
2. تدبیر بالاغذیه و الاشربه
فتعلی: تدبیر بالاغذیه یکی از ارکان مهم طب سنتی ایران است. نقش غذا و تغذیه در طب نوین و در منابع اسلامی نیز حائز اهمیت بسیار است به طوریکه به قطعیت می توان گفت که غذا و تغذیه و تاثیر آن بر تندرستی و بهداشت جسم و روان بخش مهمی از مباحث سلامت در طب سنتی ایران،منابع اسلامی و طب نوین را بخود اختصاص داده است.
از آنجایی که خداوند خالق و آفریننده انسان است، بنابراین عاقلانه به نظر می‌رسد که نسبت به نوع زندگی انسان در تمام ابعاد از جمله تغذیه هدایتگر ما باشد.
بحث تغذیه در اسلام آنقدر مهم بوده که تقریباً در تمام منابع مهم اسلامی آثاری از نحوه و شرایط تغذیه با عنوان‌های مختلف مثل اکل و شرب، اطعمه و اشربه، صید و ذبائح ، مستحبات خوردن و آشامیدن ذکر شده است.
پزشکی نوین تحت عنوان علم تغذیه، بیشترین توجه خود را به ماده غذایی و مواد مغذی آن و تاثیر این مواد مغذی بر سلامت بدن در دوره‌های مختلف زندگی معطوف کرده است و با ارائه راهنمائی‌های به افراد آنها را در انتخاب مواد غذایی مفید در حفظ و ارتقا سلامت کمک میکند.
طب سنتی ایران بر پایه مزاج ها به بررسی، تحلیل و ارائه توصیه‌های در زمینه غذا و تغذیه می‌پردازد و علاوه بر آن تاکید بر رعایت آداب و توصیه‌های قبل از خوردن غذا، حین خوردن غذا و بعد از خوردن غذا دارد که بر سلامت فرد موثر است.
غذا و تغذیه در منابع اسلامی
فتعلی: تقسیم بندی اولیه ای که می‌توان برای بحث تغذیه بیان کرد مسئله کراهت- مستحب- حلال -حرام بودن خوراکی ها است که خودش به دو بخش تقسیم می شود؛ اول آنکه برای حلال و حرام یا مکروه بودنش علت مادی وجود دارد و دوم اینکه علت معنوی باعث کراهت یا حرمت و یا حلال شدن آنها شده است.
به عبارت دیگر احکام موجود در دین اسلام به طور عام و احکام مربوط به تغذیه به طور خاص تنها به عنوان یک مسئله فقهی نبوده و قطعاً در جهت حفظ سلامتی جسم و روح انسان است.
یکی از مسائل مهمی که در آیات قرآن به آن اشاره شده و به دفعات تکرار شده است بحث حلال و پاکیزه بودن غذاهاست که با عبارات حلال، یحل، حلّاً، احلت ذکر شده است.
نکته قابل تامل در این مسئله آن است که خدا به همه مردم روی زمین سفارش کرده که غذای حلال بخورند ، یعنی جدای از مسئله دین، خداوند به همه مردم حتی اگر غیر مسلمان هم باشند توصیه کرده است که از غذای حلال استفاده کنند.
• شرط خوردن سه چیز است: حرکت بدنی پیش از غذا ، تعدیل مقدار غذا و سوم ترک هرگونه تحرک پس از آن. بهترین وقت غذا زمانی است که فرایند هضم نهایی به پایان رسیده باشد. اگرچه بر اساس عادت و عرف معمولاً پس از هضم عروقی وعده غذایی قبل مجدد به خوردن غذا رو می آوریم.
توصیه می شود تا بدن از وعده غذایی قبلی سبک نشده و اشتهای واقعی یا صادق حادث نشده باشد از خوردن غذا اجتناب شود.
البته این همه تابع ویژگی‌های فردی از جمله مزاج فرد است زیرا کیفیت فرآیند هضم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تاکید میشود صبح هنگام غذایی سبک و مقوی صرف شود و به هیچ وجه نباید با گرسنگی و بدون صرف صبحانه کار روزانه را آغاز کرد که منجر به بیماری و مرض خواهد شد.
تاخیر در خوردن غذا پس از اشتها نباید بیش از نیم ساعت و نهایت یک ساعت باشد و اگر به هر دلیل تاخیر در خوردن واقع شود توصیه می شود به میزان 5 مثقال سکنجبین یا قدری آب لیمو یا انار ترش میل کرد و سپس غذا میل شود.
بهترین ترتیب خوردن غذا آن است که یک روز یک وعده و روز دیگر دو وعده میل شود. بدین گونه که یک روز در شامگاه وعده غذایی میل شود و در روز دیگر بعد از هشت ساعت یکبار. بهترین وقت صرف غذا در ایام گرم سال صبح و عصر است و در زمستان به هنگام ظهر است. به هر شکل مهمترین توصیه در وقت، کمیت و کیفیت صرف غذا، رعایت عادت است.
اگر میل به خوردن وجود داشته باشد نباید مانع شد تا اشتها از بین رود زیرا مضر است. نباید همیشه یک نوع غذا صرف شود بلکه خوردن و نوشیدن متنوع باشد.اما نه به هر شکل بلکه اگر خوراکش چرب باشد غذایی متناسب با آن مثلا تند و تیز و نافع میل کند و اگر غذایش شور یا تیز باشد غذای چرب میل کند. اگر ترش باشد غذای شیرین بخورد و چنانچه غذایش شیرین باشد همراه با ترش میل کند. بهره بردن از غذا های متنوع و استفاده نکردن از یک نوع غذا به مدت طولانی بهتر است.
غذا و تغذیه در طب نوین
صادقیان: علم تغذیه در پزشکی نوین از جایگاه خاصی برخوردار است. و نقش آن در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها به خصوص بیماریهای غیر واگیر و در درمان بسیاری از بیماری‌ها و یا کاهش روند پیشرفت بیماری‌ها به ثبت رسیده است.
هر ماده خوارکی که ما آنرا مصرف می‌کنیم در فرآیند گوارش به دو بخش کلی قابل جذب و غیر قابل جذب تقسیم میشود. بخش قابل جذب از طریق دستگاه گوارش و طی فرآیند هضم و جذب وارد بدن میشود به عنوان مواد مغذی می‌شناسند و بخش غیر قابل جذب که بصورت مدفوع دفع میشود.
امروزه علم تغذیه سهم هر یک از ماکرو مغذی‌ها یعنی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی را نظر نوع و مقدار هر کدام در رژیم روزانه را برای افراد مختلف با توجه به گروه سنی، جنسیت و ویژگی‌های شخصی نظیر استخوان بندی مشخص و راهنمائی‌های لازم را ارئه کرده است.
همچنین در خصوص میزان مورد نیاز بدن به ریز مغذی‌ها و از نظر نوع و مقدار هر یک و نیاز روزانه افراد را مشخص کرده است.
مهمترین چالش فرآروی حوزه تغذیه در حال حاضر کاهش ابتلا افراد به بیماریهای مزمن غیر واگیر در جوامع است.
انرژی مورد نیاز بدن
مواد غذایی علاوه بر تامین مواد مورد نیاز بدن انرژی مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. مقدار انرزی مورد نیاز هر فرد بر اساس سن و جنسیت و استخوان بندی او مشخص شده است اما حتی دو فرد با سن،جنسیت، قد و وزن یکسان هم انرژی روزانه مورد نیازشان متفاوت است و علاوه بر میزان فعالیت روزانه وضعیت متابولسیم پایه آنها درتعیین انرژی مورد نیازشان نقش دارد.
تعادل بین انرژی دریافتی بدن و انرژی مصرفی بدن نقش مهمی بر تثبیت وزرن و پیشگیری از اضافه وزن و چاقی دارد. شاید بدانید که چاقی مهمترین عامل ابتلا به بسیاری از بیماریهای مزمن غیر واگیر بوده و در صورت پیشگیری ریسک ابتلا به بسیاری از بیماریهای غیر واگیر کاهش جدی می‌یابد.
همچنین سهم هریک از ماکرو مغذی‌ها در تامین انرزی مورد نیاز بدن مشخص شده است. به طور مثال توصیه می شود که کودکان 1 تا 3 سال 30تا 40 در صد انرژی مورد نیاز ،کودکان و جوانان 4 تا 18 سال25 تا 35 درصد انرژی مورد نیاز وافراد 19 سال و به بالا 20 تا 35 درصد انرژی مورد نیاز خود را از منابع چربی تامین کنند.
3. خواب و بیداری
علیزاده: یکی از اصول ضروری در طب سنتی، مسئله خواب و بیداری است. خوابیدن برای استراحت و رفع خستگی ضروری است و تعادل در میزان خواب و بیداری برای حفظ تندرستی اهمیت بسیاری دارد. خواب حکم سکون و بیداری حکم حرکت را دارد. در خواب حرارت بدن متوجه درون شده و در بیداری متوجه ظاهر میشود.
در بیداری، نفس جمیع اعضاء بدن، جوارح و حواس ظاهری را تحریک کرده و آنها را به کار لایق شان مشغول می‌سازد. علت ایجاد خواب رسیدن رطوبات و بخارات به مغز است که به سبب سردی مغز می‌بندد و رطوبات و تری حاصل میشود، از آنجاکه مغز مبدا حس حرکت است با رسیدن این رطوبات، اعصاب سست شده و قوا به ظاهر اعضا نمی‌رسد و در نتیجه باعث بی‌حرکتی میشود.
البته این بی‌حرکتی شامل ریه، قلب و سیستم گوارشی نمی‌شود. در حقیقت خواب بازگشت و میل حرارت غریزی به سوی باطن بدن محسوب می شود که باعث میشود نفس دیگر به حواس ظاهری مشغول نباشد.
4. اعراض نفسانی
مرادی: حالات روانی (با اصطلاح حرکات نفسانیّه یا اعراض نفسانی در طب ایرانی) عبارت هستند از شادی، غم، خشم، لذت، احساس امنیت، ترس، خجالت، اندیشه کارهای مهم، امید و ناامیدی.
هر کدام از این حالات بر روی بدن فرد، تاثیر قابل توجهی می گذارد و اثر آن از سایر موارد سته ضروریه بر روی بدن، بسیار سریع تر و همچنین شدیدتر است. جهت درک این مسئله، می توان به تاثیر حرف دیگران بر روی افراد اشاره کرد که به سرعت بر روی چهره، رفتار و حالت حرف زدن آنها تاثیر می گذارد.
همه حالات روانی همراه با «حرکات روح طبی » هستند . حکیمان طب ایرانی، واژه «روح طبی» را در برابر روح شرعی و روح قدسی به کار برده اند تا از درهم آمیختگی مفاهیم طبی با آموزه های دینی، فلسفی و عرفانی در ذهن عامه پیشگیری کنند.
بر مبنای متون طب ایرانی، در بدن انسان علاوه بر اعضای صُلب(سخت) و متراکم، جسم بسیار لطیفی وجود دارد که گرچه به اندازۀ این اعضای صُلب، محسوس نیست ولی در سراسر نقاط بدن، پیوسته در جریان و گردش است. این جسمِ لطیف در کلام حکما «روح طبّی» نام دارد و واسطۀ «نفس» و «بدن» شمرده میشود و با روح مورد نظر در ادیان و فلسفه و عرفان متفاوت است.
5. اقلیم و آب و هوا
علیزاده: اقالیم به واسطه هوای جوّ، آب، خاک و عوامل تغییر دهنده آب و هوا، در بدن اثر کرده و برحسب اختلاف اثر آنها نتایج مختلف در بدن ظهور میکند. به سبب همین اختلافات، بیماری های آنها نیزمتفاوت است. بنابراین هر اقلیمی برای خود قوانین حفظ صحت مخصوصی دارد. .
حکمای طب سنتی ایران زندگی در آب و هوای مناسب را اولین اصل از اصول سلامتی می دانند. این اعتقاد در متون اسلامی طب جدید هم ذکر شده هوای مناسب رو مکتب های طبی اذعان می دارند که هوای مناسب هوایی است که از نظر گرمی سردی معتدل باشد و عاری از هرگونه آلودگی باشد طب ایرانی همچنین اضافه می کند که باید عاری از هوای مخلوط با بخارات فاسد باشد. از ترکیبات فاسدکننده جانداران و گیاهان هم به دور باشد. مسلما هر هوایی که مناسب تنفس و زندگی هم نباشد نامناسب خواهد بود.
تغییرات آب و هوا، تاثیر انواع اقلیم بر بدن و تدابیر سلامت برای فصول مختلف – بهار، تابستان، پاییز و زمستان مهمترین مباحث است و مطالعاتی هم که امروزه شده اشاره شده که آب و هوا تاثیر زیادی در شدت بیماریهای ریوی دارد مثل سل برونشیت آسم سرطان پوست روماتیسم و خیلی بیماریهای دیگر هستند که اینها را طب جدید هم ثابت شده که ناشی از آب و هواست.
یعنی آب و هوا اگر تغییر کند اینها بروز یا شیوعشان کم و زیاد میشود. در کتب طب ایرانی از خط استوا تا قطب را به هفت اقلیم مساوی تقسیم میکند. این اقالیم به واسطه هوای گرم آب خاک و عوامل تغییر دهنده آب و هوا در بدن اثر می‌کنند.
بر حسب اختلاف اثر آنها نتایج مختلفی در بدن ظهور میکند. یعنی اثری که یک اقلیم مثلا اقلیم 4 روی بدن‌ها دارد اقلیم یک اثر دیگری روی بدن‌ها دارد که مزاج افراد را هم تغییر می‌دهد.
در کتب طب ایرانی ذکر شده که به سبب همین اختلاف‌ها بیماریهای هر اقلیم متفاوت است. هر اقلیمی هم برای خودشان قوانین حفظ سلامت خودشان را دارند. آب و هوا که تغییر کرده با وجود تغییر اقلیم آن ، با مرگ و میر دیده‌اند ارتباط داشته، ارتباط آماری داشته است. آب و هوای گرم روی سلامتی یک اثرات خاصی دارد زندگی در مکان گرم بدن فرد را گرم میکند افرادی که در هوای گرم زندگی می‌کنند دچار ضعف حافظه می‌شوند.
آب و هوای سرد هم روی سلامتی اثر دارد. طب سنتی اعتقاد دارد که هوای سرد برای بدن بهتر است تا هوای گرم. هوای سرد هضم را قوی می کند. بدن را تقویت می کند. افراد ساکن در هوای سرد افراد قوی جثه و شجاع و سخت دل اند؛
اصغری: بحث آب و هوا را طب اسلامی اش را هم بگوییم بعد شما بحث مسکن را مطرح کنید که فاصله ایجاد نشود. اگر در آیات قرآن ما بحث آب و هوا را بخواهیم یک فکری داشته باشیم مطمئنا جستجو کنیم در آیات، یکسری آیات جالبی را می توانیم نگاه کنیم. یکی از آیاتی که خیلی جالب است و به اهمیت آب اشاره دارد سوره مبارکه انبیاء آیه 30 است که خداوند می فرماید و جعلنا من الماء کل شیء حی.
یا در آیات مختلفی که در مورد آب هست که از سما آبی را فرستادیم که هم پاک است و هم پاک کننده است، طهورا، ذکر شده هم طاهر است و هم مطهر است. در مورد فضیلت آب باران و آب های دیگر می توانیم به این آیه تمسک کنیم. آیات مختلفی در زمینه آب است که می شود در بحث زمینه آب روی آن کار کرد.
در مورد باد هم اگر در آیات نگاه کنیم خیلی روایات، آیات جالبی در مورد باد است و کارایی‌های باد را خداوند در آیات به آن اشاره کرده است که می‌گوید سحاب ثقال، آن ابرهایی که حامل باران است و فضولات را انتقال می‌دهد از این سمت به آن سمت که مردم مریض نشوند و آیات گوناگونی هم در این زمینه وجود دارد.
مثلاً یکی از آیاتی که در مورد عوارض هوا است که هوا می تواند مشکلاتی در بدن ایجاد کند سوره مبارکه ذاریات است که در مورد قوم عاد اشاره می کند : و فی عاد اذ ارسلنا علیهم الریح می‌گوید این باد که ما به عنوان عذاب بر قوم عاد فرستادیم با برخورد با جسم آنها جسمشان را به صورت استخوان پوسیده‌ای درست می کرد.
یعنی با هر چیزی که برخورد می کرد به صورت استخوانی پوسیده آن را تغییر حالت می‌داد. فلذا باد می تواند اینقدر قدرت داشته باشد یعنی یکسری از بادها در طب سنتی و در طب اسلامی ممنوع شده‌اند، مثل باد جنوبی یا باد پاییزی که در روایت پیامبر اکرم داریم که ظاهرا درستش از امیر المومنین است که فردوسی در مثنوی نقل می کند که بدن خود را از باد پاییزی بپوشانید از پیامبر نقل می کند ولی از امیرالمومنین است این روایت که در نهج البلاغه هم هست.
6. احتباس و استفراغ
مرادی: در کتب طب ایرانی آمده است که بعد از هر وعده غذایی مقداری از مواد زائد توسط ادرار، مدفوع، عرق، اشک، ترشحات بینی، خون قاعدگی و... دفع می شود. اگر هر کدام از این مکانیسم های دفعی به هر دلیلی دچار اختلال شوند، این مواد زائد در بدن تجمع می یابند و بعد از تغییراتی که در بدن می کنند به اصطلاح دچار «فساد» می شوند.
این مواد فاسد می توانند اغذیه خورده شده جدید را نیز فاسد کنند. بنابراین واجب است که این مواد فاسد به روش های مناسب از بدن فرد خارج شوند که این موضوع همان «استفراغ» است. به عبارت دیگر واژه «استفراغ» به معناى خروج، دفع و پالایش مواد زائد- یا همان فراغت بدن از مواد اضافی است و نباید با واژه «قى کردن» که به خروج محتویات معده از طریق دهان اطلاق می شود، اشتباه شود؛ البته باید توجه داشت که استفراغ افراطی موجب غلبه سردی و خشکی در اعضای بدن، تحلیل و همچنین ضعف بدن میشود.
از سوی دیگر می‌دانیم که بدن انسان دائماً در حال تغییر و تبدیل است. بدن در این راه نیاز به انرژی و مواد ضروری دارد که تغذیه یکی از مهم ترین راه های کسب آنهاست. غذای خورده شده در هر یک از مراحل هضم نیاز به توقف مناسبی دارد تا طبیعت بدن، فرصت اعمال تغییرات را در آن داشته باشد به این توقف اصطلاحاً «احتباس» می گویند. بنابراین «احتباس» به معنای حبس و نگاه داشتن مواد ضروری در بدن هر فرد است. حال اگر احتباس مفرط باشد، مواد زائد در بدن تجمع می یابند که در بروز برخی بیماری ها موثرند.
اگر استفراغ و احتباس مناسبی صورت نگیرد و در این حین، غذا نیز خورده شود، بدن فرد آسیب هایی را متحمل خواهد شد. ضمنا آنکه تاثیر غذاخوردن بعد از هر نوع استفراغی، مانند غذاخوردن بعد از فعالیت بدنی است. همچنین اگر در حالت احتباس، غذا خورده شود، اثراتش بر بدن مانند اثرات کم تحرکی و همچنین خوردن غذا قبل از اتمام هضم غذای قبلی است.
در پایان لازم می‌دانم علاوه بر 6 سته ضروری بنا به تجربه اصل هفتمی را اضافه نمایم و آن اینکه هر فرد بایستی علی رغم سلامت تحت نظر دوره ای مراقبت‌های سلامت قرار داشته باشد. تا ضمن ارزیابی دوره ای وضعیت خود برنامه کاربردی سبک زندگی سالم خود را دریافت و آموزش لازم در خصوص اجرا آنرا ببیند.
مسئول میزگرد و گفت‌وگوها: زهرا کاظمی، خبرنگار گروه "سلامت" خبرگزاری تسنیم
منبع:http://www.bibaknews.com/سلامت-و-پزشکی/اخبار-پزشکی/135595-جامعه-پویاتر-رعایت-زندگی-سالم
طب ایرانی و طب اسلامی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین مکاتب طبی جهان است و مکتب طب ایرانی و اسلامی به عنوان طب سلامت نگر بر پیشگیری به جای درمان تکیه دارد. در بسیاری از احادیث و نیز سیره زندگی انبیا و ائمه شاهد توصیه‌های فراوان برای زیستن سالم یا به عبارتی شیوه زندگی سالم هستیم.
از طرفی اقبال عمومی مردم به طب سنتی و گرایش آنان به استفاده از آن موجب شده است تا سازمان جهانی بهداشت طب سنتی را به عنوان یک واقعیت و مجموعه اقدامات بهداشتی برای حفظ سلامتی، درمان، تشخیص و پیشگیری تعریف و مورد پذیرش قرار دهد.
نتایج بررسی صورت گرفته نشان می‌دهد که محققان جهان به بررسی تاثیر سبک زندگی سالم در طب سنتی آسیای جنوب شرقی و چین و منطقه مدیترانه بر بیماریهای مزمن غیر واگیر از جمله دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی پرداخته اند.
طب سنتی ایران و طب اسلامی به عنوان طب کل نگر و سلامت نگر شناخته میشود. حفظ صحت به عنوان مهمترین رکن طب سنتی ایران و طب اسلامی علمی است که سلامت بدن را نگهداری کرده و عبارت است از معرفت به قوانین لازمه در اصلاح اعمال طبیعی اعضا بدن و منع بروز و ظهور امراض.
با بررسی اجمالی در کتب و متون طب سنتی ایران و طب اسلامی به روشنی شاهد توصیه‌های انبیاء، ائمه ، حکما و اطبا در نحوه حفظ سلامت است، به نحوی که در آن به بخش های مختلف از جمله غذا و رژیم غذایی، فعالیت بدنی و ورزش، کیفیت و نحوه پوشاک مورد استفاده، کیفیت و نحوه استراحت، آداب غذا خوردن و استراحت کردن، کیفیت مسکن و غیره اشاره شده و تاثیر آنها بر سلامت مورد توجه قرار گرفته است.
با اعتقاد بر تاثیر سبک زندگی سالم بر سلامت جوامع و پویایی و شادابی آن گروه حاضر بر آن شد تا مهمترین توصیه های مرتبط با شیوه زندگی سالم را از طب سنتی ایران که تحت عنوان شش سته ضروریه شناخته می شود را استخراج و از منابع اسلامی و طب نوین هم بر اساس این شش سته ضروریه مطالب مرتبط با سبک زندگی سالم را تا حد امکان جمع آوری کنند و پس از استخراج و پردازش آن نسبت تدوین و ارائه مجموعه‌ای که قابل استفاده توسط عموم مردم باشد( به عنوان یکی از اهداف طرح ) اقدام کنند.
در این راستا میزگرد سبک زندگی سالم در طب سنتی ایران، منابع اسلامی و طب نوین با حضور سمیه فتعلی دستیار تخصصی طب سنتی ایران، فاطمه علیزاده پزشک و پژوهشگر طب ایرانی، فاطمه مرادی، پزشک و پژوهشگر طب ایرانی، مهناز زرافشار پژوهشگر و درمانگر طب مکمل، یوسف اصغری پژوهشگر طب اسلامی و یوسف صادقیان کارشناس ارشد تغذیه از حوزه مشاوره وزیر در امور گیاهان دارویی و طب سنتی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.
البته باید خاطرنشان کرد که در بررسی طرح سبک زندگی سالم در طب سنتی ایران، منابع اسلامی و طب نوین عباس حاجی آخوندی و محمد مهدی اصفهانی به عنوان ناظران عالی همکاری صمیمانه‌ای داشتند همچنین مجری طرح یوسف صادقیان کمک‌های زیادی انجام دادند.
بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامتی عبارتست از برخوداری از حالت کامل خوب جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفا فقدان بیماری یا معلولیت.
با توجه به تعریف سلامت به سلامتی اگر نگوئیم غیر ممکن است اما کاری بس دشوار است، اما باید تلاش کنیم تا از بالاترین سطح سلامت ممکن برخودار شویم که در این بین توجه به سبک زندگی سالم یکی از مهمترین ابزار تامین بالاترین سطح سلامت است.
در طب سنتی ایران مهمترین مباحث سبک زندگی سالم تحت عنوان شش اصل ضروریه بیان و شناخته میشود.
این 6 دسته ضروری عبارتند از : حرکت و سکون، تدبیر بالاغذیه و الاشربه، خواب و بیداری، اعراض نفسانی، اقلیم و آب و هوا، احتباس و استفراغ است.
حرکت و سکون در طب سنتی
مرادی: بعد از هر وعده غذایی، مقداری از مواد زائد توسط ادرار، مدفوع، عرق، اشک، ترشحات بینی و... دفع میشود و مقداری از آن در بدن می‌ماند که با گذر زمان، این مواد تجمع می‌یابد و با مکانیسم‌های مختلفی به بدن آسیب می‌رساند؛ بنابراین این مواد زائد باید از بدن دفع شوند.
دفع این مواد توسط دارو به صلاح بدن نیست و موجب ضعف قوا و آسیب بدنی میشود. پس باید با روش دیگری آنها را از بدن پاکسازی کرد؛ این روش در طب ایرانی، با اصطلاح «ریاضت/ حرکت بدنی» شناخته میشود که معادل کنونی آن «ورزش/ فعالیت بدنی/ تمرین» است. در واقع اگر بدن، فعالیت کمی داشته باشد، حرارت مناسبی در بدن فرد تولید نخواهد شد تا مواد زائد مذکور را از بدن دفع کند.
از سوی دیگر می‌دانیم که حرارت غریزی هر فرد توسط علت‌های بیرونی و درونی به تدریج کاهش پیدا کرده و نیاز به تقویت آن در بدن وجود دارد. از آنجا که حرارت‌هایی که به بدن انسان می‌رسند هیچ کدام متعلق به بدن وی نیستند و همگی غریب هستند. تنها حرارتی که از جنس حرارت غریزی و کمک کننده آن است، حرارتی است که از حرکت اندام‌ها تولید شود. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت که تحرک، سبب گرمی و بی تحرکی موجب سردی بدن میشود.
اهمیت ورزش در طب ایرانی به گونه‌ای است که حکیم بوعلی سینا در کتاب قانون، مهمترین عامل تندرستی را در درجه نخست، ورزش و در درجه دوم تغذیه و در درجه سوم خواب مناسب می‌داند که متاسفانه امروزه همه مردم (چه شهرنشین و چه روستانشین) از آن غافل هستند.
ورزش کردن بلافاصله بعد از خوردن غذا موجب آسیب به بدن میشود؛ در مواقع ضرورت نیز باید منتظر ماند تا غذا از معده خارج شود و سپس فعالیت بدنی را شروع کرد. البته فعالیت بدنی هنگام گرسنگی زیان بارتر از هنگام پر بودن معده است.
فعالیت و کار در منابع اسلامی ( طب اسلامی)
اصغری: در زمان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) مردم آنقدر فعالیت جسمی داشتند که دیگر احتیاج به ورزش امروزی وجود نداشت لذا در روایات به صورت مستقیم در مورد ورزشی که امروزه به انجام می‌رسد چیزی وجود ندارد اما از طریق مباحث کلی که در این مکتب ذکر شده اهمیت این موضوع فهمیده میشود مثلاً قاعده کلی ضرار که از پیامبر نقل شده است: لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام (در اسلام نه ضرر بردن است نه ضرر رساندن) که طبق این قاعده هر گونه ضرر به صورت مطلق در دین اسلام ممنوع شمرده شده است و یکی از مصادیق ضرر رساندن بحث فعالیت نکردن یا همان عدم ورزش امروزی است و از آن جهت که سکونِ جسمی برای بدن ضرر دارد. این موضوع کاملاً در طب سنتی و طب نوین اثبات شده) لذا از دیدگاه اسلام انجام ندادن فعالیت نیز ممنوع دانسته شده است.
فعالیت و جنب جوش بهترین دوستی است که انسان در طول زندگیش باید با آن در ارتباط باشد (قال امیرالمومنین(ع): ألعمل رفیق الموقن) و اگر زمانی برسد که این فرشته حیات را از دست بدهد دچار کسالت و فقر و غم میشود.
ارزش قدرت بدنی در قرآن
قدرت بدنی در دین مقدس اسلام دارای ارزش فراوانیست که در برخی آیات به اهمیت آن اشاره شده که به ذکر آنها خواهیم پرداخت:
1. وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنَّى یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ (247بقره)
پیغمبرشان به آنان گفت: خدا طالوت را به پادشاهى شما نصب کرد گفتند: از کجا وى را بر ما سلطنت باشد که ما به شاهى از او سزاوارتریم چون او مال فراوانى ندارد گفت: خدا او را از شما سزاوارتر دیده، چون دانشى بیشتر و تنى نیرومندتر دارد، خدا ملک خویش را به هر که بخواهد می‌دهد که خدا وسعت بخش و دانا است.
در این آیه خداوند وسعت در علم و جسم را مایه ی فرمانروایی طالوت بر قومش می‌داند و معلوم است که بسطةً فی الجسم(وسعت در جسم) که در آیه ذکر شده، منظور قدرتمند بودن و بلند قامتی ایشان بوده است.
پس هرچقدر انسان قدرت بدنی بیشتری داشته باشد نزد خداوند نسبت به دیگران بر حکومت اولویت خواهد داشت و یکی از شرایط مهم بعد از داشتن علم برای فرماندهی، قدرت بدنی فراوان است که با ورزش و فعالیت زیاد می شود آن را تامین کرد.
طبق روایاتی که در مورد ضرورت فعالیت و ورزش بیان شد، کاملاً روشن است که ترک فعالیت به هیچ عنوان جایز نیست و به حدی این موضوع در روایات مهم شمرده شده که فرمودند مومن را با فعّال بودنش بشناسید.
فعالیت بدنی و ورزش در طب نوین
زرافشار: از مزایای ورزش و فعالیت بدنی منظم خطر مرگ و میر قبل از بلوغ را کاهش می‌دهد، استقامت قلبی و ریوی ایجاد میکند، بسیاری از دانشمندان و صاحب نظران ورزشی عقیده دارند که عامل استقامت قلبی ریوی در آمادگی جسمانی بیش از عوامل دیگر اهمیت دارد و بعضی دیگر دقیقاً بر عکس این نظریه مهر تأیید زدند.
اما تجربه نشان داده است که استقامت قلبی ریوی از عوامل اساسی آمادگی جسمانی است و با تمرینات استقامتی شدید و سنگین می‌توان آن را ارتقاء بخشید تا در برابر بیماریهای قلبی شما را حفاظت میکند. خطرمرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی یا سکته مغزی را کاهش می دهدکه مسوول یک سوم تمام مرگ‌ها هستند همچنین خطر ایجاد بیماریهای قلبی یا سرطان روده ها را تا 50 درصد کاهش می‌دهد.
ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان، سکته مغزی، بیماریهای گوارشی و دیابت را کاهش می‌دهد مانند سرطان کولون ،کمک به کنترل فشار خون و خطر ابتلای به دیابت نوع 2 را 50 درصد کاهش می‌دهد و به بدن کمک میکند تا سموم و مواد زائد را راحت‌تر دفع کند و خصوصاً برای افراد سیگاری مفید است.
زیرا بدن را در برابر سموم ناشی از مصرف سیگار حفاظت میکند. ورزش کمک میکند تا از عادات خطرناک مثل مصرف سیگار،الکل و سوءاستفاده از مواد مخدر و رژیم غذایی بد و خشونت مخصوصاً در کودکان و نوجوانان جلوگیری شود.
2. تدبیر بالاغذیه و الاشربه
فتعلی: تدبیر بالاغذیه یکی از ارکان مهم طب سنتی ایران است. نقش غذا و تغذیه در طب نوین و در منابع اسلامی نیز حائز اهمیت بسیار است به طوریکه به قطعیت می توان گفت که غذا و تغذیه و تاثیر آن بر تندرستی و بهداشت جسم و روان بخش مهمی از مباحث سلامت در طب سنتی ایران،منابع اسلامی و طب نوین را بخود اختصاص داده است.
از آنجایی که خداوند خالق و آفریننده انسان است، بنابراین عاقلانه به نظر می‌رسد که نسبت به نوع زندگی انسان در تمام ابعاد از جمله تغذیه هدایتگر ما باشد.
بحث تغذیه در اسلام آنقدر مهم بوده که تقریباً در تمام منابع مهم اسلامی آثاری از نحوه و شرایط تغذیه با عنوان‌های مختلف مثل اکل و شرب، اطعمه و اشربه، صید و ذبائح ، مستحبات خوردن و آشامیدن ذکر شده است.
پزشکی نوین تحت عنوان علم تغذیه، بیشترین توجه خود را به ماده غذایی و مواد مغذی آن و تاثیر این مواد مغذی بر سلامت بدن در دوره‌های مختلف زندگی معطوف کرده است و با ارائه راهنمائی‌های به افراد آنها را در انتخاب مواد غذایی مفید در حفظ و ارتقا سلامت کمک میکند.
طب سنتی ایران بر پایه مزاج ها به بررسی، تحلیل و ارائه توصیه‌های در زمینه غذا و تغذیه می‌پردازد و علاوه بر آن تاکید بر رعایت آداب و توصیه‌های قبل از خوردن غذا، حین خوردن غذا و بعد از خوردن غذا دارد که بر سلامت فرد موثر است.
غذا و تغذیه در منابع اسلامی
فتعلی: تقسیم بندی اولیه ای که می‌توان برای بحث تغذیه بیان کرد مسئله کراهت- مستحب- حلال -حرام بودن خوراکی ها است که خودش به دو بخش تقسیم می شود؛ اول آنکه برای حلال و حرام یا مکروه بودنش علت مادی وجود دارد و دوم اینکه علت معنوی باعث کراهت یا حرمت و یا حلال شدن آنها شده است.
به عبارت دیگر احکام موجود در دین اسلام به طور عام و احکام مربوط به تغذیه به طور خاص تنها به عنوان یک مسئله فقهی نبوده و قطعاً در جهت حفظ سلامتی جسم و روح انسان است.
یکی از مسائل مهمی که در آیات قرآن به آن اشاره شده و به دفعات تکرار شده است بحث حلال و پاکیزه بودن غذاهاست که با عبارات حلال، یحل، حلّاً، احلت ذکر شده است.
نکته قابل تامل در این مسئله آن است که خدا به همه مردم روی زمین سفارش کرده که غذای حلال بخورند ، یعنی جدای از مسئله دین، خداوند به همه مردم حتی اگر غیر مسلمان هم باشند توصیه کرده است که از غذای حلال استفاده کنند.
• شرط خوردن سه چیز است: حرکت بدنی پیش از غذا ، تعدیل مقدار غذا و سوم ترک هرگونه تحرک پس از آن. بهترین وقت غذا زمانی است که فرایند هضم نهایی به پایان رسیده باشد. اگرچه بر اساس عادت و عرف معمولاً پس از هضم عروقی وعده غذایی قبل مجدد به خوردن غذا رو می آوریم.
توصیه می شود تا بدن از وعده غذایی قبلی سبک نشده و اشتهای واقعی یا صادق حادث نشده باشد از خوردن غذا اجتناب شود.
البته این همه تابع ویژگی‌های فردی از جمله مزاج فرد است زیرا کیفیت فرآیند هضم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تاکید میشود صبح هنگام غذایی سبک و مقوی صرف شود و به هیچ وجه نباید با گرسنگی و بدون صرف صبحانه کار روزانه را آغاز کرد که منجر به بیماری و مرض خواهد شد.
تاخیر در خوردن غذا پس از اشتها نباید بیش از نیم ساعت و نهایت یک ساعت باشد و اگر به هر دلیل تاخیر در خوردن واقع شود توصیه می شود به میزان 5 مثقال سکنجبین یا قدری آب لیمو یا انار ترش میل کرد و سپس غذا میل شود.
بهترین ترتیب خوردن غذا آن است که یک روز یک وعده و روز دیگر دو وعده میل شود. بدین گونه که یک روز در شامگاه وعده غذایی میل شود و در روز دیگر بعد از هشت ساعت یکبار. بهترین وقت صرف غذا در ایام گرم سال صبح و عصر است و در زمستان به هنگام ظهر است. به هر شکل مهمترین توصیه در وقت، کمیت و کیفیت صرف غذا، رعایت عادت است.
اگر میل به خوردن وجود داشته باشد نباید مانع شد تا اشتها از بین رود زیرا مضر است. نباید همیشه یک نوع غذا صرف شود بلکه خوردن و نوشیدن متنوع باشد.اما نه به هر شکل بلکه اگر خوراکش چرب باشد غذایی متناسب با آن مثلا تند و تیز و نافع میل کند و اگر غذایش شور یا تیز باشد غذای چرب میل کند. اگر ترش باشد غذای شیرین بخورد و چنانچه غذایش شیرین باشد همراه با ترش میل کند. بهره بردن از غذا های متنوع و استفاده نکردن از یک نوع غذا به مدت طولانی بهتر است.
غذا و تغذیه در طب نوین
صادقیان: علم تغذیه در پزشکی نوین از جایگاه خاصی برخوردار است. و نقش آن در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها به خصوص بیماریهای غیر واگیر و در درمان بسیاری از بیماری‌ها و یا کاهش روند پیشرفت بیماری‌ها به ثبت رسیده است.
هر ماده خوارکی که ما آنرا مصرف می‌کنیم در فرآیند گوارش به دو بخش کلی قابل جذب و غیر قابل جذب تقسیم میشود. بخش قابل جذب از طریق دستگاه گوارش و طی فرآیند هضم و جذب وارد بدن میشود به عنوان مواد مغذی می‌شناسند و بخش غیر قابل جذب که بصورت مدفوع دفع میشود.
امروزه علم تغذیه سهم هر یک از ماکرو مغذی‌ها یعنی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی را نظر نوع و مقدار هر کدام در رژیم روزانه را برای افراد مختلف با توجه به گروه سنی، جنسیت و ویژگی‌های شخصی نظیر استخوان بندی مشخص و راهنمائی‌های لازم را ارئه کرده است.
همچنین در خصوص میزان مورد نیاز بدن به ریز مغذی‌ها و از نظر نوع و مقدار هر یک و نیاز روزانه افراد را مشخص کرده است.
مهمترین چالش فرآروی حوزه تغذیه در حال حاضر کاهش ابتلا افراد به بیماریهای مزمن غیر واگیر در جوامع است.
انرژی مورد نیاز بدن
مواد غذایی علاوه بر تامین مواد مورد نیاز بدن انرژی مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. مقدار انرزی مورد نیاز هر فرد بر اساس سن و جنسیت و استخوان بندی او مشخص شده است اما حتی دو فرد با سن،جنسیت، قد و وزن یکسان هم انرژی روزانه مورد نیازشان متفاوت است و علاوه بر میزان فعالیت روزانه وضعیت متابولسیم پایه آنها درتعیین انرژی مورد نیازشان نقش دارد.
تعادل بین انرژی دریافتی بدن و انرژی مصرفی بدن نقش مهمی بر تثبیت وزرن و پیشگیری از اضافه وزن و چاقی دارد. شاید بدانید که چاقی مهمترین عامل ابتلا به بسیاری از بیماریهای مزمن غیر واگیر بوده و در صورت پیشگیری ریسک ابتلا به بسیاری از بیماریهای غیر واگیر کاهش جدی می‌یابد.
همچنین سهم هریک از ماکرو مغذی‌ها در تامین انرزی مورد نیاز بدن مشخص شده است. به طور مثال توصیه می شود که کودکان 1 تا 3 سال 30تا 40 در صد انرژی مورد نیاز ،کودکان و جوانان 4 تا 18 سال25 تا 35 درصد انرژی مورد نیاز وافراد 19 سال و به بالا 20 تا 35 درصد انرژی مورد نیاز خود را از منابع چربی تامین کنند.
3. خواب و بیداری
علیزاده: یکی از اصول ضروری در طب سنتی، مسئله خواب و بیداری است. خوابیدن برای استراحت و رفع خستگی ضروری است و تعادل در میزان خواب و بیداری برای حفظ تندرستی اهمیت بسیاری دارد. خواب حکم سکون و بیداری حکم حرکت را دارد. در خواب حرارت بدن متوجه درون شده و در بیداری متوجه ظاهر میشود.
در بیداری، نفس جمیع اعضاء بدن، جوارح و حواس ظاهری را تحریک کرده و آنها را به کار لایق شان مشغول می‌سازد. علت ایجاد خواب رسیدن رطوبات و بخارات به مغز است که به سبب سردی مغز می‌بندد و رطوبات و تری حاصل میشود، از آنجاکه مغز مبدا حس حرکت است با رسیدن این رطوبات، اعصاب سست شده و قوا به ظاهر اعضا نمی‌رسد و در نتیجه باعث بی‌حرکتی میشود.
البته این بی‌حرکتی شامل ریه، قلب و سیستم گوارشی نمی‌شود. در حقیقت خواب بازگشت و میل حرارت غریزی به سوی باطن بدن محسوب می شود که باعث میشود نفس دیگر به حواس ظاهری مشغول نباشد.
4. اعراض نفسانی
مرادی: حالات روانی (با اصطلاح حرکات نفسانیّه یا اعراض نفسانی در طب ایرانی) عبارت هستند از شادی، غم، خشم، لذت، احساس امنیت، ترس، خجالت، اندیشه کارهای مهم، امید و ناامیدی.
هر کدام از این حالات بر روی بدن فرد، تاثیر قابل توجهی می گذارد و اثر آن از سایر موارد سته ضروریه بر روی بدن، بسیار سریع تر و همچنین شدیدتر است. جهت درک این مسئله، می توان به تاثیر حرف دیگران بر روی افراد اشاره کرد که به سرعت بر روی چهره، رفتار و حالت حرف زدن آنها تاثیر می گذارد.
همه حالات روانی همراه با «حرکات روح طبی » هستند . حکیمان طب ایرانی، واژه «روح طبی» را در برابر روح شرعی و روح قدسی به کار برده اند تا از درهم آمیختگی مفاهیم طبی با آموزه های دینی، فلسفی و عرفانی در ذهن عامه پیشگیری کنند.
بر مبنای متون طب ایرانی، در بدن انسان علاوه بر اعضای صُلب(سخت) و متراکم، جسم بسیار لطیفی وجود دارد که گرچه به اندازۀ این اعضای صُلب، محسوس نیست ولی در سراسر نقاط بدن، پیوسته در جریان و گردش است. این جسمِ لطیف در کلام حکما «روح طبّی» نام دارد و واسطۀ «نفس» و «بدن» شمرده میشود و با روح مورد نظر در ادیان و فلسفه و عرفان متفاوت است.
5. اقلیم و آب و هوا
علیزاده: اقالیم به واسطه هوای جوّ، آب، خاک و عوامل تغییر دهنده آب و هوا، در بدن اثر کرده و برحسب اختلاف اثر آنها نتایج مختلف در بدن ظهور میکند. به سبب همین اختلافات، بیماری های آنها نیزمتفاوت است. بنابراین هر اقلیمی برای خود قوانین حفظ صحت مخصوصی دارد. .
حکمای طب سنتی ایران زندگی در آب و هوای مناسب را اولین اصل از اصول سلامتی می دانند. این اعتقاد در متون اسلامی طب جدید هم ذکر شده هوای مناسب رو مکتب های طبی اذعان می دارند که هوای مناسب هوایی است که از نظر گرمی سردی معتدل باشد و عاری از هرگونه آلودگی باشد طب ایرانی همچنین اضافه می کند که باید عاری از هوای مخلوط با بخارات فاسد باشد. از ترکیبات فاسدکننده جانداران و گیاهان هم به دور باشد. مسلما هر هوایی که مناسب تنفس و زندگی هم نباشد نامناسب خواهد بود.
تغییرات آب و هوا، تاثیر انواع اقلیم بر بدن و تدابیر سلامت برای فصول مختلف – بهار، تابستان، پاییز و زمستان مهمترین مباحث است و مطالعاتی هم که امروزه شده اشاره شده که آب و هوا تاثیر زیادی در شدت بیماریهای ریوی دارد مثل سل برونشیت آسم سرطان پوست روماتیسم و خیلی بیماریهای دیگر هستند که اینها را طب جدید هم ثابت شده که ناشی از آب و هواست.
یعنی آب و هوا اگر تغییر کند اینها بروز یا شیوعشان کم و زیاد میشود. در کتب طب ایرانی از خط استوا تا قطب را به هفت اقلیم مساوی تقسیم میکند. این اقالیم به واسطه هوای گرم آب خاک و عوامل تغییر دهنده آب و هوا در بدن اثر می‌کنند.
بر حسب اختلاف اثر آنها نتایج مختلفی در بدن ظهور میکند. یعنی اثری که یک اقلیم مثلا اقلیم 4 روی بدن‌ها دارد اقلیم یک اثر دیگری روی بدن‌ها دارد که مزاج افراد را هم تغییر می‌دهد.
در کتب طب ایرانی ذکر شده که به سبب همین اختلاف‌ها بیماریهای هر اقلیم متفاوت است. هر اقلیمی هم برای خودشان قوانین حفظ سلامت خودشان را دارند. آب و هوا که تغییر کرده با وجود تغییر اقلیم آن ، با مرگ و میر دیده‌اند ارتباط داشته، ارتباط آماری داشته است. آب و هوای گرم روی سلامتی یک اثرات خاصی دارد زندگی در مکان گرم بدن فرد را گرم میکند افرادی که در هوای گرم زندگی می‌کنند دچار ضعف حافظه می‌شوند.
آب و هوای سرد هم روی سلامتی اثر دارد. طب سنتی اعتقاد دارد که هوای سرد برای بدن بهتر است تا هوای گرم. هوای سرد هضم را قوی می کند. بدن را تقویت می کند. افراد ساکن در هوای سرد افراد قوی جثه و شجاع و سخت دل اند؛
اصغری: بحث آب و هوا را طب اسلامی اش را هم بگوییم بعد شما بحث مسکن را مطرح کنید که فاصله ایجاد نشود. اگر در آیات قرآن ما بحث آب و هوا را بخواهیم یک فکری داشته باشیم مطمئنا جستجو کنیم در آیات، یکسری آیات جالبی را می توانیم نگاه کنیم. یکی از آیاتی که خیلی جالب است و به اهمیت آب اشاره دارد سوره مبارکه انبیاء آیه 30 است که خداوند می فرماید و جعلنا من الماء کل شیء حی.
یا در آیات مختلفی که در مورد آب هست که از سما آبی را فرستادیم که هم پاک است و هم پاک کننده است، طهورا، ذکر شده هم طاهر است و هم مطهر است. در مورد فضیلت آب باران و آب های دیگر می توانیم به این آیه تمسک کنیم. آیات مختلفی در زمینه آب است که می شود در بحث زمینه آب روی آن کار کرد.
در مورد باد هم اگر در آیات نگاه کنیم خیلی روایات، آیات جالبی در مورد باد است و کارایی‌های باد را خداوند در آیات به آن اشاره کرده است که می‌گوید سحاب ثقال، آن ابرهایی که حامل باران است و فضولات را انتقال می‌دهد از این سمت به آن سمت که مردم مریض نشوند و آیات گوناگونی هم در این زمینه وجود دارد.
مثلاً یکی از آیاتی که در مورد عوارض هوا است که هوا می تواند مشکلاتی در بدن ایجاد کند سوره مبارکه ذاریات است که در مورد قوم عاد اشاره می کند : و فی عاد اذ ارسلنا علیهم الریح می‌گوید این باد که ما به عنوان عذاب بر قوم عاد فرستادیم با برخورد با جسم آنها جسمشان را به صورت استخوان پوسیده‌ای درست می کرد.
یعنی با هر چیزی که برخورد می کرد به صورت استخوانی پوسیده آن را تغییر حالت می‌داد. فلذا باد می تواند اینقدر قدرت داشته باشد یعنی یکسری از بادها در طب سنتی و در طب اسلامی ممنوع شده‌اند، مثل باد جنوبی یا باد پاییزی که در روایت پیامبر اکرم داریم که ظاهرا درستش از امیر المومنین است که فردوسی در مثنوی نقل می کند که بدن خود را از باد پاییزی بپوشانید از پیامبر نقل می کند ولی از امیرالمومنین است این روایت که در نهج البلاغه هم هست.
6. احتباس و استفراغ
مرادی: در کتب طب ایرانی آمده است که بعد از هر وعده غذایی مقداری از مواد زائد توسط ادرار، مدفوع، عرق، اشک، ترشحات بینی، خون قاعدگی و... دفع می شود. اگر هر کدام از این مکانیسم های دفعی به هر دلیلی دچار اختلال شوند، این مواد زائد در بدن تجمع می یابند و بعد از تغییراتی که در بدن می کنند به اصطلاح دچار «فساد» می شوند.
این مواد فاسد می توانند اغذیه خورده شده جدید را نیز فاسد کنند. بنابراین واجب است که این مواد فاسد به روش های مناسب از بدن فرد خارج شوند که این موضوع همان «استفراغ» است. به عبارت دیگر واژه «استفراغ» به معناى خروج، دفع و پالایش مواد زائد- یا همان فراغت بدن از مواد اضافی است و نباید با واژه «قى کردن» که به خروج محتویات معده از طریق دهان اطلاق می شود، اشتباه شود؛ البته باید توجه داشت که استفراغ افراطی موجب غلبه سردی و خشکی در اعضای بدن، تحلیل و همچنین ضعف بدن میشود.
از سوی دیگر می‌دانیم که بدن انسان دائماً در حال تغییر و تبدیل است. بدن در این راه نیاز به انرژی و مواد ضروری دارد که تغذیه یکی از مهم ترین راه های کسب آنهاست. غذای خورده شده در هر یک از مراحل هضم نیاز به توقف مناسبی دارد تا طبیعت بدن، فرصت اعمال تغییرات را در آن داشته باشد به این توقف اصطلاحاً «احتباس» می گویند. بنابراین «احتباس» به معنای حبس و نگاه داشتن مواد ضروری در بدن هر فرد است. حال اگر احتباس مفرط باشد، مواد زائد در بدن تجمع می یابند که در بروز برخی بیماری ها موثرند.
اگر استفراغ و احتباس مناسبی صورت نگیرد و در این حین، غذا نیز خورده شود، بدن فرد آسیب هایی را متحمل خواهد شد. ضمنا آنکه تاثیر غذاخوردن بعد از هر نوع استفراغی، مانند غذاخوردن بعد از فعالیت بدنی است. همچنین اگر در حالت احتباس، غذا خورده شود، اثراتش بر بدن مانند اثرات کم تحرکی و همچنین خوردن غذا قبل از اتمام هضم غذای قبلی است.
در پایان لازم می‌دانم علاوه بر 6 سته ضروری بنا به تجربه اصل هفتمی را اضافه نمایم و آن اینکه هر فرد بایستی علی رغم سلامت تحت نظر دوره ای مراقبت‌های سلامت قرار داشته باشد. تا ضمن ارزیابی دوره ای وضعیت خود برنامه کاربردی سبک زندگی سالم خود را دریافت و آموزش لازم در خصوص اجرا آنرا ببیند.
مسئول میزگرد و گفت‌وگوها: زهرا کاظمی، خبرنگار گروه "سلامت" خبرگزاری تسنیم
منبع:http://www.bibaknews.com/سلامت-و-پزشکی/اخبار-پزشکی/135595-جامعه-پویاتر-رعایت-زندگی-سالم