حجر بن عدی کندی;صحابي رسول ا...(ص)و ازياران خاص اميرالمومنين(ع)

[312]

حُجْربن عَدی بن جَبَله کِندی، کنیه‌اش ابوعبدالرحمن، معروف به حجرالخیر، صحابی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و از یاران خاص حضرت علی علیه‌السلام و از بزرگان و فضلای کوفه می‌باشد.

حجربن عَدی‌ و برادرش، هانی، در زمان پیامبر اکرم اسلام آوردند.
حجر بعد از اسلام آوردن در فتوحات مختلف اسلامی شرکت داشته است.

پس از اسلام آوردن، حجر در فتوحات اسلامی، از جمله نبرد قادسیه (سال ۱۴ یا ۱۵ یا ۱۶)، حضور یافت. [۱] [۲] [۳]

در نبرد جلولاء (سال ۱۶ یا ۱۷ یا ۱۹) نیز فرماندهی دست راست لشکر عمرو بن مالک (سردارِ سعدبن ابی‌وقّاص) را بر عهده داشت. [۴] [۵]


در فتح شام نیز شرکت کرد و جزو لشکریانی بود که مَرج‌عَذراء را فتح کردند. در روایتی از وی به عنوان فاتح آن‌جا یاد شده است. [۶] [۷]
حجربن عدی پس از فتوحات، ظاهرا در کوفه اقامت گزید. [۸]

حضرت علی علیه‌السلام می‌خواست او را به ریاست قبیله کِنْدَه بگمارد و هم‌ قبیله‌ای او، اشعث بن قیس، را از آن منصب عزل کند، اما حجر از این‌که تا زنده بودن اشعث، سرپرستی کنده را قبول کند، خودداری کرد. [۹]

در جنگ جمل، هنگامی که ابوموسی اشعری، فرمان‌دار کوفه، از شرکت کردن مردم در جنگ برای یاری امام علی جلوگیری کرد، حجربن عدی همراه حسن بن علی علیه‌السلام و عماربن یاسر به مسجد کوفه رفت، ابوموسی را بیرون راند و مردم را به شرکت در جنگ تشویق کرد.
در این جنگ حضرت علی، حجر را به ریاست قبایل کنده، حضرموت، قُضاعه و مَهْره گمارد. [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳]

حجر در جنگ صفّین (سال ۳۷) از امرای لشکر امام علی و فرمانده مردان جنگی قبیله کنده بود. [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷] [۱۸]

در ماجرای حکمیت، وی از سوی مردم عراق، جزو گواهان عهدنامه میان ابوموسی اشعری و عمرو بن عاص بود. [۱۹] [۲۰] [۲۱]

حجر در جنگ نهروان (سال ۳۸) نیز فرمانده دست راست سپاه امام علی علیه‌السلام در نبرد با خوارج بود. [۲۲] [۲۳]

هنگامی‌ که معاویه برای ایجاد رعب در مردم عراق، ضحّاک‌بن قَیس را روانه آن‌جا کرد تا با حمله به صحرانشینان ایجاد ناامنی کند، امام علی علیه‌السلام، حجربن عدی را با چهار هزار تن به مقابله آنان فرستاد.
حجر تا تَدْمُر به تعقیب مهاجمان پرداخت و سرانجام، آنان را شکست داد. سپس، دو شبانه روز در آن نواحی ماند. [۲۴] [۲۵]

[312]

حجر بعد از صلح امام حسن علیه‌السلام اولین کسی بود که اعتراض کرد و امام پاسخ ایشان را داد.


پس از شهادت امیرمؤمنان و به امامت رسیدن امام حسن علیه‌السلام و اقدام آن حضرت برای جنگ با معاویه، جریان به سمتی پیش رفت که امام مصلحت را در پذیرش صلح با معاویه دید، حجر اولین کسی بود که به دیدار امام رفت و با لحنی تند اعتراض کرد و حضرت را به ادامه جنگ فراخواند.


پاسخ امام حسن این بود که چون رغبت بیشتر مردم عراق بر صلح است، تن به صلح داده است تا جان شیعیان خاص ایشان محفوظ بماند.


پس از آن، حجر نزد امام حسین علیه‌السلام رفت و دیدگاه خود را درباره جنگ با معاویه مطرح کرد، اما ایشان او را به متابعت از امام حسن فراخواند. [۲۶] [۲۷]

حجربن عدی بعد از شهادت حضرت علی علیه‌السلام با مخالفان امام برخورد تندی داشته است.


چون مغیرة بن شعبه (حاکم کوفه) به دستور معاویه، علی علیه‌السلام را بر منبر لعن می‌کرد، حجر و عمرو بن حمق همراه شماری از یاران خود، با او مخالفت نمودند [۲۸] [۲۹] و به وی سنگ ریزه پرتاب کردند.
مغیره با فرستادن مبلغی برای او کوشید وی را به خود نزدیک سازد. [۳۰]


در سال ۵۰ که زیاد بن ابیه حکومت کوفه را، علاوه بر بصره، از طرف معاویه به دست گرفت، با وجود دوستی‌اش با حجربن عدی، به او درباره دفاع از علی بن ابی طالب و انتقاد از معاویه هشدار داد، اما حجر همچنان بی‌پروا مردم را بر ضد معاویه تحریک می‌کرد. [۳۱] [۳۲]

هنگامی که زیاد در بصره به‌ سر می‌برد، حجر و یارانش به عَمْروبن حُرَیث، جانشین زیاد در کوفه، هنگام ایراد خطبه که با بدگویی و ناسزا به امیرمؤمنان علیه‌السلام همراه بود، سنگ‌ریزه پرتاب کردند.


عمرو به زیاد گزارش داد و زیاد به سرعت به کوفه بازگشت و مأموران خود را فرستاد تا حجر و یارانش را دستگیر کنند. [۳۳] [۳۴]


گروهی از ایشان کشته شدند و عده‌ای گریختند. حجربن عدی و سیزده تن دیگر دست‌گیر شدند.


زیاد آنان را همراه صد تن از لشکریانش نزد معاویه فرستاد و درباره ایشان نوشت که در لعن ابوتراب (علی علیه‌السلام) با «جماعت» مخالفت ورزیده و در نتیجه از فرمان خلیفه سرپیچی کرده‌اند.
وی شهادت برخی بزرگان کوفه مبنی بر مخالفت صریح حجر با بدگویی از علی بن ابی طالب، را نیز بر ضد حجر ضمیمه نامه کرد. [۳۵] [۳۶](ابن سعد؛ [۳۷] طبری، [۳۸] عده آنان را هفتاد تن ذکر کرده‌اند).


چون حجر و یارانش به قریه مرج‌عذراء در دوازده میلی دمشق رسیدند، معاویه فرمان قتل آنان را صادر کرد. [۳۹] [۴۰]


به شفاعت کسانی [۴۱] به حجر و شش نفر دیگر فرصت داده شد تا جان خود را با سَبّ علی علیه‌السلام نجات دهند، اما آنان نپذیرفتند و تن به کشته شدن دادند.
هفت تن از یاران حجر نجات یافتند. [۴۲]
(ابن سعد [۴۳] و یعقوبی، [۴۴] عده مقتولان را هفت نفر نوشته، اما فقط از شش تن، نام برده که حجر نیز یکی از آن‌هاست).


به روایت مسعودی، [۴۵] هفت تن از آنان بیزاری جستن از علی را پذیرفتند و جان به‌در بردند و هفت تن دیگر کشته شدند.


کشتگان را کنار قبرهایی که کنده و کفن‌هایی که گشوده بودند، به شهادت رساندند، سپس بر آن‌ها نماز گزاردند و اجسادشان را به خاک سپردند. [۴۶] [۴۷]


حجر و یارانش شب قبل از شهادت را به نماز خواندن گذراندند و حجر قبل از شهادت نیز دو رکعت نماز گزارد. [۴۸]


حتی عایشه نیز کسی را نزد معاویه فرستاد تا مانع از کشته شدن حجر شود، اما پیک عایشه پس از شهادت حجر رسید. [۴۹] [۵۰] [۵۱]

[312]

به روایت مسعودی، [۵۲] حجربن عدی نخستین مسلمانی بود که دست بسته و به اسارت کشته شد.
او نخستین مسلمانی بود که در زمان فتوحات وارد مرج‌عذراء شد و آن‌جا را فتح کرد و نخستین مسلمانی بود که در آن‌جا کشته شد. [۵۳] [۵۴] [۵۵]

درباره تاریخ شهادت او، روایت‌های متعددی ذکر شده است. [۵۶] [۵۷] [۵۸] [۵۹] [۶۰]

در روایتی ضعیف، قتل حجر در سال ۵۰ ذکر شده است. [۶۱]

به روایت ابن قتیبه، [۶۲] عبیدالله و عبدالرحمن، دو پسر حجربن عدی که به تشیع گرایش داشتند، نیز بعدا به‌دست مصعب‌ بن زبیر اسیر و کشته شدند.

قتل حجر و یارانش چندان قبیح بود که انتقاد و اعتراض برخی از نزدیک‌‌ترین یاران معاویه را نیز برانگیخت.

مالک‌بن هُبَیره به وی گفت که به کاری زشت دست زده است و آنان کاری که مستوجب قتل باشد مرتکب نشده بودند، اما معاویه گفت که خواسته است ریشه فتنه را برکند.

مردم کوفه نیز به‌ شهادت رساندن حجر را کاری شنیع شمردند.


شنیدن این خبر برای امام حسین علیه‌السلام بسیار گران آمد و در نامه‌ای به معاویه، یکی از زشتی‌های رفتار او را کشتن حجر قلمداد کرد. [۶۳] [۶۴] [۶۵]

به روایت ابن اثیر، [۶۶]قبر حجر در مرج‌عذراء مشهور و محل اجابت دعا بود. مسجدی نیز کنار قبر وی ساخته شد. [۶۷]

امروزه نیز مدفن او زیارت‌گاه است.

حجربن عدی را موثق و عابد دانسته‌اند. وی فقط از علی علیه‌السلام روایت کرده است. [۶۸] [۶۹]

[312]

منابع مقاله
• ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
• ابن سعد، الطبقات الکبری، (بیروت).
• ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ ۲۰۰۱.
• ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
• بلاذری، فتوح البلدان، (لیدن).
• احمد بن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش.
• شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل.
• طبری، تاریخ الطبری (بیروت).
• محمد بن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
• مسعودی، مروج الذهب (بیروت).
• محمد بن محمد مفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فی حرب البصره، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴ش.
• نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴.
• یعقوبی، تاریخ یعقوبی.

[312]

پانویس



۱.
↑ الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۷.


۲.
↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۳۳۴.


۳.
↑ اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۴۶۱.


۴.
↑ فتوح البلدان، ج۲، ص۳۲۴.


۵.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۷.


۶.
↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۰۷.


۷.
↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۱۰۲۱۱.


۸.
↑ احمد بن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، ص۱۴۵.


۹.
↑ احمد بن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، ص۲۲۴.


۱۰.
↑ احمد بن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، ص۱۴۴ـ۱۴۶.


۱۱.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۴۸۵.


۱۲.
↑ محمد بن محمد مفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فی حرب البصرة، ص۲۵۵ـ۲۵۶.


۱۳.
↑ محمد بن محمد مفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فی حرب البصرة، ص۳۲۰.


۱۴.
↑ نصربن مزاحم، وقعة صفّین، ص۱۰۳۱۰۴.


۱۵.
↑ نصربن مزاحم، وقعة صفّین، ص۱۹۵.


۱۶.
↑ نصربن مزاحم، وقعة صفّین، ص۲۰۵.


۱۷.
↑ نصربن مزاحم، وقعة صفّین، ص۲۴۳.


۱۸.
↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۰۷.


۱۹.
↑ نصربن مزاحم، وقعة صفّین، ص۵۰۶۵۰۷.


۲۰.
↑ احمد بن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، ص۱۹۵ـ۱۹۶.


۲۱.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۳۹.


۲۲.
↑ احمد بن داوود دینوری، ص۲۱۰.


۲۳.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۶۳.


۲۴.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۹۵ـ۱۹۶.


۲۵.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۰۴.


۲۶.
↑ احمد بن داوود دینوری، ص۲۲۰.


۲۷.
↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۱۳۱.


۲۸.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰.


۲۹.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۸۸.


۳۰.
↑ احمد بن داوود دینوری، ص۲۲۳.


۳۱.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۸.


۳۲.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰.


۳۳.
↑ احمد بن داوود دینوری.


۳۴.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۸.


۳۵.
↑ احمد بن داوود دینوری، ص۲۲۳ـ۲۲۴.


۳۶.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰.


۳۷.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۹.


۳۸.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۰۱۲۰۲.


۳۹.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۹.


۴۰.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۸۹.


۴۱.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱.


۴۲.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۸.


۴۳.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۲۰.


۴۴.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱.


۴۵.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۸۸ـ۱۸۹.


۴۶.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱.


۴۷.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۷.


۴۸.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۰۵.


۴۹.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۹۲۲۰


۵۰.
↑ احمد بن داوود دینوری، ص۲۲۳ـ۲۲۴.


۵۱.
↑ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۳۸۶.


۵۲.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۸۸.


۵۳.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۱۷.


۵۴.
↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱.


۵۵.
↑ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۳۸۶.


۵۶.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۸۹.


۵۷.
↑ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۳۸۶.


۵۸.
↑ >یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱..


۵۹.
↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۳۳۴.


۶۰.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۸۸.


۶۱.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۹۰.


۶۲.
↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۳۳۴.


۶۳.
↑ احمد بن داوود دینوری، ص۲۲۳ـ۲۲۴.


۶۴.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۰۸.


۶۵.
↑ محمدبن عمرکشی، اختیار معرفة الرجال، تلخیص محمد بن حسن طوسی‌کشی، ص۹۹.


۶۶.
↑ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۳۸۶.


۶۷.
↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۰۸.


۶۸.
↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۱۰.


۶۹.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۲۰.




منبع
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حجر بن عدی کندی»، شماره۵۸۴۹.

.................................................. .................................................. ................................................
http://www.wikifeqh.ir/%D8%AD%D8%AC%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%AF%DB%8C _%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C