سونای
27th April 2013, 04:11 PM
افراد سالمند در معرض خطر بيماري‌هاي مزمن دهان از جمله عفونت‌هاي دندان (مانند پوسيدگي دندان، پريودونتيت)، افتادگي دندان، ضايعات مخاطي خوش‌خيم و سرطان دهان هستند. ساير اختلالات شايع دهان در اين جمعيت، شامل گزروستومي (خشکي دهان) و کانديدياز دهان که ممکن است به کانديدياز حاد با غشاي کاذب (برفک) منجر شود، ضايعات اريتماتو (استوماتيت دندان مصنوعي) يا شيليت آنگولار هستند. خشکي دهان ناشي از بيماري زمينه‌اي يا مصرف دارو ممکن است با استفاده از داروهاي جايگزين بزاق درمان گردند. پزشکان مراقبت اوليه مي‌توانند با ارزيابي خطر، شناسايي تغييرات طبيعي ناشي از پيري در برابر تغييرات غيرطبيعي، انجام معاينه متمرکز بر دهان و ارجاع بيماران به دندان‌پزشک در صورت لزوم، به بيماران سالمند در حفظ مناسب سلامت دهان کمک نمايند. بيماران مبتلا به اختلالات طبي ناتوان کننده مزمن (مانند آرتريت، ناتواني عصبي) ممکن است از ابزارهاي کمکي سلامت دهان مانند مسواک‌هاي الکتريکي، مسواک‌هاي دستي با دسته‌هاي پهن و ابزارهاي نگهدارنده نخ دندان بهره ببرند...
برآورد مي‌شود که در سال 2030، 71 ميليون آمريکايي که تقريبا 20 جمعيت را تشکيل مي‌دهند داراي سن 65 سال يا بيشتر باشند. شمار فزاينده‌اي از افراد سالمند تمام يا بخشي از دندان‌هاي خود را به صورت کامل حفظ کرده‌اند که به خاطر افزايش مراقبت سلامت دهان مانند افزودن فلورايد به آب مصرفي جامعه، پيشرفت فناوري در زمينه دندان و بهداشت بهتر دهان است. با اين حال، اين جمعيت در معرض خطر بيماري‌هاي مزمن دهان شامل عفونت‌هاي دنداني (مانند پوسيدگي دندان، پريودونتيت)، افتادگي دندان، ضايعات مخاطي خوش‌خيم و سرطان دهان هستند. جدول 1 اختلالات شايع دهاني را در سالمندان به صورت خلاصه نشان مي‌دهد. شواهد روزافزوني، سلامت دهان و سلامت عمومي را مرتبط به هم دانسته‌اند و بيان مي‌کنند که ارتباطي بين بيماري پريودونتال و ديابت، بيماري‌هاي قلبي‌ـ‌عروقي، پنوموني، بيماري‌هاي روماتولوژيک و التيام زخم وجود دارد.
بهداشت نامناسب دهان اغلب با وضعيت اقتصادي نامطلوب، فقدان بيمه جهت بيماري‌هاي دنداني، زمين‌گير شدن يا قرار داشتن در خانه سالمندان و وجود ناتواني‌هاي فيزيکي مانند آرتريت و ناتواني عصبي که مانع از يک بهداشت دهاني خوب مي‌گردند همراهي دارند. با توجه به آن که به نظر مي‌رسد بيماران سالمند پزشکان را بيش از يک دندان‌پزشک ملاقات مي‌کنند پزشکان مراقبت اوليه جهت بهبود سلامت دهان در اين جمعيت با ارزيابي خطر براي سلامت دهان، شناسايي و درمان اختلالات دهاني شايع و ارجاع بيماران به دندان‌پزشک در صورت لزوم، موقعيت مناسبي دارند.
توصيه‌هاي کليدي براي طبابت
توصيه باليني رتبه‌بندي شواهد
ژل‌هاي فلورايد، دهان‌شويه‌ها و جلادهنده‌ها ممکن است از پوسيدگي دندان پيشگيري کنند يا آن را کاهش دهند. C
بيماران مبتلا به خشکي دهان بايد تشويق شوند که آب بنوشند، از الکل و غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي شکر پرهيز کنند و در صورت لزوم از جايگزين‌هاي بزاق بدون نسخه استفاده کنند. C
درمانهاي موضعي ضدقارچ در درمان استوماتيت دندان مصنوعي و شيليت آنگولار دهان ناشي از کانديدياز موثر هستند. A
A: شواهد بيمار محور قطعي با کيفيت مطلوب؛ B: شواهد بيمار محور غيرقطعي يا با کيفيت محدود؛ C: اجماع، شواهد بيماري محور، طبابت رايج، عقيده صاحب‌نظران يا مجموعه موارد باليني.
جدول1. بيماري‌هاي شايع دهان در سالمندان
وضعيت تظاهر باليني درمان توصيه
پوسيدگي دندان تاج دندان (بالاتر از لثه) يا ريشه دندان: تغيير رنگ دردناک قهوه‌اي همراه با حفره پوسيدگي ريشه دندان ممکن است با ژل‌هاي فلورايد، جلادهنده‌ها يا خميردندان‌ها درمان شوند؛ موثر در برخي از پوسيدگي‌هاي سطحي عفونت را مي‌توان با بهداشت مناسب دهان و مراقبت دهاني کارشناسانه کاهش داد. بيماران بايد از غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي قند پرهيز کنند. جدول 2 را از نظر عوامل خطرزا ببينيد
ژنژيويت لثه‌هاي قرمز، متورم و خونريزي دهنده بهداشت مناسب دهان شامل مسواک زدن روزانه و استفاده روزانه از نخ دندان -
پريودونتيت ژنژيويت، پسرفت لثه، دندان شل يا جابه‌جا شده بهداشت مناسب دهان شامل مسواک زدن روزانه و استفاده روزانه از نخ دندان، جرم‌گيري دندان توسط کارشناس سلامت دندان، درمان آنتي‌بيوتيکي کمکي همراهي با بيماري‌هاي قلبي-عروقي، ديابت کنترل نشده و پنوموني ناشي از آسپيراسيون
خشکي دهان زبان متورم، خشک و قرمز، احساس سوزش، دشواري در تکلم و بلع، تغيير در مزه مواد جايگزين بزاق؛آدامس فاقد شکر يا قطره‌هاي پيلوکارپين يا سوي‌ملين ممکن است توليد بزاق را تحريک نمايند جدول 3 را از نظر عوامل خطرزا ببينيد
کانديدياز نوع حاد با غشاي کاذب (برفک): پلاک‌هاي سفيد چسبنده که قابل برداشتن هستند
نوع اريتماتو (استوماتيت دندان مصنوعي): ضايعات ماکولار قرمز که اغلب با احساس سوزش همراه‌اند شيليت آنگولار: شيارهاي اريتم‌دار و پوستهدار در گوشه‌هاي دهان داروهاي ضد قارچ موضعي (مانند محلول يا قرص دهاني نيستاتين)، قرص کلوتريمازول يا داروهاي ضد قارچ سيستميک (مانند فلوکونازول، کتوکونازول، ايتراکونازول) تشخيص را مي‌توان با بررسي سيتولوژي پوسته‌ها (رنگ‌آميزي با پريوديک اسيد شيف يا هيدروکسيد پتاسيم) نمونه‌برداري يا کشت اثبات کرد
استوماتيت دندان مصنوعي اريتم متغير که گاهي همراه با خونريزي پتشي شکل است؛ ممکن است محدود به نواحي نگهدارنده دندان در پروتزهاي قابل برداشتن فک بالا باشد؛ معمولا بي‌علامت برداشتن دندان‌ها در شب، داروهاي ضدقارچ موضعي (کانديدياز را ببينيد) در سطح داخلي محل تثبيت دندان‌هاي مصنوعي زده شود دندان‌ها بايد حداقل روزي يک بار برداشته شوند و تميز گردند
سرطان دهان زخم يا توده‌اي که بهبود نمي‌يابد ارجاع جهت نمونه‌برداري، تعيين مرحله بيماري، جراحي و ساير درمان‌ها -
ارزيابي سلامت دهان
يک فهرست ارزيابي خلاصه شده شرح حال که بيماران ممکن است خارج از مطب پزشک يا در منزل آن را تکميل نمايند مي‌تواند به پزشکان در ارزيابي خطر سلامت دهان کمک کنند. همچنين روش‌هاي غربالگري وجود دارند که مي‌توانند توسط افراد غيرکارشناس در زمينه بيماري‌هاي دندان در يک مرکز نگهداري سالمندان به کار گرفته شوند.
شکل 1 يک روش ساده، معتبر و قابل اعتماد غربالگري دنداني مي‌باشد. تنها مواد مورد نياز جهت ارزيابي شامل چراغ قلمي، دستکش و آبسلانگ هستند. هشت بخش سلامت دهان به صورت سالم، تغيير يافته يا ناسالم دسته‌بندي شده‌اند تا در تعيين مراحل بعدي مراقبت بيمار کمک کننده باشند.
اصولي جهت زندگي: برنامه مدون ملي سلامت دهان جهت پزشکان خانواده يک منبع آموزشي است که توسط جامعه مدرسين گروه پزشکي خانواده در مورد سلامت دهان، تهيه شده است.
پايگاه اينترنتي http://www.smilesforlife2.org (http://www.smilesforlife2.org/) شامل کارت‌هاي جيبي و برنامه ديجيتال ارزيابي فردي قابل دانلود رايگان هستند.
تغييرات دهان ناشي از سن
همراه با افزايش سن، شکل و ساختار دندان‌ها به تغيير تمايل پيدا مي‌کنند. زردشدگي (شکل 2) يا تيره‌تر شدن دندان‌ها به علت تغيير در ضخامت و ترکيب بافت عاج (dentin) زيرين و پوشش آن که ميناي دندان است رخ مي‌دهد. سايش‌ها و فرسايش‌ها نيز مي‌توانند در تغييرات رخ داده در شکل دندان‌ها دخالت داشته باشند. شمار عروق خوني که وارد دندان مي‌شوند و نيز ميناي دندان کاهش مي‌يابد که منجر به کاهش حساسيت مي‌گردد. به دنبال کاهش حساسيت به محرک‌هاي محيطي، پاسخ به ايجاد پوسيدگي يا تروما ممکن است کاهش يابد. ساروج (cementum) (يعني ماده پوشاننده سطح ريشه دندان) به تدريج ضخيم مي‌گردد. به گونه‌اي که پهناي کلي تقريبا هميشه بين سنين 75-10 سالگي 3 برابر مي‌شود. به علت آن که ساروج ماده‌اي قويا آلي است، مقاومت کمتري به عوامل محيطي مانند شکر، اسيدهاي موجود در نوشيدني‌هاي سبک، و سيگار که مي‌تواند اثر خشک کننده داشته باشد دارد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n6.jpg
شکل 2. زردشدگي دندان و افزايش پسرفت لثه ناشي از افزايش سن
تغييرات ناشي از افزايش سن در مخاط دهان و رژيم غذايي يا کمبودهاي هورموني منجر به کاهش کراتين‌دار شدن، خشکي و نازک شدگي ساختارهاي اپي‌تليومي مي‌گردند. به علاوه پهنا و محتواي فيبري ليگامان دوردنداني که بخشي از ساختار اتصال دور دنداني است با افزايش سن کاهش مي‌يابد. پسرفت لثه (gingival recession)يک اختلال شايع ديگر در افراد سالمند است ولي تغييرات دهاني طبيعي وابسته به سن در نظر گرفته نمي‌شود. پسرفت لثه سبب نمايان شدن ساروج مي‌گردد که ممکن است زمينه‌ساز پوسيدگي ريشه دندان گردد.
ارزيابي سلامت دهان جهت غربالگري دنداني
نام فرد: نام کامل‌کننده: تاريخ:
نمره دهي: شما ممکن است دور هر کدام از کلمات خط بکشيد و نيز در هر گروه نمره را محاسبه کنيد.
گروه 0= سالم 1= تغييرات 2= ناسالم
لب‌ها صاف، صورتي رنگ، مرطوب خشک، زخمي يا قرمز در گوشه‌ها تورم يا يک توده؛ لکه سفيد، قرمز يا زخمي؛ خونريزي يا زخمي در گوشه‌ها
زبان طبيعي، مرطوب، سطوح ناصاف، صورتي رنگ لکه‌دار، شياردار، قرمز، سطح پوشيده لکه‌اي که قرمز يا سفيد است، زخمي است يا متورم است
لثه‌ها و بافت‌ها صورتي رنگ، مرطوب، صاف، بدون خونريزي خشک، بزاق، ناصاف، قرمز، متورم، يک زخم يا لکه زخمي زير دندان‌هاي مصنوعي متورم، خونريزي دهنده، زخم‌ها، لکه‌هاي سفيد يا قرمز، قرمزي منتشر زير دندان‌هاي مصنوعي
بزاق بافت‌هاي مرطوب، بزاق آب‌دار و داراي جريان آزاد خشک، بافت‌هاي چسبناک، بزاق اندکي وجود دارد، گزارش خشکي دهان در شرح حال فرد وجود دارد بافت‌ها به علت خشکي به هم چسبيده‌اند و قرمز هستند، بزاق بسيار اندکي وجود دارد يا ندارد، بزاق غليظ است، خشکي دهان در شرح حال فرد وجود دارد
دندان‌هاي طبيعي
بلي/ خير عدم پوسيدگي يا شکستگي دندان‌ها/ ريشه‌ها يک تا سه دندان/ ريشه دندان
داراي پوسيدگي يا شکسته، دندان‌هاي بسيار فرسوده چهار دندان/ ريشه دندان داراي پوسيدگي يا شکسته يا بيشتر، دندان‌هاي بسيار فرسوده يا کمتر از چهار دندان وجود داشته باشد
دندان مصنوعي
بلي/ خير فقدان نواحي شکستگي پايه يا خود دندان، دندان‌هاي مصنوعي به صورت منظم مورد استفاده قرار مي‌گيرند و با نام فرد مشخص شده است يک ناحيه شکستگي پايه يا دندان، دندان‌هاي مصنوعي، 2-1 ساعت در روز مورد استفاده قرار مي‌گيرند، نام فرد مشخص نشده است يا دندان‌هاي مصنوعي شل هستند بيش از يک ناحيه شکستگي پايه يا دندان وجود دارد، دندان‌هاي مصنوعي گم شده اند يا مورد استفاده قرار نمي‌گيرند، دندان‌هاي مصنوعي شل هستندو به چسب نيازدارند، نام فرد مشخص نشده است.
پاکيزگي دهان پاکيزه، فقدان ذرات يا رسوبات غذا در دهان يا دندان‌هاي مصنوعي ذرات غذا، رسوبات يا پلاک روي يک يا دو ناحيه دهان يا يک ناحيه کوچک روي دندان‌هاي مصنوعي، يا بوي نامطلوب دهان (تنفس بدبو) ذرات غذا، رسوبات يا پلاک در بيشتر نواحي دهان يا دندان‌هاي مصنوعي، يا وجود بوي نامطلوب شديد دهان
درد دندان عدم نشانه‌هاي کلامي/ رفتاري (تورم در صورت؛ عدم غذاخوردن؛ پرخاشگري) يا نشانه‌هاي فيزيکي (تورم‌گونه يا لثه، دندان شکسته، زخم‌ها)، درد دندان وجود نشانه‌هاي کلامي/ رفتاري درد دندان وجود نشانه‌هاي فيزيکي و کلامي/ رفتاري درد دندان
ارجاع جهت معاينه توسط يک دندان‌پزشک نمره کل: ـــ از 16
بيمار يا خانواده/ قيم اجازه درمان مشکلات دنداني جهت فرد را نمي‌دهند.
مداخله‌ها مانند برنامه مراقبت بهداشت دهان آغاز گرديد.
بازبيني دوباره سلامت دهان فرد در تاريخ ...
شکل 1. يکي از روش‌هاي ارزيابي سلامت دهان. اين ارزيابي ممکن است توسط فرد غير کارشناس دندان در يک محل آسايشگاه تکميل شود.
تفسير: هر گروهي که تغيير کرد بايد پس از دو هفته دوباره ارزيابي گردد و بايد پيگيري صورت گيرد تا زماني که اطمينان حاصل شود که تغييرات به وضعيت طبيعي باز گشته است. اگر تغييرات به وضعيت طبيعي بازنگردد يا نواحي ناسالم باقي مانده باشد بايد بيمار به يک دندان‌پزشک جهت ارزيابي جامع ارجاع داده شود.
اصول کمکي جهت استفاده از اين روش غربالگري در آدرس زير موجود مي‌باشد:
.http://www.healthcare.uiowa.edu/igec/e-learn_lic/dentistry/default.asp
پوسيدگي دندان
پوسيدگي دندان مي‌تواند در هر سني رخ دهد. با اين حال به علت پسرفت لثه و پريودونتيت، افراد سالمند در معرض خطر بيشتري جهت پيدايش پوسيدگي ريشه دندان هستند (شکل 3). ميزان بروز پوسيدگي ريشه دندان در بيماران بالاي 60 سال 2 برابر افراد 30 ساله است، 64 افراد بالاتر از 80 سال مبتلا به پوسيدگي دندان هستند و تا 96 پوسيدگي تاج دندان (بالاتر از لثه) دارند.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n7.jpg
شکل 3. پوسيدگي ريشه دندان: افزايش پسرفت لثه و پوسيدگي ( تغيير رنگ سياه) روي سطوح ريشه
عوامل خطرزا (جدول 2) جهت پوسيدگي ريشه دندان و پوسيدگي تاج دندان منجر به افزايش تماس با باکتري‌هاي مستقر در پوسيدگي مانند استرپتوکوک موتانس، لاکتوباسيلوس و آکتينومايسس مي‌شوند.
درمان پوسيدگي ريشه دندان شامل بهداشت منظم دهان و مراقبت دندان به صورت کارشناسانه مي‌باشد. به علاوه نشان داده شده است که ژل‌هاي فلورايد، دهان‌شويه‌ها و جلادهنده‌ها مي‌توانند در پايدار کردن و کاهش مقداري از عمق پوسيدگي ريشه دندان کمک کننده باشند.
بيماري‌هاي پريودونتال
ژنژيويت
پلاک يک بيوفيلم متشکل از باکتري‌هاي گرم منفي و آندوتوکسين‌ها است که بر روي دندان‌ها در لبه‌هاي لثه ايجاد مي شود و به التهاب لثه (ژنژيويت) منجر مي‌گردد. ژنژيويت (شکل 4) با بافت لثه اريتم‌دار و ادم‌دار مشخص مي‌شود که اغلب به راحتي با لمس وسيله و مسواک زدن آرام، خونريزي مي‌کند. ساير علل ژنژيويت شامل تروما و مصرف سيگار هستند. اگرچه ژنژيويت در افراد سالمند شايع‌تر است، سن به تنهايي يک عامل خطرزا جهت ژنژيويت يا پريودونتيت نيست. ژنژيويت با بهداشت مناسب دندان مي‌تواند برگشت‌پذير باشد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n8.jpg
شکل 4. ژنژيويت: اريتم لبه دندان و التهاب لثه بين دندا نها
پريودونتيت
پريودونتيت (شکل 5) هنگامي رخ مي‌دهد که التهاب لثه سبب جدا شدن ليگامان دور دنداني از ساروج و ساختار دندان گردد که به افزايش عمق فرورفتگي لثه، شل شدن دندان و در نهايت افتادن دندان منجر مي‌شود. بسياري از افراد سالمند به علت بهداشت نامناسب دندان و پسرفت لثه، مستعد جدا شدن پريودونتال و افتادگي دندان هستند. پريودونتيت با بيماري‌هاي قلبي- عروقي، ديابت قندي با تنظيم نامناسب، التيام نامطلوب زخم و پنوموني ناشي از آسپيراسيون به ويژه در بيماران نگهداري شده در خانه سالمندان همراهي دارد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n9.jpg
شکل 5. پريودونتيت شديد: التهاب و پسرفت لثه، تشکيل پلاک و افتادگي دندان
درمان بيماري پريودونتال شامل مسواک‌زدن روزانه و استفاده از نخ دندان و مراقبت دنداني کارشناسانه مي‌باشد که از برداشتن پلاک تا دبريد کردن جراحي پريودونتيوم عفوني متغير مي‌باشد. آنتي‌بيوتيک‌هاي خوراکي مانند دوکسي‌سيلين به عنوان درمان کمکي در کنار جرم‌گيري و صاف کردن ريشه دندان در افراد سالمندي که در خانه سالمندان نگهداري مي‌شوند به کار مي‌رود. در کنار پاک‌سازي منظم دندان، اين مداخله‌ها مي‌توانند نياز به دبريد کردن و برداشتن دندان را کاهش دهند.
خشکي دهان
خشکي دهان به معني احساس فرد به صورت دهان خشک مي‌باشد که به علت کاهش توليد بزاق رخ مي‌دهد و 57-29 افراد سالمند به آن مبتلا هستند. بزاق سبب لغزندگي حفره دهان مي‌شود،با بهبود رسوب مجدد مواد معدني از پوسيدگي دندان جلوگيري مي‌کند و از عفونت‌هاي قارچي و باکتريايي پيشگيري مي نمايد. تظاهرات باليني خشکي دهان علاوه بر دهان خشک شامل احساس سوزش، تغييرات ايجاد شده در مزه‌ها و دشواري در بلع و تکلم هستند. اگر چه جريان بزاق با افزايش سن به تنهايي کاهش نمي‌يابد برخي از داروها و ناخوشي‌ها خطر خشکي دهان را در افراد سالمند افزايش مي‌دهند (جدول 3).
اگر بيمار دارويي را دريافت کند که به صورت مشخص سبب کاهش جريان بزاق مي‌شود، آن دارو بايد در صورت امکان تغيير يابد يا حذف شود. بيماران بايد تشويق شوند که آب بنوشند، از الکل پرهيز کنند و مقدار مصرف غذاها و نوشيدني‌هايي را که سبب تشديد خشکي دهان يا پوسيدگي مي‌شوند کاهش دهند (مانند ترکيبات حاوي قهوه يا شکر). هرگونه آدامس يا آب نبات مورد استفاده براي تحريک بزاق بايد فاقد شکر باشد. ترکيبات جايگزين بزاق بدون نسخه ممکن است بهبود موقتي ايجاد کنند. داروهايي مانند پيلوکارپين و سوي‌ملين (cevimeline) به ويژه در بيماران مبتلا به نشانگان شوگرن ممکن است سودمند باشند. مطالعات اندکي نشان داده‌اند که طب سوزني و مسواک‌هاي الکتريکي سبب افزايش جريان بزاق مي‌شوند.
جدول2. عوامل خطرزاي پوسيدگي دندان در سالمندان
کاهش سرعت جريان بزاق
سابقه پوسيدگي دندان
نگهداري در خانه سالمندان
فقدان مراقبت دنداني منظم
وضعيت اجتماعي -اقتصادي نامساعد
آب آشاميدني فاقد فلورايد
بهداشت نامناسب دهان
جدول3. عوامل خطرزاي خشکي دهان
پرتودهي سر يا گردن
ويروس نقص ايمني اکتسابي
داروها:
مهارکننده‌هاي آنزيم مبدل آنژيوتانسين
مهارکننده‌هاي گيرنده آلفا و بتا
ضددردها
آنتي‌کولينرژيک‌ها
ضدافسردگي‌ها
آنتي‌سايکوتيک‌ها
ضداضطراب‌ها
مسدود کننده‌هاي کانال کلسيم
ديورتيک‌ها
شل کننده‌هاي عضلاني
خواب‌آورها
نشانگان شوگرن
سيگار
آپلازي غده بزاقي
کانديدياز
اگر چه تصور مي‌شود که گونه‌هاي کانديدا در فلور طبيعي دهان افراد بزرگسال سالم وجود دارند برخي از وضعيت‌ها سبب افزايش خطر رشد بيش از حد در افراد سالمند مي‌شود. اين وضعيت‌ها شامل ميزان بيماري‌زايي هرگونه خاص کانديدا، عوامل موضعي (مانند خشکي دهان، تحريک ناشي از دندان مصنوعي، مصرف سيگار، مصرف استروييد استنشاقي)، عوامل سيستميک (مانند نقص‌هاي ايمني، مصرف کورتيکواستروييد سيستميک، مصرف آنتي‌بيوتيک، شيمي درماني، پرتو درماني، اختلالات غدد درون ريز، سوءجذب، سوءتغذيه هستند.
الگوهاي باليني
الگوي باليني کانديدياز دهاني متغير است؛ بنابراين شناسايي آن ممکن است دشوار باشد. تظاهر آن از عدم علايم تا احساس سوزش بارز يا طعم نامطلوب شور يا تلخ متغير است. ساده‌ترين الگوي باليني تشخيص داده شده، کانديدياز حاد با غشاي کاذب (برفک) است که با پلاک هاي شبه دلمه چسبيده مشخص مي‌شود که با کشيدن محکم آبسلانگ يا گاز برداشته مي‌شوند (شکل 6). در بيماراني که از دندان مصنوعي استفاده مي‌کنند، کانديدياز دهاني ممکن است به ضايعه اريتماتو به نام استوماتيت دندان مصنوعي منجر گردد (شکل 7). شيليت آنگولار (شکل 8) تظاهري از عفونت با کانديدا آلبيکانس يا استافيلوکوک اورئوس مي‌باشد. اين وضعيت با شکاف‌هاي اريتم‌دار و پوستهدار گوشه‌هاي دهان مشخص مي‌شود که اغلب با عفونت کانديدايي داخل دهان همراهي دارد و به صورت تيپيک در بيماران مبتلا به چين‌هاي پوستي تشديد يافته و تجمع بزاق در گوشه‌هاي دهان رخ مي‌دهد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n10.jpg
شکل 6. کانديدياز حاد با غشاي کاذب ( برفک ) :پلاک هاي ضخيم شب هدلمه در مخاط بوکال که با گاز يا آبسلانگ برداشته مي شود.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n11.jpg
شکل 7. استوماتيت دندان مصنوعي: بافت اريتماتوي داراي ادم در کام سخت در زير دندان هاي مصنوعي که با کانديدياز همراه است.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n12.jpg
شکل 7. استوماتيت دندان مصنوعي: بافت اريتماتوي داراي ادم در کام سخت در زير دندان هاي مصنوعي که با کانديدياز همراه است.
تشخيص
تشخيص فرضي کانديدياز را معمولا مي‌توان بر پايه شرح حال بيمار، تظاهر باليني و پاسخ به درمان ضد قارچ مطرح کرد. تشخيص را مي‌توان با تهيه گستره سيتولوژي از ضايعه و رنگ آميزي آن با روش پريوديک اسيد شيف يا يک نمونه مرطوب و رنگ‌آميزي با هيدروکسيد پتاسيم 20، نمونه‌برداري يا کشت تاييد کرد.
درمان
کانديدياز دهان ممکن است با درمان ضد قارچ موضعي يا سيستميک درمان شود. داروهاي موضعي که به صورت کلي در درمان عفونت‌هاي بدون عارضه موثرند شامل محلول يا قرص دهاني نيستاتين يا قرص دهاني کلوتريمازول هستند. پماد يا کرم موضعي نيستاتين/ تريامسينولون معمولا جهت درمان شيليت آنگولار موثرند.
در بيماراني که مبتلا به استوماتيت دندان مصنوعي هستند يک داروي ضدقارچ موضعي بايد به مخاط و پايه دندان مصنوعي زده شود. اگر دندان‌هاي مصنوعي به صورت مناسب قرار نمي‌گيرند يک دندان‌پزشک بايد شکل آن را دوباره تنظيم کند يا بافت‌هاي اضافي را قبل از ساختن دندان مصنوعي جديد با روش جراحي بردارد. بايد به بيماران توصيه کرد که دندان‌هاي مصنوعي را هر شب هنگام خواب بردارند و با مسواک زدن تميز کنند و در محلول هيپوکلريت سديم نگه دارند (ترکيب 6 رقيق شده با مخلوط کردن 10 واحد آب با يک واحد محلول). درمانهاي سيستميک مانند فلوکونازول، کتوکونازول و ايتراکونازول براي درمان عفونت‌هاي مقاوم به درمانهاي موضعي مناسب‌اند. درمانهاي سيستميک، در بيماراني که درمان موضعي را تحمل نمي‌کنند، افرادي که در معرض خطر عفونت سيستميک هستند و افرادي که براي درمان سرطان تحت شيمي درماني‌اند خط اول درمان هستند.
سرطان دهان
عقيده بر اين است که سيگار و مصرف الکل مسوول تا حدود 75 سرطان‌هاي دهان باشند. ضايعات پيش‌سرطاني و سرطان دهان مراحل اوليه مي‌توانند خفيف و بي‌علامت باشند. بيشتر سرطان‌هاي دهان و اروفارنکس کارسينوم سلول سنگفرشي هستند که از پوشش مخاط دهان منشا مي‌گيرند. سرطان دهان به ترتيب شيوع، بيش از همه در لبه‌هاي جانبي زبان، روي لب‌ها و روي کف دهان رخ مي‌دهد (شکل 9). 15 بيماران مبتلا به سرطان دهان با سرطان ديگري در نواحي مجاور مانند حنجره، مري يا ريه تشخيص داده مي‌شوند. ضايعه ممکن است به صورت يک لکه سفيد رنگ يا قرمز رنگ شروع شود که به سمت زخمي شدن پيش مي‌رود و در پايان به صورت يک توده با رشد بيروني يا دروني نمايان مي‌شود. بيماران مبتلا به ضايعه سفيد يا قرمز رنگي که بيش از 2 هفته باقي بماند بايد براي ارزيابي به يک متخصص ارجاع داده شوند. درمان بر اساس مرحله‌بندي باليني است.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n13.jpg
شکل 9. سرطان دهان: کارسينوم سلول سنگفرشي روي کف دهان
ابزارهاي مراقبت دهان
مهارت دستي مناسب و انگيزه بيمار ارتباط مستقيم با برداشتن موثر پلاک دارد. کاهش شناخت، کاهش حدت بينايي، يا از بين رفتن قدرت يا کارکرد دست‌ها ممکن است توانايي فرد را براي حفظ بهداشت مناسب دهان به صورت واضح تغيير دهد. ابزارهاي تخصصي بهداشت دهان مانند مسواک‌هاي الکتريکي، مسواک‌هاي دستي با دسته پهن، وسايل نگهدارنده نخ دندان ممکن است براي برداشتن پلاک در بيماران مبتلا به وضعيت‌هاي ناتوان کننده مزمن مانند آرتريت يا ناتواني عصبي ضروري باشند.
منبع (http://www.salamatiran.com/NSite/FullStory/?Id=21770&Title=%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%D 8%AA%20%D8%B4%D8%A7%D9%8A%D8%B9%20%D8%AF%D9%87%D8% A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%85 %D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86&type=4): نشریه نوین پزشکی شماره ۴۳۶، دکتر ساسان دبیری
برآورد مي‌شود که در سال 2030، 71 ميليون آمريکايي که تقريبا 20 جمعيت را تشکيل مي‌دهند داراي سن 65 سال يا بيشتر باشند. شمار فزاينده‌اي از افراد سالمند تمام يا بخشي از دندان‌هاي خود را به صورت کامل حفظ کرده‌اند که به خاطر افزايش مراقبت سلامت دهان مانند افزودن فلورايد به آب مصرفي جامعه، پيشرفت فناوري در زمينه دندان و بهداشت بهتر دهان است. با اين حال، اين جمعيت در معرض خطر بيماري‌هاي مزمن دهان شامل عفونت‌هاي دنداني (مانند پوسيدگي دندان، پريودونتيت)، افتادگي دندان، ضايعات مخاطي خوش‌خيم و سرطان دهان هستند. جدول 1 اختلالات شايع دهاني را در سالمندان به صورت خلاصه نشان مي‌دهد. شواهد روزافزوني، سلامت دهان و سلامت عمومي را مرتبط به هم دانسته‌اند و بيان مي‌کنند که ارتباطي بين بيماري پريودونتال و ديابت، بيماري‌هاي قلبي‌ـ‌عروقي، پنوموني، بيماري‌هاي روماتولوژيک و التيام زخم وجود دارد.
بهداشت نامناسب دهان اغلب با وضعيت اقتصادي نامطلوب، فقدان بيمه جهت بيماري‌هاي دنداني، زمين‌گير شدن يا قرار داشتن در خانه سالمندان و وجود ناتواني‌هاي فيزيکي مانند آرتريت و ناتواني عصبي که مانع از يک بهداشت دهاني خوب مي‌گردند همراهي دارند. با توجه به آن که به نظر مي‌رسد بيماران سالمند پزشکان را بيش از يک دندان‌پزشک ملاقات مي‌کنند پزشکان مراقبت اوليه جهت بهبود سلامت دهان در اين جمعيت با ارزيابي خطر براي سلامت دهان، شناسايي و درمان اختلالات دهاني شايع و ارجاع بيماران به دندان‌پزشک در صورت لزوم، موقعيت مناسبي دارند.
توصيه‌هاي کليدي براي طبابت
توصيه باليني رتبه‌بندي شواهد
ژل‌هاي فلورايد، دهان‌شويه‌ها و جلادهنده‌ها ممکن است از پوسيدگي دندان پيشگيري کنند يا آن را کاهش دهند. C
بيماران مبتلا به خشکي دهان بايد تشويق شوند که آب بنوشند، از الکل و غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي شکر پرهيز کنند و در صورت لزوم از جايگزين‌هاي بزاق بدون نسخه استفاده کنند. C
درمانهاي موضعي ضدقارچ در درمان استوماتيت دندان مصنوعي و شيليت آنگولار دهان ناشي از کانديدياز موثر هستند. A
A: شواهد بيمار محور قطعي با کيفيت مطلوب؛ B: شواهد بيمار محور غيرقطعي يا با کيفيت محدود؛ C: اجماع، شواهد بيماري محور، طبابت رايج، عقيده صاحب‌نظران يا مجموعه موارد باليني.
جدول1. بيماري‌هاي شايع دهان در سالمندان
وضعيت تظاهر باليني درمان توصيه
پوسيدگي دندان تاج دندان (بالاتر از لثه) يا ريشه دندان: تغيير رنگ دردناک قهوه‌اي همراه با حفره پوسيدگي ريشه دندان ممکن است با ژل‌هاي فلورايد، جلادهنده‌ها يا خميردندان‌ها درمان شوند؛ موثر در برخي از پوسيدگي‌هاي سطحي عفونت را مي‌توان با بهداشت مناسب دهان و مراقبت دهاني کارشناسانه کاهش داد. بيماران بايد از غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي قند پرهيز کنند. جدول 2 را از نظر عوامل خطرزا ببينيد
ژنژيويت لثه‌هاي قرمز، متورم و خونريزي دهنده بهداشت مناسب دهان شامل مسواک زدن روزانه و استفاده روزانه از نخ دندان -
پريودونتيت ژنژيويت، پسرفت لثه، دندان شل يا جابه‌جا شده بهداشت مناسب دهان شامل مسواک زدن روزانه و استفاده روزانه از نخ دندان، جرم‌گيري دندان توسط کارشناس سلامت دندان، درمان آنتي‌بيوتيکي کمکي همراهي با بيماري‌هاي قلبي-عروقي، ديابت کنترل نشده و پنوموني ناشي از آسپيراسيون
خشکي دهان زبان متورم، خشک و قرمز، احساس سوزش، دشواري در تکلم و بلع، تغيير در مزه مواد جايگزين بزاق؛آدامس فاقد شکر يا قطره‌هاي پيلوکارپين يا سوي‌ملين ممکن است توليد بزاق را تحريک نمايند جدول 3 را از نظر عوامل خطرزا ببينيد
کانديدياز نوع حاد با غشاي کاذب (برفک): پلاک‌هاي سفيد چسبنده که قابل برداشتن هستند
نوع اريتماتو (استوماتيت دندان مصنوعي): ضايعات ماکولار قرمز که اغلب با احساس سوزش همراه‌اند شيليت آنگولار: شيارهاي اريتم‌دار و پوستهدار در گوشه‌هاي دهان داروهاي ضد قارچ موضعي (مانند محلول يا قرص دهاني نيستاتين)، قرص کلوتريمازول يا داروهاي ضد قارچ سيستميک (مانند فلوکونازول، کتوکونازول، ايتراکونازول) تشخيص را مي‌توان با بررسي سيتولوژي پوسته‌ها (رنگ‌آميزي با پريوديک اسيد شيف يا هيدروکسيد پتاسيم) نمونه‌برداري يا کشت اثبات کرد
استوماتيت دندان مصنوعي اريتم متغير که گاهي همراه با خونريزي پتشي شکل است؛ ممکن است محدود به نواحي نگهدارنده دندان در پروتزهاي قابل برداشتن فک بالا باشد؛ معمولا بي‌علامت برداشتن دندان‌ها در شب، داروهاي ضدقارچ موضعي (کانديدياز را ببينيد) در سطح داخلي محل تثبيت دندان‌هاي مصنوعي زده شود دندان‌ها بايد حداقل روزي يک بار برداشته شوند و تميز گردند
سرطان دهان زخم يا توده‌اي که بهبود نمي‌يابد ارجاع جهت نمونه‌برداري، تعيين مرحله بيماري، جراحي و ساير درمان‌ها -
ارزيابي سلامت دهان
يک فهرست ارزيابي خلاصه شده شرح حال که بيماران ممکن است خارج از مطب پزشک يا در منزل آن را تکميل نمايند مي‌تواند به پزشکان در ارزيابي خطر سلامت دهان کمک کنند. همچنين روش‌هاي غربالگري وجود دارند که مي‌توانند توسط افراد غيرکارشناس در زمينه بيماري‌هاي دندان در يک مرکز نگهداري سالمندان به کار گرفته شوند.
شکل 1 يک روش ساده، معتبر و قابل اعتماد غربالگري دنداني مي‌باشد. تنها مواد مورد نياز جهت ارزيابي شامل چراغ قلمي، دستکش و آبسلانگ هستند. هشت بخش سلامت دهان به صورت سالم، تغيير يافته يا ناسالم دسته‌بندي شده‌اند تا در تعيين مراحل بعدي مراقبت بيمار کمک کننده باشند.
اصولي جهت زندگي: برنامه مدون ملي سلامت دهان جهت پزشکان خانواده يک منبع آموزشي است که توسط جامعه مدرسين گروه پزشکي خانواده در مورد سلامت دهان، تهيه شده است.
پايگاه اينترنتي http://www.smilesforlife2.org (http://www.smilesforlife2.org/) شامل کارت‌هاي جيبي و برنامه ديجيتال ارزيابي فردي قابل دانلود رايگان هستند.
تغييرات دهان ناشي از سن
همراه با افزايش سن، شکل و ساختار دندان‌ها به تغيير تمايل پيدا مي‌کنند. زردشدگي (شکل 2) يا تيره‌تر شدن دندان‌ها به علت تغيير در ضخامت و ترکيب بافت عاج (dentin) زيرين و پوشش آن که ميناي دندان است رخ مي‌دهد. سايش‌ها و فرسايش‌ها نيز مي‌توانند در تغييرات رخ داده در شکل دندان‌ها دخالت داشته باشند. شمار عروق خوني که وارد دندان مي‌شوند و نيز ميناي دندان کاهش مي‌يابد که منجر به کاهش حساسيت مي‌گردد. به دنبال کاهش حساسيت به محرک‌هاي محيطي، پاسخ به ايجاد پوسيدگي يا تروما ممکن است کاهش يابد. ساروج (cementum) (يعني ماده پوشاننده سطح ريشه دندان) به تدريج ضخيم مي‌گردد. به گونه‌اي که پهناي کلي تقريبا هميشه بين سنين 75-10 سالگي 3 برابر مي‌شود. به علت آن که ساروج ماده‌اي قويا آلي است، مقاومت کمتري به عوامل محيطي مانند شکر، اسيدهاي موجود در نوشيدني‌هاي سبک، و سيگار که مي‌تواند اثر خشک کننده داشته باشد دارد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n6.jpg
شکل 2. زردشدگي دندان و افزايش پسرفت لثه ناشي از افزايش سن
تغييرات ناشي از افزايش سن در مخاط دهان و رژيم غذايي يا کمبودهاي هورموني منجر به کاهش کراتين‌دار شدن، خشکي و نازک شدگي ساختارهاي اپي‌تليومي مي‌گردند. به علاوه پهنا و محتواي فيبري ليگامان دوردنداني که بخشي از ساختار اتصال دور دنداني است با افزايش سن کاهش مي‌يابد. پسرفت لثه (gingival recession)يک اختلال شايع ديگر در افراد سالمند است ولي تغييرات دهاني طبيعي وابسته به سن در نظر گرفته نمي‌شود. پسرفت لثه سبب نمايان شدن ساروج مي‌گردد که ممکن است زمينه‌ساز پوسيدگي ريشه دندان گردد.
ارزيابي سلامت دهان جهت غربالگري دنداني
نام فرد: نام کامل‌کننده: تاريخ:
نمره دهي: شما ممکن است دور هر کدام از کلمات خط بکشيد و نيز در هر گروه نمره را محاسبه کنيد.
گروه 0= سالم 1= تغييرات 2= ناسالم
لب‌ها صاف، صورتي رنگ، مرطوب خشک، زخمي يا قرمز در گوشه‌ها تورم يا يک توده؛ لکه سفيد، قرمز يا زخمي؛ خونريزي يا زخمي در گوشه‌ها
زبان طبيعي، مرطوب، سطوح ناصاف، صورتي رنگ لکه‌دار، شياردار، قرمز، سطح پوشيده لکه‌اي که قرمز يا سفيد است، زخمي است يا متورم است
لثه‌ها و بافت‌ها صورتي رنگ، مرطوب، صاف، بدون خونريزي خشک، بزاق، ناصاف، قرمز، متورم، يک زخم يا لکه زخمي زير دندان‌هاي مصنوعي متورم، خونريزي دهنده، زخم‌ها، لکه‌هاي سفيد يا قرمز، قرمزي منتشر زير دندان‌هاي مصنوعي
بزاق بافت‌هاي مرطوب، بزاق آب‌دار و داراي جريان آزاد خشک، بافت‌هاي چسبناک، بزاق اندکي وجود دارد، گزارش خشکي دهان در شرح حال فرد وجود دارد بافت‌ها به علت خشکي به هم چسبيده‌اند و قرمز هستند، بزاق بسيار اندکي وجود دارد يا ندارد، بزاق غليظ است، خشکي دهان در شرح حال فرد وجود دارد
دندان‌هاي طبيعي
بلي/ خير عدم پوسيدگي يا شکستگي دندان‌ها/ ريشه‌ها يک تا سه دندان/ ريشه دندان
داراي پوسيدگي يا شکسته، دندان‌هاي بسيار فرسوده چهار دندان/ ريشه دندان داراي پوسيدگي يا شکسته يا بيشتر، دندان‌هاي بسيار فرسوده يا کمتر از چهار دندان وجود داشته باشد
دندان مصنوعي
بلي/ خير فقدان نواحي شکستگي پايه يا خود دندان، دندان‌هاي مصنوعي به صورت منظم مورد استفاده قرار مي‌گيرند و با نام فرد مشخص شده است يک ناحيه شکستگي پايه يا دندان، دندان‌هاي مصنوعي، 2-1 ساعت در روز مورد استفاده قرار مي‌گيرند، نام فرد مشخص نشده است يا دندان‌هاي مصنوعي شل هستند بيش از يک ناحيه شکستگي پايه يا دندان وجود دارد، دندان‌هاي مصنوعي گم شده اند يا مورد استفاده قرار نمي‌گيرند، دندان‌هاي مصنوعي شل هستندو به چسب نيازدارند، نام فرد مشخص نشده است.
پاکيزگي دهان پاکيزه، فقدان ذرات يا رسوبات غذا در دهان يا دندان‌هاي مصنوعي ذرات غذا، رسوبات يا پلاک روي يک يا دو ناحيه دهان يا يک ناحيه کوچک روي دندان‌هاي مصنوعي، يا بوي نامطلوب دهان (تنفس بدبو) ذرات غذا، رسوبات يا پلاک در بيشتر نواحي دهان يا دندان‌هاي مصنوعي، يا وجود بوي نامطلوب شديد دهان
درد دندان عدم نشانه‌هاي کلامي/ رفتاري (تورم در صورت؛ عدم غذاخوردن؛ پرخاشگري) يا نشانه‌هاي فيزيکي (تورم‌گونه يا لثه، دندان شکسته، زخم‌ها)، درد دندان وجود نشانه‌هاي کلامي/ رفتاري درد دندان وجود نشانه‌هاي فيزيکي و کلامي/ رفتاري درد دندان
ارجاع جهت معاينه توسط يک دندان‌پزشک نمره کل: ـــ از 16
بيمار يا خانواده/ قيم اجازه درمان مشکلات دنداني جهت فرد را نمي‌دهند.
مداخله‌ها مانند برنامه مراقبت بهداشت دهان آغاز گرديد.
بازبيني دوباره سلامت دهان فرد در تاريخ ...
شکل 1. يکي از روش‌هاي ارزيابي سلامت دهان. اين ارزيابي ممکن است توسط فرد غير کارشناس دندان در يک محل آسايشگاه تکميل شود.
تفسير: هر گروهي که تغيير کرد بايد پس از دو هفته دوباره ارزيابي گردد و بايد پيگيري صورت گيرد تا زماني که اطمينان حاصل شود که تغييرات به وضعيت طبيعي باز گشته است. اگر تغييرات به وضعيت طبيعي بازنگردد يا نواحي ناسالم باقي مانده باشد بايد بيمار به يک دندان‌پزشک جهت ارزيابي جامع ارجاع داده شود.
اصول کمکي جهت استفاده از اين روش غربالگري در آدرس زير موجود مي‌باشد:
.http://www.healthcare.uiowa.edu/igec/e-learn_lic/dentistry/default.asp
پوسيدگي دندان
پوسيدگي دندان مي‌تواند در هر سني رخ دهد. با اين حال به علت پسرفت لثه و پريودونتيت، افراد سالمند در معرض خطر بيشتري جهت پيدايش پوسيدگي ريشه دندان هستند (شکل 3). ميزان بروز پوسيدگي ريشه دندان در بيماران بالاي 60 سال 2 برابر افراد 30 ساله است، 64 افراد بالاتر از 80 سال مبتلا به پوسيدگي دندان هستند و تا 96 پوسيدگي تاج دندان (بالاتر از لثه) دارند.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n7.jpg
شکل 3. پوسيدگي ريشه دندان: افزايش پسرفت لثه و پوسيدگي ( تغيير رنگ سياه) روي سطوح ريشه
عوامل خطرزا (جدول 2) جهت پوسيدگي ريشه دندان و پوسيدگي تاج دندان منجر به افزايش تماس با باکتري‌هاي مستقر در پوسيدگي مانند استرپتوکوک موتانس، لاکتوباسيلوس و آکتينومايسس مي‌شوند.
درمان پوسيدگي ريشه دندان شامل بهداشت منظم دهان و مراقبت دندان به صورت کارشناسانه مي‌باشد. به علاوه نشان داده شده است که ژل‌هاي فلورايد، دهان‌شويه‌ها و جلادهنده‌ها مي‌توانند در پايدار کردن و کاهش مقداري از عمق پوسيدگي ريشه دندان کمک کننده باشند.
بيماري‌هاي پريودونتال
ژنژيويت
پلاک يک بيوفيلم متشکل از باکتري‌هاي گرم منفي و آندوتوکسين‌ها است که بر روي دندان‌ها در لبه‌هاي لثه ايجاد مي شود و به التهاب لثه (ژنژيويت) منجر مي‌گردد. ژنژيويت (شکل 4) با بافت لثه اريتم‌دار و ادم‌دار مشخص مي‌شود که اغلب به راحتي با لمس وسيله و مسواک زدن آرام، خونريزي مي‌کند. ساير علل ژنژيويت شامل تروما و مصرف سيگار هستند. اگرچه ژنژيويت در افراد سالمند شايع‌تر است، سن به تنهايي يک عامل خطرزا جهت ژنژيويت يا پريودونتيت نيست. ژنژيويت با بهداشت مناسب دندان مي‌تواند برگشت‌پذير باشد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n8.jpg
شکل 4. ژنژيويت: اريتم لبه دندان و التهاب لثه بين دندا نها
پريودونتيت
پريودونتيت (شکل 5) هنگامي رخ مي‌دهد که التهاب لثه سبب جدا شدن ليگامان دور دنداني از ساروج و ساختار دندان گردد که به افزايش عمق فرورفتگي لثه، شل شدن دندان و در نهايت افتادن دندان منجر مي‌شود. بسياري از افراد سالمند به علت بهداشت نامناسب دندان و پسرفت لثه، مستعد جدا شدن پريودونتال و افتادگي دندان هستند. پريودونتيت با بيماري‌هاي قلبي- عروقي، ديابت قندي با تنظيم نامناسب، التيام نامطلوب زخم و پنوموني ناشي از آسپيراسيون به ويژه در بيماران نگهداري شده در خانه سالمندان همراهي دارد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n9.jpg
شکل 5. پريودونتيت شديد: التهاب و پسرفت لثه، تشکيل پلاک و افتادگي دندان
درمان بيماري پريودونتال شامل مسواک‌زدن روزانه و استفاده از نخ دندان و مراقبت دنداني کارشناسانه مي‌باشد که از برداشتن پلاک تا دبريد کردن جراحي پريودونتيوم عفوني متغير مي‌باشد. آنتي‌بيوتيک‌هاي خوراکي مانند دوکسي‌سيلين به عنوان درمان کمکي در کنار جرم‌گيري و صاف کردن ريشه دندان در افراد سالمندي که در خانه سالمندان نگهداري مي‌شوند به کار مي‌رود. در کنار پاک‌سازي منظم دندان، اين مداخله‌ها مي‌توانند نياز به دبريد کردن و برداشتن دندان را کاهش دهند.
خشکي دهان
خشکي دهان به معني احساس فرد به صورت دهان خشک مي‌باشد که به علت کاهش توليد بزاق رخ مي‌دهد و 57-29 افراد سالمند به آن مبتلا هستند. بزاق سبب لغزندگي حفره دهان مي‌شود،با بهبود رسوب مجدد مواد معدني از پوسيدگي دندان جلوگيري مي‌کند و از عفونت‌هاي قارچي و باکتريايي پيشگيري مي نمايد. تظاهرات باليني خشکي دهان علاوه بر دهان خشک شامل احساس سوزش، تغييرات ايجاد شده در مزه‌ها و دشواري در بلع و تکلم هستند. اگر چه جريان بزاق با افزايش سن به تنهايي کاهش نمي‌يابد برخي از داروها و ناخوشي‌ها خطر خشکي دهان را در افراد سالمند افزايش مي‌دهند (جدول 3).
اگر بيمار دارويي را دريافت کند که به صورت مشخص سبب کاهش جريان بزاق مي‌شود، آن دارو بايد در صورت امکان تغيير يابد يا حذف شود. بيماران بايد تشويق شوند که آب بنوشند، از الکل پرهيز کنند و مقدار مصرف غذاها و نوشيدني‌هايي را که سبب تشديد خشکي دهان يا پوسيدگي مي‌شوند کاهش دهند (مانند ترکيبات حاوي قهوه يا شکر). هرگونه آدامس يا آب نبات مورد استفاده براي تحريک بزاق بايد فاقد شکر باشد. ترکيبات جايگزين بزاق بدون نسخه ممکن است بهبود موقتي ايجاد کنند. داروهايي مانند پيلوکارپين و سوي‌ملين (cevimeline) به ويژه در بيماران مبتلا به نشانگان شوگرن ممکن است سودمند باشند. مطالعات اندکي نشان داده‌اند که طب سوزني و مسواک‌هاي الکتريکي سبب افزايش جريان بزاق مي‌شوند.
جدول2. عوامل خطرزاي پوسيدگي دندان در سالمندان
کاهش سرعت جريان بزاق
سابقه پوسيدگي دندان
نگهداري در خانه سالمندان
فقدان مراقبت دنداني منظم
وضعيت اجتماعي -اقتصادي نامساعد
آب آشاميدني فاقد فلورايد
بهداشت نامناسب دهان
جدول3. عوامل خطرزاي خشکي دهان
پرتودهي سر يا گردن
ويروس نقص ايمني اکتسابي
داروها:
مهارکننده‌هاي آنزيم مبدل آنژيوتانسين
مهارکننده‌هاي گيرنده آلفا و بتا
ضددردها
آنتي‌کولينرژيک‌ها
ضدافسردگي‌ها
آنتي‌سايکوتيک‌ها
ضداضطراب‌ها
مسدود کننده‌هاي کانال کلسيم
ديورتيک‌ها
شل کننده‌هاي عضلاني
خواب‌آورها
نشانگان شوگرن
سيگار
آپلازي غده بزاقي
کانديدياز
اگر چه تصور مي‌شود که گونه‌هاي کانديدا در فلور طبيعي دهان افراد بزرگسال سالم وجود دارند برخي از وضعيت‌ها سبب افزايش خطر رشد بيش از حد در افراد سالمند مي‌شود. اين وضعيت‌ها شامل ميزان بيماري‌زايي هرگونه خاص کانديدا، عوامل موضعي (مانند خشکي دهان، تحريک ناشي از دندان مصنوعي، مصرف سيگار، مصرف استروييد استنشاقي)، عوامل سيستميک (مانند نقص‌هاي ايمني، مصرف کورتيکواستروييد سيستميک، مصرف آنتي‌بيوتيک، شيمي درماني، پرتو درماني، اختلالات غدد درون ريز، سوءجذب، سوءتغذيه هستند.
الگوهاي باليني
الگوي باليني کانديدياز دهاني متغير است؛ بنابراين شناسايي آن ممکن است دشوار باشد. تظاهر آن از عدم علايم تا احساس سوزش بارز يا طعم نامطلوب شور يا تلخ متغير است. ساده‌ترين الگوي باليني تشخيص داده شده، کانديدياز حاد با غشاي کاذب (برفک) است که با پلاک هاي شبه دلمه چسبيده مشخص مي‌شود که با کشيدن محکم آبسلانگ يا گاز برداشته مي‌شوند (شکل 6). در بيماراني که از دندان مصنوعي استفاده مي‌کنند، کانديدياز دهاني ممکن است به ضايعه اريتماتو به نام استوماتيت دندان مصنوعي منجر گردد (شکل 7). شيليت آنگولار (شکل 8) تظاهري از عفونت با کانديدا آلبيکانس يا استافيلوکوک اورئوس مي‌باشد. اين وضعيت با شکاف‌هاي اريتم‌دار و پوستهدار گوشه‌هاي دهان مشخص مي‌شود که اغلب با عفونت کانديدايي داخل دهان همراهي دارد و به صورت تيپيک در بيماران مبتلا به چين‌هاي پوستي تشديد يافته و تجمع بزاق در گوشه‌هاي دهان رخ مي‌دهد.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n10.jpg
شکل 6. کانديدياز حاد با غشاي کاذب ( برفک ) :پلاک هاي ضخيم شب هدلمه در مخاط بوکال که با گاز يا آبسلانگ برداشته مي شود.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n11.jpg
شکل 7. استوماتيت دندان مصنوعي: بافت اريتماتوي داراي ادم در کام سخت در زير دندان هاي مصنوعي که با کانديدياز همراه است.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n12.jpg
شکل 7. استوماتيت دندان مصنوعي: بافت اريتماتوي داراي ادم در کام سخت در زير دندان هاي مصنوعي که با کانديدياز همراه است.
تشخيص
تشخيص فرضي کانديدياز را معمولا مي‌توان بر پايه شرح حال بيمار، تظاهر باليني و پاسخ به درمان ضد قارچ مطرح کرد. تشخيص را مي‌توان با تهيه گستره سيتولوژي از ضايعه و رنگ آميزي آن با روش پريوديک اسيد شيف يا يک نمونه مرطوب و رنگ‌آميزي با هيدروکسيد پتاسيم 20، نمونه‌برداري يا کشت تاييد کرد.
درمان
کانديدياز دهان ممکن است با درمان ضد قارچ موضعي يا سيستميک درمان شود. داروهاي موضعي که به صورت کلي در درمان عفونت‌هاي بدون عارضه موثرند شامل محلول يا قرص دهاني نيستاتين يا قرص دهاني کلوتريمازول هستند. پماد يا کرم موضعي نيستاتين/ تريامسينولون معمولا جهت درمان شيليت آنگولار موثرند.
در بيماراني که مبتلا به استوماتيت دندان مصنوعي هستند يک داروي ضدقارچ موضعي بايد به مخاط و پايه دندان مصنوعي زده شود. اگر دندان‌هاي مصنوعي به صورت مناسب قرار نمي‌گيرند يک دندان‌پزشک بايد شکل آن را دوباره تنظيم کند يا بافت‌هاي اضافي را قبل از ساختن دندان مصنوعي جديد با روش جراحي بردارد. بايد به بيماران توصيه کرد که دندان‌هاي مصنوعي را هر شب هنگام خواب بردارند و با مسواک زدن تميز کنند و در محلول هيپوکلريت سديم نگه دارند (ترکيب 6 رقيق شده با مخلوط کردن 10 واحد آب با يک واحد محلول). درمانهاي سيستميک مانند فلوکونازول، کتوکونازول و ايتراکونازول براي درمان عفونت‌هاي مقاوم به درمانهاي موضعي مناسب‌اند. درمانهاي سيستميک، در بيماراني که درمان موضعي را تحمل نمي‌کنند، افرادي که در معرض خطر عفونت سيستميک هستند و افرادي که براي درمان سرطان تحت شيمي درماني‌اند خط اول درمان هستند.
سرطان دهان
عقيده بر اين است که سيگار و مصرف الکل مسوول تا حدود 75 سرطان‌هاي دهان باشند. ضايعات پيش‌سرطاني و سرطان دهان مراحل اوليه مي‌توانند خفيف و بي‌علامت باشند. بيشتر سرطان‌هاي دهان و اروفارنکس کارسينوم سلول سنگفرشي هستند که از پوشش مخاط دهان منشا مي‌گيرند. سرطان دهان به ترتيب شيوع، بيش از همه در لبه‌هاي جانبي زبان، روي لب‌ها و روي کف دهان رخ مي‌دهد (شکل 9). 15 بيماران مبتلا به سرطان دهان با سرطان ديگري در نواحي مجاور مانند حنجره، مري يا ريه تشخيص داده مي‌شوند. ضايعه ممکن است به صورت يک لکه سفيد رنگ يا قرمز رنگ شروع شود که به سمت زخمي شدن پيش مي‌رود و در پايان به صورت يک توده با رشد بيروني يا دروني نمايان مي‌شود. بيماران مبتلا به ضايعه سفيد يا قرمز رنگي که بيش از 2 هفته باقي بماند بايد براي ارزيابي به يک متخصص ارجاع داده شوند. درمان بر اساس مرحله‌بندي باليني است.
http://www.salamatiran.com/Images/News/Smal_Pic/28-10-1387/n13.jpg
شکل 9. سرطان دهان: کارسينوم سلول سنگفرشي روي کف دهان
ابزارهاي مراقبت دهان
مهارت دستي مناسب و انگيزه بيمار ارتباط مستقيم با برداشتن موثر پلاک دارد. کاهش شناخت، کاهش حدت بينايي، يا از بين رفتن قدرت يا کارکرد دست‌ها ممکن است توانايي فرد را براي حفظ بهداشت مناسب دهان به صورت واضح تغيير دهد. ابزارهاي تخصصي بهداشت دهان مانند مسواک‌هاي الکتريکي، مسواک‌هاي دستي با دسته پهن، وسايل نگهدارنده نخ دندان ممکن است براي برداشتن پلاک در بيماران مبتلا به وضعيت‌هاي ناتوان کننده مزمن مانند آرتريت يا ناتواني عصبي ضروري باشند.
منبع (http://www.salamatiran.com/NSite/FullStory/?Id=21770&Title=%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%D 8%AA%20%D8%B4%D8%A7%D9%8A%D8%B9%20%D8%AF%D9%87%D8% A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%85 %D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86&type=4): نشریه نوین پزشکی شماره ۴۳۶، دکتر ساسان دبیری