M@hdi42
20th February 2013, 02:26 PM
ساده، اما صميمي چشم بر رقص امواج الكترو مغناطيسي دوخته بودند كه هر لحظه با ضرباهنگ جابه‌جايي پرنده شوم آهنين بال، اهريمن بالا و پايين مي‌پريد و مرگ را تقسيم مي‌كرد. بايد حواسشان را كاملاً جمع مي‌كردند تا اين بوم پليدي و ناپاكي هوس عبور از فراز آشيانه عنقا را در سر نپروراند. گاهي هم از لابه لاي اين بالا و پايين پريدن‌ها مي‌توانستند پرواز عقاب‌هاي تيز پرواز حريم آشنايي را تماشا كنند كه به اين سمت و آن سمت در حركت بودند و آمد و شد جغدها را در كنترل خود داشتند.
ناگزير بودند كه ساعت‌ها به اين امواج چشم بدوزند. در كنار آنها تني چند از دوستانشان هم نشسته بودند كه نوعي گوشي را بر سر گذاشته بودند و با دقت هر چه تمام‌تر به مكالماتي كه در فضا پخش مي‌شد، گوش مي‌كردند و گاهي هم چيزهايي را يادداشت مي‌كردند. هر از چند گاهي مطالبي را كه به نظرشان مهم مي‌آمد تحويل كسي مي‌دادند كه مسئولشان محسوب مي‌شد. تمام حواس اين آدم‌ها به كارشان بود و انسان از اين همه انرژي آنان متعجب مي‌شد. وقتي بعد از طي مسيرهايي طولاني و عبور از گردنه‌هاي صعب‌العبور و ارتفاعات بلند، وارد محل كارشان مي‌شدي و آن همه دستگاه‌هاي متنوع را مي‌ديدي، اولين سؤالي كه از خودت مي‌پرسيدي اين بود كه اين آدم‌ها چطور از اين دستگاه‌ها سر در مي‌آورند و اين همه روحيه و شادابي براي كار را از كجا به دست آورده‌اند. در ميان آن همه دستگاه‌هاي مختلف، ديدن آدم‌هايي كه با وسواس هر چه تمام‌تر و با تسلطي كامل بر دايره محصور زبان‌هاي مختلف نظير انگليسي، روسي، فرانسوي، تركي و...، آواي كركس‌ها و صداي شوم بال‌هايشان و در برخي موارد هم ترنم دل‌نواز و آواي خوش خلبانان تيز پرواز ديار پاكان را از هم تفكيك نموده و با چيدمان منطقي يافته‌ها، گام‌هاي نخست، اما هميشگي سرنوشت ساز را در حفظ و حراست از آسمان ايران عزيز بر مي‌داشتند.
با ويژگي‌هاي گفته شده حتماً تا الآن حدس زده‌ايد كه در باره چه كساني صحبت مي‌كنيم. بله! همان گونه كه خودتان هم پي برده‌ايد، موضوع و محتواي اين نوشتار در خصوص بخشي از ساختار قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبيا (ص) آجا، يعني فرماندهي اطلاعات و شناسايي الکترونیکی است كه به اختصار «فاشا» خوانده مي‌شود. اين يكان عمده و مهم كه در سال‌هاي دفاع مقدس در تعامل مستقيم با پدافندهوايي و به عنوان زيرمجموعه نيروي هوايي ارتش شناخته مي‌شد، نه تنها هنوز هم اهميت خود را حفظ كرده، بلكه يكاني داراي اهميت روزافزون تلقي مي‌شود. اين مهم از ماهيت كاري فاشا ناشي مي‌شود.
اهميت اقدامات فاشا در تأمين امنيت و موفقيت پدافند هوايي
امروزه صاحب‌نظران و تدوين‌كنندگان راهبردهاي نظامي جهان، همگي معتقدند كه پايه و اساس جنگ‌هاي احتمالي آينده بر بنيان جنگ‌هاي اطلاعاتي و الكترونيكي استوار است. تحولات شگرفي كه در زمينه‌هاي جمع‌آوري، ذخيره‌سازي، پردازش، انتقال و ارايه اطلاعات در دنيا به وقوع پيوسته است، اطلاعات را به يك منبع راهبردي در جنگ‌هاي آينده مبدل كرده كه مي‌تواند همانند نقش سرمايه و كار در دوران صنعتي، به عنوان يك عنصر با نفوذ و ارزشمند و بلكه بالاتر از آن، در عصر فراصنعتي نيز عمل نمايد.
در اين ميان سامانه‌هاي الكترونيكي به مثابه شبكه‌هاي حياتي و ارتباطي زيرساختي تبادل اطلاعات از اهميت غير قابل وصفي برخوردار است. نگاه سامانه‌اي و يكپارچه به جنگ‌ها و مناقشات ابناي بشر در بستر شبكه‌هاي پدافند هوايي، عمليات هوايي، شناسايي الكترونيكي و ارتباطي (اطلاعات و عمليات) و...، آن چنان به ارتباطات قوي و پيچيده در اعمال هدايت، وحدت فرماندهي و كنترل‌هاي سريع و نيز به اتخاذ تصميم‌هاي قاطع و به موقع نيازمند است كه نقش تجهيزات الكترونيكي و مخابراتي در اجراي اين اصول و شيوه‌ها، نه تنها غير قابل انكار مي‌باشد، بلكه هر اقدام نظامي بدون آنها عملاً غيرممكن بوده و به شكست منتهي خواهد شد.
امروزه هدف اوليه و گاه اصلي در يك جنگ، حمله به يك ناو، هواپيما و يا اهداف زميني نيست، بلكه حمله به شبكه اعصاب كه همان شبكه اطلاعات و ارتباطات دشمن است، مدنظر مي‌باشد. از اين رو، در جنگ‌هاي آينده دستگاه‌هاي هوشمند، رايانه‌ها و سامانه‌هاي ايجادكننده اختلال الكترونيكي هستند كه با داشتن توانايي در ايجاد ارتباط و دريافت اطلاعات، نقش اصلي و تعيين‌كننده را در جنگ ايفا كرده و سرنوشت نهايي جنگ را رقم خواهند زد.
بديهي است كه در جنگي اين چنيني، ماهواره‌هاي جاسوسي و مخابراتي، هواپيماهاي بدون سرنشين، انواع هواپيماهاي مخصوص جنگ‌هاي الكترونيكي، شبكه‌هاي فرستنده ديجيتالي و انتقال اطلاعات در رايانه‌هاي كوچك (كه قابل حمل به وسيله سرباز است) و... با نفوذ در سامانه اطلاعاتي و ارتباطي، سعي در فلج كردن سامانه فرماندهي، نظارت و مراقبت دشمن كرده و در نهايت صحنه‌هاي نبرد را مسخر نيروهاي عمل‌كننده مي‌سازند. موضوع دستيابي به اطلاعات، خصوصاً از نوع سيگنالي، آن زماني براي ما داراي اهميت بيشتر تلقي مي‌شود كه انواع تحريم‌هاي رخ داده عليه ايران در زمان جنگ تحميلي و مشكلاتي را كه دشمنان براي كشور ما به وجود آورده‌اند را به ياد داشته باشيم و بدانيم كه اطلاعات به دست آمده از طريق فاشا آن چنان اهميت دارد كه از كوچكترين اطلاعات رهگيري شده بيشترين بهره توسط پدافند هوايي و نيروي هوايي برده شد.
پرداختن به موضوع عملكرد فاشا در دوران دفاع مقدس، پرداختن به سازماني قدرتمند و متكي بر كاركناني متعهد، آموزش ديده، باكفايت، داراي سابقه درخشان در سال‌هاي دفاع مقدس و آينده‌اي روشن در پيش رو مي‌باشد. لازم است كه اين نكته را در نظر داشته باشيم كه اين مقاله هر چقدر هم كه كامل به نظر برسد، باز هم بيان‌كننده تمام زحمات دليرمردان پدافندهوايي در فرماندهي اطلاعات و شناسايي الكترونيكي نخواهد بود.
عملكرد فاشا در سال‌هاي دفاع مقدس
با توجه به اهميت عملكرد پدافندهوايي و تأثير آن در ابعاد مختلف، از تأمين امنيت افراد جامعه، مي‌توان ادعا كرد كه پدافندهوايي از جمله معدود سازمان‌هاي نظامي است كه به صورت دائم و بدون وقفه در حال انجام وظيفه مي‌باشد. رادارها وتجهيزات مربوط به پدافندهوايي (اعم از رادارهاي پيش اخطار، كشف و شناسايي، دستگاه‌هاي جمع‌آوري اطلاعات و سيگنال‌هاي الكترونيكي، تجهيزات وجنگ‌افزارهاي پدافندهوايي زمين به‌هوا و...) در تمام لحظات سال و ماه و روز در حالت آماده به‌كار بوده و در صورت بروز ايراد، بلافاصله تجهيزات پشتيبان جايگزين مي‌شوند تا تأمين امنيت كشور دچار خدشه نگردد. بر همين اساس از همان اولين روزهاي پيروزي انقلاب اسلامي، ايستگاه‌هاي راداري پدافندهوايي، خصوصاً جمع‌آوري و شناسايي اطلاعات سيگنالي، به عنوان يكي از آماده‌ترين واحدهاي ارتش از نظر تجهيزات و نيروي انساني شناخته مي‌شدند. اين مهّم در شرايطي رخ داد كه ارتش در ابتداي انقلاب بنا به دلايل متعددي كه پيش از اين بارها گفته شده است رو به تحليل بود. آمادگي ارتش و زيرمجموعه‌هاي آن خوشايند دشمنان، خصوصاً دشمن بعثي نبود، زيرا آمادگي رزمي ارتش منجر به كاهش احتمال موفقيت دشمن بعثي در حمله به ايران اسلامي مي‌شد. بر همين اساس مزدوران داخلي و منافقين با هدايت بعثي‌ها اقدام به ايجاد اختلال در عملكرد ايستگاه‌هاي راداري و اطلاعات و شناسايي كردند. از جمله اين مزاحمت‌ها، بايد به تلاش منافقان جهت حمله مسلحانه به ايستگاه راداري كرج اشاره كرد كه با هوشياري دليرمردان پدافندهوايي ناكام ماند. از ديگر موارد ايجاد مزاحمت و اختلال براي واحدهاي زيرمجموعه پدافندهوايي، به واقعه ايستگاه راداري مخابراتي نخجير مي‌توان اشاره كرد. در آذرماه 1358 در منطقه مرزي ايلام يك گروه مسلح ضدانقلاب به ايستگاه راداري - مخابراتي نخجير واقع در غرب ايلام حمله و خساراتي را به آن مركز حساس پدافندهوايي كشور وارد كردند و 25 نفر از كاركنان ايستگاه ذكرشده را به گروگان گرفتند. البته مسلم است كه اين مورد با هماهنگي و تأييد بعثي‌ها رخ داد، زيرا تصرف يك ايستگاه راداري و گروگان گرفتن چند نفر ارتشي براي ضدانقلاب چندان داراي بهره عملي و حتي تبليغي نبود، اما پي بردن به توانمندي، مقدورات، نقاط ضعف و قوت تجهيزات راداري ويژه كه پرواز هرنوع هواگردي را تا شعاع ده‌ها مايلي در عمق خاك عراق تحت نظر داشت، براي ارتش بعث عراق اهميت حياتي يافته بود.
با توجه به اسناد و مدارك مربوط به جنگ تحميلي، موارد بسياري از كشف و شناسايي هواپيماهاي دشمن مشاهده مي‌شود كه فاشا مستقيماً در آن دخالت داشته است و بهره‌گيري از اطلاعات دريافتي از فاشا منجر به كسب موفقيت تيزپروازان نيروي هوايي و دليرمردان پدافندهوايي شده است.
به عنوان مثال و براساس اسناد و مدارك به جاي مانده از سال‌هاي دفاع مقدس، در دوم ارديبهشت 1366، معاون اطلاعاتي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، براساس اطلاعات به دست آمده از شنودها و تجزيه و تحليل آن و در همراهي با معاونت عمليات نيروي هوايي جهت اخذ تدابير مناسب، اعلام مي‌كند: «در ساعت 0825 يك فروند ميراژ در سه نقطه جنوب سعديه و شيخ سعد وسيد عبدالكريم پرواز شناسايي الكترونيكي انجام داده و همچنين هواپيماهاي ميگ 23 پايگاه البكر نيز تمرين‌هاي ناوبري در ارتفاع دويست متري انجام مي‌دهند... اخيراً تعداد چهل فروندهواپيماي ميگ 29 وتعداد نامشخصي هواپيماي ديگر توسط دولت شوروي [سابق] در اختيار نيروي هوايي عراق قرار گرفته كه تاكنون 27 فروند هواپيماي ميگ 29 تحويل عراق داده شده است...»
از ديگر خدمات ارزشمند فاشا در سال‌هاي دفاع مقدس، تشخيص نوع هواپيماها و نوع سلاح‌ها و تجهيزات مورد استفاده توسط جنگنده‌هاي دشمن مي‌باشد. در اين خصوص و براساس اسناد، موارد متعددي مشاهده مي‌شود. از جمله اينكه: «در چهارم ارديبهشت 1366 گاشا (گروه اطلاعات و شناسايي) به معاون اطلاعاتي نهاجا اعلام مي‌نمايد كه احتمالاً هواپيماهاي ميراژ علاوه بر موشك‌هاي هوا به دريا، به موشك‌هاي هوا به هوا نيز مجهز مي‌باشند.» در مورد ديگر نيز در تاريخ بيست وچهارم ارديبهشت 1366 «گروه اطلاعات و شناسايي اعلام مي‌دارد كه عراق در حملات هوايي خود به پالايشگاه‌ها از هواپيماهاي ميراژ مجهز به موشك‌هاي هوا به زمين از نوع ليزري AS-30استفاده مي‌نمايد.»
علاوه بر شناسايي انواع هواپيماهاي مختلف و تشخيص نوع جنگ‌افزارهاي مورد استفاده هواپيماهاي فوق، شناسايي و تشخيص انواع ايستگاه‌هاي راداري و جنگ‌افزارهاي پدافندهوايي دريا پايه و زمين پايه نيز از توانايي واحدهاي تحت امر فاشا بوده و نتايج اطلاعات دريافتي در اختيار نيروي هوايي قرار مي‌گرفت. از آن جمله مي‌توان به عملكرد فاشا (كه در زمان جنگ تحميلي تحت نام گاشا شناخته مي‌شد) در تاريخ 18 ارديبهشت 1366، اشاره كرد. در اين روز «معاون اطلاعاتي نهاجا به معاون عملياتي اعلام مي‌نمايد كه تعداد دو سامانه مربوط به توپ‌هاي ضدهوايي 57 م م مستقر بر روي كشتي توسط گاشا رهگيري شده است كه نمايانگر حضور ناوگان روسي در منطقه خليج فارس مي‌باشد.»
يكي ديگر از خدمات شايسته فاشا جهت تحقق موفقيت در برابر دشمن، كشف و اعلام تغيير راهكنش‌هاي پي در پي عراقي‌ها بود. برابر اسناد و مدارك موجود «در تاريخ 19/12/59 شهرهاي دزفول و اهواز متحمل خساراتي از حمله موشكي دشمن مي‌شود و گروه اطلاعات شناسايي (فاشاي فعلي) اعلام مي‌كند كه در دو سه روز اخير دشمن سعي كرده است با رادار خاموش و سكوت راديويي به داخل كشور تجاوز نمايد.»
در موردي ديگر قصد عراقي‌ها در خصوص حمله به يكي از ايستگاه‌هاي پدافندهوايي قبل از وقوع به سامانه پدافندهوايي كشور اطلاع رساني مي‌شود: «در ششم فروردين 1360 پست‌هاي شنود اطلاع مي‌دهند كه دشمن در يك پيام درخواست انهدام يك دستگاه رادار ايراني را كرده است كه سرعت گردش آن 22 دور در دقيقه بوده و جمعاً به مدت 30 دقيقه (20 دقيقه امروز و 10 دقيقه ديروز) روشن بوده... و موقعيت آن در نقشه... عنوان مي‌گردد.» در مقطعي ديگر از جنگ و در تاريخ بيست و سوم ارديبهشت سال 1364 برابر گزارش‌هاي فاشا عنوان شد «تمرين‌هاي تيراندازي هوا به زمين سوخو 22 و ميگ 23 عراقي در ارتفاع 9 الي 12 هزار پا افزايش يافته و حملات هوايي به هدف‌هاي حياتي ايران متصور است. فرماندهي نهاجا طي مكاتبه‌اي تجربه تلخ حاصله از بمباران ايستگاه هاگ نصر2 را به قرار گاه خاتم‌الانبيا(ص) متذكر شده وتقويت پدافند ايستگاه هاگ هجرت را با استقرار چهار قبضه جنگ‌افزار 23 م م خواستار مي‌شود.»
براساس عملكرد درخشان فاشا و واحدهاي تحت امر آن در سال‌هاي جنگ تحميلي، پدافندهوايي از نيروي هوايي درخواست حضور گسترده‌تر فاشا جهت همراهي با پدافندهوايي در اقصي نقاط كشور را دارد «در تاريخ 19 ارديبهشت 1366، فرماندهي پدافند هوايي كه اطلاعات شنود را يكي از اركان مورد استفاده مي‌يابد، نسبت به گسترش و بهره‌برداري از آن فعاليت كرده و از نهاجا مي‌خواهد كه به دليل كمبود پوشش راداري در مناطقي خاص، نسبت به برقراري سايت‌هاي شنود اقدام كنند.
از نكات جالب توجه عملكرد فاشا در سال‌هاي جنگ تحميلي، كشف زمان تحويل هواپيماهاي مختلف خريداري شده توسط عراق و ارائه اطلاعات مربوط به آن و هشدارهاي لازم به نيروي هوايي وساير مبادي ذي‌صلاح بود. درخصوص هواپيماهاي ميگ29 كه در سال‌هاي پاياني جنگ تحميلي توسط عراق از شوروي سابق خريداري شد، فاشا هشدارهاي لازم را در زمان مناسب اعلام كرده بود. در تاريخ 26 ارديبهشت سال 1366 «معاون عملياتي فرماندهي پدافند هوايي [براساس اطلاعات دريافتي از مكالمات خلبانان عراقي] به كليه گروه‌هاي درگير جنگ هشدار مي‌دهد كه اخيراً عمليات تمرين هواپيماهاي ميگ 21 و ميگ 23 و ميراژ عراقي در فواصل مختلف كشور عراق به ميزان چشمگيري افزايش يافته كه احتمال دارد حملات هوايي دشمن در آينده نزديك تشديد شود و با توجه به رهگيري مكالمات خلبانان روسيه در حال پرواز و فرود در پايگاه‌هاي هوايي البكر و حبانيه [توسط ايستگاه‌هاي شنود] به نظر مي‌رسد كه پرواز خلبانان روسي به منظور تحويل هواپيماي ميگ 29 به كشور عراق مي‌باشد.» دو روز پس از ارائه اين اطلاعات مهم از سوي فاشا، «معاون اطلاعاتي نهاجا مجدداً اعلام مي‌نمايد كه با توجه به اطلاعات رهگيري شده [توسط فاشا] احتمالاً در آينده نزديك هواپيماهاي ميگ 29 وارد صحنه عملياتي مي‌شود و ضروري است كه پيش بيني‌هاي لازم معمول شود.
يكي از نكات جالب توجه در بررسي عملكرد فاشا، ارائه اطلاعات مناسب از حادثه مورد حمله قرار گرفتن ناو «يواس اس استارك» آمريكا توسط هواپيماي ميراژ اف-1 عراقي بود. اين اتفاق در 28 ارديبهشت 1366 در 15 مايلي شمال قطر رخ داد و طي آن 37 نظامي آمريكايي كشته شده و خسارات فراواني به ناو آمريكايي وارد شد. ناو فوق با دو فروند موشك اگزوسه مورد اصابت قرار گرفته بود. عراقي‌ها اين حادثه را اشتباه در محاسبه دوست و دشمن و شناسايي هدف عنوان نمودند.
اعلام ميزان خسارات وارده به دشمن پس از هر درگيري، از جمله موارد عملكرد فاشا محسوب مي‌شود. با توجه به انجام انواع شنود و ردگيري امواج، اطلاعات لازم درخصوص ميزان خسارات وارده به دشمن مشخص مي‌شود. به عنوان مثال براساس گزارش‌هاي گاشا در تاريخ 28 بهمن 1364 (چند روز پس از آغاز عمليات والفجر8) و«برابر اطلاعات واصله از شنود دشمن، نيروهاي دلير ايراني با شليك توپخانه مواضع و استحكامات نيروهاي عراقي در منطقه فاو را زير آتش گرفته و برج ديده‌باني شماره 54 دشمن بر اثر آتش سنگين توپخانه نيروهاي ايراني از محل خود عقب‌نشيني مي‌كند. خبر واصله از گاشا سقوط يك فروند ميگ 23 در ساعت 1507 و يك فروند PC7 عراقي را در ساعت 1603 تائيد مي‌نمايد.» به همين منوال در تاريخ 29 بهمن 1364، «در ساعت 1101 يك فروند هواپيماي عراق توسط ايستگاه هاوك كوثر منهدم و در ساعت 1124 و 1133 نيز دو فروند هواپيماي دشمن توسط همين ايستگاه هاوك مورد اصابت قرار مي‌گيرد كه سقوط يك فروند به تائيد پست شنود (گاشا) و سقوط ديگري به وسيله هواپيماي خفاش (پست شنود پرنده) مورد تائيد قرار مي‌گيرد.»
نتيجه دائمي اقدامات فاشا: افزايش توان رزمي پدافندهوايي
با توجه به بررسي بخشي از عملكرد فاشا در دفاع مقدس، مي‌توان نتيجه گرفت كه مجموعه اقدام‌هاي فرماندهي اطلاعات وشناسايي الكترونيكي منجربه افزايش آمادگي دفاعي پدافندهوايي و بالابردن ضريب تأمين امنيت در كل كشور شده است. در اين خصوص يكي از افسران پيش‌كسوت كنترل شكاري مي‌گويد: «به محض بلند شدن هواپيماهاي عراقي از روي باند پرواز وگاه قبل از اينكه در اسكوپ رادار خود اكوي هدف را مشاهده كنيم، اطلاعات مورد نياز در مورد هواپيماهاي مهاجم از طريق فاشا در اختيار ما قرار مي‌گرفت... نمايندگان فاشا در اتاق عمليات ايستگاه‌هاي رادار دوش به دوش ما حضور داشته و در كسب نتيجه مؤثر بودند.»
شهداي فاشا
در طول سال‌هاي دفاع مقدس، ايستگاه‌هاي زميني و همچنين واحدهاي تحت امر فاشا بارها مورد حمله و بمباران قرار گرفتند و شهدا و جانبازاني را تقديم انقلاب و ارزش‌هاي اسلامي كردند. از جمله حملات بعثي‌ها، به حمله 20 خرداد 1364 و حمله 20 مهرماه 1366 به سايت نخجير ايلام مي‌توان اشاره كرد. در حمله هوايي 20 خرداد 1364 «از ساعت 0910 الي 0930 منطقه ايلام (شهر ايلام، سايت ايلام و...) مورد حمله چهار فروند هواپيماي عراقي قرار گرفته و اين حملات تا ساعت 1300 به‌صورت مكرر ادامه داشت...» نكته جالب اينجاست كه اين حملات نه تنها كوچكترين خللي در روحيه كاركنان فاشا به‌جاي نگذاشت، بلكه مصصم‌تر از گذشته و با اراده‌اي بيشتر به انجام وظيفه پرداختند.
موارد عنوان شده تنها نشانگر بخش كوچكي از زحمات كاركنان ايثارگر و گمنام فرماندهي اطلاعات شناسايي الكترونيكي در سال‌هاي دفاع مقدس بود تا يادآور ضرب‌المثل«مشت نمونه خروار» باشد.
نویسندگان : سرتيپ دوم محمود حجامي- سروان رضا جهان‌فر
لینک منبع (http://aja.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=Paper&CategoryID=e1f7a4fb-eaa9-435b-b508-b4bcbcb6a236&WebPartID=c7ba9b17-af76-4ee4-8051-2b2348daf3d5&ID=1ce3ca3b-4fc6-4cdd-99ea-d281c8937ace)
ناگزير بودند كه ساعت‌ها به اين امواج چشم بدوزند. در كنار آنها تني چند از دوستانشان هم نشسته بودند كه نوعي گوشي را بر سر گذاشته بودند و با دقت هر چه تمام‌تر به مكالماتي كه در فضا پخش مي‌شد، گوش مي‌كردند و گاهي هم چيزهايي را يادداشت مي‌كردند. هر از چند گاهي مطالبي را كه به نظرشان مهم مي‌آمد تحويل كسي مي‌دادند كه مسئولشان محسوب مي‌شد. تمام حواس اين آدم‌ها به كارشان بود و انسان از اين همه انرژي آنان متعجب مي‌شد. وقتي بعد از طي مسيرهايي طولاني و عبور از گردنه‌هاي صعب‌العبور و ارتفاعات بلند، وارد محل كارشان مي‌شدي و آن همه دستگاه‌هاي متنوع را مي‌ديدي، اولين سؤالي كه از خودت مي‌پرسيدي اين بود كه اين آدم‌ها چطور از اين دستگاه‌ها سر در مي‌آورند و اين همه روحيه و شادابي براي كار را از كجا به دست آورده‌اند. در ميان آن همه دستگاه‌هاي مختلف، ديدن آدم‌هايي كه با وسواس هر چه تمام‌تر و با تسلطي كامل بر دايره محصور زبان‌هاي مختلف نظير انگليسي، روسي، فرانسوي، تركي و...، آواي كركس‌ها و صداي شوم بال‌هايشان و در برخي موارد هم ترنم دل‌نواز و آواي خوش خلبانان تيز پرواز ديار پاكان را از هم تفكيك نموده و با چيدمان منطقي يافته‌ها، گام‌هاي نخست، اما هميشگي سرنوشت ساز را در حفظ و حراست از آسمان ايران عزيز بر مي‌داشتند.
با ويژگي‌هاي گفته شده حتماً تا الآن حدس زده‌ايد كه در باره چه كساني صحبت مي‌كنيم. بله! همان گونه كه خودتان هم پي برده‌ايد، موضوع و محتواي اين نوشتار در خصوص بخشي از ساختار قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبيا (ص) آجا، يعني فرماندهي اطلاعات و شناسايي الکترونیکی است كه به اختصار «فاشا» خوانده مي‌شود. اين يكان عمده و مهم كه در سال‌هاي دفاع مقدس در تعامل مستقيم با پدافندهوايي و به عنوان زيرمجموعه نيروي هوايي ارتش شناخته مي‌شد، نه تنها هنوز هم اهميت خود را حفظ كرده، بلكه يكاني داراي اهميت روزافزون تلقي مي‌شود. اين مهم از ماهيت كاري فاشا ناشي مي‌شود.
اهميت اقدامات فاشا در تأمين امنيت و موفقيت پدافند هوايي
امروزه صاحب‌نظران و تدوين‌كنندگان راهبردهاي نظامي جهان، همگي معتقدند كه پايه و اساس جنگ‌هاي احتمالي آينده بر بنيان جنگ‌هاي اطلاعاتي و الكترونيكي استوار است. تحولات شگرفي كه در زمينه‌هاي جمع‌آوري، ذخيره‌سازي، پردازش، انتقال و ارايه اطلاعات در دنيا به وقوع پيوسته است، اطلاعات را به يك منبع راهبردي در جنگ‌هاي آينده مبدل كرده كه مي‌تواند همانند نقش سرمايه و كار در دوران صنعتي، به عنوان يك عنصر با نفوذ و ارزشمند و بلكه بالاتر از آن، در عصر فراصنعتي نيز عمل نمايد.
در اين ميان سامانه‌هاي الكترونيكي به مثابه شبكه‌هاي حياتي و ارتباطي زيرساختي تبادل اطلاعات از اهميت غير قابل وصفي برخوردار است. نگاه سامانه‌اي و يكپارچه به جنگ‌ها و مناقشات ابناي بشر در بستر شبكه‌هاي پدافند هوايي، عمليات هوايي، شناسايي الكترونيكي و ارتباطي (اطلاعات و عمليات) و...، آن چنان به ارتباطات قوي و پيچيده در اعمال هدايت، وحدت فرماندهي و كنترل‌هاي سريع و نيز به اتخاذ تصميم‌هاي قاطع و به موقع نيازمند است كه نقش تجهيزات الكترونيكي و مخابراتي در اجراي اين اصول و شيوه‌ها، نه تنها غير قابل انكار مي‌باشد، بلكه هر اقدام نظامي بدون آنها عملاً غيرممكن بوده و به شكست منتهي خواهد شد.
امروزه هدف اوليه و گاه اصلي در يك جنگ، حمله به يك ناو، هواپيما و يا اهداف زميني نيست، بلكه حمله به شبكه اعصاب كه همان شبكه اطلاعات و ارتباطات دشمن است، مدنظر مي‌باشد. از اين رو، در جنگ‌هاي آينده دستگاه‌هاي هوشمند، رايانه‌ها و سامانه‌هاي ايجادكننده اختلال الكترونيكي هستند كه با داشتن توانايي در ايجاد ارتباط و دريافت اطلاعات، نقش اصلي و تعيين‌كننده را در جنگ ايفا كرده و سرنوشت نهايي جنگ را رقم خواهند زد.
بديهي است كه در جنگي اين چنيني، ماهواره‌هاي جاسوسي و مخابراتي، هواپيماهاي بدون سرنشين، انواع هواپيماهاي مخصوص جنگ‌هاي الكترونيكي، شبكه‌هاي فرستنده ديجيتالي و انتقال اطلاعات در رايانه‌هاي كوچك (كه قابل حمل به وسيله سرباز است) و... با نفوذ در سامانه اطلاعاتي و ارتباطي، سعي در فلج كردن سامانه فرماندهي، نظارت و مراقبت دشمن كرده و در نهايت صحنه‌هاي نبرد را مسخر نيروهاي عمل‌كننده مي‌سازند. موضوع دستيابي به اطلاعات، خصوصاً از نوع سيگنالي، آن زماني براي ما داراي اهميت بيشتر تلقي مي‌شود كه انواع تحريم‌هاي رخ داده عليه ايران در زمان جنگ تحميلي و مشكلاتي را كه دشمنان براي كشور ما به وجود آورده‌اند را به ياد داشته باشيم و بدانيم كه اطلاعات به دست آمده از طريق فاشا آن چنان اهميت دارد كه از كوچكترين اطلاعات رهگيري شده بيشترين بهره توسط پدافند هوايي و نيروي هوايي برده شد.
پرداختن به موضوع عملكرد فاشا در دوران دفاع مقدس، پرداختن به سازماني قدرتمند و متكي بر كاركناني متعهد، آموزش ديده، باكفايت، داراي سابقه درخشان در سال‌هاي دفاع مقدس و آينده‌اي روشن در پيش رو مي‌باشد. لازم است كه اين نكته را در نظر داشته باشيم كه اين مقاله هر چقدر هم كه كامل به نظر برسد، باز هم بيان‌كننده تمام زحمات دليرمردان پدافندهوايي در فرماندهي اطلاعات و شناسايي الكترونيكي نخواهد بود.
عملكرد فاشا در سال‌هاي دفاع مقدس
با توجه به اهميت عملكرد پدافندهوايي و تأثير آن در ابعاد مختلف، از تأمين امنيت افراد جامعه، مي‌توان ادعا كرد كه پدافندهوايي از جمله معدود سازمان‌هاي نظامي است كه به صورت دائم و بدون وقفه در حال انجام وظيفه مي‌باشد. رادارها وتجهيزات مربوط به پدافندهوايي (اعم از رادارهاي پيش اخطار، كشف و شناسايي، دستگاه‌هاي جمع‌آوري اطلاعات و سيگنال‌هاي الكترونيكي، تجهيزات وجنگ‌افزارهاي پدافندهوايي زمين به‌هوا و...) در تمام لحظات سال و ماه و روز در حالت آماده به‌كار بوده و در صورت بروز ايراد، بلافاصله تجهيزات پشتيبان جايگزين مي‌شوند تا تأمين امنيت كشور دچار خدشه نگردد. بر همين اساس از همان اولين روزهاي پيروزي انقلاب اسلامي، ايستگاه‌هاي راداري پدافندهوايي، خصوصاً جمع‌آوري و شناسايي اطلاعات سيگنالي، به عنوان يكي از آماده‌ترين واحدهاي ارتش از نظر تجهيزات و نيروي انساني شناخته مي‌شدند. اين مهّم در شرايطي رخ داد كه ارتش در ابتداي انقلاب بنا به دلايل متعددي كه پيش از اين بارها گفته شده است رو به تحليل بود. آمادگي ارتش و زيرمجموعه‌هاي آن خوشايند دشمنان، خصوصاً دشمن بعثي نبود، زيرا آمادگي رزمي ارتش منجر به كاهش احتمال موفقيت دشمن بعثي در حمله به ايران اسلامي مي‌شد. بر همين اساس مزدوران داخلي و منافقين با هدايت بعثي‌ها اقدام به ايجاد اختلال در عملكرد ايستگاه‌هاي راداري و اطلاعات و شناسايي كردند. از جمله اين مزاحمت‌ها، بايد به تلاش منافقان جهت حمله مسلحانه به ايستگاه راداري كرج اشاره كرد كه با هوشياري دليرمردان پدافندهوايي ناكام ماند. از ديگر موارد ايجاد مزاحمت و اختلال براي واحدهاي زيرمجموعه پدافندهوايي، به واقعه ايستگاه راداري مخابراتي نخجير مي‌توان اشاره كرد. در آذرماه 1358 در منطقه مرزي ايلام يك گروه مسلح ضدانقلاب به ايستگاه راداري - مخابراتي نخجير واقع در غرب ايلام حمله و خساراتي را به آن مركز حساس پدافندهوايي كشور وارد كردند و 25 نفر از كاركنان ايستگاه ذكرشده را به گروگان گرفتند. البته مسلم است كه اين مورد با هماهنگي و تأييد بعثي‌ها رخ داد، زيرا تصرف يك ايستگاه راداري و گروگان گرفتن چند نفر ارتشي براي ضدانقلاب چندان داراي بهره عملي و حتي تبليغي نبود، اما پي بردن به توانمندي، مقدورات، نقاط ضعف و قوت تجهيزات راداري ويژه كه پرواز هرنوع هواگردي را تا شعاع ده‌ها مايلي در عمق خاك عراق تحت نظر داشت، براي ارتش بعث عراق اهميت حياتي يافته بود.
با توجه به اسناد و مدارك مربوط به جنگ تحميلي، موارد بسياري از كشف و شناسايي هواپيماهاي دشمن مشاهده مي‌شود كه فاشا مستقيماً در آن دخالت داشته است و بهره‌گيري از اطلاعات دريافتي از فاشا منجر به كسب موفقيت تيزپروازان نيروي هوايي و دليرمردان پدافندهوايي شده است.
به عنوان مثال و براساس اسناد و مدارك به جاي مانده از سال‌هاي دفاع مقدس، در دوم ارديبهشت 1366، معاون اطلاعاتي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، براساس اطلاعات به دست آمده از شنودها و تجزيه و تحليل آن و در همراهي با معاونت عمليات نيروي هوايي جهت اخذ تدابير مناسب، اعلام مي‌كند: «در ساعت 0825 يك فروند ميراژ در سه نقطه جنوب سعديه و شيخ سعد وسيد عبدالكريم پرواز شناسايي الكترونيكي انجام داده و همچنين هواپيماهاي ميگ 23 پايگاه البكر نيز تمرين‌هاي ناوبري در ارتفاع دويست متري انجام مي‌دهند... اخيراً تعداد چهل فروندهواپيماي ميگ 29 وتعداد نامشخصي هواپيماي ديگر توسط دولت شوروي [سابق] در اختيار نيروي هوايي عراق قرار گرفته كه تاكنون 27 فروند هواپيماي ميگ 29 تحويل عراق داده شده است...»
از ديگر خدمات ارزشمند فاشا در سال‌هاي دفاع مقدس، تشخيص نوع هواپيماها و نوع سلاح‌ها و تجهيزات مورد استفاده توسط جنگنده‌هاي دشمن مي‌باشد. در اين خصوص و براساس اسناد، موارد متعددي مشاهده مي‌شود. از جمله اينكه: «در چهارم ارديبهشت 1366 گاشا (گروه اطلاعات و شناسايي) به معاون اطلاعاتي نهاجا اعلام مي‌نمايد كه احتمالاً هواپيماهاي ميراژ علاوه بر موشك‌هاي هوا به دريا، به موشك‌هاي هوا به هوا نيز مجهز مي‌باشند.» در مورد ديگر نيز در تاريخ بيست وچهارم ارديبهشت 1366 «گروه اطلاعات و شناسايي اعلام مي‌دارد كه عراق در حملات هوايي خود به پالايشگاه‌ها از هواپيماهاي ميراژ مجهز به موشك‌هاي هوا به زمين از نوع ليزري AS-30استفاده مي‌نمايد.»
علاوه بر شناسايي انواع هواپيماهاي مختلف و تشخيص نوع جنگ‌افزارهاي مورد استفاده هواپيماهاي فوق، شناسايي و تشخيص انواع ايستگاه‌هاي راداري و جنگ‌افزارهاي پدافندهوايي دريا پايه و زمين پايه نيز از توانايي واحدهاي تحت امر فاشا بوده و نتايج اطلاعات دريافتي در اختيار نيروي هوايي قرار مي‌گرفت. از آن جمله مي‌توان به عملكرد فاشا (كه در زمان جنگ تحميلي تحت نام گاشا شناخته مي‌شد) در تاريخ 18 ارديبهشت 1366، اشاره كرد. در اين روز «معاون اطلاعاتي نهاجا به معاون عملياتي اعلام مي‌نمايد كه تعداد دو سامانه مربوط به توپ‌هاي ضدهوايي 57 م م مستقر بر روي كشتي توسط گاشا رهگيري شده است كه نمايانگر حضور ناوگان روسي در منطقه خليج فارس مي‌باشد.»
يكي ديگر از خدمات شايسته فاشا جهت تحقق موفقيت در برابر دشمن، كشف و اعلام تغيير راهكنش‌هاي پي در پي عراقي‌ها بود. برابر اسناد و مدارك موجود «در تاريخ 19/12/59 شهرهاي دزفول و اهواز متحمل خساراتي از حمله موشكي دشمن مي‌شود و گروه اطلاعات شناسايي (فاشاي فعلي) اعلام مي‌كند كه در دو سه روز اخير دشمن سعي كرده است با رادار خاموش و سكوت راديويي به داخل كشور تجاوز نمايد.»
در موردي ديگر قصد عراقي‌ها در خصوص حمله به يكي از ايستگاه‌هاي پدافندهوايي قبل از وقوع به سامانه پدافندهوايي كشور اطلاع رساني مي‌شود: «در ششم فروردين 1360 پست‌هاي شنود اطلاع مي‌دهند كه دشمن در يك پيام درخواست انهدام يك دستگاه رادار ايراني را كرده است كه سرعت گردش آن 22 دور در دقيقه بوده و جمعاً به مدت 30 دقيقه (20 دقيقه امروز و 10 دقيقه ديروز) روشن بوده... و موقعيت آن در نقشه... عنوان مي‌گردد.» در مقطعي ديگر از جنگ و در تاريخ بيست و سوم ارديبهشت سال 1364 برابر گزارش‌هاي فاشا عنوان شد «تمرين‌هاي تيراندازي هوا به زمين سوخو 22 و ميگ 23 عراقي در ارتفاع 9 الي 12 هزار پا افزايش يافته و حملات هوايي به هدف‌هاي حياتي ايران متصور است. فرماندهي نهاجا طي مكاتبه‌اي تجربه تلخ حاصله از بمباران ايستگاه هاگ نصر2 را به قرار گاه خاتم‌الانبيا(ص) متذكر شده وتقويت پدافند ايستگاه هاگ هجرت را با استقرار چهار قبضه جنگ‌افزار 23 م م خواستار مي‌شود.»
براساس عملكرد درخشان فاشا و واحدهاي تحت امر آن در سال‌هاي جنگ تحميلي، پدافندهوايي از نيروي هوايي درخواست حضور گسترده‌تر فاشا جهت همراهي با پدافندهوايي در اقصي نقاط كشور را دارد «در تاريخ 19 ارديبهشت 1366، فرماندهي پدافند هوايي كه اطلاعات شنود را يكي از اركان مورد استفاده مي‌يابد، نسبت به گسترش و بهره‌برداري از آن فعاليت كرده و از نهاجا مي‌خواهد كه به دليل كمبود پوشش راداري در مناطقي خاص، نسبت به برقراري سايت‌هاي شنود اقدام كنند.
از نكات جالب توجه عملكرد فاشا در سال‌هاي جنگ تحميلي، كشف زمان تحويل هواپيماهاي مختلف خريداري شده توسط عراق و ارائه اطلاعات مربوط به آن و هشدارهاي لازم به نيروي هوايي وساير مبادي ذي‌صلاح بود. درخصوص هواپيماهاي ميگ29 كه در سال‌هاي پاياني جنگ تحميلي توسط عراق از شوروي سابق خريداري شد، فاشا هشدارهاي لازم را در زمان مناسب اعلام كرده بود. در تاريخ 26 ارديبهشت سال 1366 «معاون عملياتي فرماندهي پدافند هوايي [براساس اطلاعات دريافتي از مكالمات خلبانان عراقي] به كليه گروه‌هاي درگير جنگ هشدار مي‌دهد كه اخيراً عمليات تمرين هواپيماهاي ميگ 21 و ميگ 23 و ميراژ عراقي در فواصل مختلف كشور عراق به ميزان چشمگيري افزايش يافته كه احتمال دارد حملات هوايي دشمن در آينده نزديك تشديد شود و با توجه به رهگيري مكالمات خلبانان روسيه در حال پرواز و فرود در پايگاه‌هاي هوايي البكر و حبانيه [توسط ايستگاه‌هاي شنود] به نظر مي‌رسد كه پرواز خلبانان روسي به منظور تحويل هواپيماي ميگ 29 به كشور عراق مي‌باشد.» دو روز پس از ارائه اين اطلاعات مهم از سوي فاشا، «معاون اطلاعاتي نهاجا مجدداً اعلام مي‌نمايد كه با توجه به اطلاعات رهگيري شده [توسط فاشا] احتمالاً در آينده نزديك هواپيماهاي ميگ 29 وارد صحنه عملياتي مي‌شود و ضروري است كه پيش بيني‌هاي لازم معمول شود.
يكي از نكات جالب توجه در بررسي عملكرد فاشا، ارائه اطلاعات مناسب از حادثه مورد حمله قرار گرفتن ناو «يواس اس استارك» آمريكا توسط هواپيماي ميراژ اف-1 عراقي بود. اين اتفاق در 28 ارديبهشت 1366 در 15 مايلي شمال قطر رخ داد و طي آن 37 نظامي آمريكايي كشته شده و خسارات فراواني به ناو آمريكايي وارد شد. ناو فوق با دو فروند موشك اگزوسه مورد اصابت قرار گرفته بود. عراقي‌ها اين حادثه را اشتباه در محاسبه دوست و دشمن و شناسايي هدف عنوان نمودند.
اعلام ميزان خسارات وارده به دشمن پس از هر درگيري، از جمله موارد عملكرد فاشا محسوب مي‌شود. با توجه به انجام انواع شنود و ردگيري امواج، اطلاعات لازم درخصوص ميزان خسارات وارده به دشمن مشخص مي‌شود. به عنوان مثال براساس گزارش‌هاي گاشا در تاريخ 28 بهمن 1364 (چند روز پس از آغاز عمليات والفجر8) و«برابر اطلاعات واصله از شنود دشمن، نيروهاي دلير ايراني با شليك توپخانه مواضع و استحكامات نيروهاي عراقي در منطقه فاو را زير آتش گرفته و برج ديده‌باني شماره 54 دشمن بر اثر آتش سنگين توپخانه نيروهاي ايراني از محل خود عقب‌نشيني مي‌كند. خبر واصله از گاشا سقوط يك فروند ميگ 23 در ساعت 1507 و يك فروند PC7 عراقي را در ساعت 1603 تائيد مي‌نمايد.» به همين منوال در تاريخ 29 بهمن 1364، «در ساعت 1101 يك فروند هواپيماي عراق توسط ايستگاه هاوك كوثر منهدم و در ساعت 1124 و 1133 نيز دو فروند هواپيماي دشمن توسط همين ايستگاه هاوك مورد اصابت قرار مي‌گيرد كه سقوط يك فروند به تائيد پست شنود (گاشا) و سقوط ديگري به وسيله هواپيماي خفاش (پست شنود پرنده) مورد تائيد قرار مي‌گيرد.»
نتيجه دائمي اقدامات فاشا: افزايش توان رزمي پدافندهوايي
با توجه به بررسي بخشي از عملكرد فاشا در دفاع مقدس، مي‌توان نتيجه گرفت كه مجموعه اقدام‌هاي فرماندهي اطلاعات وشناسايي الكترونيكي منجربه افزايش آمادگي دفاعي پدافندهوايي و بالابردن ضريب تأمين امنيت در كل كشور شده است. در اين خصوص يكي از افسران پيش‌كسوت كنترل شكاري مي‌گويد: «به محض بلند شدن هواپيماهاي عراقي از روي باند پرواز وگاه قبل از اينكه در اسكوپ رادار خود اكوي هدف را مشاهده كنيم، اطلاعات مورد نياز در مورد هواپيماهاي مهاجم از طريق فاشا در اختيار ما قرار مي‌گرفت... نمايندگان فاشا در اتاق عمليات ايستگاه‌هاي رادار دوش به دوش ما حضور داشته و در كسب نتيجه مؤثر بودند.»
شهداي فاشا
در طول سال‌هاي دفاع مقدس، ايستگاه‌هاي زميني و همچنين واحدهاي تحت امر فاشا بارها مورد حمله و بمباران قرار گرفتند و شهدا و جانبازاني را تقديم انقلاب و ارزش‌هاي اسلامي كردند. از جمله حملات بعثي‌ها، به حمله 20 خرداد 1364 و حمله 20 مهرماه 1366 به سايت نخجير ايلام مي‌توان اشاره كرد. در حمله هوايي 20 خرداد 1364 «از ساعت 0910 الي 0930 منطقه ايلام (شهر ايلام، سايت ايلام و...) مورد حمله چهار فروند هواپيماي عراقي قرار گرفته و اين حملات تا ساعت 1300 به‌صورت مكرر ادامه داشت...» نكته جالب اينجاست كه اين حملات نه تنها كوچكترين خللي در روحيه كاركنان فاشا به‌جاي نگذاشت، بلكه مصصم‌تر از گذشته و با اراده‌اي بيشتر به انجام وظيفه پرداختند.
موارد عنوان شده تنها نشانگر بخش كوچكي از زحمات كاركنان ايثارگر و گمنام فرماندهي اطلاعات شناسايي الكترونيكي در سال‌هاي دفاع مقدس بود تا يادآور ضرب‌المثل«مشت نمونه خروار» باشد.
نویسندگان : سرتيپ دوم محمود حجامي- سروان رضا جهان‌فر
لینک منبع (http://aja.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=Paper&CategoryID=e1f7a4fb-eaa9-435b-b508-b4bcbcb6a236&WebPartID=c7ba9b17-af76-4ee4-8051-2b2348daf3d5&ID=1ce3ca3b-4fc6-4cdd-99ea-d281c8937ace)