کتابخانه بزرگ آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى

[312]

سرآغاز

کتاب و کتابخانه سنگ زيربناى فرهنگ و تمدن اسلامى است؛ و در آيين مقدس اسلام از ارزش و اهميت فراوانى برخوردار است. از ميان پيامبران الهى، تنها معجزه پيامبر اسلام (ص) «کتاب» است؛ و نخستين پيام آن نيز امر به خواندن(اقرأ).
http://marashilibrary.com/pic/book.gif


در روايات نيز به علم، کتاب و نوشتن اهتمام شده است؛ تا آنجا که فراگيرى آن فريضه دينى به شمار آمده و حتى پيامبر اسلام (ص) در هنگامه اى که به مجاهدان شهادت طلب نياز داشت، مرکّب عالمان را برتر از خون شهيدان مى‌دانست: «مِدادُ العُلَماءِ اَفْضَلُ مِنْ دِماءِ الشُهَداءِ.» تأکيد قرآن کريم و روايات معصوم (ع) برفراگيرى دانش، از مهمترين علل و موجبات توجه مسلمانان به کتاب و کتابخانه گرديد.
همچنين وصيت حضرت اميرالمؤمنين(ع) خطاب به فرزند ارجمندشان شايسته يادآورى است: «مطالعه آثار و اخبار پيشينيان و سير در اوضاع و احوال گذشتگان به منزله آن است که انسان در تمام مراحل زندگانى با آنان همسفر بوده و بدين وسيله مى تواند نتيجه همه تجربيات و محصول تحولات چندين ساله آنان را به رايگان به دست آورد. نيز از کلمات آن سرور متقيان (ع) است که فرمود: «الکُتُبُ بَساتينُ العُلَماء؛ کتابها تفرجگاه دانشمندان‌ است.»
علما و فرزانگان اسلامى نيز در توصيف و تعريف کتاب و نقش اساسى آن در انتقال علم و فرهنگ، سخنان بسيارى گفته‌اند، که از آن ميان، سخنان جاحظ در اين باره چشمگيرتر است. او در مقدمه الحيوان مى نويسد:
«کتاب بهترين پس انداز و خزانه است؛ بهترين همنشين و پشتوانه. معلّمى آرامتر و دوستى سودمندتر و کم زيانتر از کتاب نيست. کجا ديده اى بوستانى در آستين و باغى در بغل جز کتاب.
کتاب همان است که اگر به آن بنگرى، بهره‌ات دهد و زبانت را بگشايد و انگشتانت را در نوشتن مهارت و توانايى بخشد و واژگانت را در سخنورى شکوهمند سازد. با مطالع يک کتاب در يک ماه مى توان چندان دانش آموخت که در يک عمر از افواه رجال به دست نمى آيد.»



در همان سده‌هاى نخستين، بسيارى از عالمان، فقيهان، محدثان و دانشوران مسلمان به تدوين علوم اسلامى پرداختند و رساله ها، کتابها و مجموعه هايى ارزشمند در رشته‌هاى گوناگون به نگارش در آوردند؛ و ازاين رهگذر، هزاران کتابخانه تأسيس گرديد؛







http://s2.picofile.com/file/7584006341/write.jpg
به گونه‌اى که در مساجد، مدارس، بيمارستانها و آرامگاههاى بزرگان اسلام کتابخانه‌هايى پى‌افکنده شد، لذا تأليف کتاب و تأسيس کتابخانه ها، از آن رو که کارى بس مقدس و لازم شمرده مى شد، شتاب بيشترى گرفت و در اواخرسده دوم و آغاز سده سوم هجرى، با ظهور نضت ترجمه در بغداد، مرکز حکومت عباسيان، به اوج شکوفايى خود رسيد. در اين دوره برخى از کتابخانه‌ها نه تنها داراى صدها هزار جلد کتاب بودند، بلکه به صورت يک مرکز مهم علمى و تحقيقى در آمدند که صدها دانشمند در آنجا به تدريس، تحقيق، تأليف و تصنيف استغال داشتند. ابن نديم در الفهرست گوشه هايى از آن همه کوششهاى علمى و فرهنگى را گزارش کرده و اسامى بسيارى از مترجمان، مؤلفان و کتابهايشان را نام برده و در حقيقت نخستين کتابشناسى اسلامى را نگاشته است. پس از وى نيز عالمان ديگرى به فهرست کردن کتابها و کتابشناسى آثار علمى دانشمندان پرداختند.روند تأليف کتاب و تشکيل کتابخانه ها، با همه تصادمها و جنگ و ستيزهاى سده‌هاى نخستين اسلام، هيچ گاه متوقف نگرديد، بلکه با شتابى روز افزون تا اواخر سده ششم هجرى ادامه يافت، اما از سده هفتم، با هجوم ويرانگرانه مغولان، کتابخانه‌هاى اسلامى ـ که اندکى پيش از آن نيز بر اثر حملات پى در پى صليبيان آسيبهايى ديده بود ـ خسارتهاى فراوانى ديد. صدمات جبران ناپذير، بسيارى از آثار علمى و فرهنگى کتابخانه‌هاى پربار را از ميان برد؛ به گونه‌اى که امروز فقط نامى از آنها باقى مانده است.
شناخت دقيق کتابخانه هاى کهن اسلامى، که هسته مرکزى فرهنگ و تمدن بشرى و گنجينه‌اى از ميراث عظيم اسلامى بوده اند، ما را در بازشناسى فرهنگ و تمدن اسلامى يارى مى کند. همچنين مسلمانان را با سابقه درخشان خويش آشنا مى‌نمايد و راه آينده را فرا رويشان هموار مى‌سازد. ملتها و اقوام ديگر نيز با پيشينه فرهنگى و تمدن غنى اسلام آشنا خواهند شد.
آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى ـ قدس سره الشريف ـ که به حق بزرگترين فرهنگبان ميراث اسلامى در چهار سده اخير به شمار مى‌آيد، از دير باز ضرورت اين بازشناسى فرهنگى را احساس نمود و از سنين جوانى در جمع آورى ذخاير و ميراث عظيم فرهنگى علماى اسلام لحظه‌اى درنگ را جايز ندانست. کوششهاى پيگير و گسترده ايشان زمانى آغاز شد که غارتگران بين المللى تلاشى همه جانبه را براى تاراج اين ميراث بشرى آغاز کرده بودند. آيت‌الله مرعشى تا مدتها، يک تنه در مقابل چپاولگران ايستاد و آثار ارزشمند و نسخه هاى بسيار نفيس اسلامى را از چنگ آنها بيرون آورد. همو بود که از دوران جوانى و آغاز تحصيلات عاليه، و آن گاه که طلبه‌اى جوان بود، با چشمپوشى از نيازهاى ضرورى، مانند خوراک و پوشاک، به جمع آورى ذخاير اسلامى پرداخت.
اقدامات مؤثر ايشان، برخى از عالمان و فرزانگان اسلامى را واداشت که به جمع آورى ميراث علمى دانشمندان همّت گمارند. حاصل اين تلاشها و فداکاريها، تأسيس کتابخانه‌اى بود که اکنون شهره آفاق است و يکى از بزرگترين کتابخانه‌هاى جهان اسلام به شمار مى آيد. فرزند ارشد ايشان ، حضرت حجّت الاسلام و المسلمين دکتر سيد محمود مرعشى نيز از نوجوانى در کنار پدر بزرگوار خود از دانش کتابشناسى و نسخه‌شناسى بهره کافى برده و اکنون يکى از برجسته ترين کتابشناسان و نسخه شناسان در ايران و جهان است.


حجت‌الاسلام مرعشى در جمع آورى ذخاير اين کتابخانه سهم بسزايى دارد. ايشان از ديرباز به اين نکته واقف بوده اند که تنها گردآورى ميراث اسلامى نمى تواند عامل حفظ و اشاعه آنها باشد، بلکه بايستى شرايطى فراهم آيد تا اين ذخاير به همگان شناسانده شود و پژوهشگران بتوانند از آنها سود جويند.









http://s3.picofile.com/file/7584006555/marashi.jpg
در اين نوشتار به معرفى کتابخانه بزرگ آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى خواهيم پرداخت. بديهى است که ما از بازگو نمودن تمامى خدمات و مشقات آن بزرگوار ناتوانيم. آنچه آمده است، گوشه هايى از آن همه رنجها و گرفتاريهايى است که براى به دست آوردن اين ذخاير بى نظير بر خود هموار ساخت و اين سرمايه سترگ را در طَبَق اخلاص نهاد و به جامعه اسلامى تقديم کرد تا همگان از آن بهره گيرند.

[312]

مراحل شکل‌گيرى کتابخانه

مرحله نخست

هسته اوليه اين کتابخانه هنگامى که مؤسس بزرگوار کتابخانه در نجف‌اشرف به تحصيل اشتغال داشتند شکل‌گرفته است. در آن روزگار ارزش و اهميت ميراث اسلامى بر همگان روشن نبود. ايشان نخست فهرستى از کتابهاى ارزشمند خطى و چاپى نادر را که در کمتر کتابخانه‌اى يافت ميشد تهيه کرد؛ به اميد آن که بتواند به تدريج آنها را به دست آورد.

عدم تمکن مالى و رقيبان قدرتمندى که ميراث فرهنگى اسلامى را از کشورهاى اسلامى خارج مى‌ساختند، دو مشکل اساسى بر سر راه ايشان بود. حتى روزى بر سر خريد يک نسخه خطى با نماينده کنسول انگليس در عراق درگير شد و شبى را در زندان سپرى نمود.

آيت‌الله مرعشى با انجام نماز و روزه استيجارى، حذف يک وعده غذاى روزانه، کاستن بخشى از مخارج زندگى و کار شبانه در کارگاههاى برنج‌کوبى در نجف‌اشرف ـ پس از فراغت از درس و بحث، و با انگيزه و عشق سرشار به جمع‌آورى ميراث و ذخاير اسلامى و فائق آمدن بر مشکلات و شکنجه‌هاى روحى، که در مسير اين هدف مقدس قرار داشت ـ سرانجام به مجموعه‌اى نفيس از نسخه‌هاى خطى و کتابهاى چاپى ناياب دست يازيد.

هنگامى که ايشان طلبه بود و در نجف‌اشرف با شهريه‌اى اندک زندگى ميکرد، بارها اتفاق مى‌افتاد که ترجيح مى‌داد با اين مبلغ کم نيزکتاب بخرد. روزى هم پس از تحمل گرسنگى چند روزه با پول ناچيزشان کتابى خريده و آن را در آغوش گرفته بودند که ناگاه بر زمين مى‌افتند، ليکن همچنان کتاب را در آغوش خود مى‌فشرده‌اند.

گاه با گرو گذاشتن عبا و قبا و يا ديگر لباسهايشان کتاب تهيه ميکردند. اين همه، گوياى اشتياق زايدالوصف آن بزرگوار به تهيه کتب پيشينيان و مطالعه و پژوهش و سپس به يادگار گذاشتن آنها براى ديگر طالبان علم است.

با مهاجرت ايشان از عراق به ايران در سال ١٣٤٢ق، مجموعه‌هاى فراهم شده نيز به ايران انتقال يافت و در منزل شخصى خويش به نگاهدارى از آنها پرداخت؛ و به جمع‌آورى ديگر نسخه‌هاى نفيس همّت گمارد. در همان دوران استادان مشهور دانشگاه به قم مى‌آمدند و از نسخه‌هاى نفيس موجود در منزل ايشان ـ که در هيچ کتابخانه‌اى يافت نمى‌شد ـ بهره مى‌گرفتند. شيخ آقا‌بزرگ تهرانى در تأليف الذريعة، از کتابخانه معظم‌له بيشترين بهره را برده و در جاى‌جاى اين اثر از ايشان ياد مى‌کند.

جمع‌آورى تدريجى کتابها و استقرار آنها در چند اتاق در منزل، ايشان را با ضيق مکان مواجه ساخت. از اين‌رو، نخست ٢٧٨ نسخه خطى نفيس را، که بيشتر به فارسى بودند، به کتابخانه دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران اهدا نمود، که در مقدمه جلد اول فهرست نسخه‌هاى خطى آن کتابخانه بدان اشاره شده است. سپس شمار بسيارى از نسخه‌هاى خطى و چاپى ديگر خود را به کتابخانه‌هاى آستان قدس رضوى در مشهد مقدس، آستانه حضرت معصومه (ع) در قم، آستانه حضرت شاه‌چراغ در شيراز، آستانه حضرت عبدالعظيم در شهر رى و مدرسه فيضيه در قم هديه کردند، که مجموعاً به هزاران جلد مى‌رسد.

[312]

مرحله دوم

آيت الله مرعشى پس از تأسيس يکى از چهار مدرسه علمى بزرگ در قم، به نام مدرسه مرعشيه، در سال ١٣٨٥ق/١٩٦٥م نخست کتابخانه کوچکى در دو اتاق مدرسه مزبور پى‌افکند. آن‌گاه در سوم شعبان همان سال، مطابق١٣٤٤ خورشيدى، با انتقال مجموعه‌اى از کتابهاى چاپى و بخشى از نسخه‌هاى خطى به طبقه سوم مدرسه مرعشيه، با حضور معظم‌له و بسيارى از علما و مدرسان حوزه علميه قم ـ کتابخانه جديد گشايش يافت.

مرحله سوم

استقبال روزافزون پژوهشگران و محققان، اين کتابخانه را باکمبود جدى فضا مواجه ساخت. سرانجام چهار سال بعد، زمينى به مساحت هزار مترمربع، روبه‌روى مدرسه مرعشيه که کتابخانه در طبقه سوم آن قرار داشت ـ خريدارى گرديد. در سال ١٣٩٠ق/١٩٧٠م به دست مبارک آيت‌الله مرعشى کلنگ بناى کتابخانه‌اى بزرگ بر زمين زده شد. آن‌گاه در پانزدهم شعبان ١٣٩٤/دوازدهم شهريور١٣٥٣/سوم سپتامبر١٩٧٤ به نام کتابخانه عمومى آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى (ره) با بيش از شانزده هزار جلد کتاب خطى و چاپى و با حضور تعداد بسيارى از استادان و محققان و طلاب حوزه علميه قم افتتاح گرديد. هجوم علاقه‌مندان و مشتاقان استفاده از ذخاير آن کتابخانه ديگر بار مسئولان را بر آن داشت تا در سال ١٣٥٨ش/١٩٧٩م پانصد مترمربع ديگر از زمينهاى سمت غربى کتابخانه را خريدارى کنند و به آن ضميمه نمايند. به اين ترتيب، مجموع زيربناى کتابخانه در پنج طبقه بالغ بر ٤٥٠٠ مترمربع گرديد.

مرحله چهارم

استقبال بى‌نظير حوزويان و دانشگاهيان بار ديگر کتابخانه را باکمبود فضا روبه‌رو کرد. به همين دليل، حضرت امام خمينى(قدس‌سره) طى حکمى در تاريخ ٢٤/١٢/١٣٦٧ دولت وقت را موظف نمودند که سريعاً کتابخانه را گسترش دهند. در پى اين حکم، ساختمان قديمى شرکت بيمه ايران از سوى دولت به کتابخانه اهدا شد و توليت کتابخانه نيز تعدادى از خانه‌هاى پيرامون کتابخانه را خريدارى کرد؛ و در مجموع، غير از ساختمان قديمى کتابخانه، زمين آن بالغ بر ٢٤٠٠ متر گرديد. سپس بررسى و مطالعات لازم براى آماده‌سازى نقشه‌هاى اجرايى ساختمان جديد آغاز گشت. بدين منظور، کارشناسان ايرانى در طول يک سال و ‌اندى با سفر به کشورهاى مختلف جهان، از ساختمان کتابخانه‌هاى مهم آنها بازديد کردند و پس از بررسى، نهايى آماده و آنگاه طى مراسمى (٢٠ذى‌حجه ٢٢/١٤١٠ تير ١٣/١٣٦٩ژوئيه١٩٩٠) در پى‌گزارش مشروح توليت کتابخانه مرحوم آيت‌الله مرعشى نجفى (ره) نخستين کلنگ ساختمان جديد را به زمين زدند. در اين مراسم، تنى چند از شخصيتهاى برجسته مذهبى، سياسى، علمى و فرهنگى حضور داشتند. متأسفانه معظم‌له ٤٧ روز بعد روى در نقاب خاک کشيد و پايان کار ساختمان جديد را مشاهده نکرد. به جز مرحله نخست، همه مراحل بعدى با پيگيرى و کوشش جدى متولى کتابخانه به انجام رسيده است.


http://s3.picofile.com/file/7586241826/lyb2.jpg

[312]

واحدهاى کتابخانه

اين کتابخانه، که يک مرکز بزرگ فرهنگى بين‌المللى در جهان است، براى تحقق بخشيدن به اهداف والاى بنيانگذار بزرگوار آن، از مراکز و واحدها و بخشهاى مختلفى تشکيل شده است، که زير نظر مستقيم توليت و رياست کتابخانه انجام وظيفه مى‌نمايند. اينک هريک از واحدها را به شرح زير بر مى‌شماريم.

١ ـ حوزه متولى و رياست

متشکل از دفتر کار و اتاقهاى ملاقات متولى، دفتر معاون متولى، دفتر مسئول واحد خواهران، مسئول دفتر متولى. در حال حاضر معاونت و مسئوليت واحد خواهران بر عهده سرکار خانم مرعشى، همسر محترمه متولى کتابخانه است.

متولى کتابخانه بالاترين مقام و مسئول کليه امور است. همان‌گونه که يادآور شديم، بنابر اسناد رسمى موجود از سال ١٣٤٥ش حجت‌الاسلام دکتر سيدمحمود مرعشى، فرزند ارشد و وصيّ بنيانگذار کتابخانه، توليت و رياست کتابخانه را برعهده دارند.

١. امور موقوفات وابسته به کتابخانه :

تعدادى ساختمان مسکونى و تجارى در قم و تهران و اصفهان سالها قبل از سوى افراد نيکوکار وقف اين کتابخانه گرديده است.

٢. روابط عمومى و امور بين‌الملل:

اين بخش داراى مسئوليتهايى بدن شرح است: ١. مسئوليت هماهنگى و برنامه‌ريزى ميهمانان و بازديدکنندگان داخلى و خارجى و نيز تهيه و تنظيم اخبار کتابخانه و ارائه آن به رسانه‌هاى گروهى براى آگاهى عموم، ٢. ايجاد روابط با مراکز فرهنگى؛ ٣. هماهنگى لازم براى مصاحبه و سخنرانيهاى متولى کتابخانه؛ ٤. تبليغات مراسم سالگرد ارتحال بنيانگذار کتابخانه؛ ٥. تدارک برگزارى همايشها و نمايشگاههاى ويژه که کتابخانه برگزار مى‌نمايد؛ ٦. تبليغات کتابخانه در رسانه‌ها؛ ٧. برگزارى اردوهاى مختلف علمى و فرهنگى کارکنان کتابخانه؛ ٨. برگزارى مسابقات معارف، حفظ قرآن و حديث و انتخاب کارمند برتر؛ ٩. نظرسنجى از مراجعان و کارکنان و انجام مشاوره‌هاى فرهنگى و پاسخگويى به آنها؛ ١٠. تنظيم عملکرد و آمارنامه‌هاى ماهانه و سالانه کتابخانه؛ ١١. تهيه و تنظيم بروشورهاى مختلف از بيانات و سخنان مؤسس بزرگوار کتابخانه؛ ١٢. تنظيم و ارائه گزارش سفرهاى علمى متولى کتابخانه، و به طور کلى اخبار مربوط به کتابخانه، به رسانه‌ها. همچنين هماهنگى در روز و تنظيم ساعات بازديدکنندگان از کتابخانه و آگاه نمودن مسئول تشريفات از ساعات بازديد ميهمانان.

٣. تشريفات و استقبال:

وظايف اين بخش عبارت‌اند از: استقبال از ميهمانان و بازديدکنندگان داخلى و خارجى؛ ارائه توضيحات لازم به ميهمانان درباره واحدهاى کتابخانه؛ پذيرايى و تقديم هدايا به ميهمانان برحسب مقام و موقعيت هرکدام؛ تهيه و تنظيم فهرست بازديدکنندگان و نشانى و مشخصات آنان و متقابلاً ارائه مشخصات کتابخانه به آنان؛ درخواست از ميهمانان به منظور ثبت نظريات و ديدگاههاى خود درباره کتابخانه در دفتر يادبود؛ تهيه گزارش مربوط به بازديدکنندگان و تحويل آن به دفتر متولى براى درج در فصلنامه ميراث شهاب؛ پذيرايى از ميهمانان بازديدکننده و فراهم کردن مقدمات اقامت ميهمانان خارجى در مهمانسراى کتايخانه يا هتلها.

يادآورى مى‌شود کتابخانه بيشترين روزها پذيراى بسيارى از ميهمانان داخلى و نيز شخصيت‌هاى برجسته خارجى است. تاکنون هزاران نفر از مشاهير دانشمندان و سياستمداران و پژوهشگران نامدار کشورهاى مختلف جهان از اين کتابخانه بازديد نموده‌اند. نام بيشترين آنها در دفتر يادبود کتابخانه آمده است و در آن هريک پس از بازديد از مجموعه، ديدگاه‌هاى خود را کتباً در آن ثبت نموده‌اند. اين دفتر گواه بر عظمت مجموعه و شخصيت بى‌نظير آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى است که ايشان را در مراکز فرهنگى جهان از شهرت و اعتبار والايى برخوردار ساخته است. نمى‌توان مسئولان کتابخانه‌اى بزرگ يا دانشگاه معتبرى را در جهان يافت که با نام کتابخانه آيت‌الله مرعشى آشنا نباشد. به گفته متولى محترم کتابخانه که در همايش‌هاى بين‌المللى حضور مى‌يابند آن قدر نام کتابخانه مرعشى شهره آفاق است که بدون استثناء شرکت‌کنندگان در همايش‌ها بانام ايشان و کتابخانه آشنايى کامل دارند.


٤. دبيرخانه :

مسئوليت کليه مکاتبات کتابخانه، اعم از داخلى و خارجى، که پيش‌نويسهاى آن بايد به تأييد متولى کتابخانه برسد؛ همچنين تايپ مقاله‌ها، قراردادها، تفاهم‌نامه‌ها، فرم‌هاى داخلى کتابخانه، بايگانى سوابق مکاتبات، ارائه نشانى و مشخصات افراد يا مؤسسات داخلى و خارجى به واحد مراسلات پستى در مورد کتابهاى اهدايى کتابخانه برعهده اين واحد است. يادآور مى‌شود که در حال حاضر اين کتابخانه با بيش از چهارصد مرکز فرهنگى و کتابخانه‌هاى خارج از کشور ارتباط دارد و با تعدادى از آنها تفاهم‌نامه و يا قرارداد مبادله ميکروفيلم و تصوير و يا نشريات منعقد ساخته، که مشخصات و سوابق تمامى آنها در بايگانى دبيرخانه موجود است.

٥. واحد خواهران :

اين واحد به منظور دستيابى خواهران پژوهشگر به منابع علمى و ذخاير موجود کتابخانه تشکيل شده است؛ و روزهاى جمعه و شنبه کتابخانه به خواهران اختصاص دارد و کارکنان آن نيز از ميان خواهران انتخاب شده‌اند. ضمناً محققان و پژوهشگران خواهر که دوره‌هاى کارشناسى ارشد و دکترا را مى‌گذرانند، مى‌توانند غير از جمعه و شنبه نيز با هماهنگى قبلى با دفتر متولى از منابع مورد نياز خود بهره گيرند.

٦. مراسلات :

نشانى و مشخصات افراد و مراکزى که از سوى کتابخانه براى آنها کتاب ارسال مى‌گردد، به وسيله اين بخش از دبيرخانه دريافت مى‌شود. تهيه کتاب و بسته‌بندى و ارسال آن از طريق پست و يا دستى و ارائه قبوض پستى به امور مالى، و به‌طور کلى کليه امور پستى اعم از نامه و محمولات ديگر، برعهده اين بخش است. توليت کتابخانه بايد کتابهاى ارسالى به کتابخانه را انتخاب نمايد.

[312]

٢. مرکز خدمات همگانى

اين واحد پاسخگوى مراجعان، اعم از عادى و متخصص، و پژوهشگران خواهر و برادر است. بخشهاى اين مرکز به ترتيب عبارت‌اند از:

١. تالار بزرگ ابن‌سينا:

اين تالار براى استفاده عموم است و ٢٢٠٠ مترمربع مساحت دارد؛ و داراى ٧٥٠ صندلى با ميزهاى چهار و شش نفره است که متقاضيان هنگام ورود به کتابخانه نخست به مرکز رايانه راهنمايى مى‌شوند و مسئولان مربوطه محل استقرار کتاب متقاضى را مشخص مى‌کنند. آن‌گاه مراجعه‌کننده در جايگاه انتظار، که داراى صندليهاى متعدد است، قرار مى‌گيرد و پس از چند دقيق کتاب مورد درخواست را از گنجينه کتابهاى چاپى به وسيله کتابرسانهاى برقى به محل کتابرسانى منتقل و به او تحويل مى‌دهند. سپس مراجعه‌کننده وارد تالار مى‌شود و از کتاب مورد نظر استفاده مى‌کند. اين‌گونه متقاضيان بايد داراى کارت عضويت باشند. در حال حاضر، به طور متوسط دو هزار نفر در دو نوبت، صبح و عصر، از اين تالار استفاده مى‌کنند. اعضاى ثابت کتابخانه با احتساب خواهران بالغ بر چهل هزار نفر است؛ و چنانچه ثبت‌نام متوقف نشود، تعداد متقاضيان بالغ بر صد هزار نفرند، زيرا در اين کتابخانه غير از ذخاير مکتوب، کتابهاى چاپى بسيار ناياب و کهن و نفيس وجود دارد که در هيچ يک از کتابخانه‌هاى داخل کشور وجود ندارد. البته تعداد مذکور غير از پژوهشگرانى است که در تالار شيخ طوسى يا تالار محققان به پژوهش اشتغال دارند.

٢. تالار ويژه کتب حوزوى:

در اين تالار طلاب حوزه علميه بدون کارت عضويت و با ارائه هرگونه کارت شناسايى ديگر مى‌توانند از کتابهاى موجود در آن استفاده نمايند.

٣. تالار خواجه نصيرالدين طوسى:
اين تالار با ظرفيت دويست صندلى به برگزارى همايشها و اجتماعات گوناگون، به ويژه همايشهاى تخصصى کتابدارى، کتاب‌پژوهى، کتابشناسى و نسخه‌شناسى اختصاص يافته است.

٤. تالار شيخ مفيد:

اين تالار ويژه نشستها و کنفرانسهاى مختلفى است که کتابخانه برگزار مى‌نمايد.

٥. فروشگاه کتاب:

در اين فروشگاه نشريات کتابخانه و ساير نشريات و کتب مؤسسه‌هاى گوناگون براى فروش به متقاضيان عرضه مى‌شود.

[312]

3-مرکز منابع و خدمات ويژه (کانون پژوهش)

اين مرکز از بخشهاى اصلى کتابخانه تشکيل شده و داراى واحدهايى به شرح زير است:

١. گنجينه نسخه‌هاى خطى:

در حال حاضر تعداد نسخه‌هاى خطى کتابخانه شصت‌هزار عنوان، مشتمل بر بيش از ٣١٠٠٠ مجلد است، که ٦٥ درصد آن به عربى و بقيه به فارسى و اندکى ترکى، اردو، تاتارى، حبشى، پهلوى و لاتين است. اين تعداد نسخه خطى هيچ‌گاه ثابت نيست و به طور متوسط هر سال بيش از ٧٥٠ تا ١٠٠٠ نسخه خطى نفيس گزينش شده خريدارى و يا اهدايى به اين گنجينه افزوده مى‌شود. اين نسخه‌ها در موضوعات مختلفى است؛ از جمله: فقه و اصول، کلام و عقايد، منطق و فلسفه، عرفان و تصوف، حديث، تفسير و علوم قرآن، ادبيات، اخلاق، طبيعيات، تراجم و رجال و درايه، انساب، علوم غريبه و اعداد، فيزيک، شيمى، رياضى، جغرافى، هيئت، و نجوم، طب، موسيقى.
در ميان اين ذخاير نسخه‌هاى منحصر به فرد بسيارى به خطوط مؤلفان مشهور اسلامى و يا با اجازات آنان مزين است؛
کهنترين نسخه بدون تاريخ اين گنجينه در حال حاضر بخشى از قرآن کريم به خط کوفى از اواخر سده دوم و سوم هجرى است و نيز قديمى‌ترين نسخه‌هاى تاريخ‌دار دو جزء ازقرآن کريم به خط کوفىعلى بن هلال، مشهور به ابن‌بوّاب، است که در بغداد به سال ٣٩٢ق/١٠٠٢م کتابت نموده. همچنين دو جلد تفسير التبيان شيخ طوسى که بر خود او خوانده شده مورخ ٤٥٥ ق / ١٠٧٦ م، نهج البلاغه شريف رضى سال ٤٦٩ق اصليترين و کهنترين نسخه موجود در جهان. اعراب القرآن فرّاء مورخ سال ٤٤٦ق/١٠٥٤م.تعدادى نسخه نفيس و کهن ديگر مربوط به اديان و مذاهب مختلف نيز وجود دارد، که در نوع خود از نفاست ويژه برخوردارند؛ از جمله: دعاهايى از انجيل به خط لاتين در قطع بسيار بزرگ که در هفت سده قبل بر روى پوست نوشته شده و نيز نسخه‌هايى از اوستا به خط پهلوى.

نسخه‌هاى فراوان بسيار کهن و نفيس ديگرى در اين گنجينه وجود دارد که در سده‌هاى ششم هجرى به بعد کتابت شده و تعداد بى‌شمارى از آنها نسخه اصل و تاکنون به چاپ نرسيده است. اين گنجينه مهمترين و بزرگترين بخش کتابخانه است که آن را از ديگر کتابخانه‌ها متمايز ساخته و شهرت و اعتبار و جايگاه ويژه‌اى دارد. از لحاظ دما و رطوبت، اين گنجينه داراى تجهيزات بسيار پيشرفته است از فهرست نسخه‌هاى خطى موجود در اين گنجينه تاکنون تعداد سى جلد شامل ١٢٢٠٠ نسخه خطى چاپ و منتشر گرديده است؛ و بقيه، که بالغ بر شصت مجلد است، به وسيله گروه فهرست‌نگاران به سرپرستى متولى کتابخانه به تدريخ چاپ و منتشر مى‌گردد. کارکنان اين بخش از زمره افرادى هستند که در اين زمينه‌ها خبره‌اند و مراجعان را در بازيابى اين منابع و شيوه استفاده از آنها يارى مى‌دهند. مسئول گنجينه نيز وظيفه حفظ و حراست از نسخه‌هاى دستنويس را بر عهده دارد و اگر نسخه‌اى به مرمّت و بازسازى يا تحقيق يا فهرست‌نگارى يا ميکروفيلم نياز دارد، بايد قبل از انجام کار موافقت کتبى متولى را به دست آورده و آن‌گاه اقدام نمايد. ‌البته در پايان وقت ادارى هر روز نسخه‌ها را بايد به گنجينه برگرداند. تماس و همکارى تنگاتنگ اين بخش با ساير مراکز و واحدهاى کتابخانه برقرار است، زيرا ذخاير موجود در اين گنجينه بدون ترديد از منابع دست اول پژوهشهاى اسلامى است.

چگونگى جمع‌آورى:
نحوه جمع‌آورى نسخه‌هاى خطى اين کتابخانه چنين است:
١ـ بخشى از نسخه‌ها مجموعه‌اى است که از پدر بزرگوار مؤسس و بپيانگذار کتابخانه در نجف‌اشرف به ايشان به ارث رسيده است و تعداد آنها چندان قابل مقايسه با آمار فعلى نيست؛
٢ـ بخشى را که معظم‌له در نجف‌اشرف با انجام نماز و روزه استيجارى و حذف يک وعده غذاى روزانه خود و کار کردن شبانه در يک کارگاه برنج‌کوبى فراهم کرده‌اند؛
٣ـ بخش ديگرى که ايشان از نخستين روز اقامت در قم تا آخرين روز حيات خود در طول هفتاد سال خريدارى نموده‌اند، که بخش عمده اين گنجينه را تشکيل مى‌دهد؛
٤ـ بخشى ديگر که متولى کتابخانه در سفرهاى بى‌شمار خود به شهرها و روستاهاى ايران در طول چهل سال گذشته از سوى والد بزرگوار خود خريدارى نموده‌اند، که آن نيز بخش قابل توجهى است و اين روند هم اکنون نيز ادامه دارد؛
٥ـ بخشى اهدايى و يا وقفى است که از سوى علاقه‌مندان ايشان و دوستداران علم و فرهنگ مکتوب به اين کتابخانه اهدا شده است.

٢ـ گنجينه نسخه هاى عکسى (تصويرى) :

مشتمل بر بيش از چهار هزار مجلّد که از نسخه‌ که از نسخه‌هاى خطى نفيس موجود در کتابخانه‌هاى خارجى، و اندکى از کتابخا‌نه‌هاى داخلى، تهيه شده است. تاکنون دو مجلد از فهرست نسخه‌هاى عکسى اين گنجينه شامل هزار نسخه عکسى چاپ و منتشر گرديده است.

٣ـ گنجينه ميکروفيلم و ميکروفيش :

از دو بخش تشکيل شده است: نخستين بخش ميکروفيلم‌هايى است که از بيش از چهارهزار نسخه خطى نفيس موجود در کتابخانه‌هاى بزرگ خارجى و اندکى از داخل کشور تهيه شده؛ و بخش ديگر نسخه‌هاى خطى نفيس موجود در گنجينه اين کتابخانه است، که تا امروز تعداد آنها ١٢٢٠٠ است. اين آمار با ارائه فهرست نسخه‌هاى خطى در هر سال افزايش مى‌يابد. گفتنى است که مجموعه عظيمى از ميکروفيش‌هاى فهرست کتب چاپ شده در جهان به زبانهاى مختلف وجود دارد که فهرست نخستين کتابهاى چاپ شده تا پايان سال ١٩٩٥م را شامل و بالغ بر پنجاه ميليون عنوان کتاب به زبانهاى مختلف جهان است.


٤ـ گنجينه اسناد مکتوب :

در اين گنجينه بيش از صد هزار سند دستنويس از پنج سده قبل تاکنون وجود دارد که شامل احکام شاهان و اميران و حاکمان، اجازات حديث به خطوط علماى بزرگ، عقدنامه‌ها، اسناد تمليکى و غير آنهاست. نيز نامه‌هايى به خطوط علما و مراجع بزرگ، از جمله دهها نامه از حضرت امام خمينى(ره) و ديگر رهبران مذهبى جهان اسلام، در ميان آنها موجود است که از سالهاى ١٣٣٨ق تا زمان حيات مؤسس و بنيانگذار کتابخانه به ايشان نوشته‌اند.


٥ـ نمايشگاه دائمى نمونه هايى از نسخه هاى نفيس خطى کتابخانه :

در اين نمايشگاه تعدادى از نسخه‌هاى بسيار نفيس خطى کهن، هنرى، علمى، خطوط خوشنويسان، نسخه‌هاى اصل به خطوط مؤلّفان آنها از بيش از هزار سال قبل تا عصر حاضر نگهدارى مى‌شود که ويژه ميهمانان بازديدکننده از کتابخانه است.

٦ـ گنجينه آثارعلمى مکتوب و غير مکتوب بنيانگذارکتابخانه :

در اين گنجينه آثار تأليفى آيت‌الله مرعشى، که در موضوعات مختلف علمى است، همچنين نمونه‌هايى از نسخه‌هاى چاپى که ايشان آنها را با دست خود حاشيه‌نويسى کرده‌اند، و نيز نمونه‌هايى ديگر از آثار تأليفى چاپ شده ايشان به ضميمه البسه و لوازم شخصى آن بزرگوار در آخرين روزهاى حيات نگهدارى مى‌شود و مورد بازديد ميهمانان کتابخانه قرار مى‌گيرد.

٧ـ گنجينه نسخه هاى چاپى بسيارکهن :

در اين گنجينه نمونه‌هايى از نسخه‌هاى چاپى بسيار کهن و نفيس قرار دارد که مشتمل بر نسخه‌هايى به عربى، فارسى، ترکى، لاتين و ارمنى است، که در سده‌هاى دهم و يازدهم هجرى چاپ شده‌اند؛ از جمله: القانون و النجاة ابن‌سينا، به عربى، چاپ ١٥٩٣م تحرير اقليدس، از خواجه نصيرالدين طوسى، به عربى، چاپ رم ١٥٩٣م; نزهة المشتاق، شريف ادريسى، به عربى، در جغرافى، چاپ رم ١٥٩٢م؛ و نيز نسخه‌هايى از انجيل به لاتين و ارمنى چاپ سده‌هاى ١٦ و ١٧م؛ تقويم‌التواريخ، به ترکى، از کاتب چلبى، مؤلّف کشف‌الظنون، چاپ قسطنطنيه به سال ١١٤٣ق؛ جهان‌نما، به ترکى، از کاتب چلبى، چاپ قسطنطنيه در سده ١٢ق؛ کليات سعدى در دو جلد چاپ کلکته هند سال ١٢٠٥ق/١٧٩١م؛ گلستان سعدى خط اختراعى مقطّع ملکم‌خان ناظم‌الدوله چاپ لندن ١٣٠٢ق؛ ترجمه کتاب شرايع‌الاسلام محقّق حِلّى به زبان روسى در دو جلد از م.الف. کاظم‌بيک چاپ سن‌پترزبورگ روسيه ١٨٦٢م؛ ترجمه همان کتاب شرايع‌الاسلام به زبان فرانسه در دو جلد. از آر.ح. کرى فرانسوى چاپ قديم پاريس؛ مخزن‌الکنوز المشرقية و معدن الرموز الاجنبية به آلمانى در ادبيات عربى از نيکلاس گونت سياوشکى در يک جلد بزرگ چاپ وين اتريش سال ١٨٠٩م؛ ششمين سفرنامه تاورنيه به ترکيه و ايران به انگليسى چاپ لندن سال ١٦٧٨م و تعدادى ديگر از نسخه‌هاى کهن چاپى؛ همچنين شاهنامه فردوسى چاپ بمبئى هند سال ١٢٧٢ق با تصاوير رنگى دستى. و نيز نمونه‌هايى از نخستين کتابهاى چاپ شده در ايران؛ مانند رساله جهاديه، به فارسى، چاپ تبريز، سال ١٢٣٤ق؛ مآثر سلطانى، به فارسى، چاپ تبريز، سال ١٢٤١ق و غير آنها.

[312]

٨ـ گنجينه نسخه هاى چاپ سنگى نادرو کمياب :
در اين گنجينه، نسخه‌هاى چاپ سنگى نادر و کمياب به زبانهاى فارسى، عربى، ترکى، اردو، ازبکى، تاتارى و... وجود دارد که اوايل سده سيزدهم به بعد در ايران و چند کشور ديگر چاپ شده است و تعداد آنها به بيش از سى‌هزار جلد مى‌رسد.

٩ـ گنجينه هاى مرکزى کتابهاى چاپى فارسى، عربى، ترکى،اردو و غيرلاتين :
اين گنجينه‌ها به علت گستردگى و حجم بالاى کتابهاى آن، در حال حاضر صدها هزار مجلد است و در سه طبقه از ساختمان جديد قرار داده شده است. بخش نخست در گنجينه شماره يک و در طبقه دوم ساختمان؛ بخش دوم در گنجينه شماره دو و در طبقه سوم کتابخانه؛ و بخش سوم در گنجينه شماره سوم در طبق چهارم کتابخانه قرار گرفته است. گنجايش کتاب در اين گنجينه‌ها در مرحله نخست يک و نيم ميليون جلد و در مراحل بعدى با استقرار قفسه‌هاى ريلى بالغ بر پنج ميليون جلد است.

١٠ـ گنجينه روزنامه ها و مجلات ادوارى :
در اين گنجينه تاکنون بيش از ٢٥٠٠ عنوان مجله و روزنامه به زبانهاى فارسى و عربى و ترکى و اردو (غيرلاتين) وجود دارد که در ميان آنها تعدادى از مجلات و روزنامه‌هاى چاپ سنگى از عصر قاجار و نيز مجلاتى قديمى به زبان عربى چاپ کشورهاى اسلامى از صد سال قبل به چشم مى‌خورد.

١١ـ گنجينه کتابهاى مرجع و قفسه باز :
اين گنجينه ويژه استفاده پژوهشگران و محققانى است که از مراکز آموزشى کشور و يا مؤسسات فرهنگى معرفى شده و در تالار شيخ طوسى کتابخانه از آن استفاده مى‌نمايند.

١٢ـ گنجينه فهارس نسخه هاى خطى اسلامى کتابخانه هاى جهان:
در اين گنجينه فهارس نسخه‌هاى خطى اسلامى بيش از شصت کتابخانه در جهان، از جمله ايران، به زبانهاى مختلف وجود دارد که يکى از گنجينه‌هاى تخصصى کتابخانه است و در نوع خود از کامل‌ترين و کم‌نظيرترين آرشيوها به شمار مى‌آيد. همچنين کتابهاى علوم کتابدارى، اطلاع‌رسانى، کتابشناسى و کتاب‌پژوهى در اين گنجينه مستقر است، که بيشتر مورد استفاده فهرست‌نگاران نسخه‌هاى خطى کتابخانه و نيز پژوهشگران مرکز دائرة‌المعارف کتابخانه‌هاى جهان قرار مى‌گيرد.

١٣ـ گنجينه کتابهاى چاپى و مجلات و روزنامه هاى لاتين:
در اين گنجينه دهها هزار جلد کتاب چاپى به بيش از چهل زبان خارجى چاپ کشورهاى مختلف جهان و نيز بخشى از روزنامه‌ها و مجلات لاتين وجود دارد که تعداد آنها روبه افزايش است. برخى از عناوين موجود در اين گنجينه از کتب نفيس و کهن به شمار مى‌آيند که سابقه چاپ آنها به صدوپنجاه تا دويست سال قبل برمى‌گردد.

١٤ـ آرشيو کتب ممنوعه:
در اين مجموعه کتابهاى ممنوعه که باعث گمراهى افراد مى‌شوند گردآورى شده و از دسترس عموم دور نگاه داشته شده است. تنها محققان و پژوهشگرانى که در نقد و ردّ آنها بررسى و تحقيق مى‌نمايند و مورد تأييد کتابخانه هستند، از اين آرشيو استفاده مى‌کنند. کتابهاى اين آرشيو مشتمل است بر کتب گروهکهاى ملحد و ضدمذهب، مسلکهاى غيرشناخته شده و غيررسمى و کتبى که بر ضدّ اسلام و عليه پيامبران و ائمه اطهار (ع) نوشته شده باشد.

[312]

١٥ـ گنجينه اطلسها و نقشه هاى جغرافيايى:

در اين گنجينه تعدادى از نقشه‌هاى جغرافيايى قديم و جديد و اطلسهاى کشورهاى جهان و نيز منابع و مراجع جغرافيايى و نقشه‌بردارى به زبانهاى مختلف جمع‌آورى گرديده است. اين نقشه‌ها به صورت رول و هر يک در محفظه مخصوص قرار دارد.

١٦ـ گنجينه کتابهاى چاپى مکرر:

اين گنجينه اختصاص به کتابهاى چاپى مکرر دارد که مورد نياز کتابخانه نيست و آنها براى شعبه‌هاى اين کتابخانه در شهرستانها اختصاص يافته و به يارى خداوند در چند شهر، از جمله تهران، شعبه کتابخانه داير خواهد شد.

١٧ـ تالار بزرگ شيخ طوسى:

اين تالار با مساحت ٢٢٠٠ مترمربع اختصاص به بخشهاى پژوهشى ويژه دارد که پژوهشگران در قسمتهاى مختلف از آن استفاده مى‌کنند.

١٨ـ بخش ويژه پژوهشگران نسخه هاى خطى و اسناد مکتوب:

در اين بخش پژوهشگران نسخه‌هاى خطى تحقيق مى‌کنند و معمولا از مراکز فرهنگى و آموزشى داخل و خارج کشور کتباً معرفى مى‌شوند.

١٩ـ مرکز قم شناسى:

مجموعه کتابها يا مقالاتى که درباره قم به زبانهاى مختلف نوشته شده در اين بخش گردآورى شده و به زودى دوره کامل کتاب انوارالمشعشعين در تاريخ قم که نخستين جلد آن در سالهاى دور با چاپ سنگى منتشر شده و دو جلد ديگر آن که چاپ نگرديده است در اين مرکز چاپ و منتشر خواهد شد. همچنين کتاب تحفةالفاطميين فى احوال قم و القميّين به فارسى در دو جلد بزرگ که تاکنون چاپ نشده است به زويد چاپ و منتشر مى‌گردد. البته بخش‌هايى از اين کتاب در فصلنامه ميراث شهاب اين کتابخانه آمده است، و نيز کتاب کوچک: وقايع قحط‌سالى قم به فارسى نيز چاپ و منتشر خواهد شد.

٢٠ـ بخش تبارشناسى:

در اين بخش بيشترين منابع درباره علم نسب به زبانهاى مختلف گردآورى شده و در نظر است به تصحيح و تنظيم و نشر آثار مؤسس کتابخانه بپردازد؛ چرا که در اين علم سرآمد بوده‌اند و تأليفات ارزنده‌اى دارند. به يارى خداوند به زودى شرح کتاب عمدةالطالب فى انساب آل ابيطالب (ع) که يکى از آثار ارزنده ايشان است، در چند جلد چاپ و منتشر خواهد شد. ضمناً تاکنون بيش از ١٠ عنوان از آثار دانشمندان مشهور علم نَسب به عربى از سوى اين کتابخانه چاپ و منتشر گرديده است.

٢١ـ بخش فهرست نگارى نسخه هاى خطى کتابخانه:

در اين بخش گروهى از کتابشناسان و نسخه‌شناسان نسخه‌هاى خطى، که سرپرستى مستقيم آن بر عهده متولى کتابخانه است، به بررسى و تنظيم و نگارش فهرست نسخه‌هاى خطى موجود در گنجينه کتابخانه اشتغال دارند. قبلاً ٢٧ جلد از فهرست نسخه‌هاى خطى کتابخانه ـ‌که به معرفى يازده هزار مجلد نسخه خطى پرداخته‌ـ منتشر شده است. همچنين در سال جارى جلدهاى ٢٨ و ٢٩ و ٣٠ منتشر شده و ان‌شاء‌الله بقيه مجلدات آن، که بيش از شصت جلد خواهد رسيد، آماده و منتشر مى‌شود.

٢٢ـ بخش بررسى و تنظيم و انتشار آثار علمى مؤسس کتابخانه:

اين بخش به بررسى و تحقيق و تنظيم و انتشار آثار علمى مؤسس بزرگوار کتابخانه اختصاص دارد، که زير نظر مستقيم متولى کتابخانه انجام مى‌شود. تاکنون يک دوره محلقات الاحقاق، شامل ٣٦ مجلد، که در کلام و اعتقادات، از منابع اهل سنتف چاپ و منتشر گرديده و در سال ١٣٧٣ بهترين کتاب سال جمهورى اسلامى ايران در حوزه دين شناخته شد. آن بزرگوار در تأليف اين اثر که چهل سال به طول انجاميده است، از حدود پنج هزار عنوان کتاب از کتب اهل سنت استفاده نموده‌اند. در بيروت نيز اين اثر براى دومين بار چاپ و منتشر گرديده است. تأليفات مؤسس کتابخانه بيش از ١٥٠ کتاب و رساله است؛ درباره موضوعاتى چون: فقه و اصول، رجال و درايه، انساب، منطق، تفسير، ادبيات عرب و تاريخ.

٢٣ـ بخش تصحيح و تحقيق و پژوهش نسخه هاى خطى اسلامى:

در اين بخش تعدادى از پژوهشگران کتابخانه به تصحيح و تحقيق نسخه‌هاى نفيس خطى اسلامى مى‌پردازند، که تاکنون چاپ و منتشر نشده‌اند؛ و آنها را براى چاپ و نشر آماده مى‌کنند. در اين بخش تاکنون بيش از ١٦٥ عنوان کتاب بالغ بر چهارصد جلد در موضوعات گوناگون به عربى و فارسى، تحقيق و چاپ و منتشر گرديده است و فهرست آنها نيز جداگانه منتشر شده است.

[312]

٤ـ مرکز خدمات پشتيبانى ادارى

اين مرکز داراى بخشهاى گوناگونى به شرح زير است:

١. امور مالى :

با زيرمجموعه‌اى شامل مسئول امور مالى، ذيحسابى، کارپردازى، تدارکات، مسئول انبار، جمعدار اموال کتابخانه. در اين بخش تمامى اسناد هزينه‌ها، اعم از خريد کتاب و ملزومات و تجهيزات، مورد بررسى دقيق قرار مى‌گيرد و پس از تأييد ذيحساب و مسئول امور مالى و نهايتاً متولى کتابخانه قابل پرداخت مى‌شود. تمامى هزينه‌هاى جارى و عمرانى کتابخانه در زمان حيات مؤسس و بنيانگذار کتابخانه از سوى ايشان تأمين مى‌گرديده است. پس از رحلت معظم‌له بر حسب تصويب نمايندگان مجلس شوراى اسلامى به جز شش تا هفت درصد هزينه‌ها، که از محل کمکهاى مردمى و يا متولى محترم تأمين مى‌شود، بقيه از سوى دولت تأمين مى‌گردد.
شايسته يادآورى است که پس از رحلت مؤسس کتابخانه، و در پى تصويب نمايندگان مجلس شوراى اسلامى، يک رديف خاص در بودجه عمومى کشور به کتابخانه اختصاص يافته است که اعتبارات جارى يا عمرانى کتابخانه پس از تنظيم موافقت‌نامه با سازمان مديريت و برنامه ريزى کشور مشخص و ابلاغ مى‌گردد.

٢. بخش گزينش و امور کارکنان:

اين بخش مسئوليت تهيه مقدمات گزينش افراد را در صورت نياز کتابخانه تا مراحل تأييد به عهده دارد. همچنين امور مربوط به کارکنان کتابخانه بر اساس طرح طبقه‌بندى مشاغل مصوّب وزارت کار و امور اجتماعى، تعيين گروه و پايه شغلى هر فرد بر عهده اين بخش است که پس از تأييد متولّى ابلاغ مى‌گردد. تمامى کارکنان کتابخانه مشمول ضوابط و مقررات بيمه هستند و هر کدام بازنشست شوند، تا آخر عمر حقوق خود را دريافت مى‌نمايند.
تعداد کارکنان کتابخانه در حال حاضر، با احتساب قرارداديها، ١٦٠ نفر است، که پس از آغاز به کار ساختمان جديد در صورت تأمين اعتبار لازم اين تعداد به ٢٥٠ نفر خواهد رسيد.

٣. بخش آموزش:

اين بخش به منظور ارتقاى سطح علمى و تخصّصى کارکنان کتابخانه تشکيل شده است. همچنين تدارک سفر افرادى را که به منظور آموزشهاى فنى، از قبيل آموزش ترميم نسخه‌هاى خطى و اسناد مکتوب، از کشورهاى خارج به اين کتابخانه مى‌آيند بر عهده اين بخش است. تاکنون افرادى از کشورهاى مختلف در پى امضاى تفاهم‌نامه به اين کتابخانه آمده‌اند و پس از آموزشهاى لازم و اخذ گواهينامه از دست متولى کتابخانه به کشورهاى خود مراجعت نموده‌اند. همچنين تاکنون آموزشهاى زير را تعدادى از کارکنان کتابخانه فراگرفته‌اند: زبان عربى و انگليسى، اطفاى حريق، تندخوانى، تشعير و تجليد و تذهيب، آموزش نظامى و تيراندازى، دوره آموزش غيرحضور مديريت رايانه، روخوانى و روانخوانى قرآن کريم. گفتنى است که چند تن از کارکنان کتابخانه در مسابقات سراسرى قرآن نيز حضور پيدا کرده‌اند.
ديگر بخش‌هاى اين مرکز عبارتند از: واحد تعاون و رفاه کارکنان. واحد بهداشت و درمان. واحد ورزش و تفريحات سالم. واحد حمل و نقل و ترابرى. بخش ملاقات با کارکنان کتابخانه.

[312]

٥ـ مرکز خدمات پشتيبانى اجرايى :

اين مرکز از چندين واحد و بخشهاى مختلف به ترتيب زير تشکيل گرديده است:

١. بخش خدمات رايانه‌اى : ويژه متقاضيان استفاده از شبکه‌هاى داخلى يا خارجى.

٢. مخابرات و شبکه‌هاى ارتباطى داخلى و بين‌المللى: که مسئوليت برقرارى ارتباط افرادى که با کتابخانه از داخل و خارج تماس مى‌گيرند برعهده اين بخش است.

٣. بخش چاپ و انتشارات: اين بخش کار آماده‌سازى نسخه‌هاى تحقيق شده به دست ويراستاران کتابخانه و تسهيلات فنى و چاپ تا آخرين مرحله انتشار را بر عهده دارد؛ و تاکنون بيش از ١٦٠ عنوان کتاب را در بيش از ٤٠٠ مجلد، به فارسى و عربى، منتشر نموده است. همچنين چاپ و انتشار بروشورها و راهنماى کتابخانه و برگهاى تبليغاتى و نيز چاپ فهرست نسخه‌هاى خطى کتابخانه و وصيتنامه الهى ـ اخلاقى مؤسس کتابخانه از وظايف اين بخش است.

٤. امور نمايشگاهها: تمامى مراحل اجرايى نمايشگاههايى که کتابخانه در محلهاى مختلف برگزار مى‌کند، بر عهده اين بخش است.
تاکنون کتابخانه چند نمايشگاه ويژه برگزار نموده است از جمله ١ـ نمايشگاه آثار علمى بنيانگذار کتابخانه به مناسبت هشتمين سالگرد ارتحال ايشان در محل کتابخانه؛ ٢ـ نمايشگاه نسخه‌هاى خطى نفيس مزيّن به خطوط ناموران اسلام از يکهزار سال قبل تاکنون؛ ٣ـ نمايشگاه ويژه فهارس چاپ شده نسخه‌‌هاى خطى کتابخانه‌هاى جهان شامل ٥٠ کشور همزمان با ولادت حضرت فاطمه زهرا (ع) در سال ١٣٧٤ش در محل کتابخانه با ٢٠٠٠ عنوان کتاب‌هاى فهرست؛ ٤ـ نمايشگاه نسخه‌‌هاى خطى نفيس در ساختمان شماره ٢ بهارستان تهران که با استقبال بسيار بازديدکنندگان مواجه گرديد.

٥. امور همايشها : تمامى مراحى برگزارى همايشهاى علمى کتابخانه از وظايف اين بخش است.
چهارمين همايش بين‌المللى فرسودگى زيست‌محيطى آثار فرهنگى مکتوب با همکارى اين کتابخانه و پژوهشکده مرمت آثار فرهنگى ـ سازمان ميراث فرهنگى ـ سازمان اسناد ملى و سازمان يونسکو با شرکت متخصصانى از کشورهاى مختلف در تهران برگزار گرديد.

٦. مهمانسرا: اين بخش داراى چند اقامتگاه است و براى ميهمانان برجسته خارجى در نظر گرفته شده است؛ تا شبها بتوانند با آسودگى به تحقيقات خود ادامه دهند.

٧. رستوران: اين بخش به منظور پذيرايى از ميهمانان، اعم از داخلى و خارجى، در نظر گرفته شده است. همچنين پذيرايى از ميهمانان همايشها از وظايف اين بخش است.

٨. مرکز تأمين و تهيه منابع کتابخانه: نسخه‌هاى خطى‌اى که توليت محترم کتابخانه انتخاب و خريدارى مى‌کند و نيز کتابهاى چاپى فارسى و عربى و لاتين و نيز مجلات مهم کتابشناسى و کتاب‌پژوهى و نسخه‌شناسى ذخاير اسلامى چاپ خارج از کشور را اين مرکز تهيه مى‌کند. بخشى نيز در پى تفاهم‌نامه فيمابين کتابخانه با ديگر کتابخانه‌هاى بزرگ جهان تأمين مى‌گردد. بر اساس مصوبه ٢٠٥ شوراى عالى انقلاب فرهنگى در ١٤ آذر ١٣٦٨/٥ دسامبر ١٩٩٠ وزرت ارشاد بايد يک نسخه از کتابها و نشرياتى را که در ايران منتشر مى‌شود، از ناشران اخذ کند و براى اين کتابخانه ارسال نمايد.

٩. بخش لابراتوار عکس و تصوير: اين بخش مسئوليت عکس‌بردارى از ميهمانان و شخصيتهاى بازديدکننده از کتابخانه را بر عهده درد. همچنين تهيه تصوير از همايشها و يا نمايشگاههايى که در کتابخانه برگزار مى‌گردد. نيز تهيه تصاوير سالگرد ارتحال بنيانگذار کتابخاه و امور مشابه را بر عهده دارد. اين بخش داراى لابراتوار مجهز و دوربينهاى جديد عکاسى با تجهيزات کامل است.

[312]

١٠. دفتر فنى گروه مشاوران ساختمانى: اين دفتر مسئوليت امور اجرايى ساختمانها و يا تعميرات اساسى آنها را بر عهده دارد. تعدادى از همکاران با تجربه نيز با اين دفتر همکارى دارند.

١١. دفتر فصلنامه ميراث شهاب: متولى کتابخانه صاحب امتياز اين فصلنامه تخصصى است و زير نظر هيئت تحريريه هر سه ماه يک بار منتشر مى‌شود. ايننشريه به مباحثى از اين قبيل مى‌پردازد: کتابشناسى، کتاب‌پژوهى، کتابدارى، نسخه‌شناسى، نسخه‌هاى خطى اسلامى، گزارش سفرهاى علمى پژوهشگران کتابخانه به خارج از کشور، اخبار داخلى کتابخانه، آمار کتابخانه، فهرست نسخه‌هاى نفيس خريدارى شده در هر فصل، چاپ برخى آثار مؤسس بزرگوار کتابخانه، آمار کتابهاى منتشر شده از سوى کتابخانه در هر فصل، معرفى کتابخانه‌هاى جهان.

١٢. دفتر تهران: براى تسريع در امور جارى کتابخانه، دفترى در تهران فراهم شده و نمايندگى از سوى کتابخانه در آن مستقرند. مسئول اين دفتر در امور جارى کتابخانه در تهران فعاليت دارد.


١٣. دفتر ترجمه: اين دفتر به منظور ترجمه نامه‌هاى انگليسى، آلمانى، فرانسه، عربى، ايتاليايى، روسى و... در نظر گرفته شده است.

١٤. دفتر طرح و برنامه: اين دفتر اختصاص به بررسى طرحها و برنامه‌هاى پيشنهادى از سوى کارکنان يا مراجعان و صاحب‌نظران دارد که پس از نهايى شدن به دفتر متولى تحويل مى‌شوند تا ايشان تصميم‌گيرى نمايند.

١٥. امور مربوط به شعب کتابخانه: تاکنون چندين پيشنهاد در مورد تأسيس شعب کتابخانه در شهرستانهاى مختلف به کتابخانه ارائه گرديده است. پس از بررسى و موافقت متولى کتابخانه ان‌شاءالله در آينده به تدريج راه‌اندازى خواهد شد. بسيارى از کتابهاى چاپى مکرر در يک گنجينه ويژه براى ارسال به اين شعب استقرار يافته که در آينده بين آنها توزيع خواهد شد. پيش‌بينى مى‌شود اين روال با استقبال بسيار روبه‌رو شود.

١٦. واحد فنى تأسيساتى: اين واحد داراى دو بخش است: الف) تأسيسات برق و تلفن و سيستمهاى مخابراتى و حفاظتى مدار بسته. در حال حاضر حجم برق مصرفى اين کتابخانه يک مگاوات و نيم است. اين بخش نيز داراى ژنراتور قوى برق است که در صورت قطع برق سراسرى، برق کتابخانه را تأمين مى‌کند؛ ب) تأسيسات فنى موتورخانه و سيستمهاى سرد و گرم و تجهيزات وابسته به آنها. در اين بخشها مسئولان مجرّب مشغول به کارند و دماى تمامى بخشهاى ساختمان را ـ‌که بايد بين ١٨ تا ٢٤ درجه سانتيگراد‌ باشد‌ـ و نيز رطوبت هوا را کنترل مى‌نمايند. همچنين در موتورخانه مرکزى تجهيزات عظيم آب شيرين‌کن نصب گريده که در تمامى ساختمان در هر ساعت از روز آب سرد شيرين در لوله‌هاى مخصوص شرب جارى است. موتورخانه مرکزى اين کتابخانه در نوع خود يکى از کم‌نظيرترين موتورخانه‌هاست که به وسيله مانيتور کنترل مى‌شود و مطابق استانداردهاى بين‌المللى است.

١٧. مرکز حفاظت و نگهبانى فيزيکى از کتابخانه: اين مرکز با مرکز حفاظت ذخاير و منابع کتابخانه تفاوت دارد، زيرا آن مرکز مسئول نگهدارى و حفاظت از مجموعه ذخاير و منابع کتباخانه است و اين مرکز مسئوليت نگهبانى و مقابله با حوادث غيرمترقبه، از قبيل انفجار، سرقت و خرابکارى، را بر عهده دارد. تدابير و راهکارهايى که براى حفاظت فيزيکى در نظر گرفته شده عبارت‌اند از:
١. نگهبانى شبانه‌روزى قسمتهاى ورودى کتابخانه که از افراد با تجربه و زبده استفاده مى‌شود؛
٢. نگهبانى بخش غربى ساختمان به صورت شبانه‌روزى؛
٣. آنتنهاى هشداردهنده در مدخلهاى رودى و خرجوى کتابخانه براى پيشگيرى از سرقت کتاب؛
٤. نصب ٧٥ دوربين مدار بسته تلويزيونى در بخشهاى مختلف کتابخانه و کنترل آنها در اتاق کنترل مرکزى.
کارکنان اين بخش دوره‌هاى آموزشى لازم را فرا مى‌گيرند؛ و دارا ى بى‌سيم هستند.

١٨. واحد تعميرات: تعميرات فنى کتابخانه بر عهده اين واحد است؛ و داراى کارگاههاى نجّارى، لوله‌کشى، در و پنجره‌سازى است.

[312]

٦ـ مرکز پژوهشهاى خدمات فنى :

اين مرکز از بخشهاى انتخاب و سفارش، ثبت و اعلام، بررسى و وجين کتابها، آماده‌سازى، فهرستنويسى، خدمات فنى، برگه‌آرايى، دبيزشگاه، پژوهشگاه و مرکز رايانه تشکيل گرديده است. اين مرکز در سال ١٣٧٥. به دستور توليت کتابخانه تأسيس و زير نظر ايشان انجام وظيفه مى‌نمايد. هدف از راه‌اندازى اين مرکز، ايجاد نظام اطلاع‌رسانى متمرکز، پشتيبانى فنى، فهرستنويسى استاندارد، مجموعه‌سازى، برنامه‌نويسى و مديريت شبکه رايانه براى خدمات بهينه آموزشى و پژوهشى است. وظايف اين مرکز عبارت است از: ١. انتخاب کتاب و نشريه بر اساس اصول مجموعه‌سازى؛ ٢. سفارش جديد مجموعه‌هاى انتخابى؛ ٣. ثبت مجموعه‌هاى رسيده؛ ٤. اعلام وصول؛ ٥. بررسى و وجين؛ ٦. آماده‌سازى؛ ٧. رده‌بندى؛ ٨. فهرستنويسى؛ ٩. برگه‌آرايى؛ ١٠. برنامه‌نويسى بانکهاى اطلاعاتى؛ ١١. تايپ، تصحيح و اطلاعات پژوهشى کتابشناختى؛ ١٢. مديريت شبکه رايانه؛ ١٣. خدمات فنى و کتابى؛ ١٤. آموزش کتابدارى؛ ١٥. اطلاع‌رسانى.
اين واحد نيز به شبکه‌هاى رايانه‌اى بين‌المللى «اينترنت» متصّل است و پژوهشگران مى‌توانند از منابع موجود اين کتابخانه در ديگر کتابخانه‌هاى جهان و بالعکس بهره گيرند.
يادآور مى‌شود که بخش اعلام وصول وظيفه تحويل کليه کتابهاى چاپى، اعم از خريدارى و اهدايى و وقفى، و نيز ثبت ان در دفاتر مربوطه و اعلام وصول آنها را بر عهده دارد. اعلام وصول نسخه‌هاى خطى مستقيماً از سوى دفتر توليت کتابخانه انجام مى‌شود.
تاکنون افرادى جهت کارورزى از مراکز مختلف به کتابخانه معرفى و دوره‌هاى کوتاه کتابدارى و اطلاع‌رسانى را طى کرده و در پايان پس از گزارش مسؤول واحد به متولّى، دروه کارورزى تکميلى آنان مورد تأييد قرار گرفته است. اين روند هم اکنون نيز ادامه دارد. ضمناً برخى از دانشجويان دانشگاهها، رساله خود را پيرامون اى کتابخانه تدوين و به استاد خود ارائه داده‌اند، همچنين بر حسب موافقت سازمان کتابهاى درسى در وزات آموزش و پرورش يک گزارش چند صفحه‌اى از کتباخانه در کتاب فارسى سال دوم دبيرسان جزء کتب درسى قرار گرفته است که خود موجب آشنايى بيشتر دانش‌آموزان از وضعيت کتابخانه و زحمات و مشقات بنيانگذار کتابخانه مى‌باشد.

[312]

٧ـ مرکز حفاظت ذخاير و منابع کتابخانه :

اين مرکز مسئوليت تهيه و اجراى برنامه‌هاى عملى براى حفاظت و نگهدارى از مجموعه ذخاير و اسناد کتابخانه را بر عهده دارد؛ و مشتمل بر چند واحد است:

١. عمليات آسيب‌شناسى:
اين بخش داراى يک آزمايشگاه پيشرفته براى شناسايى انواع آسيبهايى است که بر کتابها و اسناد وارد مى‌شوند. در اين واحد تجهيزات فنى جديد، از قبيل ميکروسکوپهاى بسيار قوى با دوربينهاى حساس براى شناسايى حشرات و قارچهاى کتابخوار و عکس‌بردارى رنگى از نوع آفت وارده به کتاب و بزرگ‌نمايى و چاپ آنها وجود دارد، که پس از بررسى و شناخت نوع آسيب، اقدام لازم براى زدودن آن به عمل مى‌آيد. برخى ديگر از تجهيزات اين واحد عبارت‌اند: ١. انکوباتور ديچيتال براى محيط کشت رشد قارچها و ديگر آفات؛ ٢. اتوکلاو و ديجيتالى؛ ٣. Hp متر ديجيتالى براى بررسى مقدار کاغذهاى اسيدى؛ ٤. سمپلر متغيّر در دو رنج ١٠٠٠ـe ١٠٠ و ١٠ـoe برا ى استفاده مواد شيميايى سمّى؛ ٥. ترمومتر ديجيتالى براى سنجش حرارت مواد و آب مورد استفاده به منظور رنگ کردن کاغذ‌هاى مرمّت.

٢. مرکز قرنطينه و آفت‌زدايى کتابها و اسناد:
اين بخش را بيمارستان کتاب مى‌نامند. در اين بخش سه اتاقک فلزى بخوردهى پيشرفته خارجى با تجهيزات مربوطه قرار دارد که کار قرنطينه کتابها و اسنادِ (مکتوب و غيرمکتوب) آسيب ديده را در مدت ٧٢ ساعت انجام مى‌دهد. بخشى نيز به زدودن و اسيدگيرى کتابها اختصاص دارد. تمامى نسخه‌هاى خطى و اسناد مکتوب به ترتيب دوره‌اى هميشه ضدعفونى مى‌شوند.

٣. مرکز مرمّت و بازسازى کتب خطى و اسناد دستنويس:
اين مرکز يکى از بخشهاى حسّاس و مهمّ کتابخانه به شمار مى‌رود. تعدادى از افراد مجرّب نسخه‌هاى فرسوده و آسيب‌ديده را ترميم و بازسازى مى‌نمايند؛ و تا آن جا که امکان دارد از روشهاى سنتى استفاده مى‌نمايند؛ تجهيزات بسيار پيشرفته نيز در اين مرکز وجود دارد که عبارت‌اند از:
١. ميزهاى نور ويژه مرمّت؛
٢. دستگاه چمبر يا محفظه رطوبت براى جداسازى کاغذهاى به هم چسبيده نسخه‌هاى خطى و اسناد؛
٣. دستگاه ويژه زدودن اسيد نسخه‌ها؛
٤. دستگاه پرسُورتى بل يا ميز مَکش مدرن، براى لکّه و گرد و غبارزدايى و صاف نمودن سند بدون حرارت؛
٥. پرسهاى حرارتى براى محو نمودن چسبهاى مرمّت؛
٦. ماشينهاى نازک کردن چرم براى جلدسازى. ماشينهاى برش دستى و برقى.
مسئوليتهاى اين مرکز نيز عبارت‌اند از: تحويل گرفتن کتابها از گنجينه؛ قرار دادن آنها در اتاقکهاى قرنطينه؛ تست کاغذهاى اسيدى؛ تعيين ميزان فرسودگى و جنس و قطر و رنگ کاغذ؛ رنگ نمودن کاغذى ديگر به وسيله مواد طبيعى براى تهيه کاغذ همرنگ با نسخه‌هاى خطى يا سند؛ طراحى کاغذ همرنگ با مقدار کاغذى که خورده شده و از ميان رفته است.
پس از ترميم برگها، کار جلدسازى آن از چرمهاى طبيعى داخلى آغاز مى‌شود، که حسب مورد جدلهاى ضربى با نقوش و طرحهاى اسليمى چون ترنج و لچک و کتيبه و يا روغنى رنگين و بوته و يا گل و مرغ و يا جلدهاى ساده يک‌لا بدون مقوا ساخته مى‌شود.

٤. مرکز ميکروگرافى کتابخانه:
ميکروگرافى در فارسى به معناى ريزنگارى يا ريزپردازى و روشى براى کنتسانتره کردن يا فشرده‌سازى اطلاعات است. از آن جا که نسخه‌هاى خطى ميراث فرهنگى است و وظيفه حفاظت از آنها بر عهده همگان است، اين واحد نيز در کتابخانه شکل گرفته و هدف از تأسيس آن تهيه ميکروفيلم از نسخ خطى نارد و نفيس کتابخانه است؛ تا بدين وسيله خدمات‌دهى ايمنتر و نگهدارى بهتر انجام پذريد. در اين راستا تاکنون هر آنچه از نسخه‌هاى خطى کتابخانه فهرست شده، از آنها ميکروفيلم و تعدادى تصوير تهيه شده و در گنجينه ميکروفيلم نگهدارى مى‌شود. همچنين بيش از چهار هزار حلقه ميکروفيلم ديگر از نسخه‌هاى نفيس کتابخانه‌هاى جهان فراهم شده که وجود آنها اين امکان را به پژوهشگران در مسائل اسلامى مى‌دهد که به نسخه‌هاى خطى که در کتابخانه‌هاى دور دست موجود است، دست يابند. همچنين اطلاعات و داده‌ها از ميکروفيلمها بر روى ديسکتهاى رايانه‌اى با استفاده از اسکنر ويژه نسخه‌هاى خطى، و ارتباط با کتابخانه‌هاى داخل و خارج در اين مرکز انجام مى‌شود. نيز تجهيزات ويژه آرشيوهاى نگهدارى ميکروفيلم‌ها و مواد ديدارى و شنيدارى و سى.دى.رام براى سرويس‌دهى به مراجعان و انتقال مواد به کتابخانه‌هاى ديگر و آموزش بهينه کارکنان اين مرکز از جمله برنامه‌هاست.
در اين مرکز نخست از نسخه‌هاى خطى ميکروفيلم به صورت ٣٥ ميلى‌مترى تهيه مى‌شود و از روى آن تصوير‌بردارى مى‌کنند و پس از جلدسازى به صورت کپى از اصل در مى‌آيد. در حقيقت، کتاب اصلى يک فيلم و يک تصوير دارد. پژوهشگران فقط از تصوير نسخه‌هاى خطى استفاده مى‌کنند، زيرا استفاده از اصل آنها شرايط ويژه‌اى دارد که همگان آگاهى ندارند و اين ثروت ملى بايد به نسلهاى بعدى منتقل شود. در اين مرکز تجهيزات پيشرفته وجود دارد.
وجود امکانات مدرن ميکروگرافى و کارشناسان زبده در اين مرکز، قابليت نگهدارى مطمئن و بى‌خطر از اسناد، آسانى و سرعت در بازيابى اطلاعات، صرفه‌جويى در هزينه بايگانى و آرشيو، کنترل بيشتر اطلاعات، صرفه‌جويى در هزينه بايگانى و آرشيو، کنترل بيشتر اطلاعات، صرفه‌جويى در مکان، آسانى تبادل اطلاعات بين مراکز، حفظ تماميت آرشيو، سازگارى با رايانه‌ها، امکان بازپردازى اطلاعات و پيشگيرى از جعل و تحريف سند را امکان‌پذير ساخته است.

٥. مرکز صحافى و جلدسازى کتابهاى چاپى :
در اين مرکز تمامى کتابهاى چاپى و عکسى و مجلات و روزنامه‌هاى مختلف، اعم از فارسى و عربى و لاتين، که نياز به جلدسازى يا تعمير دارند، صحافى مى‌گردد. تعدادى از کارکنان زبده، که برخى از آنها بيست سال با اين کتابخانه همکارى دارند، مشغول به کارند.

٦. واحد اعلام و اطفاى حريق:
اين واحد براى بالا بردن ضريب ايمنى در کتابخانه تشکيل يافته و وظيفه آن پيشگيرى از بروز حوادث ناشى از عدم رعايت نکات ايمنى است. در صورت بروز هرگونه حادثه، از قبيل آتش‌سوزيف تخريب، سيل و زمين لرزه، اين واحد وارد عمل مى‌شود. اطفاى حريق و برقرارى امنيت در محل حادث نيز از ديگر وظايف آن است. اين واحد در راستاى وظايف محوّله، از وسايل گوناگونى، از جمله سيستم خودکار اعلام و اطفاى حريق پيشرفته و انواع کپسولهاى آب و پودر گازهاى مختلف، بهره مى‌گيرد. همچنين وظيفه تشکيل تيمهاى مختلف و نظارت بر حسن اجراى امور ايمنى را بر عهده دارد؛ و براى حفاظت بيشتر با سازمان آتش‌نشانى، سازمان آب و شرکت گاز قم هماهنگيهاى لازم را انجام مى‌دهد.

[312]

٨ـ گنجينه اشياى غيرمکتوب

١. گنجينه اشياى غيرمکتوب:
در اين گنجينه اشياى غيرمکتوب، از قبيل فولاد، سکّه، تمبرهاى قديمى ايرانى و خارجى، آلبوم عکس‌هاى قديمى و چند اسطرلاب، نگهدارى مى‌شود. جالب‌ترين آن مجموعه‌اى از قفلهاى فولادى بسيار قديمى از چندين سده قبل است که به درِ مساجد يا مداس قديمى تعلق داشته‌اند. همچنين مجموعه‌‌اى از سکه‌هاى قديم قبل از اسلام و بعد از اسلام تا عصر قاجار در بين آنها وجود دارد که ٩٦ قطعه آن در شهر قم در سده‌هاى مختلف ضرب گرديده است. برخى از اين سکه‌ها از طلاى ناب و بقيه از نقره و مس‌اند.

٢. آرشيو منابع صوت و تصوير:
در اين آرشيو تعدادى نوارهاى تصويرى و ديسکهاى رايانه‌اى و نيز نوارهاى صوتى گوناگون که از مراسمهاى مختلف و يا مصاحبه‌هاى اشخاص و از سخنان بنيانگذار کتابخانه در مورد نحوه شکل‌گيرى کتابخانه تهيه شده، نگهدارى مى‌شود.

٣. آرشيو عکس:
در اين آرشيو عکسهاى رنگى و سياه و سفيد قديمى، به ويژه از عصر قاجار، و نيز از مراسمهاى گوناگون که از آغاز به کار کتابخانه تا زمان حاضر برداشته شده نگهدارى مى‌شود.

٩ـ مرکز دايرةالمعارف کتابخانه هاى جهان

دايرةالمعارف کتابخانه‌هاى جهان، يکى از واحدهاى فرهنگى، علمى و پژوهشى کتابخانه است که در آذر سال ١٣٧٠ به منظور تدوين و تأليف دايرةالمعارفى تخصصى درباره کتابخانه‌هايى که داراى مجموعه‌هاى خطى اسلامى هستند، تأسيس يافته است. هدف از تأسيس چنين مجموعه‌اى از آن جا نشئت گرفته است که مسلمانان و ديگر ملّتها از پيشينه فرهنگى و تمدن پرشکوه اسلامى اطلاع دقيقى نداشته، و در مقابل، منبع و مرجعى که جامع و علمى باشد و بتواند آنان را به محل اين ذخاير رهنمون سازد در دست نيست.
از اين رو، توليت معظم کتابخانه، که بيش از سى‌سال و اندى مسئوليت اين کتابخانه را بر عهده داشته و خود از کارشناسان و صاحب‌نظران بنام ذخاير فرهنگى اسلامى به شمار مى‌آيند، بر آن شدند تا امکانات چنين کار سترگى را فراهم سازند. ايشان عمرى را در شناخت اين مجموعه‌ها سپرى کردهف و پيوسته همّت خود را صرف تهيه منابع، مراجع، وسايل و امکانات تدوين دايرةالمعارف کتابخانه‌هاى جهان کرده است؛ و هر کجا مقاله، رساله، کتاب و يا مجموعه‌اى درباره کتابخانه‌ها مى‌يافت، به هر وسيله‌اى آنها را فراهم و ذخيره ساخت؛ تا سرانجام امکانات مادى و معنوى آن آماده و در سال ١٣٧٠ دايرةالمعارف کتابخانه‌هاى جهان راه‌اندازى گرديد. تاکنون اطلاعات و فيش‌بردارى و استخراج عناوين بسيارى از کتابخانه‌هاى جهان از منابع مختلف، به زبانهاى فارسى و عربى و لاتين، انجام شده و بيش از ١٠٤هزار شناسه عناوين کتابخانه‌هاى گوناگون از صدر اسلام تا عصر حاضر از تمامى مراکز جهان فراهم شده است. و اين کار هم اکنون نيز ادامه دارد. جداى از تهيه شناسه‌ها به صورت عام (کتابخانه‌هايى که حاوى نسخ خطى اسلامى هستند) کار تفکيکف تنظيم و الفبايى نمودن اين شناسه‌ها در دست انجام است و براى هر کتابخانه يک سابقه علمى تشکيل مى‌شود. کتاب درآمدى بر دايره‌المعارف کتابخانه‌هاى جهان نيز چاپ و منتشر گرديده است. به يارى خداوند جلد نخست اين مجموعه آماده و به تدريج چاپ و منتشر خواهد شد. اين مرکز خود داراى کتابخانه‌اى تخصصى است که کتب کتابدارى، کتابخانه‌ها، کتابشناسى، کتاب‌پژوهى و نسخه‌شناسى را دربر مى‌گيرد. چنين مجموعه کاملى در اين زمينه در ديگر کتابخانه‌ها کمتر يافت مى‌شود.

[milad76]

واقعا خوبه که چنین کتابخانه ای هست ،البته وجود این کتابخانه رو شنیده بودم ولی جزئیات کاملش رو نمیدونستم.

[Alpha110]

با سلام خدمت دوستان
من قسمت بازسازی و نگهداری کتابخانه آیت الله مرعشی را از نزدید دیده ام