موقعيت:ميدان قيام، خيابان علامه مجلسي ، مسجد جامع یا جمعه اصفهان

[نارون2]

موقعيت:ميدان قيام، خيابان علامه مجلسي ، مسجد جامع یا جمعه اصفهان

سال تاسيس: قرن دوم هجري

ابعاد مسجد:140*170
اين بنا تركيبي از سكه هاي معماري و تزئين كاري ايران در گذر زمان است از قديمي ترين مساجد ايران است كه بر روي ويرانه هاي مسجد قديمي تري ساخته شده كه اعراب ساكن حومه اصفهان در قرن دوم هجري ساخته بودند

اين مسجد داراي بناهاي متعددي است از جمله:
صحن چهار ايواني، شبستانها، مدرسه مظفري، صفه هاي كوچك دوره ديلمي، گنبد نظام الملك، گنبد تاج الملك، محراب اولجايتو، چهار ايوان معروف صاحب، استاد، شاگرد، درويش

قديمیترين بنای تاريخی اصفهان را بايد مسجد جمعه يا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سيمای فعلی مسجد عمدتاً مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعميرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفويان مربوط می شود . اما در کاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل بويه و قرن سوم هجری باز می گردد. در همين کاوش ها آثار قبل از اسلام نيز کشف شده است.
مسجد دارای وروديهای متعدد است که هر يک فضای مسجد را به بخشهايی از بافت پيرامون آن مربوط می کند اين ورودیها همه در يک زمان ساخته نشده اند و هر يک در مقطعی از تاريخ و در ارتباط با ساختمان درون و بيرون بنا به وجود آمده اند. گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارند بيانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قديم شهر دارد.
مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ايوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است يکی از بهترين آثاری به شمار می رود که در دنيای امروز شهرت دارد. با توجه به منابع و مآخذ مختلف اين نکته مشخص می شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و نا آرامی های دوران های مختلف آسيب فراوان ديده و دوباره بازسازی و مرمت شده است.
چهار ايوان اطراف ميدان مشخص کننده شيوه مسجد سازی ايرانيان است که پس از احداث آن در ساير مساجد نيز رواج يافته است. اين ايوان ها که به نامهای صفه صاحب در جنوب صفه درويش در شمال صفه استاد در مغرب صفه شاگرد در مشرق ناميده می شوند با تزئينات مقرنس سازی و کاربندی يکی از فنون بسيار جالب معماری ايران را بيان می دارد.
نمای داخلی صحن مسجد و کاشيکاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالاً مناره ها نيز مربوط به همين زمان می باشند به طورکلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخشهای زير می باشد:

0 شبستان مسجد : اين شبستان که بر ستون های مدور استوار است که با گچبريهای بسيار زيبا تزئين شده است. اين قسمت مربوط به عصر ديلميان است.

0 گنبد و چهل ستونهای اطراف آن که در ايوان جنوبی مسجد واقع شده و در فاصله سالهای 465 تا 485 هجری قمری بنا شده است. اين گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته شده از نمونه های نادر ساختمان های عصر سلجوقی است. ايوانی که در جلوی اين گنبد آجری واقع شده در اوائل قرن ششم هجری بنا گرديده و سقف آن از مقرنس های درشت ترکيب شده است. اين گنبد دارای زيباترين طرحهای تزئينی ساخته شده از آجر و گچ ميباشد.
گنبدی که در بخش شمالی حياط مسجد واقع شده و قرينه گنبد خواجه نظام الملک است در سال 481 بنا گرديده است. احداث اين گنبد را به ابوالغنائم تاج الملک يکی ديگر از وزرای عصر سلجوقی نسبت می دهند.
0 ايوان معروف به صفه صاحب که در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئينات آن مربوط به عصر قراقويونلو و صفوی است. در اين قسمت کتيبه هائی از دورانهای مختلف از جمله صفويان به چشم می خورد.
0 ايوان غربی معروف به صفه استاد که در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفويان با کاشيکاری تزئين شده است . در اين صفه علاوه بر خطوط ثلث و نستعليق که به تاريخ 1112 هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان حسين کتابت شده عباراتی به خط بنائی بسيار زيبا و با امضاء محمد امين اصفهانی نوشته شده است.
با مطالعه اين عبارات و دقت در خطوط بنائی اين ابيات بسيار زيبا مشخص می گردد.



چون نامه جرم ما به هم پيچيدند .... بردند و به ميزان عمل سنجيدند


بيش از همه کس گناه ما بود ولی .... ما را به محبت علی بخشيدند

رو به روی اين ايوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا شده و در قرن هشتم و يازدهم هجری قمری در دوران حکومت ايلخانان و صفويه تزئيناتی به آن اضافه شده است.
اين ايوان فاقد تزئينات کاشيکاری است و با مقرنس های آجری تزئين شده است. در اين ايوان سنگ مرمر يکپارچه نفيسی است که در اطراف و بالای آن لوحه ها و کتيبه هايی نوشته شده است. در منتهی اليه ضلع شرقی مسجد جمعه صفه عمر واقع شده که کتيبه تاريخی هلال ايوان آن به سلطنت سلطان محمود آل مظفر اشاره می کند. تاريخ اين کتيبه 768 هجری قمری است و خطاط آن عزيز التقی الحافظ می باشد.
در سقف اين صفه خطوط تزئينی و تاريخی به چشم می خورد که با خط بنائی عبارات مذهبی و سازنده بنا به نام مرتضی بن الحسن العباسی الزينبی نوشته شده است . علاوه بر آن در اين صفه نام استاد کاران ديگر همچون حسن کاروان کاشيکار و کوهيار الابرقوهی خطاط کتيبه محراب صفه به چشم می خورد.
0 در شمال ايوان استاد شبستان کوچکی قرار دارد که زيباترين محراب گچبری مسجد را در بر دارد . اين شبستان که به مسجد الجايتو نيز معروف است دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ايرانی در جهان از شهرتی عظيم برخوردار است. بر اين محراب زيبا نام سلطان محمد خدابنده ايلخان مشهوری که قبل از تشرف به دين اسلام لقب الجايتو را داشت و بعد از مسلمان شدن خود را خدا بنده ناميد و وزير دانشمند او محمد ساوی و سال ساختمان آن يعنی 710 هجری قمری به چشم میخورد.
زيباترين منبر منبت کاری موجود در مسجد جمعه اصفهان نيز در اين مسجد قرار دارد که سال ساخت آن ذکر نشده است. از مسجد اولجايتو به شبستان زمستانی بيت الشتاء می رسيم که به موجب کتيبه سر در آن در زمان تيموريان به دستور عماد بن المظفر ورزنه ای ساخته شده است. به همين علت به شبستان عماد نيز معروف است اين شبستان با شکوه دارای ستون های قطور کوتاه و اتاقهای خيمه ای شکل است. در وسط هر چشمه طاق يک قطعه سنگ مرمر شفاف نصب شده که نور شبستان را تأ مين میکند.
0 شبستان جنوب شرقی مسجد که احتمالاً کتابخانه عظيم و مشهور خواجه نظام الملک را در بر داشته در بمباران شهر اصفهان تخريب گرديده که مجدداً به شيوه اول بازسازی شده است.
0 اين اثر نفيس و با شکوه به علت در بر داشتن نمونه های گوناگون ادوار مختلف اسلامی از نظر فنی و هنری اهميت بسياری داشته و از شهرت جهانی برخوردار است. اين شهرت و نفاست همه ساله گروه های بی شماری از علاقمندان و پژوهشگران را به خود جلب می کند حاصل اين مطالعات، مقالات و رسالات و کتب متعددی است که به وسيله معماران و مهندسين و باستان شناسان مشهور جهان و ايران به رشته تحرير در آمد که اغلب آنها به زبان فارسی ترجمه شده اند.
به طور کلی به همان اندازه که ميدان نقش جهان و عمارات تاريخی اطراف آن ياد آورد معماری و هنر دوران صفوی است مسجد جمعه و محلات پيرامون آن افسانه زندگی در عهد سلجوقيان و روزگار پيش از آن را بيان می دارد.

منبع : www.isfahan.ir (http://www.isfahan.ir/)
http://www.iran-eng.com/images/misc/paperclip.png عكس ضميمه

http://www.iran-eng.com/images/attach/jpg.gif ESF115.jpg (http://www.iran-eng.com/attachment.php?attachmentid=7116&d=1231074214) (40.3 كيلو بايت, 10 نمايش)
http://www.iran-eng.com/images/attach/jpg.gif 3.jpg (http://www.iran-eng.com/attachment.php?attachmentid=7117&d=1231074245) (46.8 كيلو بايت, 9 نمايش)

[نارون2]

معروف به: مسجد امام اصفهان، مسجد مهديه، مسجد المهدی، مسجد جامع عباسي، مسجد سلطاني جديد، مسجد شاه
موقعيت: اصفهان - ضلع جنوبي ميدان امام

سال تاسيس:1020 هجري (دوره شاه عباس اول)

معمار:استاد علي اكبر اصفهان و ناظر ساختمان محب علي بيك الله

خطاط:عليرضا عباسي، عبدالباقي تبريزي، محمد رضا امامي، محمد صالح امامي



ويژگيهاي مسجد عبارت است از:


در بيست و چهارمين سال سلطنت شاه عباس اول بنا شده است
كتيبه سر در مسجد به خط ثلث علي رضا عباسي حاكي از آن است كه شاه عباس اين مسجد را از مال خالص خود بنا كرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است.
در كتيبه ديگر سردر، از مقام معماري و مهندسي معمار مسجد جامع جديد اصفهان تجليل شده است
از نكات جالب اين مسجد انعكاس صوت در مركز گنبد بزرگ جنوبي آن است
گنبد عظيم مسجد 52 متر، ارتفاع مناره هاي داخل آن 48 متر و ارتفاع مناره هاي سر در آن در ميدان امام 42 متر است
قطعه سنگ ساده اي به شكل شاخص كه ظهر حقيقي را در چهار فصل نشان مي دهد
قطعات بزرگ سنگ هاي مرمر يك پارچه، سنگ هاي نفيس

در منتهی اليه جنوبی ميدان امام مسجدی برپاست که نمونه ارزنده ای از معماری قرن 11 هجری به شمار می رود. ساختمان مسجد در سال 1019 هجری برابر با 1611 ميلادی شروع شد و در سال 1038 هجری برابر با 1629 ميلادی به پايان رسيد. اين مسجد به عنوان يک بنای عمومی برای استفاده مردم ساخته شد.
سردر زيبا و با شکوه مسجد با کاشی معرق است اما بقيه قسمت ها با کاشی خشت تزئين گرديده است. بسياری از محققين و مطلعين تاريخ صفويه علت اينکه کاشی های سردر با داخل مسجد تفاوت دارند را در عجله ای می دانند که شاه عباس اول برای اتمام مسجد داشت.
معمار مسجد استاد علی اکبر اصفهانی معمار برجسته عصر صفوی است که نام او در کتيبه بالای سردر آمده است. مسجد در عصر صفويه به نام های مسجد مهديه، مسجد المهدی و در کتب و منابع و سفرنامه ها به نام های ديگر همچون مسجد جامع عباسی و مسجد سلطانی ناميده می شد مسجد شاه نيز يکی ديگر از اسامی مجلس بود.

سردر ورودی
سردر ورودی رفيع و با شکوه مسجد با مناره های طرفين بر زيبائی بنا می افزايد. اين سردر با کاشی های تزئينی چند رنگ همراه با نقوش گل و گياه و پرنده و مقرنس های پوشيده از کاشی های معرق با نقش های متنوع و زيبا تزئين شده است.
در بالای کتيبه سردر غرفه ای است که کاشی کاری آن بسيار جالب توجه است. شکل دو طاووس که در طرفين يک گلدان قرار گرفته و با کاشی های معرق تزئين شده اند از ديدنی های مسجد به شمار می روند.
در اصلی مسجد در زمان سلطنت شاه صفی جانشين شاه عباس اول نصيب شده است. قطعه ای که با مصراع « شد در کعبه در سپاهان باز » با خط نستعليق بسيار زيبا بر در نوشته شده ماده تاريخ نصب اين در يعنی سال 1047 هجری را بيان می دارد. در قسمت های مختلف لوحه هائی به چشم می خورند که بيانگر بخشودگی برخی از ماليات ها در دوران های مختلف است.
کتيبه های موجود در مسجد امام که به خط اساتيد بزرگ و برجسته آن عصر همچون عبدالباقی تبريزی، محمدرضا امامی، محمد صالح اصفهانی و ساير خوشنويسان برجسته عصر صفوی هستند بر عظمت و شهرت مسجد می افزايند. در دو گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی مسجد دو مدرسه قرار دارند که اولی را به دليل تعميرات عصر ناصرالدين شاه قاجار مدرسه ناصری و ديگری را که زمان شاه سليمان صفوی مرمت شده مدرسه سليمانيه می نامند.
سنگ مشهور به سنگ شاخص که در چهار فصل ظهر شرعی را نشان می دهد در مدرسه سليمانيه قرار دارد. محاسبه و تعبيه و نصب اين سنگ از ابتکارات و ابداعات شيخ بهائی دانشمند بی نظير عصر شاه عباس اول است. اين سنگ شاخص ظهر شرعی را در طول چهارفصل سال نشان ميدهد.
(دو کتيبه ای که در مدخل اين مدرسه قرار دارند و به خط نستعليق بسيار زيبا می باشند مربوط به زمان قاجار هستند).

ويژگي هاي گنبد مسجد:
ايوان سرپوشيده شمالی مسجد فضای وسيع و بلندی است که سر تا سر آن را کاشيکاری بسيار زيبائی فرا گرفته است. گنبد با عظمت و رفيع مسجد که به صورت دوپوش ساخته شده بر روی اين صحن قرار دارد. اين گنبد را بزرگترين و پرکارترين و استادانه ترين آثار معماری قرن 11 هجری می دانند.
از خصوصيات اين گنبد که حدود 54 متر ارتفاع دارد انعکاس صدا است. و اين به خاطر دو پوش بودن گنبد و فضای 16 متری بين دو گنبد است.
در همين صحن منبر سنگی مرمری يکپارچه نفيسی واقع شده که از شاهکارهای سنگتراشی آن روزگار است. اين صحن بوسيله دو دهانه عريض به شبستان های مجاور راه دارد. سطح نمای داخلی اين دو شبستان نيز پوشيده از کاشيکاری و کتيبه های نفيس و زيباست.
در دو سوی ايوان جنوبی مسجد دو شبستان وسيع ساخته شده که مجموعه ای از ويژگی های معماری پيشرفته قرون 10 و 11 هجری را به نمايش می گذارند.
طبقه فوقانی که در قسمت شمالی مسجد واقع شده دارای غرفه هائی است که در دوران صفويه به محل زندگی طلاب علوم دينی اختصاص داشت.
مسأله ای که در مسجد امام جلب توجه می کند و اکثر سياحان و جهانگردان نيز به آن اشاره کرده اند و معماران و مهندسين نيز آن را يکی از استادانه ترين شگردهای معماری به حساب آورده اند مسأله رعايت جهت قبله در مسجد است. سازندگان مسجد طوری سردر را درست کرده اند که با عبور از ميان ايوان ورودی بدون آنکه احساس شود، نيم چرخی به سمت راست زده می شود. در حقيقت معمار برجسته اين اثر با يک زاويه 45 درجه مسجد را در جهت قبله قرار داده است.
همانطور که گفته شد کتيبه های موجود در مسجد علاوه بر آنکه شاهکارهای هنر خوشنويسی و بخصوص خط ثلث را به نمايش می گذارند برخی وقايع تاريخی را نيز بيان می دارند.
بطور کلی مسجد امام اصفهان با مناره های رفيع و ايوان های سر به فلک کشيده و شبستان های عالی و محرابهای نفيس و همچنين با طرح يکپارچه و متوازن خود از شاهکارهای بی نظير و مسلم معماری زمان صفويه است. مسجدی که در عصر خود از عجايب زمان بوده و در حقيقت نيز به دليل زيبائی طرح، عظمت، ابعاد و شکوه و جلال کاشيکاری هايش چنين است و ... ستاره درخشان هنر عصر صفوی است.

منبع : www.isfahan.ir (http://www.isfahan.ir/)

http://www.iran-eng.com/images/misc/paperclip.png عكس ضميمه

http://www.iran-eng.com/images/attach/jpg.gif ESF5.jpg (http://www.iran-eng.com/attachment.php?attachmentid=7136&d=1231168542) (45.3 كيلو بايت, 16 نمايش)
http://www.iran-eng.com/images/attach/jpg.gif ESF52.jpg (http://www.iran-eng.com/attachment.php?attachmentid=7138&d=1231168910) (44.0 كيلو بايت, 14 نمايش)

[نارون2]

موقعيت مكاني : یزد ، ضلع غربي‌ خيابان‌ امام خميني ، انتهاي‌خيابان مسجد جامع ، محله دروازه شاهي‌ ، مسجد جامع یزد

باني:
باني اوليه بنا در قرن پنجم هجري « امير علاءالدوله كالنجار » اولين امير كاكويي بوده است اما بناي‌كنوني مسجد را در قرن هشتم‌هجري « سيدركن الدين محمد‌قاضي » احداث مي‌كند .

منابع تاريخي:
بناي مسجد جامع كبير يزد طي قرون متمادي بر بقايا و يا در كنار بناهاي‌ متنوعي بنا گرديده‌است كه‌ در متون تاريخي تحت عناوين مسجد جمعه شهرستان ، مسجد جامع عتيق ، مسجد جمعه قديم ‌«‌ درده » مسجد جامع نو و بناهاي‌الحاقي آن به‌اسامي گوناگون ياد شده است .

پاره اي عقيده دارند‌ كه در دوران پيش ‌از اسلام در اين‌ مكان‌ آتشكده‌اي برپا بوده ‌كه تا دوران بعد از اسلام نيز دوام داشته ،اما دلايل‌كافي براي‌اين مدعا در دست‌نيست . اما آنچه‌كه مسلم و‌مكتوب است، آن است كه در قرن پنجم هجري‌ « امير علاءالدوله كالنجار »‌ اولين امير‌كاكويي پس از ورود به يزد به ‌تعمير و نوسازي مسجدي به نام مسجد جمعه شهرستان مي‌پردازد كه در قرون قبلي برپا بوده و قبله آن سه درجه نسبت به قبله اصلي به سمت شرق انحراف داشته است . همسرش ارسلان خاتون مناري در كنار مسجد اوليه بنا مي كنند كه تا قرن نهم برپا بود.

فرزند ايشان « علاءالدوله گرشاسب » ( 513 ـ 488 هجري ) مسجد ديگري با طرح تك ايواني گنبد دارد در جوار مسجد عتيق و در سمت غربي آن بنيان نهاد . وي پاياب قنات زارچ كه هم اكنون نيز در صحن فعلي واقع است احداث مي كند و جماعتخانه اي در ضلع غربي بنا مي افزايد كه در سال 1240 شبستان شازده بر روي آن ساخته مي شود . در سال 536 هجري قمري به بعد نيز دختران فرامرزبن اميرعلي بن فرامرز شبستان و مقبره اي براي خود به مسجد اضافه مي كنند .

پايه هاي مسجد جامع نو در سال هاي 724 يا 728 هجري قمري در پشت قبله مسجد جامع قديم توسط « سيدركن الدين محمد‌بن قوام الدين بن نظام حسيني يزدي قاضي » گذارده شده .

در سال 732 هجري قمري « مولانا عفيف الدين » مناره اي بر سر گنبد مقصوره قديم احداث مي نمايد و سيد شمس الدين فرزند سيدركن الدين وقفيات جديدي بر موقوفات آن مي افزايد و در سال 777 هجري قمري در زمان حكومت شاه يحيي درگاه جديدي از مسجد جامع قديم به مسجد نو باز مي كنند كه همان كرياس ضلع شرقي مي با شد .

در دوران تيموري در سده نهم نيز تغييرات و الحاقات بسياري در مسجد صورت مي گيرد . در سال 809 هجري قمري خواجه جلال الدين خوارزمي پايابي در مسجد ساخته و گنبدخانه را تماماً كاشيكاري مي كند . در سال 819 شاه نظام كرماني دست به ساخت و ساز جديد مي زند وي كاشيكاري مسجد را تمام كرده و كتيبه اي به خط بهاالدين هزار اسپ (سوره فتح) بر صحن مسجد ثبت مي كند كه از آن كتيبه تنها بخشي در دو طرف ايوان باقي مانده است . وي همچنين كتابه درگاه مسجد به القاب شاهرخ تراشيده و بر دست راست صفه جماعت خانه وگنبدي مي سازد .

در سال 836 هجري به فرمان ستي فاطمه همسر اميرچقماق شاهي مسجد را با سنگ مرمر فرش كرده و دو ستون در طرفين ايوان مي تراشند

در سال 861 هجري قمري خواجه معين الدين ميبدي به مرمت جماعتخانه شاه نظام كه درحال انهدام و ويراني بوده مي پردازند . در سال 862 اقدامات ساختماني عمده اي در زمان اميرنظام الدين حاجي قنبرجهانشاهي در مجموعه قديمي مسجد رخ مي دهد و چهره مسجد را كاملاً دگرگون مي سازد وي همچنين القاب پادشاه زمان ميرزا جهانشاه قره قويونلو به خط مولانا شمس الدين محمد شاه حكيم به كاشي تراشيده و در سردر مسجد نصب مي نمايد . در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوي شخصي به نام « آقا جلال الدين محمد » مشهور به مهترجمال ، حاكم وقت يزد دو منار بر سردر رفيع مسجد مي افزايد .

در دوره افشاريه هيچگونه خبري از اقدامات ساختماني از مسجد در دست نيست . اما در دوره زنديه كتيبه اي به تاريخ 1172 هجري قمري در كرياس ضلع شرقي مسجد نصب است كه بر آن وقفنامه اي بر مسجد جامع قديم نقش بسته است .

در دوره قاجاريه تخريب و نوسازي وسيعي در مجموعه مسجد جامع رخ مي دهد كه دگرگوني و تغيير چهره آن را به ارمغان مي آورد . اين اقدامات در زمان فرمانروايي شاه محمد ولي ميرزا در يزد و در زمان سلطنت فتحعلي شاه قاجار رخ مي دهد و عمليات ساختماني وي از سال 1236 آغاز شده است و در سال 1240 به پايان مي رسد .

وي اقدام به تخريب بخشهاي قديم مسجد نموده و صحن بزرگ فعلي مسجد با رواقهاي اطراف آن را اضافه مي كند . همچنين شبستان بزرگي در ضلع غربي مسجد بر روي ساخت و سازهاي كاكويان احداث كرده و انحراف قبله آن را تصحيح مي كند كه در حال حاضر به شبستان شازده اشتهار دارد .

بعد از اين اقدامات موقوفات قديمي مسجد از بين رفته و بدين ترتيب به علت عدم وجود ضمانت مالي در مدت زمان طولاني و نزديك به يك قرن مسجد روي به تخريب نهاده تا در سال 1349 هيئت حاميان مسجد جامع كبير يزد ، تحت نظارت مرحوم حاج سيد علي وزيري و به ياري محمد تقي مصطفوي (‌ باستان شناس )تشكيل و به احياي مسجد پرداختند . به هر تقدير علي رغم نو سازي مسجد كه منجر به احياي اين بناي بزرگ تاريخي شد . توسط هيئت حاميان ، تصميم بر تخريب ‌بقاياي بناهاي اوليه گرفته شده و در مكان آن شبستان جديدي در ضلع شرقي صحن ساخته شد.

مشخصات :
مسجد جامع كبير يزد بدون ترديد يكي از شاهكارهاي بديع معماري مساجد ايران به شمار مي آيد كه تزئينات زيبا و منحصر به فرد آن جلوه اي ستودني به آن داده است . اين بنا مشتمل بر يك ايوان رفيع و گنبد خانه و دو شبستان تابستانه در طرفين آن دو گرمخانه در ضلع شرقي و غربي و يك صحن بزرگ مستطيل شكل و دو پاياب مي باشد .

مسجد داراي شش ورودي است كه در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند . ورودي اصلي كه در ضلع شرقي مسجد واقع شده داراي سردر رفيع و نيز كتيبه هاي كاشي معرق است و دو مناره نيز بر آن استوار گرديده . اين سردر زيبا در زمان شاهرخ تيموري به بنا اضافه شده و بر آن تزئينات و كاشي معرق با نقوش گره چيني و اسليمي كار شده است . بخش اعظم اين آثار به مرور زمان تخريب شده بود در تعميرات هئيت حاميان باز سازي مي شود.

ورودي مذكور به يك هشتي يا كرياس با سقف گنبدي گشوده مي شود كه اين فضا را مي توان موزه كتيبه ها ناميد زيرا كه انواع كتيبه هاي سنگي و كاشي كه بر وقفنامه و فرامين حكومتي در دوره هاي مختلف درج شده، منصوب مي باشد .

درب ضلع غربي بنا درست مقابل ورودي مذكور قرار گرفته و آن هم به يك هشتي گشوده مي شود كه نماي اين درگاه با كاشيكاري جديد تزئين يافته است . ورودي ديگر مسجد در ضلع شمالي و درست روبروي ايوان قرار دارد . اين ورودي متصل به يك كرياس است و سردر آن با كتيبه هاي قرآني و تزئينات كاشي معرق جديد تزئين يافته است .

ورودي شمال غربي داراي نماي ساده و بي پيرايه است كه به يك دالان طويل گشوده مي شود كه اين دالان به يكي از رواق هاي اطراف صحن متصل مي گردد .

دو ورودي ديگر مسجد يكي در ضلع جنوب غربي واقع در شبستان غربي گنبدخانه و ديگري در شمال شرقي و در بخش قديمي مسجد واقع شده كه در حال حاضر هر دو مسدود مي باشد .

صحن وسيع مسجد مستطيل شكل و به ابعاد 53 × 20 متر است و در وسط آن مهتابي بزرگي جهت اقامه نماز در فصول مناسب قرار گرفته . دور تا دور صحن را رواقهايي با طاق هاي گشوده به آن دور مي زند كه علاوه بر ايجاد سرپناه و سايبان، زيبايي خاصي به فضاي صحن داده و آن را ا ز يكنواختي خارج مي كند .

دو گرمخانه مسجد در ضلع شرقي و غربي صحن قرار دارند ، گرمخانه شرقي به شبستان شازده معروف است و داراي 48 ستون مستطيل شكل با ازاره هاي پوشيده از كاشيهاي شش ضلعي و فيروزه اي رنگ مي باشد . در ضلع شرقي و غربي اين گرمخانه شاه نشين هايي كه در انتهاي آن پنجره و نورگيرهايي تعبيه شده است . اين شبستان همچنين داراي طاقهاي گنبدي سراسري است كه در قسمت مركزيشان نورگيرهايي سنگي هشت ضلعي قرار دارد . محراب اين گرمخانه داراي دهانه گشاد با قوس هاي پنج و هفت كند و نيز نقوش مهري ظريف و زيبا مي باشد . گرمخانه ضلع شرقي كاملاً جديد و از احداث هيأت حاميان مسجد مي باشد . اين گرمخانه نيز از نوع ستون دار بوده و محراب جديد آن با كاشيهاي خشتي و هفت رنگ تزئين يافته است .

در گوشه شمال شرقي صحن نيز محوطه اي است به ابعاد 3 × 5/2 متر با ديوار آجر چيني مشبك كه به قرائتخانه موسوم بوده و در سمت قبله آن كتيبه محرابي از كاشيهاي مسدس آبي رنگ و به تاريخ 890 هجري نصب است .

زيباترين بخش بنا را ي توان مجموعه ايوان و گنبدخانه وفضاهاي پيرامون آن ناميد . نماي ايوان رفيع با مجموعه اي از زيباترين تزئينات كاشي معرق و با نقوش اسليمي و گياهي و نيز گره چيني پوشانده شده اين تزئينات همراه با آجرهاي ضربي و نقوش معقلي و كتيبه هاي كاشي معرق و كوفي بنايي مجموعه اي بديع و خيره كننده آفريده اند كه تحسين هر بيننده اي را بر مي انگيزد .

در دو طرف دهانه ايوان ورودي غلام گردشها و غرفه هايي است، كه اين غرفه ها در دو طبقه بوده و به يكديگر متصلند و فضاي ايوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف مي باشند . گنبدخانه مربع شكل يك دهانه گشاده مركزي و داخل ايوان و دو گذرگاه طاق دار در طرفين آن دارد . اين گذرگاهها به غلام گردش هاي ايوان كه روي آنها در قرن نهم غرفه هايي ساخته شده منتهي مي گردد . دو شاه نشينف دو طرف گنبدخانه، داراي نرده هاي پوشيده از كاشي مشبك بوده و در شاه نشين ضلع شرقي دو سنگ محرابي زيبا متعلق به قرن نهم نصب است . ازاره ايوان و گنبدخانه با كاشيهاي مسدس آبي رنگ پوشيده شده كه در وسط هركدام با ترنجهاي كاشي معرق تزئين شده است . ديواره بالاي ازاره ها در غلافي از طرحهاي هزارباف مركب از كاشيهاي بسيار كوچك كه تشكيل نقوش نوشتاري مي دهند پوشيده شده و بر ديواره هاي جنوبي و شمالي زير گنبد خانه با خطوط كوفي بنايي تسبيحات اربعه و شهادتين اجرا گرديده است .

گنبد مسجد بر روي فيلپوشهاي بزرگي قرار گرفته كه با مقرنس هاي مزّين به نقوش معقلي پوشيده شده اند . فاصله اين فيلپوشها نيز با كاربندي زيبايي كه بر آنها با خطوط كوفي بنايي كلمات اللّه و محمد نقش بسته ، كار شده است .

محراب اصلي يا محراب واقع در گنبدخانه يا مقصوره يك دهانه مستطيل عميقي بوده كه از دو طرف آنها معبرهاي تنگ و كوتاهي به دو سوي گنبد خانه راه مي يابد . اين محراب زيبا مزين به انواع كاشي معرق و كتيبه و آجر ضربي است و بر دو كاشي ستاره اي شكل منصوب در آن نام استادكار و تاريخ ساخت محراب ( 777 هجري ) نقش بسته است .

در ضلع غربي و شرقي گنبدخانه دو شبستان يا تابستانه وجود دارد كه غلام گردشهايي با طاق هاي متقاطع آنها را به مقصوره پيوند داده است. شبستان شرقي در سال 777 هجري به دستور شاه يحيي مظفري ساخته مي شود و بوسيله يك غلام گردش با پنج دهانه تنگ كه بسوي رواق شرقي باز مي شود به گنبدخانه و ايوان متصل مي گردد . اين شبستان داراي محراب كم عمقي است كه در رأس داراي مقرنس گچي بوده و كمي پايين تر از آن هشت قطعه قاب كاشي معرق به يك اندازه در كنار هم نصب شده است . يك كتيبه معرق نيز به ابعاد 108 × 58 سانتيمتر در پايين و در وسط محراب نصب است كه بر آن جملات قرآني و نقوش گل و گياه با تكنيك كاشي معرق اجرا شده است .

شبستان غربي در قرن نهم توسط خواجه غياث الدين عقيل ساخته شده ومشهور به شبستان غياثيه است . از ويژگيهاي بارز اين شبستان طاق هاي سراسري كوكبي و تويزه است كه در اكثر بناهاي تيموري شهر يزد ديده مي شود . در ضلع شرقي اين شبستان پنج اشكوبه ديده مي شود كه داراي نرده هاي گچي پوشيده از كاشي معرق مي باشند . محراب آن ساده و داراي مقرنس هاي گچي در نيم طاق آن مي باشد . در ضلع جنوب غربي اين فضا يكي از وروديهاي مسجد واقع شده كه با چهار پله به معبر باريكي متصل مي گردد . اين شبستان تابستانه داراي كف و ازاره آجري بوده و بدنه آن با اندود گچ پوشيده شده است و نور آن از نورگيرهاي مشبك آجري كه مابين تويزه ها قرار گرفته اند تعبيه مي شود . مسجد همچنين داراي دو پاياب است كه از يكي آب زارچ و از ديگري آب محمود آباد مي گذشته ورود به اين پايابها در ضلع شمالي و شرقي مسجد مي باشد .

گنبد زيباي مسجد از نوع دو پوستهف پيوسته بوده و بر آن نقش گل صابونكي معقلي با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن كلمه « الملك للّه » به خط كوفي تكرار شده .

دو مناره مسجد كه ارتفاع تقريبي آنها از كف تا نوك آن 52 متر مي باشد داراي قطري در حدود 8 متر بوده و همانگونه كه ذكر شد در دوره صفوي به بنا افزوده مي گردد اما در سال 1313 فرو ريخته و دوباره تجديد بنا مي گردد كه يكي از مناره ها داراي پلكان دو طرفه است .



منبع: www.mirasyazd.com (http://www.mirasyazd.com/)
http://www.iran-eng.com/images/misc/paperclip.png عكس ضميمه

http://www.iran-eng.com/images/attach/jpg.gif yazd2.jpg (http://www.iran-eng.com/attachment.php?attachmentid=7140&d=1231173682) (43.0 كيلو بايت, 17 نمايش)
http://www.iran-eng.com/images/attach/jpg.gif 15micds.jpg (http://www.iran-eng.com/attachment.php?attachmentid=7141&d=1231173804) (30.1 كيلو بايت, 17 نمايش)

[نارون2]

http://www.magic-carpet-travel.com/objects/img/tehran.jpgمسجد سپهسالار گنبد ويژه‌اي دارد؛ تعداد مناره‌هاي بيش از اندازه متداول آن كه حدود 10 مناره است و گنبد دو گوش آن نشان از سبك معماري مساجد تركيه دارد.

پايگاه اطلاع‌رساني شهرسازي و معماري: مسجد و مدرسه سپهسالار (شهيد مطهري) نخستين و بزرگ ترين مسجد و مدرسه عالي در تهران است كه از نزديك ترين تلفيقها ميان معماري ايراني و معماري مساجد استانبول است.
مسجد سپهسالار گنبد ويژه‌اي دارد؛ تعداد مناره‌هاي بيش از اندازه متداول آن كه حدود 10 مناره است و گنبد دو گوش خوابيده‌اش نشان از سبك معماري مساجد تركيه دارد.
كارشناسان معماري معتقدند كه اين بنا با بهره‌گيري از كاشيكاريها و مجموعه هنرهاي معماري دوره قاجار طراحي و ساخته شده است.
«سيد عليرضا قهاري»، رييس هيات مديره انجمن مفاخر معماري ايران، يكي از اين كارشناسان است و مي گويد: «به طور كلي طرح اين بنا ملهم از مسجد جامع اصفهان، مسجد اباصوفيه استانبول و مدرسه چهارباغ اصفهان است.»
وي مي گويد: «وقتي درباره معماري اصيل و سنتي سخن مي گوييم، منظورمان 30_40 سال پيش است، چون از 30 سال قبل به اين طرف، با ورود تمدن، تكنولوژي و معماري جديد، بسياري از سازه ها و بناها دستخوش تغييرات شده است.»
هر بنايي داراي ارزش و اعتبار و بيان كننده سليقه معمار بنا است. بناهاي تاريخي هر كشور بخشي از شناسنامه فرهنگ و كارنامه مردمي است كه در آن زندگي مي كرده اند. از اين رو توجه به تاريخچه بناها و شاهكارهاي هنر معماري، مهم است.
مسجد و مدرسه سپهسالار؛ تلفيقي از هنر و مذهب
بانيان اين بناي بزرگ و نيز سازندگان ساختمان مجلس شوراي ملي، «حاج ميرزا حسين خان سپهسالار قزويني»، صدراعظم دوره ناصرالدين شاه قاجار و برادرش «مشيرالدوله» بودند. كه ساخت اين بنا در دو سال پاياني عمر ميرزا حسين خان سپهسالار آغاز شد و هزينه آن نيز از محل عوايد شخصي وي تامين مي شد. ولي تكميل مجموعه پس از مرگ وي توسط برادرش يحيي‌خان مشيرالدوله صورت گرفت.
قهاري در همين باره مي گويد: «ميرزا حسين‌خان سپهسالار سا‌لها سفير ايران مقيم در استانبول بود. براي همين زماني كه به ايران بازگشت با نگاهي به مساجد تركيه شروع به ساخت اين مسجد كرد.»
وي مي گويد: «شايد اين نزديك‌ترين تلفيق ميان معماري ايراني و معماري مساجد استانبول باشد.»
همچنين قهاري از «حاج ابوالحسن معمار» و «استاد جعفرخان معمارباشي كاشاني» به عنوان معماران اصلي مسجد و مدرسه ياد كرد.
مسجد سپهسالار گنبد ويژه‌اي دارد؛ تعداد مناره‌هاي بيش از اندازه متداول آن كه حدود 10 مناره است و گند دو گوش خوابيده‌اش نشان از سبك معماري مساجد تركيه دارد. اما با بهره‌گيري از كاشي كاريها و مجموعه هنرهاي معماري دوره قاجار نه تنها يكي از زيباترين مساجد بلكه يك مدرسه نيز هست.
قهاري ضمن تاكيد بر اين مطلب كه طرح اين بنا ملهم از مسجد جامع اصفهان، مسجد اباصوفيه استانبول و مدرسه چهارباغ اصفهان است، مي گويد: «نمازخانه مسجد كه به چهل ستون معروف است (اما 44 ستون دارد)، در شرق صحن قرار دارد؛ صحني كه داراي چهار باغچه، چهار خيابان و حوض بزرگي در ميانه است كه از آب جاري قنات تهران (كه براي مدرسه، مسجد و عمارت بهارستان مي‌آمد) سيراب مي‌شد.»
وي مي افزايد: «چهار ايوان مرتفع روبه‌روي هم قرار دارند كه كوتاه‌ترين آنها رو به قبله است و گنبدي دارد كه با گنبد مساجد قديمي‌تر از خود تفاوت مي‌كند و معماري جديدي را ارايه مي‌دهد. چهار مناره بلند كه پايه‌هاي هر يك تا كمر از سنگ است و به شيوه ظريفي حجاري شده، به همراه دو مناره ديگر در دو طرف جلوخان، در مجموعه شش مناره مسجد را تشكيل مي‌دهند؛ از چهار مناره اولي، دو مناره به دو پهلوي ايوان متصل است و دو مناره ديگر روبه‌روي ايوان قرار دارد. تمامي مناره‌ها از آجر ساخته شده و پوششي با كاشيكاري بسيار زيبا دارند.»
مسجد و مدرسه سپهسالار؛ در گذر زمان
http://www.alefba.info/images/mashrooteh/msepah.jpg
در حال حاضر در بخش بالاي كتابخانه مسجد، يك نمايشگاه دايمي از آثار قديمي مانند مجموعه آثار «ميرزا طاهر تنكابني»، «مجموعه كتابهاي سيدمحمدصادق طباطبايي» و بسياري ديگر از مجموعه‌هاي تاريخي و باارزش وجود دارد.
قسمتي از ديوار مدرسه سپهسالار كه متعلق به دبيرستان علمي قديم بود در حال مرمت و بازسازي است. بخش‌هايي به بافت اين مدرسه الحاق شده كه به لحاظ معماري كارهاي غلطي است. محل استقرار فرهنگستان اول زبان و ادب پارسي نيز در اين مسجد بود، كه در آن مكان امروز كتابخانه مسجد سپهسالار واقع شده است. از اين رو خاطرات فرهنگستان اول را در اين كتابخانه كه در حال حاضر بازسازي شده، مي‌توان يافت.
http://img.cgie.org.ir/MSlide/large/59.jpg

http://ufile.info/up/files/yvg7z2kcnho98rqvnt57.jpg

[نارون2]

نچه که در باب سلسه مراتب از دیدگاه علوم و معارف سنتی و ایرانی-اسلامی مطرح شد روشنگران میزان درک و شناخت انسان جامعه سنتی از مسئله سلسله مراتب در وجوه و جنبه های مختلف آن می باشد. این درک و شناخت نظری در جامعه سنتی رنگ تعیین به خود گرفته و تاثیرات قابل توجهی در حیطه مصنوعات بشری از جمله معماری و شهرسازی گذارده است.
از آنجا که صنع انسانی، عامل برقراری ارتباط انسان (عالم صغیر) با جهان هستی (عالم کبیر) است، لذا به عنوان واسطه ی تعامل دو عالم با سلسله مراتب متقن و استوار، مطرح می باشد و چنانچه همسو و متناجس با عالم پیرامون خود شود و به اعتباری از قوانین و اصول آن بهره مند گردد، می تواند جزئی از نظام هماهنگ واقع شده در آن باشد و به عنوان جزئی از این پیکره زنده عمل نماید.
انسان جامعه سنتی به دلیل پایبندی و اعتقاد به چنین اصولی خود را ملزم به رعایت آن نیز می دانسته است و لذا معماری و شهرسازی سنتی، به عنوان یکی از نمودهای بارز مصنوعات بشری و همچنین به دلیل خصوصیت خاص سنت که تجمیع کننده ی اندوخته های اعصار متمادی است، دارای ابعاد مختلفی از سلسله مراتب گشته است. مساجد نیز به عنوان جزئی از این مجموعه و هم چنین به دلیل موضوعیت خاص معنوی و روحانیشان، دارای نظامهای سلسله مراتبی پیچیده ای شده اند و همانطور که گفته شد علاوه بر سلسله مراتب عملکردی، فضایی، بصری، و ... که در اکثر ابنیه سنتی و مذهبی جهان قابل شناسایی است، دارای سطوح دیگری از سلسله مراتب در بطن خود نیز می باشند که لایه های عمیق تری از وجود آدمی را مخاطب قرار میدهد. یکی از این وجوه سلسله مراتب تمهیدی است که معماران ایرانی از بدو ورود انسان به مسجد جهت تسهیل محرمیّت حضور در حرم قدس الهی در آثار خود به کار گرفته اند.
این ویژگی و بسیاری ویژگیهای دیگر که به اعتقاد گروهی از محققان می تواند برآمده از فرهنگ معماری ایرانی باشد از دوران سلجوقی تدریجاً در معماری مساجد باز نمود می یابد و منجر به ظهور گونه خاصی در معماری مساجد می شود که منحصر به ایران و معماری و فرهنگ ایرانی- اسلامی است.
به طور کلی در مساجدی که اصطلاحاً ایرانی نامیده می شوند، در مورد نحوه ورود از فضای بیرون به درون حیاط می توان دو گونه عمده را تشخیص داد.گونه اول: نحوه ورود به حیاط از یکی از چشمه های فرعی و غالباً در یکی از کنج های حیاط می باشد و شاخص ترین نمونه های آن می توان به مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع اردستان، مسجد آقا نور اصفهان، مسجد حکیم اصفهان، مسجد شیخ علیخان زنگنه اصفهان، مسجد نو اصفهان، مسجد جامع همدان و ... اشاره کرد. در این گونه ابتدا سردر ورودی و بعد از آن هشتی و پس از آن غالباً دالانی قرار دارد که به یکی از چشمه های فرعی رواق های اطراف صحن متصل می شود.



[size=3]

گونه دوم: ورودی مسجد در قسمت پشتی یک یا دو و یا هر سه ایوان فرعی قرار دارد و از شاخص ترین نمونه های آن می توان به مسجد مشیرالملک شیراز، مسجد امام اصفهان، مسجد وکیل شیراز، مسجد نبی قزوین، مسجد جامع قزوین، مسجد جامع بروجرد، مسجد امام سمنان و ... اشاره کرد.




در این گونه بعد از سردر ورودی و هشتی دقیقاً در قسمت پشتی یکی از سه ایوان فرعی قرار می گیریم، اما ورود به داخل این ایوان توسط یک پرسین فخر و مدین و پاچنگ مسدود می باشد. در واقع باید گفت وظیفه این عضو جلوگیری از ورود مستقیم و در عین حال برقراری ارتباط بصری به جهت تشدید میل وصول و شوق دیدار است و بسان" حجاب میان شاهد و مشهود" و به بیان خواجه شمس الدین دیدار نمایاندن و پرهیز کردن است.دیدار می نمایی و پرهیز می کنی بازار خویش و آتش ما تیز می کنی
غالباً در مجاورت این عضو برانگیزاننده مسدود، یک یا دو دالان در طرفین ایوان قرار دارد که از طریق آن می توان وارد صحن و حیاط مسجد شد.در هر دو گونه ما با مسئله عدم اجازه ورود مستقیم به صحن مسجد از محورهای مرکزی وجوه حیاط مواجه هستیم. حتی در گونه دوم که دقیقاً در برابر محور مرکزی قرار می گیریم نیز اجازه ورود از محور مرکزی را نمی یابیم. به طور کلی می توان گفت در اغلب موارد در معماری مساجد ایرانی ورود به صحن مسجد از یک یا چند چشمه فرعی پیرامونی صورت می گیرد. در این راستا مقایسه این نحوه ورود به صحن با نحوه ورود به صحن و حیاط گونه های دیگر ابنیه نظیر خانه، باغ، کاروانسرا و سراها می تواند تا حدودی راهگشا باشد.در خانه های سنتی نحوه ورود به خانه مشابهت فراوانی با گونه اول مساجد مطرح شده دارد(تصویر شماره 3) نحوه ورود به باغ در بعضی از باغات نظیر باغ فین نیز مشابه با گونه دوم مساجد مطرح شده می باشد. اما مسئله حایز اهمیت این است که خانه و باغ جزو ابنیه خصوصی هستند و پیچش دالان منتهی به حیاط به جهت حفظ حریم خصوصی حیاط و انفکاک از عرصه عمومی بیرون است. اما مسجد جزو ابنیه عمومی است و دلایل وجود شکست و پیچش در دالانهای ورودی و عدم انطباق در محورهای اصلی حیاط نمی تواند مشابه با دلایل مطرح در مورد خانه یا باغ باشد.


[size=3]

اما در کاروانسراها و سراها بعد از عبور از سر در ورودی و گذر از هشتی از داخل ایوان متصل به آن و از محور مرکزی مستقیماً و بدون هیچ مانعی وارد حیاط می شویم. این تفاوت بارز نوع ورود به حیاط به دلیل عملکرد و زندگی ساری در هر گونه می باشد و بر ما روشن می سازد که سلسله مراتب محرمیّت آنگونه که در مسجد مورد نظر می باشد در سرا و کاروانسرا به دلیل نوع عملکردشان موضوعیتی ندارد.



[size=3]

اما مسئله حایز اهمیت دیگری در معماری مساجد نحوه گذر از حیاط به ایوان و گنبد خانه می باشد. این بار برعکس مرتبه اول که ورود از حاشیه صورت می گرفت دقیقاً از محور مرکزی ایوان وارد فضای گنبد خانه می شویم و دیگر اثری از دالانهای کناری نیست و بدون واسطه و حایل از مرکز و محور اصلی وارد فضای گنبد خانه می شویم.
تـ
در واقع نکته در خور توجه این است که در هنگام ورود به حیاط اجازه عبور از محور و مرکز را نداشتیم اما در هنگام خروج از حیاط این رخصت و اجازه را یافتیم. گویا رخدادی وقوع یافته که ان عدم اجازۀ عبور از محور، منجر به رخصت عبور از اصلی ترین محور می شود و گویا این انسان در حال عبور از ایوان دیگر آن انسان در بدو ورودِ رانده شده به حاشیه نیست.این دو گونۀ برخورد متفاوت با نحوۀ ورود به دو فضای متعاقب در یک بنای واحد قطع به یقین دلالت بر وجود مراتبی متفاوت دارد. به عبارت دیگر مظروفِ(انسان) این ظرف(مسجد) در حال طی نمودن مراتبی است که کالبد مظروف(معماری مسجد) سعی دارد هم نوا و متناجس با این مراتب مختلف السطوح گردد و با تمهیداتی وقوع این استحاله را تسهیل و تشدید نماید.این نحوۀ ورود از حاشیه و گرایش تدریجی به مرکز منحصر و محدود به معماری مسجد نیست و در نظام اندیشه ایرانی-اسلامی و سلسله مراتب سیر و سلوک دارای زیر ساخت های غنی و عارفانه ایست.به طور خلاصه باید گفت تفاوت نحوۀ ورود به حیاط و گنبد خانه یکی از تمهیداتی است که معماران ایرانی در راستای تعامل ظرف با مظروف در مسجد از آن بهره گرفته اند.در این تعبیر اگر زندگی مظروف (انسان) را کست مَحرمیتِ حضور در ساحت قدسی بدانیم، عمل ظرف (مسجد) را نیز می بایست تسهیل و تشدید همان احساس مَحرمیتِ حضور در ساحتی قدسی، به واسطه تمهیدات معمارانه بدانیم و سلسله مراتب مَحرمیّت به عنوان یکی از وجوه سلسله مراتبی و گوشه های نغز معماری ایرانی – اسلامی از تمهیدات تسهیل کننده و تشدید کنندۀ احساس محرمیتِ حضور در ساحت قدسی است و بی شک مبین نظام اندیشه و زیر ساخت های غنی تفکر ایرانی – اسلامی با صبغه ای عرفانی است.نوشته حاصل از این نوشتار را می توان در دو سطح تبیین و بررسی نمود.اوّل؛ در معماری مساجد ایرانی محل ورود به فضای صحن در اکثریت قریب به اتفاق موارد، انطباقی با محورهای گذرنده از مرکز حیاط ندارد و به عبارتی می توان گفت ورود به صحن مسجد از حاشیه صورت می پذیرد. اما محل ورود به ایوان و گنبد خانه دقیقاً منطبق بر محور اصلی قبله می باشد. این تفاوت نحوه ورود به دو فضای متعاقب، مبین وجودِ گونه ای از سلسله مراتب محرمیت است.



[size=3]

دوم؛ معماری هر چند دارای ساختاری کاملاً مادی است، اما می تواند در جریان ارتباط نفس ذی وجود انسانی با مراتب عالیۀ وجود دخیل و مرتبط باشد و به عبارتی دیگر معماری می تواند تسهیل کنندۀ ادرکات معنوی و تجربیات عرفانی باشد.

توضیح اینکه:
منظور از مساجد ایرانی، گونه خاصی از مساجد است که برگرفته از اصول اسلامی و تطبیق یافته با فرهنگ معماری ایرانی است و از دوران سلجوقی به بعد بعنوان مسجد گونۀ ایرانی مطرح و شناخته شده می باشد. در ایران به ویژه پس از سال 1000 میلادی برابر با 493 هـ ق راهی مختص به خود را می بینیم؛ راه ایرانی که ساختار معماری پیش از اسلام را مورد توجه قرار داده است

[نارون2]

با اجازه مدیر تالار..... http://www.iran-eng.com/images/smilies/icon_smile.gif

مسجد شهر پنزبرگ در آلمان بهترین بنای معماری شناخته شد http://www.irancivilcenter.com/images/news/icc_news_fa_995_penzberg_mosque_1.jpg

http://www.irancivilcenter.com/images/news/icc_news_fa_995_penzberg_mosque_2.jpg



http://www.irancivilcenter.com/images/news/icc_news_fa_995_penzberg_mosque_3.jpg



http://www.gtalk.ir/t20725/ منبع

[نارون2]

مسجد فرح آباد ( تاريخچه، اقدامات والحاقات در طول زمان)
فرح آباد تفرجگاه شاه عباس بود و بناهايي چون كاخ جهان نما، پل، ميدان، حمام و مسجد در كنار بافت روستايي فرح‌آباد شكل گرفته بودند. اين روستا در 25 كيلومتري شمال ساري واقع است كه در فاصله كمي بقاياي كاخ جهان‌نما‌، پل، حمام در كنار رودخانه تجن قرار گرفته‌اند.
با توجه به اسناد تاريخي و سفرنامه‌ها، به نظر مي‌رسد مسجد فرح آباد در يك ضلع ميدانگاهي قرار گرفته بود كه اين ميدان بر اساس تناسبات موجود در ميدان نقش جهان ساخته شده بود و در اضلاع ديگر ميدان ، دهانه بازار و كاخ جهان نما قرار داشته است.
مسجد فرح آباد از نظر پلان، از نوع چهار ايواني است كه در دوره صفوي در نقاط مختلف كشور به كرات ديده مي شود. اين بنا در اثر مرور زمان و حملات متعدد، بعد از شاه عباس رو به ويراني نهاد و در دوره قاجار تا حدودي مرمت شد اما روند نابودي بنا همچنان ادامه يافت.
مسجد فرح آباد بعد از فراز و نشيبهاي بسيار در دوره پهلوي دوم مورد توجه سازمان حفاظت آثار باستاني قرارگرفت و تعميرات آن شروع شد. در آن زمان مسجد فرح آباد، به طور تقريبي داراي 50 درصد تخريب بود و يك سوم از ارتفاع آن در آبهاي سطحي و گل‌و لاي فرو رفته بود. بناي مزبور در دوره هاي بعدي توسط سازمان ميراث فرهنگي كشور بازبيني و مرمت شد كه تا كنون نيز ادامه دارد.

شناخت فضاهاي مختلف مسجد فرح‌آباد

1- ورودي شمالي (سر درب اصلي)
ورودي اصلي مسجد در قسمت شمالي است. سردرب مسجد مبيين اهميت و عظمت بناست و سعي شده تا هر چه وسيع‌تر، مرتفع‌تر و مزين‌تر بر پا شود. بسته به ميزان وسعت و ظرفيت بنا، پيش ورودي مناسب و درخوري نيز در مقابل آن در نظر گرفته ‌شده است.
ورودي مسجد با سردري رفيع كه روزگاري با كاشي‌هاي هفت رنگ مزين بوده با گشايش حجمي در مسير گذر و با هويتي خاص رهگذران را به خود دعوت مي‌كند. تغيير زاويه ورودي نسبت به محور اصلي، براي پرهيز از حركت روي محور مقدس مسجد صورت گرفته است. سردر مسجد، فضاي نيمه بازي است كه در ابتدا سلسله مراتب ورودي با تظاهري قوي در بيرون عظمت، تقارن و با تزيينات شكل گرفته است.
ايوان شمالي در كف با دو صفه به ارتفاع (70) سانتي‌متر در دو طرف و آجر فرش زيبا تزيين شده است.
2- هشتي‌ها
يكي از عناصر شاخص در شكل‌گيري و چيدمان منظم فضاهاي مسجد، هشتي‌ها هستند. اين عناصر، فضاهاي مهم مسجد مانند شبستان، راهروها ... را به يكديگر متصل مي‌سازند. در مسجد فرح‌آباد بعد از گذر از فضاي نيمه باز، هشتي واقع شده است كه داراي عملكرد واسطه‌ي و مفصلي، تقليل نور و ايجاد جاذبه با نور كنترل شده و تقسيم و هدايت حركت و رعايت تقدس بر محور قبله است اين فضا بر زمينه مربع، براي رفع نياز ديگر فضاها با شخصيتي معين، گنبدي دوار و با كاربندي زيبا، ميان دالان و سردر فضاي نيمه تاريكي طراحي شده است كه نسبت به فضاي بيرون، حريمي مضاعف و نور كنترل شده‌اي از طريق ورودي‌هاي فرعي دو طرف ايجاد كرده و تحرك و جذابيتي مطلوب نسبت به ديد مبهم صحن پديد آورده است.
3- دالان يا دهليز مسجد
در ادامه ورود به مسجد، پس از مكث و تامل به فضاي نيمه باز دالان مي‌رسيم. اساس و نقش دالان‌ها در مسجد، تأثير در ذهن انسان است. اين روابط ميان انسان و فضا در معماري مسجد فرح‌آباد بارز است. از اين جهت معمار هنرمند توانسته است تأثير معنوي مورد نظر را با خلق فضاها كه منبعث از جهان بيني اسلامي و نياز انسان بر ذهن اوست، با تمهيداتي معمارانه سامان بخشد.
4- حياط مركزي مسجد
حياط مسجد در ابعادحدود (28×43) متر يكي از مهم‌ترين فضاهاي با ارزش مسجد است كه ازقرون متمادي ودرمساجد سراسر كشورهاي اسلامي، در نهايت سادگي و زيبايي از شاخص‌ترين عناصر هويت بخشي و تجلي‌گاه وحدت به شمار مي‌رود. دور تا دور حياط (فضاي باز) فضاهاي نيمه‌باز رواق قرار دارد. در محور جنوبي- شمالي دو ايوان اصلي و بزرگ با دهنه‌اي حدود (5/9 و به عمق 5/5 متر) و در محور غربي- شرقي دو ايوان كوچك به دهنه حدود (4) و به عمق (2) متر، حياط مركزي مسجد را احاطه كرده‌اند. بعد از فضاي نيمه باز رواق‌ها در ضلع جنوبي شبستان غربي و شرقي و در بقيه قسمت‌ها، حجراتي در يك طبقه با فضاي بسته طراحي شده است. دورتادور حياط هيچ‌گونه آثار تزييني يا ايجاد سايه به وسيله درختان يا عناصر شاخص و تعيين كننده‌اي جز ايوان اصلي، گنبدخانه و منارهاي مسجد به ديده انسان جذاب و دلفريب نيست. همه اين عناصر كه گرداگرد حياط چيده شده‌اند، به يك نقطه از مركز حياط كه همان حوض مركزي است، معطوف شده‌اند.
حوض آب در ابعاد (30/6 ×60/8) سانتي‌متر متر در تقاطع محورهاي اصلي يا به تعبير ديگر، در قلب پلان چهار ايواني مسجد واقع شده است. اين جانمايي و مكان يابي نشان از اهميت و ارزش والاي آب در فرهنگ و معماري اسلامي است. آب حوض توسط جويي آجري از شمالي وارد حياط، پس از پر كردن حوض مركزي از ضلع غربي مسجد خارج مي‌شود. آبراه با شيب ملايمي از رودخانه تجن به سمت مسجد هدايت شده است.

[نارون2]

مسجد جمعه
http://img.tebyan.net/big/1388/03/200187201237249252061661949869266151164.jpg این بنا در شمال شرقی شهر ، بین محله های پیرشمس الدین و عبدالله شاه بر روی تپه مرتفعی واقع گردیده و یكی از قدیمی ترین مساجد شمال غربی ایران است. با توجه به حفاریهای باستان شناسی كه در محوطه اطراف این مسجد صورت گرفته بقایای شبستان های ستوندار در بخش شرقی و شمالی و هم چنین آثاری از كتیبه های متعلق به قرن سوم و چهارم ه.ق. كشف گردیده است . اصل بنای كنونی مسجد در دوره سلجوقیان بر روی بقایای كهن تری ساخته شده كه درنتیجه حمله مغول حدود سال 620 هجری ویران و درحدود سال 650 هجری مجدداً باز سازی گشته است در این بازسازی ،گنبد به طور كامل بازسازی شده و تزیینات مختلف گچبری و نقاشی در شبستان ومحراب آن انجام گردیده است . بنای فعلی مسجد به ابعاد خارجی 85/18 ×45/36 متر از گنبد خانه ای ویران و ایوانی كه در دوره های بعد به شبستان ستونداری تبدیل شده ، تشكیل می شود همچنین در 5/16 متری مسجد ، بقایای مناره ای از دوره سلجوقی برجای مانده است . این فضا توسط سه كنج ها و ترنبه ها به هشت ضلعی و سپس شانزده ضلعی تبدیل گردیده و گنبد بر روی آن قرار گرفته است . بقایای ساقه گنبد نشان می دهد که این بخش دارای ترك های متعدد منشوری زیبا قطار بندی و تزیینات كاشی معرق بوده كه تنها بخش اندكی از آن باقی مانده است. دیواره های داخلی گنبد خانه با اندود گچ و نقوش ترنج و گل و بوته قابل مقایسه با تزیینات گنبد سلطانیه تزیین یافته و درضلع جنوبی آن ، محراب بلند و زیبایی از دوره ایلخانی باگچبری ها ومقرنس كاری های جالب و در زیر آن آثاری از محراب كوچكتر دوره سلجوقی مشهود است . درب ورودی مسجد به تاریخ 742 ه.ق. دارای گره های هندسی ، گل میخ های آهنی وكتیبه ای حاوی دو بیت شعر به خط نسخ است چنین به نظر می رسد كه درب مزبور ، از جای دیگر به این مسجد منتقل شده است . در حدود 5/16 متری مسجد ، بقایای مناره ای از دوره سلجوقی به ارتفاع هشت و قطر پنج متر باقی مانده كه به هنگام آبادانی مسجد در كنار آن قرار داشته آجر چینی بخشی از سطح مناره به صورت خفته راسته است كه تا حدودی به آن حالت تزیینی بخشیده است بر بدنه مناره دوسنگ نبشته به تاریخ های 878 و879 ه.ق نصب شده كه مربوط به اوزون حسن حكمران آق قویونلو است و ارتباطی با بنای مسجد مناره ندارد و حتمالاً از جای دیگری آورده و روی منار نصب شده است این بنا به شماره 248 به ثبت تاریخی رسیده است .

مسجد میرزا علی اکبر مجتهد : مسجد مجهز و مجلل میرزا علی اکبر در مرکز اردبیل نزدیک بازار واقع شده و دارای دو در است . از جاذبه های این بنا ، دو منبر است که یکی مشبک چوبی و دیگری به صورت صندلی بازودار و چرخدار است .
مسجد اعظم اردبیل : این مسجد تا اندازه ای نوساز ، با سبک نو و در ابعاد قابل توجه که از گنبد الله الله شیخ صفی تقلید شده ، ساخته شده است . مؤذنه مسجد در زمان قاجاریه و به سبک آن دوره ساخته شد ولی در سال های اخیر دوباره بازآفرینی شده است .
http://img.tebyan.net/big/1388/03/1026572243151631941711564720456177177122.jpg
مسجد جامع نمین : معتمدین و پیرمردان در مورد بنای مسجد جامع نقل می کنند بانی مسجد شاهزاده عصمت خانم طاهرمیرزا بن اسکندر میرزا بن عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه قاجار است . در محل فعلی مسجد ، مسجدی کهنه وجود داشته به دستور شاهزاده خانم مسجد کهنه تخریب نموده و بر روی پی آن مسجد فعلی را ساخته اند . ازاره بنا سنگی و بدنه آجری با ملات ماسه آهک می باشد . سقف آن در اصل تیرپوش بوده در سالهای گذشته شیروانی بر روی آن احداث شده است . سقف تیرپوش بنا بر روی هشت ستون چوبی با پایه های سنگی قرار گرفته است . مسجد جامع دارای پنجره های مشبک چوبی و سرستونهای چوبی زیبایی است که جنس آن راش کوهی است . همچنین بنا دارای مناری با آجر چینی زیبا و چسبیده به آن می باشد .

مسجد حسینیه میرزاده خانم اردبیل : این مسجد در نزدیکی میدان قیام در داخل کوچه میرزاده خانم در پنجاه متری خیابان جمهوری اسلامی واقع شده ، شامل یک باب مسجد بزرگ ، یک باب سالن فاطمیه و شبستان می باشد که بقعه شریف سیده خانم بنام میرزاده خانم با ابعاد حدود 3×3 متر با سقف آینه کاری و دیوار و کف مرمریت در قسمت غربی مسجد جای گرفته ، دارای ضریح فلزی با روکش استیلی می باشد . آرامگاه او مورد توجه و زیارت اکثر اهالی محل و در بعضی موارد مورد توجه مردم سایر محلات نیز می باشد .

سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) مسجد سلیمان اردبیل : سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) درکنار خیابان شیخ صفی و در جنب مجموعه تاریخی شیخ صفی الدین در کنج جنوبی غربی مسجد قرار دارد که از سالیان قدیم مورد توجه مردم مسلمان منطقه می باشد . ساختمان مسجد در سال 74 تخریب شد که در مدت پنج سال با کیفیت بسیار بالایی با زیربنای 550 متر مربع با یک گنبد و دو مناره بسیار جالب ساخته شده است. این سقاخانه دارای مسجد ، زیر زمین برای برگزاری مراسم خانمها و شبستان می باشد که اکثر قسمتهای بیرونی و داخلی ساختمان از کاشی سنتی خشتی و معرق و سنگ کار شده است .

مسجد جنت سرا : این بنا در ضلع شمالی صحن اصلی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع است و از ساخته های شاه طهماسب اول به شمار می آید. درخصوص عملكرد واقعی بنا اطلاع دقیقی در دسترس نیست و به نظر می رسد كه برای مراسم صوفیانه استفاده می شده است . نمای اصلی ایوان ، با كاشیكاری زیبا و كتیبه های قرآنی تزیین وجلوی آن به پنجره بزرگ مشبك گره چینی از جنس فلز مسدود شده است. بر روی دیوار شمالی داخل بنا ، طاق نمای بزرگ پنج ضلعی ایوان مانندی وجود دارد كه بالكن كوچكی در بالای آن ساخته اند واز طریق پلكان كوتاهی واقع در عقب طاقنما بدان می توان رسید. به نظر می رسد كه از الحاقات دوره بعدی باشد در دیوارهای شمال وغرب بنا نیز درهایی تعبیه شده كه به اتاقهای مجاور راه دارد جرز های عظیم این مسجد ، با ترفندهای مختلفی ، سبك و تو خالی ساخته شده است.

مسجد کلخوران : این مسجد در كلخوران ، سه كیلومتری اردبیل واقع گردیده است. پوشش این مسجد بر روی ستونهای ساده ای قرار دارد. نمای بیرونی بنا با طاق نماهای آجری و پنجره های مشبك و تزیینات آجری نماسازی شده است. سر در ورودی مسجد دارای طاق نماهای كم عرض و مرتفع با نیم ستون های آجری بوده و بنای مسجد متعلق به دوره قاجار است.
http://img.tebyan.net/big/1388/03/4210419913512117018086821081180200974720.jpg
سایر مساجد : مسجد حاج فخر در اردبیل ، مسجد جامع و مسجد نو در روستای خمس خلخال و مسجد جنت سرا در مشگین شهر از دیگر مساجد تاریخی استان اردبیل هستند .

[نارون2]

استان کردستان معرفی مسجد - مدرسه دارالاحسان ( مسجد جامع سنندج ) پرداختم مجموعه ای کامل از نقشه های هوایی قدیمی سنندج و مطالبی در مورد این شهر و این مسجد تعدادی از عکس های این مجموعه
پیشینه ی تاریخی شهر سنندج :

بر اساس شواهد موجود ، احتمالاً سنندج ( سنه / سنه دژ ) از شهر های کهن و مقدس و در ارتباط با ایین زرتشت در ایران است . ارتباط این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی ایران همچون « تپه توس نوذر » از اهمیت و قدمت این شهر حکایت می کند .
موقعیت جغرافیایی مناسب این شهر در کنار رودخانه های دره بیان و قشلاق و قرار گیری آن در میان کوه های با ارتفاع نسبتاً مناسب در مکان یابی شهر بسیار منایب بوده است .
وجود قلعه حسن آباد و قله هایی مانند زاگرس ، بابا ریز و صلوات آباد در نزدیکی شهر سنندج که احتمالاً قدمت آن ها به پیش از دوره ساسانی می رسد ، نشانگر اهمیت این شهر بر اثر زلزله ویرانگر و هجوم مغولان ویران شده و از آن پس تا زمان حکومت صفوی به عنوان یک قصبه یا روستا به حیات خود ادامه داده است . شهر کنونی شهر سنندج در روزگار صفوی و در زمان حکومت شاه صفیتوسط سلیمان خان اردلان والی کردستان دوباره ساخته شد و مرکز حکومت از قلعه حسن آباد ، پالنگان ، زلم و مریوان به سنندج منتقل شد.
سلیمان خان قلعه حکومتی را در بالای تپه ای در کمال استحکام بنا نمود و عمارات ، حمام ، مسجد ، بازار و چهار باغ را در خارج و در اطراف قلعه ساخت . دولت صفویتوجه خاصی به شهر سنندج به عنوان مرکز ایالت کردستان داشت همین مسئله موجب شد که زمینه حضور هنرمندان و معمارانی برجسته از اصفهان به این شهر فراهم گردد و در نتیجه معماری سبک اصفهانی که با اقلیم سنندج هم همخوانی و انطباق داشت به طور چشمگیری در این شهر گسترش یافت و عمارات با شکوهی از جمله کهن دژ و ساختمان های داخل آن و بازار سنندج با پلانی مستطیل شکل که کاملاً تحت تاثیر معماری بازار پیرامون میدان نقش جهان اصفهان بود ساخته شد احتمالاً یکی از زیبا ترین چهار باغ هایی که در ایران پس از چهار باغ اصفهان ساخته شد ، چهار باغ سنندج در شمال بازار بود این چهار باغ در دوره قاجار به محله مسکونی چهار باغ تبدیل شد البته تاثیر سبک معماری اصفهان در دوره زندیه و قاجاریه هم تداوم یافت و چهار باغ و عمارت خسرو اباد که به حق یکی از چهار باغ های زیبای ایران است در جنوب غرب سنندج ساخته شد که اکنون عمارت خسرو اباد و بخشی از چهار باغ آن باقی مانده است .

مسجد – مدرسه دارالاحسان سنندج که ترکیبی از از مسجد و مدرسه است متاثر از سبک معماری اصفهانی و با تاکید بر معماری بومی ساخته شده است این بنای با شکوه در مجاورت قلعه و میدانگاهی بزرگ قرار داشته و یکی از بنا های با ارزش معماری دوره قاجاری محسوب می شود . مسجد – مدرسه دارالاحسان هنوز هم یکی از بنا های شاخص شهر و استان به شمار می رود و سازنده و بانی هم نظری جز این نداشته است که بنایی با شکوه در قلب شهر سنندج بسازد.

در عکس هواییکه مربوط یه سال 1335 می باشد :

1. بازار سنندج
2. قلعه ( ارگ سنندج )
3. مسجد – مدرسه دارالاحسان
4. چهار باغ و عمارت خسرو آباد
5. چهار باغ قدیم سنندج
می باشد .

موقعیت جغرافیایی مسجد – مدرسه دارالاحسان :

این بنا در ضلع شمال خیابان امام و در بافت قدیم شهر سنندج قرار دارد . این خیابان که مسجد اکنون در کنار آن واقع شده از سال 1310 شمسی به بعد ایجاد شده است هر چند مدخل ورودی مسجد دقیقاً در کنار این خیابان قرار دارد ولی به نظر می رسد که موقعیت مسجد نسبت به گذشته متفاوت بوده است این موضوع نشانگر این امر است که در محل این خیابان احتمالاً کوچه ای قرار داشته که مسجد را به میدان ارگ در ضلع شرقی مسجد متصل می کرده است.

[نارون2]

در نمای بیرونی مسجد ایوان شرقی و جنوبی مسجد آیات بسیاری به کار برده شده است که توجه سفارش دهنده ، خطاط و کاشی کار است .

· ایوان شرقی :

داخل ایوان شرقی سوره جمعه نوشته شده است این کتیبه به صورت نواری از سمت راست آغاز و هر سه ضلع7 ایوان را دور زده است و در انتهای سمت چپ پایان می یابد این کتیبه با خط سفید و در زمینه کاشی آبی رنگ نوشته شده است .


· ایوان جنوبی :


آیاتی از سوره های مختلف قرآن در نمای داخلی و بیرونی ایوان جنوبی ( ایوان روبه قبله ) نوشته شده است . ایوان جنوبی از نظر شکوه و عظمت در حد و اندازه ایوان شرقی است مهمترین کتیبه ای که در این بخش استفاده شده سوره انسان است که به صورت نواری به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی آبی هفت رنگ نقش بسته است .

همانطور که اشاره شد به کارگیری گسترده آیات قرآنی در این مسجد بیانگر توجه خاص بانی این بنا است این مسئله در داخل بنا مضاعف شده است . دیوار ها ، پایه ها و سر ستون ها فضای داخلی مسجد تا ارتفاع خاصی با آیات قرآنی تزئین شده است آیات قرآنی موجود در فضای داخلی مسجد را می توان به دو بخش عمده تقسیم کرد :

1. آیات قرآنی روی سر ستون ها
2. آیات قرآنی روی دیوار ها ( کتیبه نواری داخل مسجد )


این مسجد دارای 24 ستون سگی با سر ستون ها مزین به مقرنس کاری است بدنه این ستون ها به طور قابل توجهی با تزئینات طنابی شکل حجاری شده و بر روی پایه های آن طرح گل و بته نقش بسته است و در بخش فوقانی آن ها از آیات و سوره های مختلف ولی متناسب استفاده شده است .

کتیبه های روی دیوار های داخلی شبستان :

پس از کتیبه های روی سر ستون های شبستان با مضمون سوره ها و آیات قرآنی ، کتیبه نواری کاشیکاری آبی رنگ است که بر زمینه آن به خط ثلث سفید بسیاری از آیات سوره های مختلف قرآن نوشته شده و در نوع خود شاید کم نظیر است . این کتیبه به صورت کمربندی دور تا دور شبستان را فرا گرفته است این کتیبه به موازات کتیبه های سر ستون ها نوشته شده و ترکیب خط و قرار دادن آیات بسیار در این کتیبه حاوی نکات ارزنده ای است . این کتیبه از سمت قبله و از بالای محراب آغاز می شود.

تزئینات وابسته به معماری :

از مهمترین تزئینات بنا می توان به کاشی کاری هفت رنگ اشاره کرد که در نماهای داخلی و خارجی بنا و به ویژه در ایوان جنوبی و شرقی ، دیوار های حیاط مدرسه و نمای حجره ها به صورت وسیع دیده می شود . این کاشی کاری ها با خط زیبای ثلث که بر روی آن ها نوشته شده جلوی خاصی یافته است . در کاشی کاری های هفت رنگ نمای ایوان های مسجد ، طرح های گل و بته و اسلیمی به صورت ترنج و نیم ترنج و کاشی های معقلی با طرح های هندسی به صورت ستاره های هشت پر ایرانی و گل های هندسی کار شده است .

کاشی کاری های این بنا را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد :


· کاشی های هفت رنگ نما های بیرونی و کتیبه های این بنا که به رنگ های آبی ، فیروزه ای ، سفید و زرد است.



· کاشی های معقلی که دور تا دور کتیبه ها ، سر ستون ها ، کتیبه های سنگی گوشه ها و قاب پنجره ها و نیز پیرامون نمای بیرونی به کار برده شده است.

· کاشی های معقلی که شاید بتوان آن را نوعی کاشی معرق هم قلمداد کرد و در ترکیب بندی طرح مناره های زوجی مسجد بر روی ایوان شرقی استفاده شده است.

از دیگر تزئینات زیبای این مسجد – مدرسه می توان به آجر های لعاب داده شده این مجموعه اشاره کرد که با تبحر خاصی در کنار کاشی ها قرار داده شده اند و در قسمت حیاط این مجموعه به صورت گره چینی نمونه هایی از تزینات این بنا را می توان به وفور دید همچنین استفاده از چوب های تزیینی در پنجره ها که به صورت فخر و مدین در حجره ها اجرا شده است نمونه هایی از تزیینات این مسجد – مدرسه است.

تزئینات سنگی ستون ها نیز یکی دیگر از شاخص های این بنا می باشد نوع حجاری های صورت گرفته بر روی سنگ ها و همچنین مقرنس های سنگی که بر روی سر ستون اجرا شده است درون مسجد را بسیار زیبا کرده است در کنار این گچبری های قوس های درونی این بنا نیز یکی دیگر از شاخص های این مسجد – مدرسه است.

[نارون2]

اين مسجد از اولين مسجد‌هايي است كه در ايران ساخته شده و طي سال‌ها دوره‌هاي مختلف توسط هنرمندان ايراني تزئين و مرمت شده‌است.

هزار و دويست - سيصد سال پيش چند تا اوستا بناي ساوجي دور هم جمع شدند، طرح يك مسجد كوچك و جمع‌وجور را كشيدند، آستین‌هایشان را بالا زدند و با کنار هم گذاشتن خشت‌های گلی آفتاب خورده، چند تا شبستان را دور تا دور یک حیاط مستطیل شکل بنا کردند.

باستان‌شناسان مدعی‌اند این مسجد یکی از اولین مسجدهای ساخته شده در ایران است؛ هرچند مسجد کهنسال در طول قرن‌های بعد آن‌قدر تغییر کرد که دیگر چیزی از آن مسجد اولیه باقی نمانده.

حالا دور تا دور حياط مستطيل - مربع شكل مسجد جامع شهر ساوه را يك گنبد زيبا، چندين شبستان، ايوان‌هايي بلند و مناري رشید گرفته است. این مسجد زیبا آن‌قدر تزئينات جور واجور معماری روی طاق‌ها و دیوارهایش دارد که می‌توان به عنوان یک موزه به دیدنش رفت.

بد نيست بدانيد
تا به حال به‌طور دقيق سن و سال مسجد جامع ساوه تعيين نشده، اما قديمي‌ترين چيزي كه توي اين مجموعه پيدا شده، كتيبه‌هايي است كه در قرن چهارم نوشته شده‌اند. پس اين مسجد لااقل هزار سالي عمر دارد.




file:///C:/Documents%20and%20Settings/majid%20%20%20shabani/My%20Documents/موزه%20فيروزه%20(مسجد%20جامع%20� �� �اوه%20)%20-%20تالار%20های%20نیک%20صالحی_files/save6.jpg



با كاوش‌هايي كه طي چند سال گذشته انجام شده و با كشف توده‌هاي گلي و آواري كه به دست آمده، كارشناسان ميراث فرهنگي معتقدند كه در محل كنوني مسجد جامع، مسجدي قديمي‌تر وجود داشته كه قسمتي از مصالح مسجد امروزي از همان مسجد اوليه تامين شده.
روبه‌روي گنبدخانه كه بشود ضلع شمالی مسجد، ديوار خرابه‌هاي خشتی وجود دارد كه احتمالا زماني ديوار حجره‌هاي درس و بحث طلبه‌های علوم ديني بوده و حالا محتاج سايبان‌هاي بالاي سرشان هستند تا از گزند باد و باران در امان بمانند.

مسجد جامع ساوه در طول تاريخ تغييرات زيادي كرده؛ گنبدخانه مسجد كه از قديمي‌ترين بخش‌هاي آن است، قرن چهارم و پنجم در ضلع جنوبي بنا شده، مناره مسجد متعلق به قرن ششم است، ايوان غربي در قرن هشتم و بعد از غارتگري‌هاي مغول ساخته شده و حتي قاجاري‌ها هم دستي بر سر و روی مسجد کشیده‌اند.

به تمام آن چيزهايي كه در عكس‌ها مي‌بينيد، اضافه كنيد يك كتابخانه بزرگ با قفسه‌هاي پر از كتاب‌هاي دستنويس را كه نقلش در كتاب «آثار البلاد و اخبار العباد» آمده. اين مجموعه كه به وزير ابي طاهر خاتون منسوب است، محل نگهداري اشياي باارزشي از جمله اسطرلاب، گوي و كتاب‌هاي خطي بوده. تمام اين مجموعه را سپاهيان مغول مثل خيلي از گنجينه‌هاي ديگر سرزمين ما به آتش كشیدند.


ايوان پیرغربي که حالا دیگر به کمک تيرهاي چوبي و داربست‌هاي فلزي سر پا ایستاده، عضو نسبتا جديدتر ضلع غربي مسجد است. سال‌ها پس از ساخته شدن رديف طاق‌هاي نه‌چندان بلند، در ابتداي قرن هشتم، 3طاق از وسط اين مجموعه را خراب كرده و اين ايوان را آن‌قدر استادانه بين طاق‌ها بنا مي‌كنند كه عمرا كسي بتواند حدس بزند اين ايوان از الحاقات بعدي است.

طاق‌هاي كناري هم كه آن‌قدرها عرضي ندارند، سال‌هاي سال محل اعتكاف مؤمنان و اقامت كساني بوده كه خسته و كوفته از گرد راه مي‌رسيدند و مي‌خواستند شبي را در ساوه سر كنند.



file:///C:/Documents%20and%20Settings/majid%20%20%20shabani/My%20Documents/موزه%20فيروزه%20(مسجد%20جامع%20� �� �اوه%20)%20-%20تالار%20های%20نیک%20صالحی_files/save1.jpg

ورودي مسجد حالا همين در چوبی و شيشه‌هاي رنگي‌اش است اما در قرن هفتم كه اين مسجد آن‌قدرها هم تاريخي نبود، در ورودي و مجموعه سردر، درست روبه‌روي گنبدخانه قرار داشته و ساوجي‌ها براي پا گذاشتن به صحن مسجد بايد از يك طاق رفيع و 2مناره در دو طرفش، مي‌گذشتند. اگر داستان ما درباره مجموعه ورودي درست از آب در بيايد، 2مناره مسجد جامع ساوه، قديمي‌ترين جفت‌مناره در سردر مساجد خواهند بود.



file:///C:/Documents%20and%20Settings/majid%20%20%20shabani/My%20Documents/موزه%20فيروزه%20(مسجد%20جامع%20� �� �اوه%20)%20-%20تالار%20های%20نیک%20صالحی_files/save2.jpg

شاید باور كردن اينكه سنگيني گنبد بزرگ، ايوان‌ها و طاق‌هاي اين مسجد را خشت‌های گلی تحمل مي‌كنند، سخت باشد. زائده‌هايي كه پشت ديوارها مي‌بينيد، پشت بند هستند و دارند دیوارها را در تحمل بار سنگین‌شان همراهی می‌کنند.



file:///C:/Documents%20and%20Settings/majid%20%20%20shabani/My%20Documents/موزه%20فيروزه%20(مسجد%20جامع%20� �� �اوه%20)%20-%20تالار%20های%20نیک%20صالحی_files/save4.jpg

مفصل‌ترين تزئينات مسجد جامع روي محراب‌هايش اجرا شده؛ 2محراب يك تكه از كاشي متعلق به عصر تيموري در حجره‌هاي دو طرف گنبد خانه كار گذاشته شده و اين يكي كه در حال حاضر محراب اصلي مسجد جامع است، روي ديوار گنبد خانه قرار گرفته. تزئينات گچي با اين ظرافت و مزين به اسم اميرالمؤمنين، فقط از دست معماران چيره‌دست و شيعه‌مذهب صفوي برمي‌آمد.



file:///C:/Documents%20and%20Settings/majid%20%20%20shabani/My%20Documents/موزه%20فيروزه%20(مسجد%20جامع%20� �� �اوه%20)%20-%20تالار%20های%20نیک%20صالحی_files/save5.jpg

اين مناره که زمانی برای خود جفتي داشته و عالمي، حالا سال‌های سال است که تک و تنها بیرون محوطه مسجد ایستاده و زیبایی‌اش را به‌رخ می‌کشد. تزئينات آجري منار هيچ رنگ و لعابي ندارند اما متنوع و زيبا به نظر مي‌رسند.
در واقع این معمارهای خبره عهد سلجوقی بودند که با کمی پس و پیش کردن آجرها، نقش و نگار و حجم و تحرک ايجاد کرده‌اند. بازی نور و سایه از ساعتی به ساعتی دیگر، باعث می‌شود تزئینات منار مسجد جامع ساوه اصلا ساده و یکدست به‌نظر نرسند.

- - - به روز رسانی شده - - -

مسجد ابن طولون پس از مسجد عمرو در فسطاط، قدیمی ترین و سالم ترین مسجد به جای مانده در مصر است و بر طبق کتیبه ای که در مسجد پیدا شده، تاریخ اتمام بنای آن،۲۶۵ هجری/ ۸۷۹ میلادی است. احمد ابن طولون از سربازان سپاه عباسی در سامرا بود که توانست در سال ۲۵۴ هجری حکومت مصر را در دست گیرد. بر طبق سنت خلفاء مسلمان، نخستین اقدام وی بنا نهادن پایتختی جدید بود که قطائع نام گرفت و در نزدیکی فسطاط واقع شده بود. وی در مرکز این شهر، کاخ، میدان اسب دوانی و مسجدی ساخت که به نام وی مشهور شد.


http://www.softpersia.ir/images/o8ehz34o3oqt6c9npv.jpg

منابع غربی و نیز مقریزی، مورخ مصری، ادعا می کنند که معمار این مسجد یک مسیحی مصری است که ایده جایگزینی جرز به جای ستون های نگهدارنده سقف را ارائه داده است در حالیکه احمد فکری دیگر پژوهشگر مصری، معتقد است این ادعا تلاش دیگری از سوی مسیحیان است در جهت مرتبط ساختن نمونه های موفق و بدیع معماری مسلمانان به تمدن مسیحی. به هر حال ما می دانیم که ابن طولون در سامرا زندگی می کرده و آشکارا تحت تأثیر عظمت مسجد المتوکل قرار داشته و از این رو نظریات فکری دور از واقع به نظر نمی رسد.


http://www.softpersia.ir/images/vjsl4d95wzaau07v4ih8.jpg

مقریزی، خود در جای دیگری نقل می کند: ” ابن طولون در خصوص ساخت مسجدی نظر خواست که اگر تمامی مصر در آتش بسوزد در برابر آن تاب بیاورد و اگر تمامی مصر در سیلاب غوطه ور شود این مسجد همچنان بر جای بماند”. به او پیشنهاد کردند که آن را از آجر سرخ، گچ و خاکستر بسازد و هیچ ستون مرمری در ساخت آن به کار نبرد که در برابر آتش مقاومت چندانی ندارند؛ او نیز چنین کرد.


http://www.softpersia.ir/images/u2om32m728j2pvihnur.jpg

همچنین خصوصیات مشترکی که بین دو مسجد وجود دارد بر نظریه فکری صحه می گذارد. در هر دو مسجد به منظور برپا ساختن سقف، از جرزهای آجری به جای ستونهای مرمری استفاده شده است. مواد به کار رفته در ساخت هر دو مسجد مشترک است (آجر و گچ) و از همه مهمتر، فرم حلزونی مناره و قرار گرفتن آن خارج از محوطه مسجد، عینا” از معماری مسجد متوکل در سامرا الهام گرفته شده است. البته لازم به ذکر است مناره ای که امروزه مشاهده می کنیم در قرن هشتم هجری به جای مناره اصلی مسجد بنا شده است.


http://www.softpersia.ir/images/javcw7v356vvhhjleqsr.jpg

پلان مسجد مستطیل شکل است و صحنی مربع شکل در میان آن قرار گرفته است. وضوخانه ای در مرکز صحن ساخته شده که پیش ار آتش سوزی بزرگ سال۳۶۴ هجری/ ۹۸۶ میلادی، فواره ای به جای آن قرار داشته است. اطراف صحن را شبستانهایی در بر گرفته که شبستان سمت دیوار قبله ۵ ردیف و باقی ۲ ردیف ستون دارند. در مرکز دیوار قبله، محراب تو رفته ای وجود دارد که جناغی شکل است و دو ستون در اطراف آن قرار گرفته است. همچنین در هر طرف محراب اصلی، دو محراب کوچکتر ساخته شده اند که بعدها به مجموعه اضافه شده اند. در ضلع شمالی، شرقی و غربی، فضاهایی به نام زیاده قرار گرفته اند که بعدها به منظور بزرگتر کردن فضای مسجد، به آن افزوده شده و عرضی معادل ۱۱ متر دارند.
به کار گیری روشمند جرزهای آجری در برپا داشتن سقف، پیش از این در معماری مسجد سامرا صورت گرفته بود اما مسجد ابن طولون نخستین نمونه سالم و بدون عیب استفاده از این روش در خارج از سامرا به شمار می آید. تمامی جرزهای به کار رفته در مسجد به طور یکسان، ۵ متر ارتفاع دارند در حالیکه به کارگیری ستون های سنگی، چنین امری را ممکن نمی سازد زیرا ستون های سنگی در ابعاد و ارتفاع، تفاوت دارند و نمی توان آنها را دقیقا هم اندازه ساخت. همچنین در بالای جرزها، پنجره هایی با طاق جناغی قرار گرفته اند که نقش آنها کاهش فشار وارد آمده بر پایه ها و نیز هدایت بهتر نور و جریان هوا به داخل شبستان هاست. هرچند که پیشتر، طاقهای جناغی در بناهای قدیمی تری عباسی نظیر کاخ اخضر و جوسق الخاقانی به کار گرفته شده بود اما در مسجد ابن طولون این طاق ها کاربردی تر شده و در ابعاد بزرگتری اجرا شدند. تزئینات داخلی بنا اغلب در قاب پنجره ها و تاج جرزها صورت گرفته اند. این تزئینات به صورت نوارهایی شامل خطوط منحنی شکل، غنچه های گل و اشکالی الماس گونه هستند. همچنین ترکیبی از نقوش گیاهی و هندسی مورد استفاده قرار گرفته است که تأثیرات هنر ساسانی و هلنیک را نشان می دهد. نرده های چوبی بالای دیوارها، با قطعات خوشنویسی تزئین شده اند. نمونه این قطعات در اطراف محراب و نیز قاب داخلی پنجره ها نیز مشاهده می شود. باروهای تزئینی با اشکال انسانی ناآشنا، دیوارهای خارجی مسجد را پوشانده اند.


http://www.softpersia.ir/images/g38fzxxik0y439btoo.jpg


گذشته از اهمیت تاریخی مسجد ابن طولون، این بنا به عنوان یکی از بناهای جریان ساز، تأثیر عمده ای بر معماری سرزمین های اسلامی بر جای گذاشته است. غنای معماری این اثر فراتر از حد انتظار می رود تا آنجا که معماران قرون وسطی به ویژه اروپاییان زبان به تمجید آن گشوده اند. مسجد ابن طولون یکی از نمونه های نادری است که معماری اروپا را تحت تأثیر خود قرار داده است. این بنا عامل انتقال جرز، طاق های جناغی و دیوارهای بارو مانند به معماری گوتیک اروپا، به شمار می آید. درحقیقت، به نظر می آید ارتباطات گسترده ای که بین بازرگانان غربی با فاطمیان وجود داشته، عامل این انتقال بوده است.


http://www.softpersia.ir/images/krxx26bq86nswyrbnfgb.jpg