مروری کوتاه بر پدیده کودک آزاری

[کلبرگ]

خانم مونتسوری پزشک و مربی بزرگ کودکان می‏گوید: «هیچ گروهی بیش­تر از کودکان در معرض آسیب قرار نمی‏گیرند و هیچ‏کس ناتوان‏ تر از آنان در دفاع از خود نیست». بررسی‏ های صندوق کودکان سازمان ملل(یونیسف) نیز نشان داده است که کودکان به ویژه در زمان‏های بحران، بیش­تر از گروه‏های دیگر، آسیب­ پذیر هستند. در بررسی پدیده کودک آزاری به چند پرسش اساسی باید پاسخ داد: 1- کودک آزاری چیست؟ 2- چرا کودکان مورد آزار قرار می‏گیرند؟ 3- کودکان در معرض چه نوع آزارهایی قرار می‏گیرند؟ 4- چه کسانی کودکان را مورد آزار قرار می‏دهند؟ 5- در کجا کودکان آزار می بینند؟ 6- در پایان، این پرسش‏ محوری مطرح می‏گردد که چه باید کرد؟ بدون تردید، پدیده کودک آزاری، در همه کشورهای جهان، با تفاوت­هایی روبروست و خوانندگان گرامی خبرنامه نیز، پاسخ سؤالات مطرح شده را می­دانند. اما تأکید بر چند نکته، در مورد وضعیت کودک­آزاری در کشور ما، که جزء ویژگی‏های آن به شمار می­رود، ضرورت دارد: 1- برخی از انواع کودک ­آزاری هنوز در جامعه ما شناخته شده نیست و جزء رفتارهای آزارگرایانه، محسوب نمی ­شود. از جمله کودک ­آزاری آموزشی(educational abuse) یعنی آزارهای ناشی از ساختار نظام آموزش و پرورش مانند نمره‏ گرایی، رقابت به جای مشارکت، خشونت، تأکید بر حفظ کردن مطالب به جای یادگیری و تفکر، مقایسه کودکان با یکدیگر و ... 2- بعضی از آزارها به علت وضعیت فرهنگی-‏ اجتماعی و وجود تابوها، محدودیت‏ها و ممنوعیت ‏ها، کم­تر آشکار می‏شود مانند آزارهای جنسی به ویژه از طرف نزدیکان کودک. این­ها، آزارهای پوشیده و مخفی هستند و به همین علت از میزان آن­ها، اطلاعات کم­تری در دست است. 3- آزارها و خشونت­ های ساختاری که از ساختارهای اقتصادی- اجتماعی جامعه به وجود می‎آید و با تغییر نیافتن این ساختارها، هم­چنان تداوم می‏یابد مانند کار کودکان، محرومیت کودکان از آموزش و رفتن به مدرسه که از حقوق اساسی آنان است. آمار این کودکان که پاییز امسال از طرف مرکز پژوهش‏های مجلس شواری اسلامی اعلام گردید، نشان می‏دهد که 000/200/3 کودک ایرانی زیر هجده سال که باید به آموزش بپردازند، به مدرسه نمی­روند. در واقع تضییع حقوق اساسی کودکان که محرومیت از تحصیل و پرداختن به کار اجباری، نمونه‏ های بارز آن است، کودک آزاری ساختاری محسوب می­شود. 4- با وجود گستردگی قابل توجه کودک ­آزاری، پژوهشی در سطح ملی در ارتباط با محورهای اصلی کودک آزاری که در ابتدای مطلب، ارائه گردید، انجام نشده است و به همین علت، آمار قابل اعتباری در این زمینه وجود ندارد. گزارش­های اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی(خط تلفنی123) با آن که حجم قابل ملاحظه‏ ای از آزارها را نشان می‏دهد، به دلایل متعدد از جمله اطلاع رسانی ناکافی، امکانات محدود و پنهان بودن بسیاری از آزارها، نمایانگر آمار واقعی کودك ­آزاری نیست. آن­چه که در مطبوعات منتشر می­گردد موارد بسیار شدیدی است که معمولاً منجر به فوت می­شود و شاید مدتی ذهن‏ ها را به خود مشغول می‏سازد؛ اما چون پیگیری و تداومی ندارد، به فراموشی سپرده می‏شود. 5- پژوهش‏های انجام شده به صورت پراکنده و محدود و گاه در قالب پایان‏ نامه ‏های دانشجویی و یا برخی سازمان‏های غیردولتی، تقریباً به طور مشترک، نتیجه تأسف ‏باری را نشان می‏دهد که بیش­تر آزارها، در خانواده و توسط والدین، آن هم نه ناپدری و نامادری، صورت گرفته است. جایی که باید مکانی امن و مهرآمیز برای کودکان باشد به کانونی برای آزار و شکنجه آنان، گاه تا حد مرگ تبدیل شده است. در برابر چنین وضعیتی، چه باید کرد؟ تجربیات کشورهای دیگر نشان می­دهد که سه راه کار می‏تواند در کاهش این پدیده آسیب‏زا مؤثر باشد: - پیشگیری در همه حوزه‏ها و در ارتباط با عناصر تأثیرگذار بر پدیده کودک­ آزاری و دلایل انجام آن (دلایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، فردی و ...) - حمایت همه جانبه (قانونی، درمانی، مددکاری، مشاوره ای، مالی و ...) از کودکان قربانی آزار با هدف کاهش پیامدهای زیان‏بار آزار آنان. - آموزش والدین، معلمان و همه کسانی که به نوعی با کودکان در ارتباط هستند. بسیاری از آزارها به علت ناآگاهی آزارگرها صورت می‏گیرد و آموزش می­تواند و روش مؤثری برای کاهش ناآگاهی و آزارهای ناشی از آن باشد.