باستان‌شناسی افغانستان

[باستان شناس]

در طول قرن‌ها، قشرهای پیاپی از هویت‌ها، فرهنگ‌ها و باورها سرزمینی را که امروزه افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86) نامیده می‌شود بازشناسانده‌اند.

این تداوم روند تاریخی، تنوعی پرباری را بوجود آورده که میراث فرهنگی باستانی این کشور را ترسیم می‌کند:

از پیکره‌های یونانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%B1_%DB%8C%D9%88%D9 %86%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)-بودایی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8 %AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) گندهارا (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%A7) گرفته تا نگاره‌هایِ دیواریِ مغاره‌های بامیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86) و تا نقوش تذهیب (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8) و خوشنویسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C)
که زینت‌بخش بناهای دوران نخستین اسلامی هستند.

همانطور که از میان‌رودان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%A F%D8%A7%D9%86) (بین‌النهرین؛ عراق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82) امروزی)

به‌سبب تمدن‌های کهن و باستانی‌اش به‌عنوان "گهوارهٔ تمدن"، و از مصر باستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7% D9%86) به‌سبب اهرام (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%85%D8%B5%D8%B1) باستانی‌اش به‌عنوان "عجایب دنیای باستان" خوانده می‌شود،

از افغانستان نیز به‌سبب موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی‌اش و حضور موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ در تاریخ هزاران سالۀ این سرزمین به‌عنوان "چهارراهِ فرهنگ‌های باستان" یاد می‌شود.
افغانستان، امروزه با داشتن بیش از ده هزار پایگاه باستان‌شناسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B 4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C) مهم، بعد از مصر (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1) دومین غنی‌ترین و ارزشمندترین گنجینه‌های باستان‌شناسی دنیا را در خود جای داده‌است.

افغانستان یکی از معدود کشورهای منطقه است که فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ آن در کتابی دو جلدی زیر عنوانِ فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان (عنوان فرانسوی: Catalogue des sites archeologiques d'Afghanistan/عنوان انگلیسی: Archaeological gazetteer of Afghanistan)، نوشته وارویک بال (http://www.njavan.com/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9_%D8%A8%D8%A7% D9%84) در سال ۱۹۸۲ میلادی در پاریس (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3) به چاپ رسید.

در این مجموعه دو جلدی جزئیات ۱۲۷۱ پایگاه عمده باستان‌شناسی افغانستان آمده،
که این رقم تنها %۱۰ از کُل مجموعه پایگاه‌های باستان‌شناسی در افغانستان را در بر می‌گیرد.

براساس آثار بدست‌آمده از این پایگاه‌ها، بروشنی دیده می‌شود

که افغانستان پیوندگاه فرهنگ‌های مهم خاورمیانه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D 9%87)، آسیای مرکزی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%DA%A9% D8%B2%DB%8C)، آسیای جنوبی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%86%D9%88% D8%A8%DB%8C) و یونان باستان (http://www.njavan.com/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3% D8%AA%D8%A7%D9%86) بوده
و اقوام مختلف از عصر پارینه‌سنگی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B 3%D9%86%DA%AF%DB%8C)، طی دوره‌های مختلف تاریخی در این سرزمین زندگی کرده‌اند.

[باستان شناس]

لوحه‌ای که در آن کوبله (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A8%D9%84%D9%87) توسط دو شیر کشیده می‌شود،
پایگاه باستان‌شناسی آی‌خانم (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85)، سده دوم پیش از میلاد، موزیم ملی افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D9%85%D9%84%DB%8C_ %D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86) در کابل
(http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84)
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/AiKhanoumPlateSharp.jpg/606px-AiKhanoumPlateSharp.jpg (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9c/AiKhanoumPlateSharp.jpg)

[باستان شناس]

تاریخچهٔ فعالیت‌های باستان‌شناسی در افغانستان



بیشینهٔ فعالیت‌های باستان‌شناسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B 4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C) در افغانستان به سال ۱۸۳۳ میلادی می‌رسد، زمانی که افسران کمپانی هند شرقی بریتانیا (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D9%85%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%87%D9%86% D8%AF_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DB%8C% D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7)، ارتش هند (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF) و مأموران سرحدی افغان و سیاحانی چون چارلز میسون (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D9 %85%DB%8C%D8%B3%D9%88%D9%86&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) (Charles Masson) گنجینه‌های باستانی افغانستان را برنگری می‌کردند و مجموعه‌های کوچک و گرانبها را گردآوری می‌کردند.


موزیم (موزهٔ) ملی افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%DA%A9%D8%A7%D8%A8% D9%84) در سال ۱۹۱۸ میلادی (۱۲۹۷ هجری خورشیدی) در منطقهٔ باغِ بالای (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A7%D8%BA_%D8%A8%D8%A7%D9 %84%D8%A7_(%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84)&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) کابل (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84) تأسیس شد.


در اوایل تأسیس این موزیم که در آن دوران "عجایب خانه" نام داشت، فقط بعضی از آثار تاریخی مثل قرآن‌های خطی، صنایع دستی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%AF%D8%B3%D8%AA% DB%8C)، آثار برجای‌مانده از جنگ‌های دوران استقلال و برخی کتاب‌های کمیاب در آن نگهداری می‌شد.


این موزیم در ۱۵ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی (۲۵ عقرب (آبان) ۱۳۰۳ هجری خورشیدی)، از باغ بالا به ارگ (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%DA%AF_%D8%B1%DB%8C%D8 %A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB% 8C_(%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84)&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) منتقل شد و به شکل رسمی توسط امان‌الله شاه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%8 4%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87) افتتاح شد.

از ویژگی‌های مهم موزیم ملی افغانستان این بود که تمام آثار به نمایش گذاشته شده در آن از داخل خود این کشور کشف شده بود.در اولین قانون اساسی افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7% D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D 8%AA%D8%A7%D9%86) که در زمان امان‌الله شاه به تصویب رسید، یک ماده مفصل به کاوش و حفظ آثار تاریخی و تشکیل محلی برای نگهداری آثار تاریخی این کشور اختصاص داده شد.


به موجب این قانون، مقرر شد که شعبه "حفریات و موزیم" زیر نظر وزارت معارف (آموزش و پرورش) فعالیت کند.

از مهم‌ترین کارهای این شعبه، کشف و حراست از آثار تاریخی و انتقال آنها به موزیم ملی بود. از آنجایی که دولت افغانستان امکانات و نیروی انسانی لازم را برای کشف آثار باستانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8 %A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) در اختیار نداشت قراردادی به این منظور با دولت فرانسه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87) امضا کرد.


به موجب این قرارداد مقرر شد که یک هیات فرانسوی به سرپرستی موسیو فوشه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%88_%D9 %81%D9%88%D8%B4%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) به افغانستان سفر کند و در کنار کاوش‌گران افغان به کشف و شناسایی آثار تاریخی بپردازد.
این قرارداد به فرانسوی‌ها حق می‌داد که از دو اثر کشف شده مشابه یکی از آنها را به فرانسه انتقال دهند.

در دورهٔ حکومت ظاهرشاه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87)، افغانستان در ۴ می ۱۹۴۸ م. (۱۴ ثور (اردیبهشت) ۱۳۲۷) به عضویت سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد - یونسکو (http://www.njavan.com/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DA%A9%D9%88) - پذیرفته شد.

و در سال ۱۹۵۷ موزیم با یونسکو قرارداد نموده، و به معیارهای جهانی تنظیم گردید و همچنان بعضی آثار تاریخی موزیم به شکل جهانی ثبت گردید.

با توجه به اینکه سرزمین افغانستان از نظر تاریخی مهم و دست نخورده باقی مانده بود، توجه کاوشگران کشورهای مختلف به سوی این کشور جلب شد.

در این دوران، بعضی از آثار تاریخی موزیم ملی در فهرست آثار تاریخی یونسکو به ثبت رسید و کاوشگرانی از فرانسه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87)، ایتالیا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7)، آلمان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86) و شوروی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C) سابق، برای کشف آثار تاریخی افغانستان به این کشور سفر کردند.

احمدعلی کهزاد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%DA%A9% D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF) مورخ و باستان شناس افغان یکی از کسانی بود که در کنار کاوشگران خارجی به جستجوی آثار تاریخی می‌پرداخت که کشف بسیاری از آثار تاریخی افغانستان با تلاش‌های او بوده‌است.

در سال ۱۹۷۴ موزیم رشد بیشتری نمود و توجه خاص به آن معطوف شد.

بعد از ایجاد موزیم در مناطق مختلف کشور، حفاری فنی آغاز شد و آثار مختلف به موزیم کابل جمع‌آوری گردید و هم در بعضی از ولایات موزیم‌های منقول و غیر منقول ایجاد شد

مانند:

موزیم منقول و موزیم غیر منقول تپه‌سردار (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D8%AA%D9%BE%D9%87%E2%80% 8C%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1) ولایت غزنی، موزیم قندهار (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D9 %82%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، موزیم هرات (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D9 %87%D8%B1%D8%A7%D8%AA&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، موزیم میمنه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D9 %85%DB%8C%D9%85%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، موزیم بلخ (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D8 %A8%D9%84%D8%AE&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، موزیم غیر منقول بامیان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D8 %A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، موزیم غیر منقول هده ننگرهار (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%D9 %87%D8%AF%D9%87_%D9%86%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%87%D8% A7%D8%B1&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) و بعضی از موزیم‌های خّرد و کوچک دیگر.

در زمان حکومت داوودخان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86) (۱۹۷۴-۱۹۷۹/۱۳۵۲-۱۳۵۷ ه.خ.) و با کشف آثار تاریخی که هر روزه از دل خاک بیرون می‌آمد و به موزیم ملی در کابل منتقل می‌شد، این موزیم به یکی از گنجینه‌های مهم منطقه تبدیل شد.
در طول سه دهه جنگ‌های داخلی در افغانستان کاوش‌های باستان‌شناسی نیز متوقف گردید. با ورود نیروهای مجاهدین (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7% D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86) به شهر کابل در ۸ ثور (اردیبهشت) ۱۳۷۱ (۱۹۹۲) و با گسترش جنگ در داخل پایتخت، از ساختمان موزیم ملی نیز به عنوان سنگر نبرد استفاده شد.

در این دوره، بیش از هفتاد درصد آثار ارزشمند این گنجینه نابود شد و یا مورد غارت قرار گرفت. پس از سقوط حکومت مجاهدین و آمدن طالبان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86) به کابل، بیشتر آثار باقی مانده این موزیم، به خصوص مجسمه‌هایی که تا آن زمان هنوز در موزیم باقی‌مانده بود، توسط طالبان که هر نوع مجسمه‌ای را کفرآمیز می‌دانستند از بین برده شد. حتی گفته می‌شود که وزیر اطلاعات و فرهنگ طالبان با دست خود بعضی از مجسمه‌های موزیم را از بین برده است.

در سالهای اخیر با حمایت یونسکو و با تلاش وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، تعداد زیادی از آثار غارت شده این کشور، از کشورهای اروپایی بازگردانده شده است و هنوز هم بسیاری از این آثار در موزیم‌های کشورهای اروپایی نگهداری می شود.

اخیراً نیز، وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان اعلام کرد که دور تازه‌ای از کاوش آثار تاریخی را در نقاط مختلف کشور آغاز کرده است.

[باستان شناس]

جنیوس (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B3) حامل دستۀ گُل، بدست‌آمده از نیایشگاه تپه‌کلان در پایگاه باستان‌شناسی هَده (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%AF%D9%87) در افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86)، سده‌های چهارم و پنجم پس از میلاد، موزیم گیمه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%85% D9%87) در پاریس

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/HaddaGenius.JPG/464px-HaddaGenius.JPG (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/HaddaGenius.JPG)

[باستان شناس]

هنر باستان

تندیس‌های گِلی کوچک و ساده از دورۀ نوسنگی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D9%88%D8%B1%DB%80_%D9%86%D9 %88%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) که احتمالا ایزدان محافظ بودند در تمامی پایگاه‌های باستا‌ن‌شناسی از خاور میانه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86% D9%87) تا هند (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF) یافت می‌شوند؛ در افغانستان هم این پایگاه‌ها در مُندیگک (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C%DA%AF%DA% AF&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، نادِ علی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB %8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) و تپۀ ده‌مراسی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%85%D8%B1% D8%A7%D8%B3%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) (پشتو (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B4%D8%AA%D9%88): ده‌مراسی غوندی) موجود هستند؛ سردیس سنگی کوچک که با همتاهای آن در میان‌رودان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%A F%D8%A7%D9%86) (بین‌النهرین) مشابه است، نشان می‌دهد که این سردیس مربوط به یک نجیب‌زاده بوده‌است.


با الهام گرفتن از سنت بومی ایرانی خود و سنت یونانی، باختری‌ها (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%DB% 8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) و بعدها کوشانیان (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86) و جانشینان آنها، با چهره‌نگاری (http://www.njavan.com/wiki/%DA%86%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A 7%D8%B1%DB%8C) شهریانانشان بر روی سکه‌ها، گونه‌ای مهم از هنر و منبعی غنی از داده‌های تاریخی را بوجود آوردند. چهره‌نگاری‌های شاهان را می‌توان بصورت حکاکی‌شده (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AD%DA%A9%D8%A7%DA%A9%DB%8C) بر مدخل معابد سنگی و یا بر روی دیوارهای نیایشگاه‌ها یافت.

تاثیرپذیری از هنر غرب، در دورۀ شاهنشاهی ماد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_% D9%85%D8%A7%D8%AF) و یا در هر صورت، در طی فتوحات کوروش بزرگ (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1% DA%AF) و داریوش بزرگ (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2% D8%B1%DA%AF) در سده‌های ششم و پنجم پیش از میلاد شروع شد. آثار بجای‌مانده از این دوران در ناد علی، قندهار (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B1)، بلخ (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%AE)، طلاتپه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D9%BE%D9%87)، آلتین‌تپه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%AA%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AA%D9%B E%D9%87)، و دهانه غلامان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%BA%D9%84%D8%A7% D9%85%D8%A7%D9%86) یا "زرین"، پایتخت سرزمین باستانی زرنگ (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%B1%D9%86%DA%AF_(%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D8%B1 %D8%A7%D9%BE%DB%8C)) (بگفتۀ کتزیاس (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B3)) قابل مشاهده است. تاثیر فرهنگ یونانی در این شهرها به دوران فتوحات اسکندر مقدونی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%82% D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C) در سدۀ چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد.

جانشینان اسکندر در مشرق‌زمین، یعنی سلوکیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86)، اشکانیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86) (پارت‌ها)، یونانی‌باختری‌ها (http://www.njavan.com/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A 8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8% A7) و ساسانیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86) در واقع ناقلین واقعی هنر یونانی ایرانی در عصرشان (سدۀ سوم پ.م - سدۀ ششم میلادی) بودند و تاثیر هنرشان در معماری (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C) (نقشه‌های شهرها و دژها، ستون‌ها، بناهای شهری و غیره)، تندیس‌گری (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%D8%B 1%DB%8C) (ستون‌های شبه‌کُرینتی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%AA%DB% 8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، سرستون‌های فرتوردار، نقش و نگارهای گُل‌دار و طومارشکل)، و نگارگری (http://www.njavan.com/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C) قابل رویت است که در آن عناصر تزئینی در مغاره‌های (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) سنگی تا حد زیادی مدیون به هنر ساسانی است.


کوچی‌های (چادرنشینان) اِستِپ‌ها (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%BE)، زرگرهای سکایی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%DA%A9%D8%A7) تاثیریافته از هنر یونانی، و صنعتگران جنوب سیبری (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C) و اُردوس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) هم سنت‌ها و سبک‌هایشان را به افغانستان انتقال دادند.

در سدۀ اول میلادی، راهبان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8)بودایی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C) منطقۀ گَنگ (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%86%DA%AF) در هند (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF)، برای نیایشگاهایشان نمادها و نگاره‌هایی آفریدند که بسرعت در منطقه متداول شد.

این هنر پیکرنگاری (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D9%86%DA% AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) که از سرزمین‌های باستانی هند و گنداره (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87) الهام گرفته شده بود تا عصر پیدایش اسلام دوام پیدا کرد. (رجوع شود به هنر گنداره (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%DA%AF%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1% D9%87))


هنر باستانی افغانستان نخستین بار در گنجینه‌های موجود در مدخل استوپه‌هایی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%BE%D9% 87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)بودایی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C) نمایان شد که بطور تصادفی توسط گردشگران یا باستان‌شناسان کشف شده‌بودند. گنجینه‌های بگرام (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85)، که پیشینۀ آنها به سده‌های اول و دوم میلادی برمی‌گردد، طی سال‌های ۳۹-۱۹۳۷ توسط ژوزف هَکَن (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%98%D8%B2%D9%81_%D9%87%DA%A9%D9 %86&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) (Joseph Hackin) و تیم وی در هیئت باستان‌شناسی فرانسه در افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA% D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C _%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87_%D8%AF%D8%B1 _%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7% D9%86) کاوش شد. این گنجینه شامل ظروف شیشه‌ای، ظروف و تندیس‌های بُرُنزی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%B2)، قالب‌های گچی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%DA%86) با بُن‌مایه‌های یونانی، و اشیائی بود که اغلب آن از مناطق مدیترانه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87) آمده‌بودند.

این گنجینه همچنین متشکل از قطعات چوبیِ سامان خانه بود که با عاج (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%AC) هندی حکاکی و تزئین شده‌‌بودند.


طلاتپه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D9%BE%D9%87)، گنجینۀ دیگری است که از شش گور (پنج زن و یک مرد) بدست آمده‌بود و تا آن‌زمان بخوبی نهفته و دست‌نخورده باقی مانده‌بودند و اجساد در پارچه‌هایی ظریف پوشانده شده‌بودند که از مدال‌های زرین دوخته شده‌بودند، و جامه‌های آن‌ها از تارهای طلایین بافته شده و با مروارید (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AF) نقش‌دوزی شده‌بودند.

شمشیرها و خنجرهای آن‌ها در غلاف‌های طلایی و تزئین‌شده با نقش‌هایی از حیوانات، جای گرفته‌بودند، و کمربندهای آن‌ها با نقش‌های مدالی آذین داده شده‌بودند؛ گردنبندها و آویزه‌ها با ایزدان ایرانی و یونانی، همچون کوبله (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A8%D9%84%D9%87) (Cybele) به شکل ایزدبانوی حیوانات نقش‌نگاری شده‌بودند.

گمان می‌رود این آثار هنری توسط زرگران سیتی (Scythian) یا سکایی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%A7) ساخته شده‌بودند که در خدمت شاهزادگان کوچی یا نیمه‌ساکنِ سرزمین باختر (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1_(%D8%A8%D9%84%D8%AE )) بودند و در سرزمین گنداره (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87) تندیس‌هایی تهیه می‌کردند که هنر بکار رفته در آن تلفیقی از هنر یونانی-پارتی و هنر مردمان باشندۀ اِستِپ‌ها (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%BE) بوده و شامل زبورآلات و تندیس‌های از بوداسف (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%81) می‌شده‌است.


باختر:

سرزمین باستانی باختر (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1_(%D8%A8%D9%84%D8%AE ))، واقع در درۀ آمودریا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7) (به یونانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7% D9%86%DB%8C): Oxus)، زمانی یک واحد یکپارچۀ سیاسی در منطقه‌ای را تشکیل می‌داد که امروزه تقسیم شده‌است.

نوشته‌های تاریخی حکایت از آبادانی و شکوفایی این سرزمین دارند که جمعیت زیادی در آن می‌زیستند، جایی که امروز تبدیل به یک بیابان شده‌است. در پژوهش‌های اخیر، مناطق شهری و فرهنگی حیرت‌انگیزی در این سرزمین نمایان شده‌اند که حاوی نمونه‌هایی شگفت‌انگیز از تزئینات و معماری بودند. شهر آی‌خانم (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85)، واقع در منتهی‌الیه شمال‌شرقی باختر در محل پیوندگاه رودهای آمو (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7) و کوکچه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B1%D9%88%D8%AF_%DA%A9%D9%88%DA %A9%DA%86%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) است، و ورود کوچی‌ها (عشایر) به این منطقه، شهر را بین سدۀ چهارم پیش از میلاد و سال ۱۳۰ پیش از میلاد دارای سکنه کرده‌بود. ویرانه‌های این شهر در سال ۱۹۶۱ بطور تصادفی، توسط ظاهرشاه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87) هنگام شکار کشف شد.


آثار بدست آمده از آی‌خانم اختلاط عناصر معماری محلی و تزئینات معماری یونانی را در یک مرکز اداری بزرگ، یک سالن تئاتر، و یک ورزشگاه به خوبی نشان می‌دهد. همچنین سنگ‌نوشته‌ها و نسخه‌های یونانی بدست آمده که به خطی نوشته شده‌اند که از خط شکستهٔ یونانی تأثیر پذیرفته‌است.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/HaddaGenius.JPG/200px-HaddaGenius.JPG (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:HaddaGenius.J PG)http://bits.wikimedia.org/static-1.20wmf2/skins/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:HaddaGenius.J PG)
جنیوس (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B3) حامل دستۀ گُل، بدست‌آمده از نیایشگاه تپه‌کلان در پایگاه باستان‌شناسی هَده (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%AF%D9%87) در افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86)، سده‌های چهارم و پنجم پس از میلاد، موزیم گیمه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%85% D9%87) در پاریس (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3)





هده:


زمانی که راهبان بودایی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C) هندی در آغاز دورۀ اشاعۀ مسیحیت (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA)، به شمال‌غرب هند رسیدند، در سرزمین گنداره (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87) و در منطقۀ جلال‌آباد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A 7%D8%AF) افغانستان جای گرفتند. نیایشگاه‌ها و معابد در پیرامون روستای کنونی هده (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%AF%D9%87) و تپه‌های مُشرِف به رود کابل (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B1%D9%88%D8%AF_%DA%A9%D8%A7%D8 %A8%D9%84&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) تکثیر یافتند.


این معابد از سنگ شیست (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D8%AA&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، سنگ آهک (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF_%D8%A2%D9%87%DA%A9)، یا گِل (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%84_(%D8%AE%D8%A7%DA%A9)) بنا شده‌بودند و با نقش‌ها و نگاره‌های گِلی و استاکو (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%88) (stucco) تزئین شده‌بودند. تندیس‌های خود بودا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7)، که بزرگتر از تندیس‌های همراهانش هستند، با مهارت زیادی ساخته شده‌اند و قالب نگهدارندۀ آنها با نقش‌های بُهت‌انگیزِ سبکِ رئالیزم (http://www.njavan.com/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A 7%DB%8C%DB%8C_(%D9%87%D9%86%D8%B1)) نگاربندی شده‌اند.



هنرمندانی که این آثار را خلق کرده‌اند بخوبی قادر بودند اجزای چهرۀ اقوام مختلف و جزئیات پوشاک گوناگون و زیورآلات ساخته‌شده به سبک باروک (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%A9) را بازآوری کنند. چهره‌نگاری‌هایی (پُرتره) از قبیل یک شاهدُخت، یک سرباز، یک راهب با سرِ تراشیده، یک کوچی پوشیده در ردا، و یک انسان بدوی و وحشی. نیایشگاه‌هایی که در تپۀ شُتُر (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AA%D9%BE%D9%87_%D8%B4%D8%AA%D8 %B1&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) حفر شده‌اند، همچون تصاویر زنده‌ای، شاهدخت‌ها، اهداکنندگان، و ایزدان هندو (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88) (هندویزم اولیه) را ترسیم می‌کنند که در هنگام اجرای مراسم مراقبه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D9%87) (Meditation) در پیرامون بودا جمع شده‌اند. برخی از این تندیسگری‌ها، همچون پیکرۀ ناگه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) شاه، نمایانگر تاثیرپذیری از هنر هند هستند؛ برخی دیگر، همچون هِراکلِس (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%D8%B3)-وَجرَپانی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%88%D8%AC%D8%B1%D9%BE%D8%A7%D9% 86%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) یا وجرپانی-اسکندر بدون شک تقلیدی از سکه‌ها و تندیس‌های بُرُنزی باستانی مشرق‌زمین هستند.


امروزه پیشینۀ هنر گنداره (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%DA%AF%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1% D9%87) را به سده‌های دوم تا ششم میلادی تخمین می‌زنند.



کاپیسا:



سرزمین بگرام (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85)، که گمان می‌رود زمانی پایتخت شاهنشاهی کوشان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_% DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86) بوده، در ولایت (استان) پَروان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%88% D8%A7%D9%86) (کاپیسای قدیم) در نزدیکی کابل (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84) واقع است، متشکل از نمونه‌هایی از هنر پیش از اسلام ات که پیشینۀ آن به ورود کوشانیان در سدۀ اول میلادی تا فرمانروایی هندوشاهیان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B4%D8% A7%D9%87%DB%8C%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) (کابل‌شاهیان) در سده‌های دوم تا هشتم میلادی برمی‌گردد. در کوهپایه‌های جنوب کابل دو معبد شیوَکی و گُل‌دره مستقر هستند که استوپه‌های آن با قدمت سده‌های چهارم تا پنجم میلادی، با فریزهای (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%B2&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) (نواره‌های مزین به نقوش) نیم‌دایره‌ای و سرستون‌های سه‌تکه‌ای تزئین داده شده‌اند.



در مسیر کوهستانی بین این دو پایگاه، منار چَکَری (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1_%DA%86%DA %A9%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) واقع است که معماری آن با معماری هندی دورۀ مائوریاها (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_% D9%85%D8%A7%D8%A6%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7) شباهت دارد. در حوزۀ بگرام در شمال کابل معابد پایتاوه و شُتُرک واقع هستند که تندیس‌های آن از سنگ شیست ساخته شده و با رنگ‌های روشن و طلایی رنگ‌آمیزی شده‌اند و قدمت آنها به سدۀ سوم میلادی می‌رسد.



سبک هنری این معابد دارای ویژگی‌های سبک محلی است و پیکرنگاری آن منحصر به هنر همان منطقه است. حوزۀ خیرخانه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9% 86%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، مُشرِف به کابل، با پیشینۀ سده‌های هفتم و هشتم میلادی، معبدی است که مربوط به یک ایزد برهمنی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%85%D9%86%DB%8C) ناشناخته است. سنگ مرمر (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%B1) سفید و سبک پساگوپتایی (پُست-گوپتا (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%AF%D9%88%D9%BE%D8%AA%D8%A7&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)) با تندیس‌های کشمیر (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%85%DB%8C%D8%B1) همخوانی دارد.
بامیان: دو تندیس‌ بزرگ (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A 7%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8% A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86) از بودا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7) در بامیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86) به بلندای ۵۵ متر و ۳۸ متر، تا قبل از آنکه توسط گروه بنیادگرا و تروریست طالبان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86) در سال ۲۰۰۱ تخریب شوند، بزرگ‌ترین تندیس‌های بودا و بلندترین مجسمه‌های سنگی در جهان به شمار می‌آمدند، و برای زمانی طولانی از جاذبه‌های اصلی گردشگری در افغانستان بودند.

اطراف تندیس‌ها صدها مغاره وجود دارد که گفته می‌شود قبل از اسلام راهبان بودایی در آنها مشغول عبادت و آموزش آموزه‌های بودایی بوده‌اند.



شماری از این مغاره‌ها پر از نقاشی‌های مذهبی بوده و در بیشتر این نقاشی‌ها تصویر زنان و مردان نقاشی شده‌است.


برخی از این نقاشی‌ها مربوط به لحظاتی از زندگی بودا می‌شود. گفتنی است بامیان در عهد باستان مرکز مهم بوداگرایی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D B%8C) بوده، و با قرارگرفتن در قلب جاده ابریشم (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C% D8%B4%D9%85) استراحت‌گاهی برای کاروان‌ها بوده و راهبان بودایی را از سرتاسر منطقه جذب می‌نموده است.


معابد صخره‌ای متعددی در درۀ بامیان، در قلب رشته‌کوه‌های هندوکُش (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%DA%A9%D8%B4)، در مسیری صعب‌العبور واقع هستند، که سرزمین‌های باستانی کاپیسا (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%B3%D8%A7) و باختر (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1_(%D8%A8%D9%84%D8%AE )) را به یکدیگر متصل می‌کرده.


در بامیان معابد بودایی وجود دارند که در آن پیکره‌های گِلی رنگ‌آمیزی‌شده موجود بوده و احتمالا در سدۀ سوم میلادی بنا شده و هنوز تا سده‌های هعتم و هشتم میلادی فعال بوده‌اند. این معابد از هنر ساسانیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86) ایران و بعدها از فرهنگ هندی گنداره (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87) و پُست-گوپتا تاثیر پذیرفته بودند. گمان می‌رود این نمادها توسط کیداری‌ها (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%8 7%D8%A7) (بازماندگان کوشانیان (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86)) یا حتی یفتالیان (http://www.njavan.com/wiki/%DB%8C%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86) ترویج داده شده باشند، و به‌گفتۀ زائران چینی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%86%DB%8C%D9%86) همچون هوان‌تسنگ (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C% D8%AA%D8%B3%D9%86%DA%AF&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، اینها بودائیانی زاهد و پارسا بودند. بر روی تپه‌ای مشرف به جنوب، دو فرورفتگی کنده‌کاری‌شده تندیس‌های بودا را دربرمی‌گیرند. داخل این فرورفتگی‌ها را نقش‌های مذهبی با هاله‌های نوری رنگین فراگرفته‌بود.


در زیر تاق قوسی حافظ تندیس ۳۸ متری بودا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7)، ایزد بزرگ خورشید، یا احتمالا همان میترا (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7)، جامه‌ای از خفتان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AE%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) و ردایی آویحته بر تن دارد، که در قسمت سقف آن دو ردیف از شاهان اهداکنندۀ خیرات دیده می‌شود. در فرورفتگی‌های دیگر، پیکره‌های بوداسف (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%81) (boddhisattv) با لُنگ‌هایی (dhōtī) بر تن و شال‌هایی آویخته بر سر دیده می‌شوند. ساختار سقف تاق‌ها مشابه همتاهای آن در آسیای میانه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7% D9%86%D9%87) است، درحالیکه قوس‌ها تقلیدی از معماری ایرانی است . تزئینات پایگاه‌های مجاور در کَکراک و فولادی مشابه همتاهای خور در دوران واپسین بامیان هستند. فُندُقِستان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%82%D8%B3%D8% AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، معبدی کوچک در مسیر بامیان است که تندیس‌های زیبای آن از گِل نپختۀ رنگ‌آمیزی‌شده، با قدمت سدۀ هشتم میلادی با ویژگی تاثیرپذیری از سبک‌های همزیست‌گونۀ متعدد ایرانی، هندی و آسیای میانه است.


در این تندیس‌ها با سبکی ویژه از رئالیزم (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%D8%A6%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85) و خمشی فن‌ورانه، دوشیزۀ هندی دلربا دستش را بر دست یک شاهزادۀ محلی گذاشته که جامه‌ای تُرک‌مانند بر تن دارد. معبد دیگر بودایی در غزنی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%86%DB%8C) در تپه‌سردار واقع است که قدمت آن به سده‌های وم تا هشتم میلادی برمی‌گردد

[باستان شناس]

تاج طلایی از گور ششم متعلق به یک زن، پایگاه باستان‌شناسی طلاتپه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D9%BE%D9%87) در ولایت جوزجان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%D9%88%D8%B2% D8%AC%D8%A7%D9%86)، سدهٔ اول پیش از میلاد - سدهٔ اول پس از میلاد، موزیم ملی افغانستان
(http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%85_%DA%A9%D8%A7%D8%A8% D9%84)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/TilliaTepeCrown2.jpg (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/TilliaTepeCrown2.jpg)