poune
15th May 2012, 09:30 PM
توصيه ها و هشدارهاي کارشناسان درباره افزايش قد
راه و رســـم قــــــد کـشـيـدن
تب زيبايي خيلي وقت است که ديگر فروکش نمي‌کند و روز‌به‌روز هم بالاتر مي‌رود. صفحات مجله‌ها و روزنامه‌ها پر شده از تبليغات جورواجوري که هر کدام سوداي زيباترشدن را در سر خواننده مي‌پرورانند...
تب زيبايي برخي را آنقدر دچار کرده که براي چند سانت بلندقدتر شدن، در دام سودجويان مي‌افتند. «امتحانش که ضرر ندارد!» همين جمله خيلي‌ها را وسوسه مي‌کند تا براي آنکه قامت بلندتري داشته باشند، انواع قرص‌ها، ژل، صندل، برچسب، کفش و گوشواره افزايش قد را تجربه کنند.
«ژل افزايش قد تا 5 سانتي‌متر، بدون کوچک‌ترين عوارض... کامل‌ترين و جديدترين روش آموزش تضميني افزايش قد بدون استفاده از داروهاي شيميايي و هورموني زيان‌آور... دستگاه افزايش قد اورجينال که به صورت صندل تا 15 سانتي‌متر در سنين کمتر از 35 سال باعث افزايش قد مي‌شود...» اينها فقط برخي از آگهي‌هايي است که در اين زمينه وجود دارد، در توضيح روش کار دستگاه افزايش قد اورجينال آمده است: «اين دستگاه با ايجاد پالس‌هاي الکتريکي ضعيفي، مانند طب سوزني، اقدام به تحريک اعصاب حساس و موردنظر محل قرارگرفتن آن (کف پا) مي‌کند و به اين ترتيب باعث افزايش قد کاربر تا حداکثر 12 تا 15 سانتي‌متر مي‌شود. شيوه کار اين دستگاه نوعي فيزيوتراپي براي استخوان‌هاست و با تحريک اعصاب بدن، از تنبلي عضلات جلوگيري مي‌کند و با تحريک عصبي باعث افزايش قد طبيعي مي‌شود. قيمت اين دستگاه 57 هزار تومان است و هيچ‌گونه عارضه‌اي ندارد.»
اين دستگاه‌ها و صندل‌ها و... به ظاهر هيچ عارضه و مشکلي ندارند و مي‌توانند آرزوي بلندقدتر شدن خيلي‌ها را برآورده کنند، قيمتشان هم آنقدر گران نيست که فقط افراد متمول بتوانند آنها را تهيه کنند اما آيا فقط با تحريک اعصاب بدن، مي‌توان چند سانت بلندتر شد؟
اين تبليغات فاجعه است!
رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران در اين باره به سلامت مي‌گويد: «بيان اين تبليغات به عنوان مباحث علمي فاجعه است به دليل آنکه با اتمام سن رشد و بسته شدن صفحات استخواني، هيچ عاملي (نه دارو، نه کفش و صندل، نه ژل و نه ورزش و نه حتي تغذيه مناسب) نمي‌تواند قد را بلندتر کند.» دکتر غلامعلي عکاشه با بيان اينکه استفاده از آنچه در اين آگهي‌ها تبليغ مي‌شود هيچ‌گونه اثري ندارد، ادامه مي‌دهد: «جز سرازيرکردن پول به جيب مبلغان اين روش‌هاي غيرعلمي، استفاده از آنها سود ديگري نخواهد داشت.» او با تاکيد بر اينکه هيچ دارويي براي افزايش قد وجود ندارد، توضيح مي‌دهد: «صفحات رشد استخواني بعد از سن بلوغ بسته مي‌شود که در نژادهاي مختلف، سن بسته شدن اين صفحات استخواني در دختران و پسران متفاوت است اما به‌طور کلي مي‌توان گفت بعد از سن 20 سالگي ديگر نمي‌توان با هيچ وسيله و روشي قد افراد را بلندتر کرد.»
افزايش قد علمي نيست
يکي از روش‌هاي بحث‌برانگيز افزايش قد، عمل جراحي است. اين روش را اولين بار يک فرد روسي براي مجروحان جنگي که استخوان‌هايشان آسيب‌ديده بودند و به‌طور مثال يک پايشان بلندتر از پاي ديگر بود، به کار برد. رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران درباره چنين عمل‌هاي جراحي‌اي توضيح مي‌دهد: «اگر بر اثر بيماري يا سانحه، يک پا کوتاه‌تر از پاي ديگر باشد، مي‌توانيم با عمل جراحي حداقل 3 سانتي‌متر پاي ديگر را بلند کنيم و اگر کوتاهي در ران و ساق پا باشد، براساس ضوابط تعريف‌شده‌اي بين 10 تا 15 سانتي‌متر مي‌توان قد پا را بلندتر کرد اما اينکه فرد سالمي بخواهد با عمل جراحي قدش را بلندتر کند به هيچ‌وجه توصيه نمي‌شود.» دکتر عکاشه با بيان اينکه عوارض اين جراحي آنقدر زياد است که در دنيا براي افزايش قد پذيرفته‌شده نيست، ادامه مي‌دهد: «امکان کج جوش خوردن و فلج عصب در اين عمل جراحي وجود دارد و جاي پيچ و بخيه در پاي فرد باقي خواهد ماند. علاوه بر آن، اگر به‌طور مثال ران را بلند کنيم، زانو بدون تغيير مي‌ماند و بسيار بدقواره مي‌شود و ناهماهنگي نسبت به بالاتنه نيز به وجود خواهدآمد.» وي در مورد افرادي که ادعا مي‌کنند عمل افزايش قد عوارضي ندارد، مي‌گويد: «از افرادي که چنين ادعايي دارند دعوت مي‌کنم که در مراجع ذي‌صلاح قانوني حاضر شوند و اين موضوع را ثابت کنند.» رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران به افرادي که علاقه دارند قدشان بلندتر شود، توصيه مي‌کند: «قبل از انتخاب روشي براي افزايش قد، به متخصصاني مراجعه کنيد که هم صلاحيت دارند و هم صداقت. در اين راستا، انجمن جراحان ارتوپدي ايران در هر زمان با معرفي متخصصان، پاسخگوي سوال‌هاي شما خواهد بود.»
ايراني‌ها بلندتر شده‌اند
ايراني‌ها طي 30 سال گذشته، 8 تا 10 سانتي‌متر بلندتر شده‌اند. دکتر مرتضي مولوي، فوق‌تخصص ارتوپدي اطفال با بيان اين خبر در گفت‌وگو با سلامت مي‌گويد: «اين آمار را براساس نمودار افزايش قد از بيماراني که براي کوتاهي يک پا مراجعه کردند، به دست آورديم. اين نمودار مشخص مي‌کند در کودکي که يک اندامش کوتاه‌تر از اندام ديگر است، در سن 16 تا 17 سالگي اندام چه ميزان رشد مي‌کند و در چه سني مي‌توان عمل جراحي انجام داد. اين نمودار در مورد افراد سالم نيز مصداق دارد و براساس آن مي‌توان نتيجه گرفت ايراني‌ها تا 10 سانتي‌متر بلندتر شده‌اند.» اين فوق‌تخصص ارتوپدي اطفال 3 عامل را در افزايش قد موثر مي‌داند: «ورزش، تغذيه و بهداشت عواملي هستند که به مرور زمان بر رشد قدي افراد تاثير مي‌گذارند. اگر کودکان در سن رشد کمتر بيمار شوند و مجبور نباشند آنتي‌بيوتيک مصرف کنند (آنتي‌بيوتيک جذب کلسيم و پروتئين را کم مي‌کند)، تغذيه مناسب داشته باشند و ورزش کنند، نسلي بلند قامت‌تر خواهيم داشت.» دکتر مولوي به افزايش قد در کشور ژاپن اشاره مي‌کند و توضيح مي‌دهد: «در سال 1986 تا 1997 به‌طور متوسط 8 سانتي‌متر به قد ژاپني‌ها اضافه شد به‌گونه‌اي که الان واليباليست‌هاي 2 متري دارند. وضعيت در ايران نيز مشابه کشور ژاپن و متاثر از 3 عامل تغذيه، بهداشت و ورزش است.» وي اعتقاد دارد: «در يک خانواده 6 نفره، معمولا فرزنداني که وضعيت بهتري از نظر 3 عامل ذکر شده دارند، قد بلندتر هستند، بنابراين غير از عوامل ژنتيکي، عوامل ديگري نيز بر قد افراد تاثير دارند.»
5 درصد کودکان زير 5 سال، کوتاه‌قد هستند
آمارهايي که دکتر مولوي بيان کرد جنبه رسمي ندارد و بر مبناي تعداد مراجعان به مطب تهيه شده است. دکتر حامد برکاتي، رييس اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت مي‌گويد: «آماري در مورد افزايش قد 10-8 سانتي‌متر ايراني‌ها در دست نيست، اما براساس آخرين آمارهاي وزارت بهداشت که در سال 83 تحقيق آن انجام شده، کوتاه‌قدي در گروه سني زير 5 سال به 5 درصد رسيده در حالي که در سال 77، 15 درصد بوده است.» دکتر برکاتي اعتقاد دارد، با توجه به برنامه کودک سالم که از سال 84 وارد سيستم بهداشت و درمان شده و بالا رفتن شاخص‌هاي بهداشتي و سطح سواد، به نظر مي‌رسد وضعيت کوتاه‌قدي بهتر شده باشد. رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران نيز گفته‌هاي دکتر برکاتي را تاييد و عنوان مي‌کند: «آمار رسمي ارزيابي‌شده‌اي که وضعيت قد ايراني‌ها را طي زمان‌هاي مختلف سنجيده باشد و بيان کند که شاهد افزايش قد ايرانيان بوده‌ايم، وجود ندارد، اما به صورت تجربي و براساس مشاهدات مي‌توانيم بگوييم جوانان و به‌خصوص دختران بلندتر شده‌اند.» دکتر عکاشه اعتقاد دارد: «در قديم سوءتغذيه وجود داشت و بيماري‌هايي مثل اسکوربوت، بري‌بري و راشيتيسم که ناشي از فقر ويتامين b و کلسيم است بسيار ديده مي‌شد، اما در حال حاضر با بهبود وضعيت تغذيه و ورزش که بر صفحه رشد تاثير مي‌گذارد، قد جوانان بلندتر شده و سوءتغذيه کمتر مشاهده مي‌شود.»
بيماري‌هايي که رشد قدمان را متوقف مي‌کند
تا چه سني قدمان بلند مي‌شود؟ پاسخ اين پرسش تکليف بسياري از سوال‌ها را در مورد روش‌هاي جانبي و غيرعلمي افزايش قد مشخص مي‌کند. دکتر محسن خوش‌نيت، فوق‌تخصص غدد و متابوليسم مي‌گويد: «افزايش قد تا زماني که صفحه‌هاي رشد استخوان باز باشد، امکان‌پذير است. در دختران 2 سال بعد از عادت ماهيانه و در پسران با اتمام بلوغ يعني 16، 17 سالگي صفحات رشد بسته مي‌شود و از آن زمان به بعد، افزايش قد با هيچ وسيله‌اي امکان‌پذير نيست.» دکتر خوش‌نيت با دروغ دانستن تبليغاتي که در مورد افزايش قد در مجله‌ها، ماهواره و فضاي مجازي وجود دارد، تاکيد مي‌کند: «برخي بيماري‌ها بر روند رشد قد تاثير مي‌گذارند و افراد بايد قبل از بلوغ به متخصص مراجعه کنند تا علت کوتاه قدي بررسي شود. کم‌کاري تيروييد، کمبود هورمون رشد، بلوغ زودرس، بيماري‌هاي کبدي و ريوي مزمن، بيماري‌هاي قلبي، کم‌خوني مزمن و مصرف طولاني‌مدت بعضي از داروهاي کورتوني بر رشد قد تاثير مي‌گذارد. با مراجعه به موقع به متخصص علت بيماري بررسي و درمان مي‌شود.» اين عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران با بيان اينکه سوءتغذيه روند افزايش قد را کند مي‌کند، ادامه مي‌دهد: «تغذيه مناسب در کودکي و نوجواني اهميت زيادي دارد و مصرف لبنيات، پروتئين، ويتامين، املاح و گوشت بر رشد قد تاثير مي‌گذارد.» وي با بيان اينکه آمار رسمي?اي از افزايش قد در ايران نداريم، عنوان مي‌کند: «به طور کلي در دنيا طي 70 سال اخير به دليل بهبود وضعيت اجتماعي، اقتصادي و بهداشتي در کشورهاي در حال توسعه، قد افراد بلندتر شده است.»
هفته نامه سلامت
راه و رســـم قــــــد کـشـيـدن
تب زيبايي خيلي وقت است که ديگر فروکش نمي‌کند و روز‌به‌روز هم بالاتر مي‌رود. صفحات مجله‌ها و روزنامه‌ها پر شده از تبليغات جورواجوري که هر کدام سوداي زيباترشدن را در سر خواننده مي‌پرورانند...
تب زيبايي برخي را آنقدر دچار کرده که براي چند سانت بلندقدتر شدن، در دام سودجويان مي‌افتند. «امتحانش که ضرر ندارد!» همين جمله خيلي‌ها را وسوسه مي‌کند تا براي آنکه قامت بلندتري داشته باشند، انواع قرص‌ها، ژل، صندل، برچسب، کفش و گوشواره افزايش قد را تجربه کنند.
«ژل افزايش قد تا 5 سانتي‌متر، بدون کوچک‌ترين عوارض... کامل‌ترين و جديدترين روش آموزش تضميني افزايش قد بدون استفاده از داروهاي شيميايي و هورموني زيان‌آور... دستگاه افزايش قد اورجينال که به صورت صندل تا 15 سانتي‌متر در سنين کمتر از 35 سال باعث افزايش قد مي‌شود...» اينها فقط برخي از آگهي‌هايي است که در اين زمينه وجود دارد، در توضيح روش کار دستگاه افزايش قد اورجينال آمده است: «اين دستگاه با ايجاد پالس‌هاي الکتريکي ضعيفي، مانند طب سوزني، اقدام به تحريک اعصاب حساس و موردنظر محل قرارگرفتن آن (کف پا) مي‌کند و به اين ترتيب باعث افزايش قد کاربر تا حداکثر 12 تا 15 سانتي‌متر مي‌شود. شيوه کار اين دستگاه نوعي فيزيوتراپي براي استخوان‌هاست و با تحريک اعصاب بدن، از تنبلي عضلات جلوگيري مي‌کند و با تحريک عصبي باعث افزايش قد طبيعي مي‌شود. قيمت اين دستگاه 57 هزار تومان است و هيچ‌گونه عارضه‌اي ندارد.»
اين دستگاه‌ها و صندل‌ها و... به ظاهر هيچ عارضه و مشکلي ندارند و مي‌توانند آرزوي بلندقدتر شدن خيلي‌ها را برآورده کنند، قيمتشان هم آنقدر گران نيست که فقط افراد متمول بتوانند آنها را تهيه کنند اما آيا فقط با تحريک اعصاب بدن، مي‌توان چند سانت بلندتر شد؟
اين تبليغات فاجعه است!
رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران در اين باره به سلامت مي‌گويد: «بيان اين تبليغات به عنوان مباحث علمي فاجعه است به دليل آنکه با اتمام سن رشد و بسته شدن صفحات استخواني، هيچ عاملي (نه دارو، نه کفش و صندل، نه ژل و نه ورزش و نه حتي تغذيه مناسب) نمي‌تواند قد را بلندتر کند.» دکتر غلامعلي عکاشه با بيان اينکه استفاده از آنچه در اين آگهي‌ها تبليغ مي‌شود هيچ‌گونه اثري ندارد، ادامه مي‌دهد: «جز سرازيرکردن پول به جيب مبلغان اين روش‌هاي غيرعلمي، استفاده از آنها سود ديگري نخواهد داشت.» او با تاکيد بر اينکه هيچ دارويي براي افزايش قد وجود ندارد، توضيح مي‌دهد: «صفحات رشد استخواني بعد از سن بلوغ بسته مي‌شود که در نژادهاي مختلف، سن بسته شدن اين صفحات استخواني در دختران و پسران متفاوت است اما به‌طور کلي مي‌توان گفت بعد از سن 20 سالگي ديگر نمي‌توان با هيچ وسيله و روشي قد افراد را بلندتر کرد.»
افزايش قد علمي نيست
يکي از روش‌هاي بحث‌برانگيز افزايش قد، عمل جراحي است. اين روش را اولين بار يک فرد روسي براي مجروحان جنگي که استخوان‌هايشان آسيب‌ديده بودند و به‌طور مثال يک پايشان بلندتر از پاي ديگر بود، به کار برد. رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران درباره چنين عمل‌هاي جراحي‌اي توضيح مي‌دهد: «اگر بر اثر بيماري يا سانحه، يک پا کوتاه‌تر از پاي ديگر باشد، مي‌توانيم با عمل جراحي حداقل 3 سانتي‌متر پاي ديگر را بلند کنيم و اگر کوتاهي در ران و ساق پا باشد، براساس ضوابط تعريف‌شده‌اي بين 10 تا 15 سانتي‌متر مي‌توان قد پا را بلندتر کرد اما اينکه فرد سالمي بخواهد با عمل جراحي قدش را بلندتر کند به هيچ‌وجه توصيه نمي‌شود.» دکتر عکاشه با بيان اينکه عوارض اين جراحي آنقدر زياد است که در دنيا براي افزايش قد پذيرفته‌شده نيست، ادامه مي‌دهد: «امکان کج جوش خوردن و فلج عصب در اين عمل جراحي وجود دارد و جاي پيچ و بخيه در پاي فرد باقي خواهد ماند. علاوه بر آن، اگر به‌طور مثال ران را بلند کنيم، زانو بدون تغيير مي‌ماند و بسيار بدقواره مي‌شود و ناهماهنگي نسبت به بالاتنه نيز به وجود خواهدآمد.» وي در مورد افرادي که ادعا مي‌کنند عمل افزايش قد عوارضي ندارد، مي‌گويد: «از افرادي که چنين ادعايي دارند دعوت مي‌کنم که در مراجع ذي‌صلاح قانوني حاضر شوند و اين موضوع را ثابت کنند.» رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران به افرادي که علاقه دارند قدشان بلندتر شود، توصيه مي‌کند: «قبل از انتخاب روشي براي افزايش قد، به متخصصاني مراجعه کنيد که هم صلاحيت دارند و هم صداقت. در اين راستا، انجمن جراحان ارتوپدي ايران در هر زمان با معرفي متخصصان، پاسخگوي سوال‌هاي شما خواهد بود.»
ايراني‌ها بلندتر شده‌اند
ايراني‌ها طي 30 سال گذشته، 8 تا 10 سانتي‌متر بلندتر شده‌اند. دکتر مرتضي مولوي، فوق‌تخصص ارتوپدي اطفال با بيان اين خبر در گفت‌وگو با سلامت مي‌گويد: «اين آمار را براساس نمودار افزايش قد از بيماراني که براي کوتاهي يک پا مراجعه کردند، به دست آورديم. اين نمودار مشخص مي‌کند در کودکي که يک اندامش کوتاه‌تر از اندام ديگر است، در سن 16 تا 17 سالگي اندام چه ميزان رشد مي‌کند و در چه سني مي‌توان عمل جراحي انجام داد. اين نمودار در مورد افراد سالم نيز مصداق دارد و براساس آن مي‌توان نتيجه گرفت ايراني‌ها تا 10 سانتي‌متر بلندتر شده‌اند.» اين فوق‌تخصص ارتوپدي اطفال 3 عامل را در افزايش قد موثر مي‌داند: «ورزش، تغذيه و بهداشت عواملي هستند که به مرور زمان بر رشد قدي افراد تاثير مي‌گذارند. اگر کودکان در سن رشد کمتر بيمار شوند و مجبور نباشند آنتي‌بيوتيک مصرف کنند (آنتي‌بيوتيک جذب کلسيم و پروتئين را کم مي‌کند)، تغذيه مناسب داشته باشند و ورزش کنند، نسلي بلند قامت‌تر خواهيم داشت.» دکتر مولوي به افزايش قد در کشور ژاپن اشاره مي‌کند و توضيح مي‌دهد: «در سال 1986 تا 1997 به‌طور متوسط 8 سانتي‌متر به قد ژاپني‌ها اضافه شد به‌گونه‌اي که الان واليباليست‌هاي 2 متري دارند. وضعيت در ايران نيز مشابه کشور ژاپن و متاثر از 3 عامل تغذيه، بهداشت و ورزش است.» وي اعتقاد دارد: «در يک خانواده 6 نفره، معمولا فرزنداني که وضعيت بهتري از نظر 3 عامل ذکر شده دارند، قد بلندتر هستند، بنابراين غير از عوامل ژنتيکي، عوامل ديگري نيز بر قد افراد تاثير دارند.»
5 درصد کودکان زير 5 سال، کوتاه‌قد هستند
آمارهايي که دکتر مولوي بيان کرد جنبه رسمي ندارد و بر مبناي تعداد مراجعان به مطب تهيه شده است. دکتر حامد برکاتي، رييس اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت مي‌گويد: «آماري در مورد افزايش قد 10-8 سانتي‌متر ايراني‌ها در دست نيست، اما براساس آخرين آمارهاي وزارت بهداشت که در سال 83 تحقيق آن انجام شده، کوتاه‌قدي در گروه سني زير 5 سال به 5 درصد رسيده در حالي که در سال 77، 15 درصد بوده است.» دکتر برکاتي اعتقاد دارد، با توجه به برنامه کودک سالم که از سال 84 وارد سيستم بهداشت و درمان شده و بالا رفتن شاخص‌هاي بهداشتي و سطح سواد، به نظر مي‌رسد وضعيت کوتاه‌قدي بهتر شده باشد. رييس انجمن جراحان ارتوپدي ايران نيز گفته‌هاي دکتر برکاتي را تاييد و عنوان مي‌کند: «آمار رسمي ارزيابي‌شده‌اي که وضعيت قد ايراني‌ها را طي زمان‌هاي مختلف سنجيده باشد و بيان کند که شاهد افزايش قد ايرانيان بوده‌ايم، وجود ندارد، اما به صورت تجربي و براساس مشاهدات مي‌توانيم بگوييم جوانان و به‌خصوص دختران بلندتر شده‌اند.» دکتر عکاشه اعتقاد دارد: «در قديم سوءتغذيه وجود داشت و بيماري‌هايي مثل اسکوربوت، بري‌بري و راشيتيسم که ناشي از فقر ويتامين b و کلسيم است بسيار ديده مي‌شد، اما در حال حاضر با بهبود وضعيت تغذيه و ورزش که بر صفحه رشد تاثير مي‌گذارد، قد جوانان بلندتر شده و سوءتغذيه کمتر مشاهده مي‌شود.»
بيماري‌هايي که رشد قدمان را متوقف مي‌کند
تا چه سني قدمان بلند مي‌شود؟ پاسخ اين پرسش تکليف بسياري از سوال‌ها را در مورد روش‌هاي جانبي و غيرعلمي افزايش قد مشخص مي‌کند. دکتر محسن خوش‌نيت، فوق‌تخصص غدد و متابوليسم مي‌گويد: «افزايش قد تا زماني که صفحه‌هاي رشد استخوان باز باشد، امکان‌پذير است. در دختران 2 سال بعد از عادت ماهيانه و در پسران با اتمام بلوغ يعني 16، 17 سالگي صفحات رشد بسته مي‌شود و از آن زمان به بعد، افزايش قد با هيچ وسيله‌اي امکان‌پذير نيست.» دکتر خوش‌نيت با دروغ دانستن تبليغاتي که در مورد افزايش قد در مجله‌ها، ماهواره و فضاي مجازي وجود دارد، تاکيد مي‌کند: «برخي بيماري‌ها بر روند رشد قد تاثير مي‌گذارند و افراد بايد قبل از بلوغ به متخصص مراجعه کنند تا علت کوتاه قدي بررسي شود. کم‌کاري تيروييد، کمبود هورمون رشد، بلوغ زودرس، بيماري‌هاي کبدي و ريوي مزمن، بيماري‌هاي قلبي، کم‌خوني مزمن و مصرف طولاني‌مدت بعضي از داروهاي کورتوني بر رشد قد تاثير مي‌گذارد. با مراجعه به موقع به متخصص علت بيماري بررسي و درمان مي‌شود.» اين عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران با بيان اينکه سوءتغذيه روند افزايش قد را کند مي‌کند، ادامه مي‌دهد: «تغذيه مناسب در کودکي و نوجواني اهميت زيادي دارد و مصرف لبنيات، پروتئين، ويتامين، املاح و گوشت بر رشد قد تاثير مي‌گذارد.» وي با بيان اينکه آمار رسمي?اي از افزايش قد در ايران نداريم، عنوان مي‌کند: «به طور کلي در دنيا طي 70 سال اخير به دليل بهبود وضعيت اجتماعي، اقتصادي و بهداشتي در کشورهاي در حال توسعه، قد افراد بلندتر شده است.»
هفته نامه سلامت