05288
15th March 2012, 01:44 PM
كاهش آلاينده هاي نيترات و كادميوم در محصولات كشاورزي از طريق اعمال مصرف بهينه كودها
طبق گزارش FAO (1992) مصرف نامتعادل كودهاي شيميائي موجب كاهش راندمان كودها بميزان 25-20 در صد گرديده است . به اين معنا كه مقدار زيادي از كودهاي شيميائي از طريق آبشوئي ، فرسايش ، تصعيد و يا تثبيت از دسترس ريشه گياه خارج شده و موجبات آلودگي محيط زيست را فراهم مي نمايد. مصرف صحيح و متناسب انواع نهاده هاي كشاورزي بخصوص انواع كودها يكي از راههائي است كه در راستاي سياست هاي توسعه پايدار كشاورزي از اهمييت بسزائي بر خوردار است . در نشست سران كشورهاي جهان در ايتاليا كه بنا به دعوت سازمان كشاورزي و خواربار جهاني (FAO ) در سال 1996 در خصوص امنيت غذائي تشكيل شده بود ،تمام كشورها از جمله ايران نسبت به اجراي تعهد هاي هفتگانه اجلاس در زمينه تامين غذاي سالم و كافي براي همه مردم متعهد شدند . بنابر اين لازم است مواد غذائي توليدي عاري از هر گونه آلاينده از جمله نيترات و كادميوم باشند. در حال حاضر در كشورهاي توسعه يافته به كيفيت مواد غذائي اهميت بيشتري داده ميشود ، زيرا مصرف بيش از حد كودهاي ازته و فسفره در اراضي كشاورزي منجر به تجمع نيترات و كادميوم در محصول شده ، بطوريكه در سال 1980 ميزان تقاضا براي محصولات ارگانيك در امريكا از 78 ميليون دلار به 4 ميليارد دلار در سال 1997 افزايش يافت . استفاده ناكافي و غير متعادل از كودهاي شيميائي سبب شده كه برخي از مواد غذائي اراضي كشاورزي تخليه گردد و اين عامل سبب كاهش توان توليد و حاصلخيزي خاك شده است . مطالعات انجام شده در كنفرانس زمين در ريو ( 1992) نشان داد كه مواد غذائي خاك نسبت به يكصد سال قبل كاهش يافته بطوريكه ميزان آن در آفريقا 74 درصد ،آسيا 76 درصد، اروپا 72 درصد ، امريكاي جنوبي 76 درصد و امريكا و كانادا 85 درصد تنزل يافته است . براي دستيابي به افزايش توليد و حفظ محيط زيست در بلند مدت IFA تاكيد بسيار به استفاده بهينه از كودهاي شيميائي نموده است. پيش بيني مي شود كه كشور ايران در 10 سال آينده به بيش از 20 ميليون تن افزايش توليد نياز داشته باشد . قسمتي از اين افزايش توليد در گرو استفاده بهينه از كودهاي شيميائي و آلي است . در سال هاي اخير در ايران توجه زيادي به مصرف متعادل كودهاي شيميائي شده است. در كشورهاي پيشرفته نسبت مصرف N+P2O5+K2O+Micronutrients در حدود 4-40-50-100 و اين نسبت در ايران در سال 1990 ( طبق گزارش FAO ) 0-3-110-100 بوده ، در حال حاضر اين نسبت به 5/1-20-45-100 بهبود يافته است. بالا بودن غلظت نيترات در اندام هاي قابل مصرف سبزي ها ، علوفه و در آب آشاميدني انواعي از مسموميت ها را تا حد مرگ در دامها ، توليد بيماري كم خوني متموگلوبينميا در اطفال و نيتروزآمين كه ماده سرطان زائي است ، را در بزرگسالان بوجود مي آورد . همچنين كادميوم اثرات سرطان زائي ، جلوگيري از باروري تخم و ايجاد بچه هاي ناقص الخلقه را در انسان تشديد مي نمايد . سازمان بهداشت جهاني (WHO ) ، حد مجاز مصرف نيترات را در مواد غذائي 131-41 ميلي گرم در روز اعلام نموده و در مورد كادميوم نبايستي در هفته بيش از 5/0-4/0 ميلي گرم مصرف گردد . حد مجاز كادميوم بر اساس روش 2001/22/CE در سبزي هاي برگي ، سويا ، دانه گندم و برنج و قارچ هاي خوراكي 2/0و در سيب زميني و سبزي هاي ريشه اي و ساقه اي 1/0 ميلي گرم در كيلو گرم وزن تر مي باشد. حد مجاز نيترات بر اساس روش 79/700/CEE در كاهو با توجه به فصل برداشت 4500-2500 و اسفناج 3000-2000 ميلي گرم در كيلو گرم وزن تر مي باشد. مهمترين منابع توليد نيترات در اراضي كشاورزي ،كودهاي ازته ، كودهاي دامي تازه و بقاياي گياهي پس از برداشت مي باشند ، ولي در ايران مصرف بي رويه كودهاي اوره مهمترين منبع آلودگي خاك و گياه مي باشد. كادميوم نيز از منابعي همچون كودهاي فسفره، زباله شهري و يا كارخانجات ذوب فلزات در خاك تجمع مي يابد. غلظت كادميوم در كودهاي فسفره از 15 الي 70 ميلي گرم در كيلو گرم مي باشد. امروزه در جهان بيش از پانصد هزار نفر دچار بيمار كبدي ناشي از مسموميت كادميوم مي باشند. بطور كلي تجمع نيترات در سبزي هائي چون تربچه ، اسفناج ، كرفس ، چغندر لبوئي ، كاهو، هويج و كلم گل زياد مي باشد. همچنين قدرت تجمع كادميوم در كاهو ، اسفناج، كرفس، كلم، سيب زميني زياد بوده در حاليكه در ذرت، لوبيا و نخود كم مي باشد . مصرف كودهاي فسفاته توسط كشاورزان در شاليزارهاي شمال كشور ميزان كادميوم در خاك را در طي دو سال به ميزان 5/15 در صد (32/0 ميلي گرم در كيلو گرم) افزايش داد. سازمان بهداشت جهاني حد مجاز كادميوم را 12/0 ميلي گرم در كيلو گرم محصولات كشاورزي اعلام نموده است . خوشبختانه مصرف كودهاي فسفاته در سالهاي اخير در استان گيلان و مازندران به يكسوم كاهش يافته است كه موفقيت بسيار خوبي است. در تحقيقي ميزان نيترات در چاههاي آب خانگي در منطقه بابل و شمال كشور بيش از حد مجاز (66 ميلي گرم در ليتر) گزارش گرديد . در برخي نقاط ايران استفاده نا متعارف از كودهاي ازته توسط زارعين ( بيش از 1000 كيلو گرم در هكتار) موجبات تجمع نيترات در محصولاتي نظير سيب زميني و پياز شده بطوريكه صادرات اين محصولات را در بعضي موارد دچار مخاطره نموده است. تحقيقات بعمل آمده در ايران نشان داد كه مقدار كود اوره مصرفي در سيب زميني به هيچ عنوان از 400 كيلو گرم در هكتار نبايستي تجاوز نمايد . استفاده از تغذيه متعادل با عناصر پتاسيم و روي موجب كمترين تجمع نيترات در غده سيب زميني در زنجان گرديد . در بعضي از كشورهاي توسعه يافته با استفاده از مدل كامپيوتري و دستگاه كلروفيل متر ، ميزان مصرف كودهاي ازته را 20-15 درصد كاهش داده اند.در ايران نيز محققين با استفاده از چنين روش هائي به نتايج مشابهي دست يافته اند. از راههاي ديگر افزايش راندمان كود هاي شيميائي بمنظور به حداقل رساندن اثرات باقيمانده كودها در محصولات زراعي و باغي مي توان به : افزايش درصد عنصري كود ، استفاده از كودهاي كامل ، محلولپاشي وتوليد كودهاي اختصاصي براي هر محصول اشاره نمود. يكي از روشهاي موثر در كاهش غلظت نيترات در انواع سبزي و صيفي و حفظ محيط زيست ، استفاده از روش نيترات پاي بوته (PSNT) مي باشد. بمنظور حفظ بهداشت جامعه پيشنهاد مي گردد برداشت سبزي در سطح كشور در بعداز ظهر انجام پذيرد .مقدار مصرف كودهاي ازته در اراضي كشاورزي بايستي بر اساس پتانسيل توليد محصول و مراحل رشد گياه بصورت تقسيط مصرف گردد و در شاليزارها از كودهاي ازته كندرها نظير SCU استفاده بعمل آيد . در شمال كشور از مصرف كودهاي فسفره داراي بيش از 15 ميلي گرم كادميوم در كيلو گرم كود جلو گيري بعمل آيد و حتي المكان مصرف فسفر بر اساس آزمون خاك باشد و ترجيحا از كودهاي فسفاته بدون كادميوم مخصوصا بيو فسفات حاوي عنصر روي استفاده بعمل آيد . مصرف متعادل ساير عناصر مورد نياز گياه نظير پتاسيم و روي اثرات سوء كادميوم را در رشد و عملكرد كمي و كيفي محصول كاهش مي دهند. همچنين مصرف كود كامل ماكرو حاوي روي از تجمع كادميوم در گياه مي كاهد و مقدار كادميوم پايه در خاكها از 5/0 ميلي گرم در كيلو گرم بيشتر نباشد . بطور كلي با مصرف متعادل كودها علاوه بر اينكه مقدار بسيار زيادي انرژي در واحد سطح صرفه جوئي مي گردد، محصول از لحاظ كمي و كيفي بهبود يافته ، درآمد زارع افزايش ، محيط زيست حفظ و قدرت باروري خاك افزايش و به سلامت جامعه منتهي مي گردد
طبق گزارش FAO (1992) مصرف نامتعادل كودهاي شيميائي موجب كاهش راندمان كودها بميزان 25-20 در صد گرديده است . به اين معنا كه مقدار زيادي از كودهاي شيميائي از طريق آبشوئي ، فرسايش ، تصعيد و يا تثبيت از دسترس ريشه گياه خارج شده و موجبات آلودگي محيط زيست را فراهم مي نمايد. مصرف صحيح و متناسب انواع نهاده هاي كشاورزي بخصوص انواع كودها يكي از راههائي است كه در راستاي سياست هاي توسعه پايدار كشاورزي از اهمييت بسزائي بر خوردار است . در نشست سران كشورهاي جهان در ايتاليا كه بنا به دعوت سازمان كشاورزي و خواربار جهاني (FAO ) در سال 1996 در خصوص امنيت غذائي تشكيل شده بود ،تمام كشورها از جمله ايران نسبت به اجراي تعهد هاي هفتگانه اجلاس در زمينه تامين غذاي سالم و كافي براي همه مردم متعهد شدند . بنابر اين لازم است مواد غذائي توليدي عاري از هر گونه آلاينده از جمله نيترات و كادميوم باشند. در حال حاضر در كشورهاي توسعه يافته به كيفيت مواد غذائي اهميت بيشتري داده ميشود ، زيرا مصرف بيش از حد كودهاي ازته و فسفره در اراضي كشاورزي منجر به تجمع نيترات و كادميوم در محصول شده ، بطوريكه در سال 1980 ميزان تقاضا براي محصولات ارگانيك در امريكا از 78 ميليون دلار به 4 ميليارد دلار در سال 1997 افزايش يافت . استفاده ناكافي و غير متعادل از كودهاي شيميائي سبب شده كه برخي از مواد غذائي اراضي كشاورزي تخليه گردد و اين عامل سبب كاهش توان توليد و حاصلخيزي خاك شده است . مطالعات انجام شده در كنفرانس زمين در ريو ( 1992) نشان داد كه مواد غذائي خاك نسبت به يكصد سال قبل كاهش يافته بطوريكه ميزان آن در آفريقا 74 درصد ،آسيا 76 درصد، اروپا 72 درصد ، امريكاي جنوبي 76 درصد و امريكا و كانادا 85 درصد تنزل يافته است . براي دستيابي به افزايش توليد و حفظ محيط زيست در بلند مدت IFA تاكيد بسيار به استفاده بهينه از كودهاي شيميائي نموده است. پيش بيني مي شود كه كشور ايران در 10 سال آينده به بيش از 20 ميليون تن افزايش توليد نياز داشته باشد . قسمتي از اين افزايش توليد در گرو استفاده بهينه از كودهاي شيميائي و آلي است . در سال هاي اخير در ايران توجه زيادي به مصرف متعادل كودهاي شيميائي شده است. در كشورهاي پيشرفته نسبت مصرف N+P2O5+K2O+Micronutrients در حدود 4-40-50-100 و اين نسبت در ايران در سال 1990 ( طبق گزارش FAO ) 0-3-110-100 بوده ، در حال حاضر اين نسبت به 5/1-20-45-100 بهبود يافته است. بالا بودن غلظت نيترات در اندام هاي قابل مصرف سبزي ها ، علوفه و در آب آشاميدني انواعي از مسموميت ها را تا حد مرگ در دامها ، توليد بيماري كم خوني متموگلوبينميا در اطفال و نيتروزآمين كه ماده سرطان زائي است ، را در بزرگسالان بوجود مي آورد . همچنين كادميوم اثرات سرطان زائي ، جلوگيري از باروري تخم و ايجاد بچه هاي ناقص الخلقه را در انسان تشديد مي نمايد . سازمان بهداشت جهاني (WHO ) ، حد مجاز مصرف نيترات را در مواد غذائي 131-41 ميلي گرم در روز اعلام نموده و در مورد كادميوم نبايستي در هفته بيش از 5/0-4/0 ميلي گرم مصرف گردد . حد مجاز كادميوم بر اساس روش 2001/22/CE در سبزي هاي برگي ، سويا ، دانه گندم و برنج و قارچ هاي خوراكي 2/0و در سيب زميني و سبزي هاي ريشه اي و ساقه اي 1/0 ميلي گرم در كيلو گرم وزن تر مي باشد. حد مجاز نيترات بر اساس روش 79/700/CEE در كاهو با توجه به فصل برداشت 4500-2500 و اسفناج 3000-2000 ميلي گرم در كيلو گرم وزن تر مي باشد. مهمترين منابع توليد نيترات در اراضي كشاورزي ،كودهاي ازته ، كودهاي دامي تازه و بقاياي گياهي پس از برداشت مي باشند ، ولي در ايران مصرف بي رويه كودهاي اوره مهمترين منبع آلودگي خاك و گياه مي باشد. كادميوم نيز از منابعي همچون كودهاي فسفره، زباله شهري و يا كارخانجات ذوب فلزات در خاك تجمع مي يابد. غلظت كادميوم در كودهاي فسفره از 15 الي 70 ميلي گرم در كيلو گرم مي باشد. امروزه در جهان بيش از پانصد هزار نفر دچار بيمار كبدي ناشي از مسموميت كادميوم مي باشند. بطور كلي تجمع نيترات در سبزي هائي چون تربچه ، اسفناج ، كرفس ، چغندر لبوئي ، كاهو، هويج و كلم گل زياد مي باشد. همچنين قدرت تجمع كادميوم در كاهو ، اسفناج، كرفس، كلم، سيب زميني زياد بوده در حاليكه در ذرت، لوبيا و نخود كم مي باشد . مصرف كودهاي فسفاته توسط كشاورزان در شاليزارهاي شمال كشور ميزان كادميوم در خاك را در طي دو سال به ميزان 5/15 در صد (32/0 ميلي گرم در كيلو گرم) افزايش داد. سازمان بهداشت جهاني حد مجاز كادميوم را 12/0 ميلي گرم در كيلو گرم محصولات كشاورزي اعلام نموده است . خوشبختانه مصرف كودهاي فسفاته در سالهاي اخير در استان گيلان و مازندران به يكسوم كاهش يافته است كه موفقيت بسيار خوبي است. در تحقيقي ميزان نيترات در چاههاي آب خانگي در منطقه بابل و شمال كشور بيش از حد مجاز (66 ميلي گرم در ليتر) گزارش گرديد . در برخي نقاط ايران استفاده نا متعارف از كودهاي ازته توسط زارعين ( بيش از 1000 كيلو گرم در هكتار) موجبات تجمع نيترات در محصولاتي نظير سيب زميني و پياز شده بطوريكه صادرات اين محصولات را در بعضي موارد دچار مخاطره نموده است. تحقيقات بعمل آمده در ايران نشان داد كه مقدار كود اوره مصرفي در سيب زميني به هيچ عنوان از 400 كيلو گرم در هكتار نبايستي تجاوز نمايد . استفاده از تغذيه متعادل با عناصر پتاسيم و روي موجب كمترين تجمع نيترات در غده سيب زميني در زنجان گرديد . در بعضي از كشورهاي توسعه يافته با استفاده از مدل كامپيوتري و دستگاه كلروفيل متر ، ميزان مصرف كودهاي ازته را 20-15 درصد كاهش داده اند.در ايران نيز محققين با استفاده از چنين روش هائي به نتايج مشابهي دست يافته اند. از راههاي ديگر افزايش راندمان كود هاي شيميائي بمنظور به حداقل رساندن اثرات باقيمانده كودها در محصولات زراعي و باغي مي توان به : افزايش درصد عنصري كود ، استفاده از كودهاي كامل ، محلولپاشي وتوليد كودهاي اختصاصي براي هر محصول اشاره نمود. يكي از روشهاي موثر در كاهش غلظت نيترات در انواع سبزي و صيفي و حفظ محيط زيست ، استفاده از روش نيترات پاي بوته (PSNT) مي باشد. بمنظور حفظ بهداشت جامعه پيشنهاد مي گردد برداشت سبزي در سطح كشور در بعداز ظهر انجام پذيرد .مقدار مصرف كودهاي ازته در اراضي كشاورزي بايستي بر اساس پتانسيل توليد محصول و مراحل رشد گياه بصورت تقسيط مصرف گردد و در شاليزارها از كودهاي ازته كندرها نظير SCU استفاده بعمل آيد . در شمال كشور از مصرف كودهاي فسفره داراي بيش از 15 ميلي گرم كادميوم در كيلو گرم كود جلو گيري بعمل آيد و حتي المكان مصرف فسفر بر اساس آزمون خاك باشد و ترجيحا از كودهاي فسفاته بدون كادميوم مخصوصا بيو فسفات حاوي عنصر روي استفاده بعمل آيد . مصرف متعادل ساير عناصر مورد نياز گياه نظير پتاسيم و روي اثرات سوء كادميوم را در رشد و عملكرد كمي و كيفي محصول كاهش مي دهند. همچنين مصرف كود كامل ماكرو حاوي روي از تجمع كادميوم در گياه مي كاهد و مقدار كادميوم پايه در خاكها از 5/0 ميلي گرم در كيلو گرم بيشتر نباشد . بطور كلي با مصرف متعادل كودها علاوه بر اينكه مقدار بسيار زيادي انرژي در واحد سطح صرفه جوئي مي گردد، محصول از لحاظ كمي و كيفي بهبود يافته ، درآمد زارع افزايش ، محيط زيست حفظ و قدرت باروري خاك افزايش و به سلامت جامعه منتهي مي گردد