h.jabbari
28th February 2012, 09:17 AM
ماهنامه شبکه - فرودين و ارديبهشت ۱۳۸۴ شماره 53
اشاره :
در قسمت پيشين به مدلهاي مختلف تجارت الكترونيك اشاره كرديم و از مدل B2C به عنوان يكي از مدلهاي اصلي اين شيوه تجارت ياد كرديم. بخش مهمي از اين مدل تجارت الكترونيك به ابزاري متكي است كه كارت اعتباري ناميده ميشود و ابزار الكترونيكي نقل و انتقال پول به شمار ميرود. بسياري از مردم مايلند بدانند اين كارتها چه هستند و چگونه ميتوان آنها را تهيه و مورد استفاده قرارداد. اگرچه در ايران هنوز يك نوع كارت اعتباري استاندارد كه در سراسر كشور و در تمام بانكها معتبر باشد و قابليت استفاده در شبكه اينترنت را (دست كم براي مبادلات داخلي) داشته باشد معرفي نشدهاست، ولي اغلب افراد آشنايي با اين كارتها و امكان استفاده از آنها را مقدمه و پيشزمينهاي براي ورود به دنياي خريد و فروش الكترونيكي ميدانند. در اين قسمت از مجموعه مقالات الفباي تجارت الكترونيك نگاهي مختصر به تاريخچه، ساختار و انواع كارت اعتباري خواهيم داشت. در مقالات بعدي شرح نحوه استفاده از اين كارتها را در شبكه اينترنت به تفصيل توضيح خواهيم داد.
كارت اعتباري چيست؟
كارت اعتباري يك كارت پلاستيكي است كه روي آن نام صاحب كارت و شماره آن به صورت برجسته وجود دارد و پشت كارت يك نوار مغناطيسي ديده ميشود كه درون خود برخي اطلاعات مهم مثل هويت و آدرس دارنده كارت را ذخيره كرده است. سيستمهاي مالي كامپيوتري مانند دستگاههاي خودپرداز ATM از اين اطلاعات هنگام احراز هويت فرد به منظور برداشت پول استفاده ميكنند. يك كارت اعتباري استاندارد شامل يك عدد 16 رقمي نيز هست كه حاوي اطلاعات مهمي درباره نوع كارت، بانك صادركننده آن و اطلاعات ديگر است. اين شماره براي دارنده هر كارت منحصر به فرد است. از اين شماره براي شناسايي دارنده كارت هنگام انجام معاملات الكترونيكي روي اينترنت نيز استفاده ميشود.
تاريخچه
آنطور كه در دائرهالمعارفهاي بريتانيكا و انكارتا آمده است، استفاده از اين نوع كارت براي انجام نقل و انتقال پول ابتدا در دهه 1920 و در كشور آمريكا رواج يافت. در آن زمان برخي شركتهاي خصوصي مانند بعضي از هتلهاي زنجيرهاي و تعدادي از شركتهاي نفتي مشتريان خود را به استفاده از اين كارتها براي سهولت در پرداخت تشويق ميكردند. استفاده از اين كارتها پس از جنگ جهاني دوم و خروج از ركود اقتصادي شدت گرفت.
اولين كارت اعتباري از نوع امروزي آن، يعني كارتي كه بتوان با استفاده از آن در طيف وسيعي از فروشگاهها و كسبوكارها پول مبادله كرد، در1950 توسط Diners Club Inc معرفي شد و هنوز هم يكي از كارتهاي اعتباري شناختهشده از اين نوع به شمار ميرود. در1958 نيز كارت اعتباري ديگري در همين رده توسط شركت
American Express معرفي شد كه در حال حاضر يكي از معروفترين نوع كارتهاي اعتباري است. مشخصه اصلي اين دسته از كارتها ايناست كه شركت صادركننده كارت از دارنده آن يك مبلغ عضويت سالانه دريافت ميكند و سپس به صورت ماهانه يا ساليانه و يا در دورههاي زماني ديگر براي او صورتحساب ميفرستد و معادل مبلغ اين صورت حساب از موجودي دارنده كارت نزد شركت صادركننده آن كسر ميشود.
مدتي بعد سيستم كارت اعتباري بانكي رواج يافت. در اين سيستم كه امروزه نيز مورد استفاده است، صادركننده كارت در اصل يك بانك است و هريك از دارندگان كارت اعتباري نزد بانك يك حساب دارند. هنگامي كه كالا يا خدماتي توسط دارنده كارت (مشتري) خريداري ميشود، اين پول بلافاصله به حساب فروشنده (كه خود نزد بانك حسابي دارد) واريز ميشود.
بانك نيز به نوبه خود اين هزينه را به صورت ماهانه و يا در دورههاي زماني معين ديگري به حساب مشتري منظور ميكند و صورتحساب برايش صادر ميكند و در صورتي كه به ميزان كافي در حساب مشتري پول نباشد، طي مهلت معيني از مشتري ميخواهد كه حساب خود را تكميل كند. مشتري ميتواند مبلغ مورد نظر را يكجا و يا با اقساطي كه بهره به آن تعلق ميگيرد، به بانك بپردازد.
اولين سيستم بانكي از اين نوع در سال 1959 و از سوي Bank of America در كاليفرنيا معرفي شد وBankAmericard نام داشت. اين سيستم تنها در همان ايالت كار ميكرد. اما بعدا در سال 1966 در ايالتهاي ديگر نيز راهاندازي شد و صورت سراسري به خود گرفت. در سال 1976 اين سيستم بانكي به VISA تغيير نام داد. ويزا امروزه يك كنسرسيوم بينالمللي است كه سيستم بانكي اغلب كشورهاي دنيا در آن مشاركت دارند.
در همان سال 1966 اتحاديه كارت بين بانكي يا Interbank Card Association شكل گرفت و بعدا به MasterCard تغيير نام داد. ويژگي مستركارت اين بود كه هيچ بانك خاصي در آن نقش محوري نداشت، بلكه هركدام از بانكهايي كه به صورت محلي اقدام به صدور كارت اعتباري براي مشتريان خود ميكردند مايل بودند روشي براي متصل كردن سيستمهاي مالي خود به يكديگر پيدا كنند. چنين سيستمي ميتوانست در ميان مشتريان كوچك بانكها كه مايل بودند از كارت خود براي كارهايي مثل خريد مايحتاج روزانه و يا خريد اتومبيل و مسكن استفاده كنند علاقهمندان زيادي داشته باشد.
چرا كارت اعتباري؟
ممكن است اين سوال در ذهن كساني كه با اين كارتها آشنايي ندارند بهوجود آيد كه اصولا فلسفه حضور اين كارتها چيست و مزيت اصلي آنها كدام است. كارتهاي اعتباري چنانكه از نامشان پيداست مقدار معيني اعتبار مالي در اختيار صاحب كارت قرارميدهند. هنگامي كه شما با حساب بانكي خودتان كار ميكنيد، سابقه مبادلات مالي شما نزد بانك محفوظ ميماند. بانك با استناد به اين سابقه ميتواند تخمين بزند كه اصولا ميزان گردش مالي حساب شما در طول يك دوره زماني خاص چقدر است. درواقع ميانگين مانده حساب شما در هر دوره نشان دهنده حداقل ميزان درآمد شما يا به تعبير صحيحتر ميزان توانايي مالي شما در هر دوره زماني معين است. بانك يا هر موسسه مالي و اعتباري مشابه آن ميتواند براساس آن مانده به شما اعتبار بدهد. اعتبار معمولا مقدار نقدينگي يا پولي است كه برابر يا بيشتر از ميزان مانده حساب شما است. مقداري كه ميتوانيد در هريك از آن دورههاي زماني از موسسه يا بانك قرض بگيريد. فرض موسسه مالي مذكور ايناست كه شما قادر خواهيد بود در اولين فرصت اين قرض را برگردانيد. به اين ترتيب انجام قطعي معاملات و مبادلات مالي شما با ديگران موكول به ميزان نقدينگي واقعي در دست شما نخواهد بود بلكه به ميزان اعتبار شما نزد موسسه مالي متكي خواهد بود.
انواع كارت اعتباري
http://www.shabakeh-mag.com/Data/Gallery/Visa_MasterCard_Logos_s.jpgكارتهاي اعتباري را اساسا ميتوان به دو دسته كارتهاي بانكي و غيربانكي تقسيم كرد. كارتهاي اعتباري بانكي مثل ويزا و مستركارت از سيستم اعتباري بانكها استفاده ميكنند. در حالي كه كارتهاي غير بانكي را شركتها و موسسات دولتي و خصوصي به مقاصد مختلفي عرضه ميكنند. آمريكن اكسپرس و دينركلاب نمونه كارتهاي اعتباري غير بانكي هستند. همچنين در برخي كشورها شركتهاي مخابرات و تلفن و يا شركتهاي توزيعكننده نفت، گاز و بنزين و نيز فروشگاههاي زنجيرهاي و باشگاههاي تفريحي اقدام به صدور كارت اعتباري ميكنند. دامنه كاربرد اين كارتها بستگي به دامنه فعاليت شركت مربوطه و يا اهداف مالي آنها دارد. در هرصورت فعاليت تمام اين موسسات صادر كننده كارت بايد زير نظر نهاد مالي رسمي آن كشور و داراي مجوز فعاليت باشد.
كارتهاي بانكي نيز داراي تنوع زيادي هستند. كارتهاي اعتباري تنها يك دسته از كارتهاي بانكي هستند و خود به انواع مختلفي تقسيم ميشوند. انواع فرعي كارتهاي اعتباري بانكي معمولا بر اساس نحوه محاسبه بهره، سقف ميزان اعتبار منتسب به كارت و حداقل موجودي دارنده حساب، نرخ حق اشتراك ساليانه و فاكتورهاي مالي ديگر محاسبه ميشود. بانكهاي صادركننده كارت و يا شركتهاي غير بانكي معمولا علاقه دارند كه انواع كارتهاي خود را برحسب امتيازات متفاوتي كه در اختيار صاحب آن قرار ميدهد به گروههايي با نام طلايي، نقرهاي و از اين قبيل تقسيم كنند.
يك دسته ديگر از كارتهاي بانكي مشابه آنچه كه اين روزها در كشور ما رايج است تنها به ارائه خدمات بانكي محدود از طريق باجههاي خودپرداز اختصاص دارند و فاقد برخي از ويژگيهاي مهم يك كارت اعتباري استاندارد هستند.
دسته ديگري از كارتهاي اعتباري بانكي نيز وجود دارند كه در بسياري از كشورهاي دنيا كه سيستمهاي بينالمللي مانند ويزا و مستركارت در آن ها به رسميت پذيرفته شده، بهكارگرفته ميشوند. اين كارتها معمولا نام يك سازمان و يا شركت را برخود دارند. سازمان يا شركت مذكور لزوما يك موسسه يا نهاد مالي نيست بلكه ممكن است به قصد ارائه خدمات مالي به گروهي از اعضاي وابسته به خود پديد آمده باشد. مثلا برخي از فروشگاههاي اينترنتي مثل آمازون يا Barnes ِ Nobel يا حتي پورتال ياهو خدمات مالي از اين دست را به اعضاي خود ارائه ميكنند. مشتركين يك ISP، اعضاي يك باشگاه و يا مشتريان يك فروشگاه ممكن است اين شانس را داشته باشند كه با تهيه يك كارت اعتباري از اين نوع، ضمن بهرهمندي از مزاياي عمومي يك كارت اعتباري بانكي، از خدمات ويژه شركت يا سازمان مذكور نيز استفاده كنند.
مدل هاي مختلفي براي تعامل ميان اين سازمانها از يك سو و بانكهاي صادر كننده كارتهاي بانكي و نيز كنسرسيومهاي ويزا و مستركارت وجود دارد. گاهي اين سازمانها مستقيما با ويزا يا مستركارت وارد معامله ميشوند و خود يك واحد اعتباري مالي راهاندازي ميكنند. گاهي نيز با يك بانك معتبر طرف قرارداد با هريك از اين كنسرسيومهاي بينالمللي وارد مذاكره ميشوند. شكل اخير رايجتر است زيرا معمولا بانكهاي محلي شناخت بهتري از سابقه مالي نهادهاي محلي دارند. همچنين سازمان يا شركت واسطه ممكن است بسته به نوع تعامل مالي خود با بانك صادر كننده اصلي كارت يا خود كنسرسيوم بينالمللي ويزا و مستركارت، درصد اندكي از بهاي هر معامله را (به عنوان پورسانت) دريافت كند. به هرحال كاربران ميتوانند با تهيه كارتهايي از اين نوع بدون مراجعه مستقيم به يك بانك معتبر و با واسطه يك شركت تجاري به شبكه مالي مستركارت يا ويزا بپيوندند.
يك دسته مهم ديگر نيز از كارتهاي بانكي هستند كه البته اعتباري نيستند ولي بيشتر قابليتهاي آن مشابه كارت اعتباري است. به اين كارتها اصطلاحاً Debit Card يا كارت بدهي ميگويند. برخلاف كارت اعتباري كه به دارنده آن اجازه خرج كردن بيشتر از موجودي مانده در حساب ميدهد، اين كارتها فقط به اندازه موجودي مانده در حساب مرتبط با آنها اعتبار دارند و پس از به پايان رسيدن اعتبار يا بايد مجددا شارژ شوند و يا از درجه اعتبار ساقط ميشوند.
ميزان حداقل و حداكثر موجودي در حساب اين كارتها نيز محدود است. مثلاً اگر سقف موجودي يك كارت بدهي 1000 دلار باشد به معني آن است كه دارنده آن نميتواند بهاي يك كالاي 1100 دلاري را يكجا بپردازد. همچنين اگر كف موجودي يك كارت 100 دلار باشد به معني آن است كه صاحب آن اگر در كارت خود 110 دلار داشته باشد تنها قادر است 10 دلار آن را واقعا هزينه كند و مابقي نزد بانك سپرده خواهدبود. همچنين بسياري از كارتهاي بدهي فاقد قابليت استفاده در دستگاههاي خودپرداز(ATM) هستند.
سيستم شمارهگذاري
اگرچه سيستم كارت اعتباري به عنوان يك مدل اقتصادي در مبادلات مالي در تمام دنيا مورد استفاده قرار ميگيرد اما اين به معناي آن نيست كه شركتهاي صادركننده اين كارتها همگي از سيستم و روش واحدي براي ذخيره اطلاعات و شمارهگذاري كارتها استفاده ميكنند. اما امروزه تمام كارتهاي اعتباري استاندارد و مشهور بينالمللي از سيستم شمارهگذاري ANSI Standard X4.13-1983 براي اين منظور استفاده ميكنند. در اين سيستم از يك عدد 16 رقمي استفاده ميشود. اين عدد براي سهولت هنگام خواندن يا به خاطر سپردن به صورت چهار مجموعه چهار رقمي نوشته ميشود اما اين تقسيمبندي چهارتايي هيچ ارزش و معناي خاصي ندارد.
مثلاً شمارهگذاري يك كارت استاندارد مانند مستركارت يا ويزا به اين صورت انجام ميشود :
از سمت چپ، اولين رقم مشخص كننده سيستم كارت اعتباري است. عدد 3 مشخص كننده يك كارت از خانواده كارتهاي باشگاههاي تفريحي و سيروسفر است. مثلا 37 به معني American Express و 38 به معني Diners Club است. عدد 4 براي Visa ، عدد 5 براي MasterCard وعدد 6 براي Discover Card استفاده ميشود.
در مورد MasterCard رقم دوم تعداد ارقام بعدي كه بايد به عنوان شماره شناسايي بانك تفسير شود را مشخص ميكند. مثلا عدد يك به معني ايناست كه رقم سوم شماره بانك است يا عدد 2 يعني رقمهاي سوم و چهارم شماره بانك است. ارقامي كه پس از شماره بانك ميآيند، حداكثر تا رقم پانزدهم مشخصكننده شماره حساب دارنده كارت است و رقم شانزدهم يك رقم كنترلي (Check Digit) ميباشد.
http://www.shabakeh-mag.com/Data/Gallery/visa_card_classic_s.jpgدر مورد Visa ارقام دوم تا ششم شماره بانك و ارقام هفتم تا دوازدم يا هفتم تا پانزدهم شماره حساب و ارقام سيزدهم يا شانزدهم رقم كنترلي هستند.
اطلاعات اين نوار بر روي سه تراك كه عرض هركدام به اندازه يك دهم اينچ است ذخيره ميشود. تراكهاي اول و سوم ميتوانند 210 بيت بر اينچ (bpi) و تراك دوم ميتواند 75 بيت بر اينچ ذخيره كند. جزئيات نحوه ذخيرهسازي اطلاعات روي اين تراكها در استاندارد ISO/IEC7811 آمده است.
متناظر با هر كارت اعتباري بانكي مشخصات مهمي از دارنده كارت نزد بانك صادركننده كارت ثبت ميشود. اين اطلاعات حداقل شامل نام ونام خانوادگي دقيق دارنده كارت، آدرس صحيح وي و شهر و كشور محل سكونت است. علاوه بر اطلاعات فوق، تاريخ انقضاي اعتبار كارت نيز ثبت ميشود. به طور معمول، پيش از سررسيدن تاريخ انقضاي كارت، صادركننده آن با صاحب كارت تماس ميگيرد و او را براي جايگزين كردن كارت فعلي با كارت جديد تشويق ميكند. كارت جديد ممكن است داراي شماره متفاوتي باشد يا از همان شماره قبلي براي مدت معين ديگري مجدداً استفاده شود.
استفاده از كارت اعتباري
اطلاعاتي كه همراه هر كارت اعتباري بانكي بينالمللي ثبت ميشود توسط كنسرسيوم مربوطه، بانك اصلي صادركننده، واسطه احتمالي صدور كارت، و نيز خود دارنده آن قابل دسترسي است. اما هنگامي كه يك معامله الكترونيكي از اين طريق صورت ميگيرد، فروشنده كالا يا خدمات تنها به اطلاعات ناچيزي از اين مجموعه دسترسي دارد كه آن نيز فقط براي انجام الكترونيكي معامله مورد نياز است و در سيستمهاي امن و استاندارد شبكه مبادلات الكترونيكي پول هرگز مشخصات كامل دارنده كارت در اختيار فروشنده قرار نميگيرد.
اگر يك كارت اعتباري يا بدهي از نوع ويزا و مستركارت توسط يك بانك معتبر صادر شود، به احتمال زياد دارنده آن كارت خواهد توانست از طريق شبكه اينترنت و با مراجعه به سايت بانك مربوطه، به حساب مرتبط با كارتش دسترسي پيدا كند و علاوه بر اطلاعات هويت و آدرس خود، سابقه گردش مالي حسابش را ببيند و از ديگر خدمات آنلاين بانك مذكور استفاده كند.
همچنين صاحب كارت ميتواند با مراجعه به يكي از هزاران سايت فروشنده آنلاين كالا و خدمات در اينترنت، كالايي سفارش دهد. هنگام ثبت سفارش خريد، همان اطلاعاتي كه در كارت اعتباري درج شده است از خريدار تقاضا ميشود. اگر سايت مذكور قبلاً يك گواهي معتبر(Certificate) از يكي از شركتهاي صادر كننده گواهي ديجيتالي دريافت كرده باشد، به معني آن است كه اين اطلاعات مستقيماً و از طريق يك پروتكل امن براي بانك صادركننده كارت ارسال و صحت اطلاعات ارسالشده و ميزان موجود حساب كارت كنترل و نتيجه آن به سايت فروشنده اطلاع داده ميشود. هنگام ثبت سفارش دو آدرس توسط فروشنده از خريدار تقاضا ميشود. اگر خريدار هنگام ثبت سفارش قصد داشته باشد كالا را به آدرس ديگري به غير از آدرس ثبت شده در كارت اعتباري خود بفرستد (اصطلاحا اگر آدرس Billing يا صورت حساب متفاوت از آدرس Shipping يا ارسال كالاي خريداري شده باشد) آدرس دومي نيز ضروري است در غيراينصورت كالا به آدرس پيشفرض در كارت اعتباري ارسال ميگردد. توجه به اين نكته ضروري است، كه برخي از سايتهاي اينترنتي براي خريداران خود يك پروفايل ايجاد ميكنند و نام خريدار، آدرس ثبت شده در كارت اعتباري و شماره 16رقمي كارت را به همراه نوع آن (مثلا مستركارت) روي بانك اطلاعاتي خود ثبت ميكنند تا خريدار در مراجعه بعدي نيازمند پركردن مجدد اين مشخصات (هنگام ثبت سفارش) نباشد. در اين صورت بايد خريدار اطمينان حاصل كند كه اطلاعات كارت اعتباري او از سوي سايت فروشنده مورد سوء استفاده قرار نخواهد گرفت.
برخي اصطلاحات مهم مرتبط با كارت اعتباري
در مقالات آينده به تفصيل نحوه استفاده از كارتهاي اعتباري بينالمللي و مكانيزم گردش الكترونيكي پول در شبكه اينترنت را توضيح خواهيم داد. اما قبل از اينكه بخواهيد از اين كارتها استفاده كنيد و احتمالا كالايي را به صورت الكترونيكي بخريد، بد نيست با بعضي از اصطلاحات رايج بينالمللي در اين زمينه آشنا شويد.
Annual Fee : حق عضويت سالانه كه برخي شركتها هنگام صدور كارت يا تمديد عضويت دريافت ميكنند. اين روزها بسياري از صادركنندگان كارت شعار <بدون حق عضويت سالانه> را تبليغ ميكنند و احتمال آنهايي هم كه اكنون اين مبالغ را دريافت ميكنند در آينده از آن چشم پوشي خواهند كرد تا مشتريان خود را حفظ كنند.
Finance Charge : شارژ مالي. عبارت است از پولي كه شما بابت استفاده از كارتاعتباري ميپردازيد. به زبان ساده، اين همان پولي است كه شما هنگام خريدن كالا و خدمات از حساب خود خارج ميكنيد. اين مقدار علاوه بر هزينههاي مربوط به بهره ممكن است شامل كارمزدهاي ديگري مانند cacheadvance fees نيز باشد. كارمزد اخير هنگامي از دارنده كارت اخذ ميشود كه شما بيش از موجودي مانده در حساب خود هزينه كنيد.
Interest Rate : نرخ سود. شيوههاي مختلفي براي محاسبه نرخ سود وجود دارد. اغلب كارتهاي اعتباري از شيوههاي مختلف محاسبه APR استفاده ميكنند. اما كارتهاي بدهي ممكن است از شيوههاي ديگري مثل كسر مقدار ناچيز و ثابتي از پول به ازاي هر بار خريد استفاده كنند.
(Annual Percentage Rate (APR : درصدي از ميزان شارژ مالي شما در طول يك سال. اين عدد به زبان ساده همان سود سالانهاي است كه بابت ارائه خدمات الكترونيكي از شما كسر ميشود.
Fixed Rate : اگر APR بر مبناي نرخ سود ثابت سالانه محاسبه شود به آن نرخ ثابت ميگويند.
Variable Rate : اگر نرخ سود سالانه متغير و وابسته به ديگر انواع نرخ بهره بانكي باشد، به آن نرخ شناور يا متغير ميگويند. اين نرخ معمولا از مجموع دو عدد ديگر يعني نرخ پايهاي بهره (كه قابل تغيير توسط مديريت امور بانكي كشور است) و درصدي از همين عدد كه توسط موسسه مالي مربوطه تعيين ميشود بهدست ميآيد.
اشاره :
در قسمت پيشين به مدلهاي مختلف تجارت الكترونيك اشاره كرديم و از مدل B2C به عنوان يكي از مدلهاي اصلي اين شيوه تجارت ياد كرديم. بخش مهمي از اين مدل تجارت الكترونيك به ابزاري متكي است كه كارت اعتباري ناميده ميشود و ابزار الكترونيكي نقل و انتقال پول به شمار ميرود. بسياري از مردم مايلند بدانند اين كارتها چه هستند و چگونه ميتوان آنها را تهيه و مورد استفاده قرارداد. اگرچه در ايران هنوز يك نوع كارت اعتباري استاندارد كه در سراسر كشور و در تمام بانكها معتبر باشد و قابليت استفاده در شبكه اينترنت را (دست كم براي مبادلات داخلي) داشته باشد معرفي نشدهاست، ولي اغلب افراد آشنايي با اين كارتها و امكان استفاده از آنها را مقدمه و پيشزمينهاي براي ورود به دنياي خريد و فروش الكترونيكي ميدانند. در اين قسمت از مجموعه مقالات الفباي تجارت الكترونيك نگاهي مختصر به تاريخچه، ساختار و انواع كارت اعتباري خواهيم داشت. در مقالات بعدي شرح نحوه استفاده از اين كارتها را در شبكه اينترنت به تفصيل توضيح خواهيم داد.
كارت اعتباري چيست؟
كارت اعتباري يك كارت پلاستيكي است كه روي آن نام صاحب كارت و شماره آن به صورت برجسته وجود دارد و پشت كارت يك نوار مغناطيسي ديده ميشود كه درون خود برخي اطلاعات مهم مثل هويت و آدرس دارنده كارت را ذخيره كرده است. سيستمهاي مالي كامپيوتري مانند دستگاههاي خودپرداز ATM از اين اطلاعات هنگام احراز هويت فرد به منظور برداشت پول استفاده ميكنند. يك كارت اعتباري استاندارد شامل يك عدد 16 رقمي نيز هست كه حاوي اطلاعات مهمي درباره نوع كارت، بانك صادركننده آن و اطلاعات ديگر است. اين شماره براي دارنده هر كارت منحصر به فرد است. از اين شماره براي شناسايي دارنده كارت هنگام انجام معاملات الكترونيكي روي اينترنت نيز استفاده ميشود.
تاريخچه
آنطور كه در دائرهالمعارفهاي بريتانيكا و انكارتا آمده است، استفاده از اين نوع كارت براي انجام نقل و انتقال پول ابتدا در دهه 1920 و در كشور آمريكا رواج يافت. در آن زمان برخي شركتهاي خصوصي مانند بعضي از هتلهاي زنجيرهاي و تعدادي از شركتهاي نفتي مشتريان خود را به استفاده از اين كارتها براي سهولت در پرداخت تشويق ميكردند. استفاده از اين كارتها پس از جنگ جهاني دوم و خروج از ركود اقتصادي شدت گرفت.
اولين كارت اعتباري از نوع امروزي آن، يعني كارتي كه بتوان با استفاده از آن در طيف وسيعي از فروشگاهها و كسبوكارها پول مبادله كرد، در1950 توسط Diners Club Inc معرفي شد و هنوز هم يكي از كارتهاي اعتباري شناختهشده از اين نوع به شمار ميرود. در1958 نيز كارت اعتباري ديگري در همين رده توسط شركت
American Express معرفي شد كه در حال حاضر يكي از معروفترين نوع كارتهاي اعتباري است. مشخصه اصلي اين دسته از كارتها ايناست كه شركت صادركننده كارت از دارنده آن يك مبلغ عضويت سالانه دريافت ميكند و سپس به صورت ماهانه يا ساليانه و يا در دورههاي زماني ديگر براي او صورتحساب ميفرستد و معادل مبلغ اين صورت حساب از موجودي دارنده كارت نزد شركت صادركننده آن كسر ميشود.
مدتي بعد سيستم كارت اعتباري بانكي رواج يافت. در اين سيستم كه امروزه نيز مورد استفاده است، صادركننده كارت در اصل يك بانك است و هريك از دارندگان كارت اعتباري نزد بانك يك حساب دارند. هنگامي كه كالا يا خدماتي توسط دارنده كارت (مشتري) خريداري ميشود، اين پول بلافاصله به حساب فروشنده (كه خود نزد بانك حسابي دارد) واريز ميشود.
بانك نيز به نوبه خود اين هزينه را به صورت ماهانه و يا در دورههاي زماني معين ديگري به حساب مشتري منظور ميكند و صورتحساب برايش صادر ميكند و در صورتي كه به ميزان كافي در حساب مشتري پول نباشد، طي مهلت معيني از مشتري ميخواهد كه حساب خود را تكميل كند. مشتري ميتواند مبلغ مورد نظر را يكجا و يا با اقساطي كه بهره به آن تعلق ميگيرد، به بانك بپردازد.
اولين سيستم بانكي از اين نوع در سال 1959 و از سوي Bank of America در كاليفرنيا معرفي شد وBankAmericard نام داشت. اين سيستم تنها در همان ايالت كار ميكرد. اما بعدا در سال 1966 در ايالتهاي ديگر نيز راهاندازي شد و صورت سراسري به خود گرفت. در سال 1976 اين سيستم بانكي به VISA تغيير نام داد. ويزا امروزه يك كنسرسيوم بينالمللي است كه سيستم بانكي اغلب كشورهاي دنيا در آن مشاركت دارند.
در همان سال 1966 اتحاديه كارت بين بانكي يا Interbank Card Association شكل گرفت و بعدا به MasterCard تغيير نام داد. ويژگي مستركارت اين بود كه هيچ بانك خاصي در آن نقش محوري نداشت، بلكه هركدام از بانكهايي كه به صورت محلي اقدام به صدور كارت اعتباري براي مشتريان خود ميكردند مايل بودند روشي براي متصل كردن سيستمهاي مالي خود به يكديگر پيدا كنند. چنين سيستمي ميتوانست در ميان مشتريان كوچك بانكها كه مايل بودند از كارت خود براي كارهايي مثل خريد مايحتاج روزانه و يا خريد اتومبيل و مسكن استفاده كنند علاقهمندان زيادي داشته باشد.
چرا كارت اعتباري؟
ممكن است اين سوال در ذهن كساني كه با اين كارتها آشنايي ندارند بهوجود آيد كه اصولا فلسفه حضور اين كارتها چيست و مزيت اصلي آنها كدام است. كارتهاي اعتباري چنانكه از نامشان پيداست مقدار معيني اعتبار مالي در اختيار صاحب كارت قرارميدهند. هنگامي كه شما با حساب بانكي خودتان كار ميكنيد، سابقه مبادلات مالي شما نزد بانك محفوظ ميماند. بانك با استناد به اين سابقه ميتواند تخمين بزند كه اصولا ميزان گردش مالي حساب شما در طول يك دوره زماني خاص چقدر است. درواقع ميانگين مانده حساب شما در هر دوره نشان دهنده حداقل ميزان درآمد شما يا به تعبير صحيحتر ميزان توانايي مالي شما در هر دوره زماني معين است. بانك يا هر موسسه مالي و اعتباري مشابه آن ميتواند براساس آن مانده به شما اعتبار بدهد. اعتبار معمولا مقدار نقدينگي يا پولي است كه برابر يا بيشتر از ميزان مانده حساب شما است. مقداري كه ميتوانيد در هريك از آن دورههاي زماني از موسسه يا بانك قرض بگيريد. فرض موسسه مالي مذكور ايناست كه شما قادر خواهيد بود در اولين فرصت اين قرض را برگردانيد. به اين ترتيب انجام قطعي معاملات و مبادلات مالي شما با ديگران موكول به ميزان نقدينگي واقعي در دست شما نخواهد بود بلكه به ميزان اعتبار شما نزد موسسه مالي متكي خواهد بود.
انواع كارت اعتباري
http://www.shabakeh-mag.com/Data/Gallery/Visa_MasterCard_Logos_s.jpgكارتهاي اعتباري را اساسا ميتوان به دو دسته كارتهاي بانكي و غيربانكي تقسيم كرد. كارتهاي اعتباري بانكي مثل ويزا و مستركارت از سيستم اعتباري بانكها استفاده ميكنند. در حالي كه كارتهاي غير بانكي را شركتها و موسسات دولتي و خصوصي به مقاصد مختلفي عرضه ميكنند. آمريكن اكسپرس و دينركلاب نمونه كارتهاي اعتباري غير بانكي هستند. همچنين در برخي كشورها شركتهاي مخابرات و تلفن و يا شركتهاي توزيعكننده نفت، گاز و بنزين و نيز فروشگاههاي زنجيرهاي و باشگاههاي تفريحي اقدام به صدور كارت اعتباري ميكنند. دامنه كاربرد اين كارتها بستگي به دامنه فعاليت شركت مربوطه و يا اهداف مالي آنها دارد. در هرصورت فعاليت تمام اين موسسات صادر كننده كارت بايد زير نظر نهاد مالي رسمي آن كشور و داراي مجوز فعاليت باشد.
كارتهاي بانكي نيز داراي تنوع زيادي هستند. كارتهاي اعتباري تنها يك دسته از كارتهاي بانكي هستند و خود به انواع مختلفي تقسيم ميشوند. انواع فرعي كارتهاي اعتباري بانكي معمولا بر اساس نحوه محاسبه بهره، سقف ميزان اعتبار منتسب به كارت و حداقل موجودي دارنده حساب، نرخ حق اشتراك ساليانه و فاكتورهاي مالي ديگر محاسبه ميشود. بانكهاي صادركننده كارت و يا شركتهاي غير بانكي معمولا علاقه دارند كه انواع كارتهاي خود را برحسب امتيازات متفاوتي كه در اختيار صاحب آن قرار ميدهد به گروههايي با نام طلايي، نقرهاي و از اين قبيل تقسيم كنند.
يك دسته ديگر از كارتهاي بانكي مشابه آنچه كه اين روزها در كشور ما رايج است تنها به ارائه خدمات بانكي محدود از طريق باجههاي خودپرداز اختصاص دارند و فاقد برخي از ويژگيهاي مهم يك كارت اعتباري استاندارد هستند.
دسته ديگري از كارتهاي اعتباري بانكي نيز وجود دارند كه در بسياري از كشورهاي دنيا كه سيستمهاي بينالمللي مانند ويزا و مستركارت در آن ها به رسميت پذيرفته شده، بهكارگرفته ميشوند. اين كارتها معمولا نام يك سازمان و يا شركت را برخود دارند. سازمان يا شركت مذكور لزوما يك موسسه يا نهاد مالي نيست بلكه ممكن است به قصد ارائه خدمات مالي به گروهي از اعضاي وابسته به خود پديد آمده باشد. مثلا برخي از فروشگاههاي اينترنتي مثل آمازون يا Barnes ِ Nobel يا حتي پورتال ياهو خدمات مالي از اين دست را به اعضاي خود ارائه ميكنند. مشتركين يك ISP، اعضاي يك باشگاه و يا مشتريان يك فروشگاه ممكن است اين شانس را داشته باشند كه با تهيه يك كارت اعتباري از اين نوع، ضمن بهرهمندي از مزاياي عمومي يك كارت اعتباري بانكي، از خدمات ويژه شركت يا سازمان مذكور نيز استفاده كنند.
مدل هاي مختلفي براي تعامل ميان اين سازمانها از يك سو و بانكهاي صادر كننده كارتهاي بانكي و نيز كنسرسيومهاي ويزا و مستركارت وجود دارد. گاهي اين سازمانها مستقيما با ويزا يا مستركارت وارد معامله ميشوند و خود يك واحد اعتباري مالي راهاندازي ميكنند. گاهي نيز با يك بانك معتبر طرف قرارداد با هريك از اين كنسرسيومهاي بينالمللي وارد مذاكره ميشوند. شكل اخير رايجتر است زيرا معمولا بانكهاي محلي شناخت بهتري از سابقه مالي نهادهاي محلي دارند. همچنين سازمان يا شركت واسطه ممكن است بسته به نوع تعامل مالي خود با بانك صادر كننده اصلي كارت يا خود كنسرسيوم بينالمللي ويزا و مستركارت، درصد اندكي از بهاي هر معامله را (به عنوان پورسانت) دريافت كند. به هرحال كاربران ميتوانند با تهيه كارتهايي از اين نوع بدون مراجعه مستقيم به يك بانك معتبر و با واسطه يك شركت تجاري به شبكه مالي مستركارت يا ويزا بپيوندند.
يك دسته مهم ديگر نيز از كارتهاي بانكي هستند كه البته اعتباري نيستند ولي بيشتر قابليتهاي آن مشابه كارت اعتباري است. به اين كارتها اصطلاحاً Debit Card يا كارت بدهي ميگويند. برخلاف كارت اعتباري كه به دارنده آن اجازه خرج كردن بيشتر از موجودي مانده در حساب ميدهد، اين كارتها فقط به اندازه موجودي مانده در حساب مرتبط با آنها اعتبار دارند و پس از به پايان رسيدن اعتبار يا بايد مجددا شارژ شوند و يا از درجه اعتبار ساقط ميشوند.
ميزان حداقل و حداكثر موجودي در حساب اين كارتها نيز محدود است. مثلاً اگر سقف موجودي يك كارت بدهي 1000 دلار باشد به معني آن است كه دارنده آن نميتواند بهاي يك كالاي 1100 دلاري را يكجا بپردازد. همچنين اگر كف موجودي يك كارت 100 دلار باشد به معني آن است كه صاحب آن اگر در كارت خود 110 دلار داشته باشد تنها قادر است 10 دلار آن را واقعا هزينه كند و مابقي نزد بانك سپرده خواهدبود. همچنين بسياري از كارتهاي بدهي فاقد قابليت استفاده در دستگاههاي خودپرداز(ATM) هستند.
سيستم شمارهگذاري
اگرچه سيستم كارت اعتباري به عنوان يك مدل اقتصادي در مبادلات مالي در تمام دنيا مورد استفاده قرار ميگيرد اما اين به معناي آن نيست كه شركتهاي صادركننده اين كارتها همگي از سيستم و روش واحدي براي ذخيره اطلاعات و شمارهگذاري كارتها استفاده ميكنند. اما امروزه تمام كارتهاي اعتباري استاندارد و مشهور بينالمللي از سيستم شمارهگذاري ANSI Standard X4.13-1983 براي اين منظور استفاده ميكنند. در اين سيستم از يك عدد 16 رقمي استفاده ميشود. اين عدد براي سهولت هنگام خواندن يا به خاطر سپردن به صورت چهار مجموعه چهار رقمي نوشته ميشود اما اين تقسيمبندي چهارتايي هيچ ارزش و معناي خاصي ندارد.
مثلاً شمارهگذاري يك كارت استاندارد مانند مستركارت يا ويزا به اين صورت انجام ميشود :
از سمت چپ، اولين رقم مشخص كننده سيستم كارت اعتباري است. عدد 3 مشخص كننده يك كارت از خانواده كارتهاي باشگاههاي تفريحي و سيروسفر است. مثلا 37 به معني American Express و 38 به معني Diners Club است. عدد 4 براي Visa ، عدد 5 براي MasterCard وعدد 6 براي Discover Card استفاده ميشود.
در مورد MasterCard رقم دوم تعداد ارقام بعدي كه بايد به عنوان شماره شناسايي بانك تفسير شود را مشخص ميكند. مثلا عدد يك به معني ايناست كه رقم سوم شماره بانك است يا عدد 2 يعني رقمهاي سوم و چهارم شماره بانك است. ارقامي كه پس از شماره بانك ميآيند، حداكثر تا رقم پانزدهم مشخصكننده شماره حساب دارنده كارت است و رقم شانزدهم يك رقم كنترلي (Check Digit) ميباشد.
http://www.shabakeh-mag.com/Data/Gallery/visa_card_classic_s.jpgدر مورد Visa ارقام دوم تا ششم شماره بانك و ارقام هفتم تا دوازدم يا هفتم تا پانزدهم شماره حساب و ارقام سيزدهم يا شانزدهم رقم كنترلي هستند.
اطلاعات اين نوار بر روي سه تراك كه عرض هركدام به اندازه يك دهم اينچ است ذخيره ميشود. تراكهاي اول و سوم ميتوانند 210 بيت بر اينچ (bpi) و تراك دوم ميتواند 75 بيت بر اينچ ذخيره كند. جزئيات نحوه ذخيرهسازي اطلاعات روي اين تراكها در استاندارد ISO/IEC7811 آمده است.
متناظر با هر كارت اعتباري بانكي مشخصات مهمي از دارنده كارت نزد بانك صادركننده كارت ثبت ميشود. اين اطلاعات حداقل شامل نام ونام خانوادگي دقيق دارنده كارت، آدرس صحيح وي و شهر و كشور محل سكونت است. علاوه بر اطلاعات فوق، تاريخ انقضاي اعتبار كارت نيز ثبت ميشود. به طور معمول، پيش از سررسيدن تاريخ انقضاي كارت، صادركننده آن با صاحب كارت تماس ميگيرد و او را براي جايگزين كردن كارت فعلي با كارت جديد تشويق ميكند. كارت جديد ممكن است داراي شماره متفاوتي باشد يا از همان شماره قبلي براي مدت معين ديگري مجدداً استفاده شود.
استفاده از كارت اعتباري
اطلاعاتي كه همراه هر كارت اعتباري بانكي بينالمللي ثبت ميشود توسط كنسرسيوم مربوطه، بانك اصلي صادركننده، واسطه احتمالي صدور كارت، و نيز خود دارنده آن قابل دسترسي است. اما هنگامي كه يك معامله الكترونيكي از اين طريق صورت ميگيرد، فروشنده كالا يا خدمات تنها به اطلاعات ناچيزي از اين مجموعه دسترسي دارد كه آن نيز فقط براي انجام الكترونيكي معامله مورد نياز است و در سيستمهاي امن و استاندارد شبكه مبادلات الكترونيكي پول هرگز مشخصات كامل دارنده كارت در اختيار فروشنده قرار نميگيرد.
اگر يك كارت اعتباري يا بدهي از نوع ويزا و مستركارت توسط يك بانك معتبر صادر شود، به احتمال زياد دارنده آن كارت خواهد توانست از طريق شبكه اينترنت و با مراجعه به سايت بانك مربوطه، به حساب مرتبط با كارتش دسترسي پيدا كند و علاوه بر اطلاعات هويت و آدرس خود، سابقه گردش مالي حسابش را ببيند و از ديگر خدمات آنلاين بانك مذكور استفاده كند.
همچنين صاحب كارت ميتواند با مراجعه به يكي از هزاران سايت فروشنده آنلاين كالا و خدمات در اينترنت، كالايي سفارش دهد. هنگام ثبت سفارش خريد، همان اطلاعاتي كه در كارت اعتباري درج شده است از خريدار تقاضا ميشود. اگر سايت مذكور قبلاً يك گواهي معتبر(Certificate) از يكي از شركتهاي صادر كننده گواهي ديجيتالي دريافت كرده باشد، به معني آن است كه اين اطلاعات مستقيماً و از طريق يك پروتكل امن براي بانك صادركننده كارت ارسال و صحت اطلاعات ارسالشده و ميزان موجود حساب كارت كنترل و نتيجه آن به سايت فروشنده اطلاع داده ميشود. هنگام ثبت سفارش دو آدرس توسط فروشنده از خريدار تقاضا ميشود. اگر خريدار هنگام ثبت سفارش قصد داشته باشد كالا را به آدرس ديگري به غير از آدرس ثبت شده در كارت اعتباري خود بفرستد (اصطلاحا اگر آدرس Billing يا صورت حساب متفاوت از آدرس Shipping يا ارسال كالاي خريداري شده باشد) آدرس دومي نيز ضروري است در غيراينصورت كالا به آدرس پيشفرض در كارت اعتباري ارسال ميگردد. توجه به اين نكته ضروري است، كه برخي از سايتهاي اينترنتي براي خريداران خود يك پروفايل ايجاد ميكنند و نام خريدار، آدرس ثبت شده در كارت اعتباري و شماره 16رقمي كارت را به همراه نوع آن (مثلا مستركارت) روي بانك اطلاعاتي خود ثبت ميكنند تا خريدار در مراجعه بعدي نيازمند پركردن مجدد اين مشخصات (هنگام ثبت سفارش) نباشد. در اين صورت بايد خريدار اطمينان حاصل كند كه اطلاعات كارت اعتباري او از سوي سايت فروشنده مورد سوء استفاده قرار نخواهد گرفت.
برخي اصطلاحات مهم مرتبط با كارت اعتباري
در مقالات آينده به تفصيل نحوه استفاده از كارتهاي اعتباري بينالمللي و مكانيزم گردش الكترونيكي پول در شبكه اينترنت را توضيح خواهيم داد. اما قبل از اينكه بخواهيد از اين كارتها استفاده كنيد و احتمالا كالايي را به صورت الكترونيكي بخريد، بد نيست با بعضي از اصطلاحات رايج بينالمللي در اين زمينه آشنا شويد.
Annual Fee : حق عضويت سالانه كه برخي شركتها هنگام صدور كارت يا تمديد عضويت دريافت ميكنند. اين روزها بسياري از صادركنندگان كارت شعار <بدون حق عضويت سالانه> را تبليغ ميكنند و احتمال آنهايي هم كه اكنون اين مبالغ را دريافت ميكنند در آينده از آن چشم پوشي خواهند كرد تا مشتريان خود را حفظ كنند.
Finance Charge : شارژ مالي. عبارت است از پولي كه شما بابت استفاده از كارتاعتباري ميپردازيد. به زبان ساده، اين همان پولي است كه شما هنگام خريدن كالا و خدمات از حساب خود خارج ميكنيد. اين مقدار علاوه بر هزينههاي مربوط به بهره ممكن است شامل كارمزدهاي ديگري مانند cacheadvance fees نيز باشد. كارمزد اخير هنگامي از دارنده كارت اخذ ميشود كه شما بيش از موجودي مانده در حساب خود هزينه كنيد.
Interest Rate : نرخ سود. شيوههاي مختلفي براي محاسبه نرخ سود وجود دارد. اغلب كارتهاي اعتباري از شيوههاي مختلف محاسبه APR استفاده ميكنند. اما كارتهاي بدهي ممكن است از شيوههاي ديگري مثل كسر مقدار ناچيز و ثابتي از پول به ازاي هر بار خريد استفاده كنند.
(Annual Percentage Rate (APR : درصدي از ميزان شارژ مالي شما در طول يك سال. اين عدد به زبان ساده همان سود سالانهاي است كه بابت ارائه خدمات الكترونيكي از شما كسر ميشود.
Fixed Rate : اگر APR بر مبناي نرخ سود ثابت سالانه محاسبه شود به آن نرخ ثابت ميگويند.
Variable Rate : اگر نرخ سود سالانه متغير و وابسته به ديگر انواع نرخ بهره بانكي باشد، به آن نرخ شناور يا متغير ميگويند. اين نرخ معمولا از مجموع دو عدد ديگر يعني نرخ پايهاي بهره (كه قابل تغيير توسط مديريت امور بانكي كشور است) و درصدي از همين عدد كه توسط موسسه مالي مربوطه تعيين ميشود بهدست ميآيد.