فلسفه پرچم ایران

[ساناز فرهیدوش]

پرچم ایران پس از انقلاب ۵۷ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/120px-Flag_of_Iran.svg.png (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Flag_of_Iran. svg) http://bits.wikimedia.org/skins-1.18/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Flag_of_Iran. svg)
پرچم ایران پس از انقلاب ۵۷ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B5%DB%B7)


در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7% D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_% D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D 8%B1%D8%A7%D9%86) مصوب سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در مورد پرچم گفته شده‌است که پرچم جمهوری اسلامی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3% D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C) از سه رنگ سبز، سفید و سرخ تشکیل می‌شود و نشان جمهوری اسلامی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C_ %D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86) (تشکیل شده با حرف الله) در وسط آن قرار دارد. یک نشان هم اکنون و بعد از انقلاب ۱۳۵۷ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3% DB%B5%DB%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86) نشانی که بیان‌گر «الله» و شعار «لا اله الا الله» و نمایشگر لاله که سمبل خون شهید است به رنگ قرمز در میان پرچم و روی رنگ سفید قرار گرفته‌است. همچنین ۲۲ «الله‌اکبر» به رنگ سفید (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%AF) و به نشانه پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B2_%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86)، در حاشیه پایین رنگ سبز (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%B2) و حاشیه بالای رنگ قرمز (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%AE) با خط بنایی نوشته شده‌است که تعبیر رسمی این پرچم به تفصیل در اصل ۱۸ فصل دوم شرح داده شده‌است.[۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-Standard-0)[۲۰] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-19)
طراح آرم پرچم، حمید ندیمی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85% DB%8C)، دانشیار (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%B1) دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B4% D9%87%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C) می‌باشد.[۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-Standard-0)[۲۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-.D8.AD.D9.85.DB.8C.D8.AF_.D9.86.D8.AF.DB.8C.D9.85. DB.8C-20) بنابر استاندارد موجود در ایران علامت مخصوص جمهوری اسلامی ایران به رنگ سرخ در وسط پرچم قرار می‌گیرد. شعار «الله اکبر به رنگ سفید و یا خط بنائی (یعنی همان خطی که شعار الله اکبر را بر مناره‌های مساجد اسلامی نقش می‌کند) تکرار می‌شود. شعار «الله اکبر» به نشانه بیست و دوم بهمن (یازدهمین ماه سال) یازده بار در رنگ سبز و یازده بار در رنگ سرخ یعنی بیست و دو بار به صورت حاشیه در مرز رنگ سرخ و سبز با رنگ سفید تکرار می‌گردد. طبق استاندارد رسمی کشور ایران پارچه پرچم باید از نخ پنبه‌ای خالص سفید و مرسریزه شده و یا مخلوط پنبه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D9%86%D8%A8%D9%87) - پلی است و ویسکوز- پلی استر (معمولا به نسبت ۶۵-۳۵ درصد) تهیه شود در ضمن از ابریشم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85) و پشم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B4%D9%85) نیز می‌توان استفاده نمود، ولی پارچه پرچم نباید از ویسکوز خالص باشد. بافت پارچه مورد استفاده برای پرچم ساده و از نوع تاری و پودی است.[۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-Standard-0) بعضی به شباهت ظاهری این پرچم با آرم فرقه سیک‌های هند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%DA%A9_%28%D8%AF%DB%8C%D9%86%29) اشاره می‌کنند. اما حمید ندیمی طراح آرم پرچم طی مصاحبه‌ای که سالها پس از طراحی آرم پرچم انجام داد چنین تفسیری ارایه نداده‌است.[۲۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-.D8.AD.D9.85.DB.8C.D8.AF_.D9.86.D8.AF.DB.8C.D9.85. DB.8C-20)

[ساناز فرهیدوش]

پرچم دوره پهلوی

در زمان رضا شاه پهلوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/رضا_شاه) پرچم مشروطه حفظ شد با این تفاوت که شیر با چهره واقعی تری ترسیم می‌شد و دیگر خورشید بصورت زنانه ترسیم نمی‌گردید و خورشید تنها دارای انواری بود. در این زمان در بسیاری از موقعیتها نظیر استفاده‌های نظامی پرچم دارای تاج پهلوی نیز بوده‌است. [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-EI_.D9.91Flag-5)
در همین زمان واژه‌های مصطلح در زبان فارسی شامل درفش (فارسی)، علم (عربی) و بیرق (ترکی) [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-EI_.D9.91Flag-5) با واژه پرچم که این واژه از زبان سغدی به زبان ترکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/ترکی) و از آنجا به زبان فارسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/فارسی) راه یافته‌است.[۱۷] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-16) این واژه به مرور زمان، به حکم اطلاق جزء بر کل، بر خود درفش نیز اطلاق شده و نخستین فرهنگستان ایران (http://fa.wikipedia.org/wiki/فرهنگستان_ایران) کاربرد آن را به همین معنی و به جای علم و بیرق تأیید کرده است.[۱۸] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-17). این اقدام اعتراض نافرجام بعضی فرهیختگان از جمله پور داوود را در بر داشت. استاندارد اندازه پرچم‌ها مجدداً در ۱۳۳۶ هجری شمسی و در زمان نخست وزیری اقبال مجددا تعین شد. [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-EI_.D9.91Flag-5)
مدتی از دوره محمدرضا پهلوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/محمدرضا_پهلوی)، ایران دارای سه پرچم رسمی بوده‌است. «پرچم ملی» که فقط دارای سه قسمت مساوی به رنگ سبز، سفید و سرخ بود. «پرچم دولتی» که تنها تفاوت آن با پرچم ملی در نقش شیر و خورشید آن بود و مخصوص ادارات و دستگاه‌های دولتی و روابط خارجی بود و در نهایت «پرچم سلطنتی» که به رنگ آبی آسمانی بوده و در گوشه سمت چپ آن تاج پهلوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/تاج_پهلوی) نقش شده بود.[۱۹] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-18)

دوره پهلوی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Iran_before_1979_Revolution.png/120px-Flag_of_Iran_before_1979_Revolution.png (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرونده:Flag_of_Iran_before_1979_Revolution.p ng)
پرچم شیر و خورشید نشان ایران با ابعاد استاندارد

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Iran_flag_with_emblem_1964-1979.png/120px-Iran_flag_with_emblem_1964-1979.png (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرونده:Iran_flag_with_emblem_1964-1979.png)
پرچم شیر و خورشید ایران منقش به تاج شاهنشاهی

[ساناز فرهیدوش]

حیی ذکاء (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%B0%DA%A9%D8%A7%D8%A1) تصویر دو پرچم از مهمترین پرچمهای رایج در روزگار قاجار مربوط به سال ۱۳۰۶ هجری قمری، ۱۸۸۶ میلادی را آورده‌است. اولین پرچم مربع شکل است که نوار بالایی آن سبز و پایینی قرمز است، زمینه پرچم سفید رنگ است و در مرکز آن یک شیروخورشید (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D9%88 _%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF) قرار دارد. از این پرچم برای ساختمان‌های دولتی و یادمان‌های سلطنتی، قلعه‌ها و بنادر و هرآنچه به دولت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA) و سلطنت مربوط بود استفاده می‌کردند. پرچم دیگر نیز سه رنگ است با این تفاوت که پهنای نوارها مساوی است. شیر و خورشید چنان در میان این پرچم جای گرفته که هر سه رنگ را دربر می‌گیرد. این پرچم را می‌توان نخستین پرچم «سه رنگ» ایران دانست، ولی سالها طول می‌کشد تا این پرچمها کاملاً جا بیافتد. [۱۵] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-Zoka-14) اینکه این سه رنگ با چه تعبیری در آن زمان انتخاب شده‌است محل اختلاف نظر است. ولی رنگ انتخاب رنگهای سبز و سفید بی ارتباط با سنت‌های شیعی و اسلامی نبوده و سرخ نشان دهنده قدرت نظامی بوده‌است. [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-EI_.D9.91Flag-5) بعدها نشان پرچم تعبیری منطقی بدین صورت یافت که رنگ سبز به عنوان نشان اسلام (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.[۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-EI_.D9.91Flag-5) این ترسیم پرچم تا زمان انقلاب مشروطیت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88% D8%B7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86) ادامه پیدا می‌کند. هرچند در ابتدای مشروطیت عده‌ای قصد داشتند که پرچمی سرخ رنگ با نشان شیر و خورشید (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D9%88_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4 %DB%8C%D8%AF) را جایگزین پرچم سه رنگ کنند. ولی سرانجام الحاقیه پنجم قانون اساسی ۱۲۸۵/۱۹۰۶ مشروطه پرچم سه رنگ سبز و سفید و سرخ بصورتی که اکنون می‌شناسیم همراه با شیر و خورشید را نشان رسمی ایران اعلام می‌کند.[۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% D9%86#cite_note-EI_.D9.91Flag-5)

[ساناز فرهیدوش]

پرچم شیر و خورشید با شیر شمشیردار
این نقش در اوایل دوره قاجار به شکلی کاملاً ناهمسان روی سکه‌ها، نشانها و پرچمها ظاهر شد. فتحعلی شاه قاجار (http://fa.wikipedia.org/wiki/فتحعلی_شاه) به تقلید از نشان لژیون دونور (http://fa.wikipedia.org/wiki/لژیون_دونور) فرانسه (http://fa.wikipedia.org/wiki/فرانسه)، نشان شیر و خورشید ایرانی را در ۱۲۲۲-۱۲۲۵ پدید آورد تا به دیپلماتها و مقامات اروپایی اعطا کند. به این ترتیب ایران دارای پرچمی رسمی با نشان شیر و خورشید شد. بدین سان است که یک قرن (http://fa.wikipedia.org/wiki/سده) بعد نویسنده‌ای اروپایی می‌نویسد: «ایران امروزه به سرزمین شیر و خورشید معروف است». [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-EI_.D9.91Flag-5)
گاسپار دروویل (http://fa.wikipedia.org/wiki/گاسپار_دروویل) که در ۱۸۱۲-۱۸۱۳م در ارتش ایران خدمت کرده بود، گزارش می‌دهد که پرچم‌ها و نشان‌های ایرانیان دارای نشان زرهی کشور (http://fa.wikipedia.org/wiki/کشور)، یعنی یک شیر خوابیده و خورشید در حال طلوع همراه با عبارت سلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار است. پرچمها قرمز رنگ اند و در تارک آنها یک دست نقره‌ای به نشانه دست علی به چشم می‌خورد. لویی دوبو (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=لویی_دوبو&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) می‌گوید که محمدشاه قاجار (http://fa.wikipedia.org/wiki/محمد_شاه_قاجار) (جانشین فتحعلی شاه) دو پرچم داشته‌است: «یکی با نقش شمشیر علی (http://fa.wikipedia.org/wiki/علی)، که دو لبه‌است» و دیگری «با نقش یک شیر خوابیده و خورشیدی که از پشت آن طلوع می‌کند». پرچم دوم پرچم اصلی کشور بود. [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-EI_.D9.91Flag-5) دروویل تصاویر جالبی از پرچم ایران آورده‌است. در یکی از این تصاویر شیر با شمشیری در دست تصویر شده‌است. این نخستین باری است که با ظهور شیر شمشیر (http://fa.wikipedia.org/wiki/شمشیر) در دست روبه رو می‌شویم؛ نمادی که از عصر محمدشاه قاجار (http://fa.wikipedia.org/wiki/محمد_شاه_قاجار) به بعد به نشان متعارف ملی ایران تبدیل شد. گویا از اواخر دوران فتحعلی شاه به تدریج دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار علی با هم تلفیق می‌شود و شیر که مظهر علی بوده‌است شمشیر دریافت می‌کند. [۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-EI_.D9.91Flag-5)
تغییر دیگری که در این زمان در درفش و علامت دولت ایران رخ داد، در وضع تصویر شیر بود، بدین معنی که قبل از اواسط سلطنت فتحعلی شاه، همیشه شیری که در سکه‌ها و درفشهای ایران نقش می‌گردید، شیر ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/شیر_ایرانی) بود، زیرا «شیرهای ایرانی چه نر و چه ماده، بی یال بوده‌اند نه همچون شیرهای آفریقا (http://fa.wikipedia.org/wiki/آفریقا) که نرهایشان یالدار و ماده شان بی یالست» از این زمان با تاثیر گرفتن از اروپاییان تصویر شیر بر اساس شیرهای نر آفریقایی که دارای یال بودند ترسیم می‌شود. [۱۵] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-Zoka-14)
افسانه نجم آبادی تغییراتی که در عرصه اجتماعی سیاسی ایران از زمان فتحعلی شاه شروع می‌شود را عامل تغییرات اعمال شده بر نشان شیر و خورشید می‌داند. افسانه نجم‌آبادی (http://fa.wikipedia.org/wiki/افسانه_نجم‌آبادی) می‌نویسد که از زمان فتحعلی شاه به تدریج جنبه مذهبی حکومت و شاهان ایران کمرنگ می‌شود و به دنبال آن تفسیر شیعی شیر و خورشید جایش را به تفسیری ملی گرایانه می‌دهد. نوشته‌های باز مانده از آن زمان از جمله شعری به قلم خود شاه ایران نشان می‌دهد که خورشید در آن زمان استعاره از شاه ایران است و اشاره به جمشید، شاه اسطوره‌ای ایران در شاهنامه فردوسی داشت. در این نوشتارهای برجامانده از آن زمان به شیر نیز استعاره‌ای برگرفته از اسطوره‌های شاهنامه نسبت داده‌اند. شیر در آن زمان اشاره به رستم داشت که شیر نشان او بود و نشانگر پهلوانان و دلاوران ایرانی داشت که آماده برای پاسداری از ایران بودند.[۱۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/پرچم_ایران#cite_note-Najmabadi-12) شهبازی با نقل فرمانی از زمان محمد شاه نشان می‌دهد که چگونه در اثر مراودات ایرانیان با اروپاییان و آشنایی مجدد شاهان ایران با عظمت ایران باستان نشان شیر وخورشید تعبیری ملی گرایانه پیدا می‌کند. گویا محمدشاه در سال ۱۲۵۲ فرمانی رسمی صادر کرد که شکل و کارکرد انواع نشان‌های شیر و خورشید را تعیین و تعبیری ملی گرایانه از این نشان ارائه می‌دهد. برای نخستین بار از زمان محمدشاه قاجار (http://fa.wikipedia.org/wiki/محمد_شاه_قاجار) است که در بسیاری از سکه‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/سکه) و نشان‌ها تاجی بر بالای خورشید قرار داده شد