زمین‌ریخت‌شناسی

[RAHA.G]

زمین‌ریخت‌شناسی یا ژئومورفولوژی، شاخه‌ای از رشتهٔ جغرافیای طبیعی (http://www.njavan.com/wiki/جغرافیای_طبیعی) است که به بررسی چگونگی به‌وجود آمدن اشکال مختلف طبیعی در سطح زمین (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=سطح_زمین&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) می‌پردازد و تغییرات حاصل از عوامل درونی و بیرونی زمین را بر روی این اشکال دنبال می‌کند تا بتواند رفتار آنها را تبیین نموده، به پیش بینی آینده آن نایل شود. زمین ریخت‌شناسی در ابتدا به وسیلهٔ ویلیام دیویس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ویلیام_دیویس&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) (۱۸۵۰-۱۹۳۴) جغرافی‌دان (http://www.njavan.com/wiki/جغرافی‌دان) آمریکائی (http://www.njavan.com/wiki/آمریکائی) شکل گرفت و با تحقیقات ارزشمند جغرافی‌دانانی نظیر والترپنک (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=والترپنک&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید)، کینگ (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=کینگ&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید)، لانگبین (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=لانگبین&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید)، لئوپلد (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=لئوپلد&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و چرلی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=چرلی&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) به قوانین و اصول علمی خود رسید. به طور کلی زمین‌ریخت‌شناسی علم شناسایی اشکال ناهمواری‌های (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ناهمواری&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) زمین است.

منبع:
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

[RAHA.G]

دید کلی

زمین‌ریخت‌شناسی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سامان‌مند اشکال ناهمواری‌ها (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ناهمواری&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و نهشته‌هایی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=نهشته&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) است که موجب تعیین سن آنها می‌گردد و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواریها و بالاخره شناسایی فرایندها و محیط ریخت‌اقلیمی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ریخت‌اقلیمی&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) (مورفوکلیماتیک) هنگامی که ناهمواریها را بوجود آورده‌اند، مورد توجه است.
همچنین زمین‌ریخت‌شناسی از مطالعات آماری (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مطالعات_آماری&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) برای بررسی اشکال ناهمواری‌ها بهره می‌گیرد و سعی دارد در تحول ناهمواریهای زمین علیرغم پیچیده بودن مساله دینامیک طبیعت، سهم فرایندهای گوناگون ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگ‌ها و ساخت زمین و تغییر شکلهای زمین‌ساختی (http://www.njavan.com/wiki/زمین‌ساخت) (تکتونیکی) و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد.

[RAHA.G]

تاریخچه

این علم از دیرباز به وسیله جغرافی دانان یونانی بی‌آنکه عنوان مشخصی داشته باشد شناخته شده بود و بعدها در دوره نوزایی (http://www.njavan.com/wiki/نوزایی) (رنسانس)، لئوناردو ونسی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=لئوناردو_ونسی&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و برنارد پالیسی در گسترش آن پیش قدم شدند. لئورناردو ونسی در یادداشت‌های خود از روابط مهمی که بین ابعاد دره‌ها و رودخانه‌ها وجود دارد سخن می‌گوید و در سده نوزدهم زمین‌ریخت‌شناسی یکی از شاخه‌های نظام‌مند علوم مربوط به زمین می‌گردد.

[RAHA.G]

سیر تحولی و رشد

کاربرد زمین‌ریخت‌شناسی در اوایل قرن ۱۹ به‌وسیله مهندسین هیدرولیک (http://www.njavan.com/wiki/هیدرولیک) که مامور ایجاد کانالهای آبی و تنسیق رودخانه‌ها بودند، مورد توجه قرار گرفت و زمین‌ریخت‌شناسی دینامیکی نیز در تنظیم طرحهای ایمنی و حفاظت راه‌ها مورد توجه مهندسین عمران ناحیه‌ای واقع شد، از جمله مهندس سورل در سال ۱۸۷۲ نظریه جدیدی در مورد چگونگی تحول و تکامل و دگرگونی رودخانه‌ها ارائه داد. و مهندس دوس آب‌شناس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=آب‌شناس&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) معروف در سال ۱۸۴۱ مفهوم نیمرخ متعادل رودخانه‌ها (http://www.njavan.com/wiki/رودخانه) را بیان داشت.
جنگلبانان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=جنگل‌بان&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) نیز به نوبه خود دریافتند که در جهت مبارزه علیه فرسایش خاک به وسیله سیلاب‌ها (http://www.njavan.com/wiki/سیلاب) می‌توان از علم زمین‌ریخت‌شناسی کمک گرفت و به همین منظور در سده نوزدهم درخت کاری حوضه‌های سیلابی متداول گردید.
پژوهش‌های علمی زمین‌ریخت‌شناسی از اواخر سده ۱۸ آغاز گردیده بود و سوسور اهل ژنو (http://www.njavan.com/wiki/ژنو) ضمن بررسی یخچال‌ها (http://www.njavan.com/wiki/یخچال_طبیعی) و اشکال نهشته‌های یخچالی دریافته بود که گسترش یخچال‌ها (http://www.njavan.com/wiki/یخچال_طبیعی) در گذشته فوق العاده بیشتر از عصر حاضر بوده است؛ مطالعات نامبرده در سده ۱۹ به وسیله یک سوئیسی دیگر به نام آگاسیز (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=آگاسیز&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) دنبال شد.
زمین شناسان نیز به نوبه خود در جهت تعیین تاریخ زمین شناسی، تحول ناهمواریها را مورد توجه قرار داده‌اند. چنانچه در اواخر قرن ۱۸ هوتون (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=هوتون&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) مبتکر این روش بوده و تحقیقات نامبرده چند سال بعد به وسیله پلیفر (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=پلیفر&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و جیکی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=جیکی&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و لئیل (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=لئیل&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) دنبال شده است. در اواسط قرن ۱۹ زمین شناسان انگلیسی نخستین کسانی بودن که مفهوم پیدایش دشتگون (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=دشتگون&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) را بیان داشته‌اند.
در کشور فرانسه (http://www.njavan.com/wiki/فرانسه) ژنرال دولانوئه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ژنرال_دولانوئه&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و مارژری (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ژنرال_مارژری&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) که اولی توپوگراف (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=توپوگراف&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) و دیگری زمین‌شناس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زمین‌شناس&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) بود، اشکال کلاسیک ناهمواری ژورایی را با توجه به ساختهای چین خورده آن بررسی کرده‌اند و در سال ۱۸۸۸ کتال جالبی تحت عنوان مقدمه‌ای بر زمین‌ریخت‌شناسی به چاپ رسانیده‌اند.

http://www.uc-njavan.ir/images/ok9oiv3kkhoft3x0lu9t.gif

عمر پوستهٔ کف‌دریا. قرمز نشان‌دهندهٔ جوان‌تر است.




در ایالات متحدهٔ آمریکا (http://www.njavan.com/wiki/ایالات_متحده)، کشف قسمت‌های نیمه خشک غرب به پوول اجازه داد که ضمن بازبینی زمینی کیفیت تخریب رودخانه‌ای را در کانیون کلرادو تجزیه و تحلیل کند، و همچنین ژیلبرت در این زمینه سازوکار آبهای جاری را تعیین کرده و ماک جی نیز نقش آبهای جاری سفره‌ای شکل را بررسی نموده است.
این قبیل بررسی‌ها بعداً به وسیله ویلیام موریس داویس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ویلیام_موریس_داویس&action=edit&redlink=1&preload=الگو:ایجاد+مقاله/استخوان‌بندی&editintro=الگو:ایجاد+مقاله/ادیت‌نوتیس&summary=ایجاد+یک+مقاله+نو+از+طر� �ق+ایجادگر&nosummary=&prefix=&minor=&create=درست+کردن+مقاله+جدید) نظریه‌پرداز معروف تکمیل گردیده و نامبرده تئوری معروف چرخه فرسایش را پیشنهاد می‌کند و با ارائه این نظریه، زمین‌ریخت‌شناسی وارد مرحله جدیدی می‌شود و داویس شخصیت علمی جهانی پیدا می‌کند.

[RAHA.G]

قلمرو زمین‌ریخت‌شناسی


در مطالعه ناهمواریهای پوسته جامد زمین می‌توان سه ناحیه به شرح زیر تشخیص داد:


زمین‌هایی که در آب فرو رفته‌اند (اعماق دریاها و دریاچه‌ها).
زمین‌هایی که خارج از آب هستند یعنی خشکیها.
ناحیه تلاقی این دو یعنی ساحل که خود قلمرو ویژه‌ای است.

انواع زمین‌ریخت‌شناسی :



زمین‌ریخت‌شناسی ساختمانی: زمین‌ریخت‌شناسی ساختمانی از ماهیت سنگها و طرز قرار گرفتن آنها و پدیده‌هایی که از عمل تکتونیک (مانند خمیدگیهای طبقات، شکستگیها، چین‌ها و...) حاصل می‌شود، بحث می‌کند که می‌توان گفت قسمت عمده شکل گیریهای پوسته زمین به وسیله این علم شناخته می‌شوند.
زمین‌ریخت‌شناسی فرسایشی: گروه دیگر مانند آبهای جاری، باد، یخچالها که موجب کنده کاری ناهمواریها گشته و کم و بیش موجب تخریب و از بین رفتن آنها می‌گردند، مطالعه این گونه عوامل، زمین‌ریخت‌شناسی فرسایشی را تشکیل می‌دهد که گاهی به آن با کمی تفاوت در معنی عبارت زمین‌ریخت‌شناسی دوره‌ای اطلاق می‌شود.