diamonds55
23rd January 2009, 05:07 AM
نوشته: دكتر كاظم معتمدنژاد
استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائي و رئيس هيأت مديرة انجمن ايراني مطالعات جامعة اطلاعاتي
برگزاری سومین نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبری اینترنت»1، که در روزهای سوم تا ششم دسامبر 2008 (13 تا 16 آذر 1387) به دنبال نخستین و دومین نشست جهانی این مجمع در پائیز 2006 و پائیز 2007 در «آتن» و ریود و ژانیرو»، در «حیدرآباد» هند تشکیل می شود، ضرورت تداوم بررسی‌ها و تبادل نظرهای بین‌المللی راجع به چگونگی اداره امور و فعالیت‌های این وسیله نوین ارتباطی بسیار پرنفوذ جهانی را، به عنوان یک مسأله مهم مربوط به جامعه اطلاعاتی، همچنان پا بر جا نگه داشته است.
اهمیت فوق العاده این مسأله حساس بین المللی، که از زمان تهیه مقدمات برگزاری مراحل دوگانه «اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی» در «ژنو» و «تونس» (پائیز 2003 و پائیز 2005)، طرف توجه خاص دولت جمهوری اسلامی ایران بوده است و هیأت نمایندگی آن در ارائه پیشنهادها و طرح‌های راجع به چگونگی راهبری جهانی آینده این وسیله و شیوه ارتباطی انقلابی معاصر، نقش مؤثری ایفا کرده است، ایجاب می کند که برای مشارکت ایران در نشست جهانی جدید مجمع مذکور، اقدام های مناسب و سریعی صورت گیرند.
از زمان برگزاري دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه‌اطلاعاتي»، كه در روزهاي 16 تا 18 نوامبر 2005 در تونس تشكيل شد، براي اجراي مصوبات مندرج در دو سند نهايي مرحله اخير اين اجلاس عالي، شامل «سند تعهد تونس» و «دستور كار تونس براي جامعه اطلاعاتي» كه در واقع مكمل دو سند نهايي مصوب مرحله قبلي اجلاس عالي مذكور، با عنوان‌هاي «اعلاميه اصول» و «برنامه عمل» (مصوب نخستين مرحله اجلاس عالي یادشده (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003) به شمار مي‌روند، در سطح بين‌المللي اقدام‌هاي مهمي در مورد پي‌گيري و اجراي اين مصوبات صورت گرفته‌اند.
در سند دوم مصوب اجلاس عالي اخير، موسوم به «دستور كار تونس براي جامعه اطلاعاتي»، سه تصميم مهم راجع به ضرورت تحول «مكانيسم‌هاي تأمين مالي» تدارك تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات توسعه‌اي، تشكيل «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» و «پي‌گيري و اجراي مصوبات» مراحل دوگانه «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در ژنو و تونس، با تكيه خاص بر يازده مورد خطوط اصلي مندرج در «برنامه عمل» مصوب اجلاس عالي ژنو، اتخاذ گرديده بودند و از دبيرخانه سازمان ملل متحد و دولت‌ها، سازمانهاي وابسته به جامعه مدني و بخش خصوصي خواسته شده بود كه براي تحقق آن‌ها اقدام كنند.
درباره مصوبات مذكور، صرفنظر از موضوع تحول مكانيسم‌هاي تأمين مالي تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات براي كشورهاي در حال توسعه، كه مسأله‌اي بسيار پيچيده است و بدون همكاري و كمك مؤثر كشورهاي ثروتمند تحقق نمي‌يابد، در دو زمينه ديگر، شامل تشكيل «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» و تعقيب و اجراي خطوط عمل يازده گانه ياد شده، در سال‌هاي اخيركوشش‌هاي خاصي از سوي دبيرخانه سازمان ملل صورت گرفته‌اند.
«كوفي‌انان»، دبير كل اين سازمان، با تشكيل دو نشست مشورتي در ماه‌هاي فوريه و مه 2006، چگونگي برگزاري و برنامه نخستين نشست «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» [آشنايي با مجمع راهبري اينترنت (igf)] را، كه ايجاد آن به سبب اختلافات شديد ايالات متحده آمريكا و برخي از دولت‌هاي متحد يا تحت نفوذ آن با اكثريت كشورهاي جهان راجع به آينده اداره امور اينترنت، در اجلاس عالي تونس ضروري شناخته شده بود، مشخص كرد و براي كمك به برگزاري هر چه بهتر اين نشست و همكاري در تحقق هدف‌هاي اصلي مجمع مذكور، يك «گروه مشورتي»، مركب از 47 تن ازمتخصصان و محققان جهاني، در زمينه راهبري اينترنت انتخاب نمود. به موازات اين كوشش‌ها، دبيرخانه ويژه اين مجمع، كه در ژنو تشكيل شده است، مقدمات برگزاري اولين نشست اين مجمع در روزهاي 30 و 31 اكتبر و 1 و 2 نوامبر 2006 در آتن پايتخت يونان را فراهم ساخت.
اقدام مهم ديگر دبير كل سازمان ملل متحد، تشكيل يك گروه مطالعاتي جديد، موسوم به «گروه ملل متحد در مورد جامعه اطلاعاتي» بود كه مسئوليت نظارت بر فعاليت‌هاي مربوط به پي‌گيري و اجراي مصوبات دو اجلاس عالي ژنو و تونس را به عهده دارد. اين گروه با مشاركت عده‌اي از همكاران نهادهاي تخصصي سازمان ملل متحد، به ويژه «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور»، «يونسكو» و «برنامه ملل متحد براي توسعه»، تشكيل شده است و رياست آن هر سال به طور متناوب به يكي از اين نهادها واگذار مي‌شود.
لازم به يادآوري است كه اقدام به تشكيل اين گروه، به سبب توجه خاص سازمان ملل متحد به پي‌گيري و اجراي خطوط عمل يازده‌گانه مصوب نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. زيرا درسه سال اخير، چند نهاد تخصصي سازمان ملل متحد كه در اجلاس عالي تونس، براي سرپرستي و نظارت و ارزيابي چگونگي تحقق هدف‌هاي عملي يازده‌گانه مورد نظر تعيين شده‌اند، كوشش‌هاي زيادي در اين باره به عمل آورده‌اند و به اين منظور نشست‌هاي تخصصي گوناگوني نيز با همكاري نمايندگان دولت‌ها، جامعه مدني و بخش خصوصي، برگزار كرده‌اند.
در اين ميان، متأسفانه در ايران اقدام عملي مهمي در زمينه همكاري براي تحقق مصوبات دو اجلاس عالي ژنو و تونس، صورت نيافته است و شايد بتوان گفت كه مهم‌ترين‌كوشش‌هاي مربوط به آن‌ها، برگزاري همايش‌ها و نشست‌هايي بوده است كه براي «ارزيابي ملي مصوبات اجلاس عالي تونس»، «بررسي فعاليت‌ها و همكاري‌هاي ايران در برگزاري مراحل دوگانه اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» و «يونسكو: جامعه اطلاعاتي و جامعه معرفتي»، از سوي انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي با كمك و همكاري شوراي عالي اطلاع‌رساني، شوراي عالي فناوري اطلاعات، مركز پژوهش‌هاي ارتباطات و كميسيون ملي يونسكو در ايران، در زمستان 1384 و بهار 1385 در تهران، ترتيب داده شده‌اند.
1) شناخت ماهيت راهبري اينترنت
اصطلاح «راهبري اينترنت»2، كه در واقع، اصطلاحي نامشخص، مبهم و نارساست، براي معرفي طرز مديريت فني «منابع اينترنتي»3، شامل «نام‌هاي دامنه‌ها»4[چطور سرور نام‌های دامنه (dns) کار می‌کند؟] «نشاني‌هاي اينترنتي»5، «پروتكل‌هاي اينترنتي»6 و «سيستم راه‌يابي كاربران»7 [چطور مسير‌ياب كار مي‌كند؟] در سطح جهاني، به كارگرفته مي‌شود. در نخستين «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003)، اين سؤال مطرح شد كه منابع اصلي اينترنت، كه مواد ساختاري مهم جامعه اطلاعاتي را تشكيل مي‌دهند، چه گونه بايد اداره شوند.
- برخي از دولت‌ها و به ويژه ايالات متحده آمريكا و كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي، با برخورداري از حمايت بخش خصوصي، استدلال مي‌كردند كه مؤسسه خصوصي موسوم به «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت»8، با وجود محدود بودن صلاحيت‌هاي آن به مديريت فني اينترنت، مي‌تواند همچنان به عنوان سازمان اصلي اداره كننده آن باقي بماند.
- دولت‌هاي ديگر، كه از سوي چين و كشورهاي عضو «گروه 20»، مانند برزيل، آفريقاي جنوبي، ايران و هند، مورد حمايت قرار گرفته بودند، استدلال‌هاي خود را بر معناي وسيع «راهبري اينترنت»، استوار ساخته بودند. براساس ديدگاه دولت‌هاي اخير، اين راهبري نه تنها نام‌هاي دامنه‌هاي اينترنتي و سيستم راه‌يابي كاربران را در بر مي‌گيرد، بلكه موضوع‌هاي ديگر مربوط به اينترنت، مانند پيام‌هاي ناخواسته و محتواهاي غيرقانوني را نيز شامل مي‌شود. اين دولت‌ها علاقه داشتند كه كل نظام راهبري اينترنت، زير چتر يك سازمان بين‌الدول وابسته به ملل متحد و به ويژه، «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور»9، كه ميزبان «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» بود، قرار گيرد.
- نمايندگان سازمانهاي غيردولتي عضو جامعه مدني، در عين حال كه از «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت» انتقاد مي‌كردند، راه حل سازماندهي بين‌الدول را مورد حمايت قرار نمي‌دادند و از يك «مكانيسم غيرمتمركز»، با سازمانهاي مختلف و مسئوليت‌هاي هسته‌اي مختلف، طرفداري مي‌نمودند.
به اين گونه، اختلاف بين حمايت كنندگان اداره اينترنت از طريق يك سازمان بين‌الدول، مانند «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور» و حمايت‌كنندگان «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت»، موضوع راهبري اينترنت را به صورت يك نشانه شاخص تعارض در سياست‌هاي جهاني درآورد. تا جايي كه روزنامه «واشنگتن پست» اين سؤال را مطرح كرد كه آيا «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» مي‌خواهد اختيار كنترل اينترنت را به سازمان ملل متحد واگذار كند؟ مشابه اين اختلاف، در معارضه «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت» عليه «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور» يا سازماني مشابه آن، در مورد تأسيس «صندوق همبستگي ديجيتال»10 نيز به خودنمايي پرداخت. به طوري كه اين تعارض به مهم‌ترين اختلاف مرحله نهايي فرايند «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در ژنو تبديل شد.
در ابتداي امر، چنين به نظر مي‌رسيد كه مباحثه تعارض‌آميز مربوط به راهبري جهاني اينترنت، مباحثه‌اي راجع به يك مسأله واحد و در دو سطح مختلف است. به طوري كه بر مبناي آن، متخصصان فني مي‌توانند درباره مسائل فني و سياستمداران، در مورد مسائل سياسي، به بحث بپردازند در اين ميان، حمايت‌كنندگان «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت»، استدلال مي‌كردند كه راهبري اينترنت يك موضوع تكنيكي است و از طريق يك بنگاه خصوصي، بهتر مي‌تواند ساماندهي شود. در برابر آنان، هواداران مداخله «اتحاديه بين‌المللی ارتباطات دور» يا يك سازمان جهاني مشابه آن، معتقد بودند كه راهبري اينترنت، مسأله‌اي سياسي است و بايد تحت حاكميت دولت‌هاي عضو سازمان ملل متحد قرار داشته باشد. در چنين شرايطي، هرگونه «سازش»براي مجزا ساختن موضوع‌هاي فني و سياسي و واگذاري تعدادي از مسئوليت‌هاي امور اينترنت به هر كدام از دو سازمان رقيب، به سبب پيچيدگي مسأله مديريت اينترنت، غير ممكن به نظر مي‌رسيد.
به طور كلي، مسأله مهم راهبري اينترنت آن است كه جنبه‌هاي فني و سياسي آن، وابستگي زيادي با هم دارند و تفكيك آن‌ها به دو بخش جداگانه، امكان‌پذير نيست. زيرا كنترل فني سيستم راه‌يابي كاربران، به ثبات و امنيت اينترنت، كه پيش شرط كارآيي اقتصاد جهاني است، بستگي دارد و به همين لحاظ، ايجاد دامنه‌هاي جديد سطح بالا براي كاربرد اينترنت، همانند ايجاد «يك قلمرو جديد در فضاي سيبرنتيك» است و آثار و نتايج اقتصادي و سياسي اجتناب‌ناپذيري پديد مي‌آورد. [سايكو سايبرنتيك چيست؟]
اكنون، همگرايي بين تلفن متحرك و ارتباط اينترنتي، به سبب توجه خاص به «تلفن اينترنتي»، به سوي ادغام «نظام شماره‌گذاري اينترنت»11 و «نظام شماره‌گذاري تلفن»12 پيش مي‌رود و بر اثر آن، بين دو شيوه متفاوت اختصاص‌دهي - از بالا به پائين و تحت حاكميت دولت‌هاي ملي براي شماره‌هاي تلفن و در برابر آن، از پائين به بالا، ازطريق شبكه‌هاي خصوصي جهاني براي شماره‌هاي اينترنت - اختلاف و تعارض ايجاد مي‌شود.
موضوع‌هايي مانند نام‌هاي دامنه‌ها و انتخاب يا تعيين نمايندگان كاربران، كه راجع به آن‌ها، در چارچوب فعاليت‌هاي «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و نشاني‌هاي اينترنت»، بررسي‌ها و تصميم‌گيري‌هاي چاره‌جويانه صورت مي‌گيرند، نيز همه جنبه سياسي دارند و تفكيك آن‌ها از مسائل فني، ميسر نيست.
«ولفگانگ كلينواكتر»13، استاد آلماني حقوق ارتباطات، درباره ماهيت حقوقي راهبري اينترنت چنين نوشته است:
«... در راهبري اينترنت، نمي‌توان بين جنبه‌هاي سياسي (مقررات‌گذاري) از يك سو و جنبه‌هاي فني (آزادي فعاليت) از سوي ديگر، تفكيك قائل شد. فضاي سيبرنتيك همان گونه كه «لارنس ليسيگ»، محقق آمريكايي مسائل اينترنت استدلال كرده است، براي كساني كه به مقررات‌گذاري و آزادي فعاليت مي‌انديشند، خصوصيات جديدي دارد و درك تازه‌اي درباره چگونگي مقررات‌گذاري و زمينه‌هاي آن، ايجاب مي‌كند. فضاي مذكور، ما را در شرايطي قرار مي‌دهد كه ناچار مي‌شويم به فراسوي چشم‌انداز حقوقي و فراسوي قوانين و مقررات‌گذاري‌ها و هنجارسازي‌ها بنگريم. در فضاي واقعي، ما اين موضوع را كه دولت چه گونه - از طريق قوانين اساسي، قوانين عادي و ساير منابع حقوقي - قانونگذاري مي‌كند، مي‌پذيريم. اما در مورد فضاي سيبرنتيك بايد درك كنيم كه چه گونه رويه عملي، مقررات‌گذاري مي‌كند و چه گونه نرم‌افزارها و سخت‌افزارها كه مشخصات فضاي سيبرنتيك را تعيين مي‌نمايند، زمينه‌هاي مقررات‌گذاري آن را به همان صورت كه هست، فراهم مي‌سازند. به عبارت ديگر، در فضاي سيبرنتيك، «قانونگذاران»شامل خود توسعهدهندگان فني، تدارك دهندگان و كاربران خدمات اينترنت هستند...» (1)
به اين ترتيب، مي‌توان گفت كه تعارض شديد مربوط به راهبري اينترنت كه در دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» خودنمايي كرد، از يك اختلاف مربوط به منافع معمولي بين دو يا چند دولت، فراتر رفته است و به يك مناقشه مفهومي و فلسفي بنيادي بين طرف‌هاي مختلف در مورد چگونگي سازماندهي جهاني اينترنت و فراتر از آن، چگونگي مديريت «جامعه اطلاعاتي»، كه براساس كاربرد اينترنت به عنوان مهم‌ترين ساختار اين جامعه استوار است، تبديل شده است.
بنابراين، تعارض كنوني در مورد راهبري اينترنت را تنها با توجه به سابقه تاريخي آن، مي‌توان درك كرد. بايد در نظر داشت كه از دهه 1970، ايجاد هماهنگي و در موارد ضروري، مديريت منابع اصلي اينترنت، به شيوه پائين به بالا و بيشتر به وسيله خود توسعهدهندگان فني، تدارك‌دهندگان و كاربران خدمات اينترنتي و بدون مداخله دولتي، صورت مي‌گرفت. به همين جهت، برخلاف ارتباطات دور و ارتباطات راديويي و تلويزيوني، كه مقررات‌گذاري دولتي آن‌ها به شيوه بالا به پائين، چگونگي شكل‌دهي اين ارتباطات را در انطباق با منافع سياسي و اقتصادي ملي، مشخص مي‌ساخت، در مورد اينترنت رويكرد مقررات گذاری وجود نداشت و استانداردهاي ضروري مربوط به آن، از طريق سازمانهاي غيردولتي مانند «گروه مطالعاتي مهندسي اينترنت»14، براساس اصل «اجراي رويه معمول حصول توافق»، تهيه و تدوين مي‌شدند و عملكردهاي آن ها به حفظ منافع تمام دست‌اندركاران، معطوف بودند. رشد فوق‌العاده اينترنت نيز مؤيد آن بود كه در اين مورد، قانونگذاري ملي يا مقررات‌گذاري بين‌المللي در واقع فراموش نشده است.
ايجاد و توسعه «نظام نام‌هاي دامنه‌ها» نيز به شيوه پائين به بالا صورت مي‌گرفت و تا اوائل دهه 1990، هماهنگي آن به وسيله «جان پوستل»15، بنيانگذار اين شيوه و با كمك يك آسيستان در دفتر كار وي در «ماريناولوي» در ايالت كاليفرنياي آمريكا، تأمين مي‌شد. او بيشتر به مديريت طبقه بندي‌هاي حوزه‌هاي پايگاه داده‌اي خود توجه داشت و به مسائل سياسي مربوط به آن ها نمي‌انديشيد. تصميم مورد نظر وي براي «دامنه‌هاي سطح بالا»16، بسيار ساده و براساس ضرورت‌هاي عملي، تنظيم شده بود. يك سبد آن براي «نام‌هاي ژنريك»17 و يك سبد ديگر، براي «نام‌هاي كشورها»18 اختصاص يافته بود. در زمينه «نام‌هاي ژنريك»، او سه نام را براي ايالات متحده آمريكا پيش‌بيني كرده بود كه حوزه‌هاي سه گانه «آموزش»19، (براي نهادهاي آكادميك)، «دولت»20 (براي سازمانهاي دولتي) و «امور نظامي»21 را در بر مي‌گرفتند. وي سه نام ديگر هم به «جهان»22، اختصاص داده بود، كه «تجارت»23 (فعاليت‌هاي تجارتي و كسب و كار)، «سازمان»24 (براي سازمانهاي مختلف) و «شبكه»25 (براي تمام شبكه‌هاي ارتباطي ديگر) را شامل مي‌شدند. او طبقه‌بندي‌هاي حوزه‌هاي طرف توجه خود را به واحدهاي ارائه شده در فهرست شماره 3166 «سازمان بين‌المللي استانداردها»26، كه در آن زمان دقيق‌ترين فهرست به شمار مي‌رفت و 243 كشور و سرزمين را در بر مي گرفت، متصل كرد. البته «جان پوستل» مي‌توانست هزاران «دامنه سطح بالا» را در اختيار بگيرد، اما وي ترجيح مي‌داد كه سيستم مورد نظر او براي كاربران به خوبي قابل درك و استفاده باشد. (2)
تا اواخر دهه 1990، اكثر دولت‌هاي جهان، كم و بيش در مورد اينترنت و از جمله چگونگي مديريت كدهاي دامنه‌هاي سطح بالاي كشورهاي خود، بي‌اطلاع بودند. زيرا نظام جهاني اينترنت در سايه سياست‌هاي بين‌الدول رو به رشد گذاشته بود. در سال‌هاي دهه 1970 و دهه 1980، موقعي كه دولت‌ها موضوع پر تعارض برقراري «نظم نوين جهاني اطلاعات و ارتباطات» را در اجلاسيه‌هاي كنفرانس عمومي و گردهمايي‌هاي ديگر «يونسكو» مورد مباحثه قرار داده بودند، هيچ كس از «اينترنت» نام نمي‌برد. در سال 1993، هنگامي كه كميسيون اتحاديه اروپايي، كتاب سفيد خود درباره رشد اقتصادي و اشتغال را منتشر كرد، در متن 250 صفحه‌اي آن، هيچ اشاره‌اي به كلمه اينترنت وجود نداشت. حتي در كنفرانس سال 1994 نمايندگان عالي تام‌الاختيار كشورهاي عضو «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات»، در توكيو نيز راجع به يك استراتژي بين‌الدول در مورد سياست‌هاي مربوط به اينترنت، هيچ بحثي صورت نگرفت.
* * * *
در اين مقاله كوشش شده است تا ضمن بررسي راجع به چگونگي نخستين اقدام‌ها در مورد نظام‌دهي امور فني اينترنت و تأسيس يك نهاد غيردولتي براي راهبري آن و همچنين ارزيابي سياست‌هاي ايالات متحده آمريكا در حمايت از اين نهاد، عكس‌العمل‌هاي مهم كشورها در چارچوب برنامه‌هاي «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در اين زمينه معرفي گردند، اقدام هاي سازمان ملل متحد براي اجراي پيش‌بيني‌هاي مربوط به راهبري اينترنت در «اعلاميه اصول» و «برنامه عمل» اجلاس عالي ياد شده، تجزيه و تحليل شوند و راه‌حل‌هاي مطلوب براي مشاركت تمام كشورها در اداره امور اين شبكه بزرگ ارتباطي و اطلاعاتي جهاني، مشخص گردند.
2) عضويت فعال ايران در كارگروه راهبري اينترنت
موضوع راهبري جهاني اينترنت، كه براي نخستين بار در سطح بين‌المللي در كنفرانس‌هاي منطقه‌اي تدارك نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003) و به ويژه در كنفرانس منطقه‌اي آسيا و اقيانوسيه در ژانويه 2003 در توكيو مطرح شد و چند ماه بعد در مباحثه‌هاي اجلاس جهاني مذكور در ژنو، به عنوان يك مسأله مهم جهاني مورد مناقشه كشورهاي عضو سازمان ملل متحد، خودنمايي كرد، در «اعلاميه اصول» و «برنامه عمل» مصوب اين اجلاس، مورد توجه خاص قرار گرفته است. در سال های اخير، بر مبناي دو سند مذكور، از سوي دبيركل سازمان ملل متحد براي حصول توافق كشورها درباره اين موضوع، ابتدا يك كارگروه مخصوص، موسوم به «كارگروه راهبري اينترنت»27، به منظور تهيه گزارش براي دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (تونس: 16 تا 18 نوامبر 2005)، تشكيل شده است كه نماينده دولت جمهوري اسلامي ايران نيز در نخستین دور فعالیت آن عضويت داشت.28 همچنین براي برگزاري «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، كه از سوي اجلاس عالي تونس مورد توجه قرار گرفت، يك گروه مشورتي 47 نفري تشكيل شد كه دولت ايران در آن عضويت نيافته است.
براساس بندهاي 48، 49 و 50 «اعلاميه اصول» و بند ب-13 «برنامه عمل» مصوب نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، اينترنت به عنوان يكي از تسهيلات جهاني در جهت گذار به «جامعه اطلاعاتي» شناخته شده است و راهبري آن يكي از موضوع‌هاي كليدي اين جامعه، معرفي گرديده است. به همين جهت در دو سند مذكور، از دبيركل سازمان ملل متحد خواسته شده است تا با توجه به ضرورت راهبري چندجانبه، شفاف و دموكراتيك اينترنت و حركت در مسير توزيع متناسب منابع تسهيل و دسترسي و تعيين عملكرد با ثبات و همراه با اطمينان و امنيت آن و به ويژه با در نظر گرفتن تنوع زباني اينترنت، از طريق مشورت با دولت‌ها و بخش خصوصي و جامعه مدني، يك كارگروه مخصوص تشكيل دهد و گزارش فعاليت‌ها و تصميم‌هاي آن را براي ارائه به دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (تونس: 16 تا 18 نوامبر 2005) آماده سازد.
الف- از نخستين نشست مشورتي تا تهيه و تدوين گزارش مقدماتي
براين مبنا، نخستين نشست مشورتي براي تعيين اعضاي «كارگروه راهبري اينترنت» در روزهاي 20 و 21 سپتامبر 2004 (30 و 31 شهريور 1383)، به رياست آقاي «نيتين دساي»29، معاون هندي تبار دبيركل سازمان ملل متحد و با شركت نمايندگان 74 كشور و 114 نفر نمايندگان بخش خصوصي و جامعه مدني و سازمانهاي بين‌المللي و وسايل ارتباط جمعي جهان، در ژنو تشكيل گرديد و پس از مشورت‌ها و تبادل نظرهاي مقدماتي، تصميم گرفته شد تا از دبير كل سازمان ملل متحد تقاضا شود تركيب كار گروه مورد نظر را مشخص كند و به دنبال اعلام اسامي اعضاي آن، فعاليت اين كارگروه، هر چه زودتر آغاز گردد.
در نخستين نشست اعضاي «كار گروه راهبري اينترنت»، كه در روزهاي 23 تا 25 ماه نوامبر 2004 (3 تا 8 آذر 1383) در ژنو برگزار شد، موضوع‌هايي شامل تهيه پيش‌طرح ساختار گزارش طرف توجه براي ارائه به دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، در تونس، تعريف راهبري اينترنت، تعيين مسائل مربوط به منافع عمومي استفاده از اينترنت و زمان‌هاي برگزاري نشست‌هاي بعدي آن در سال 2005، جهت تدوين گزارش نهايي براي ارائه به اجلاس عالي تونس، طرف توجه قرار گرفتند.
نشست دوم «كار گروه راهبري اينترنت»، كه تقريباً به طور همزمان با تشكيل دومين گردهمايي كميته جهاني تدارك اجلاس عالي تونس، در روزهاي 14 تا 18 فوريه در ژنو برگزار شد، گزارش مقدماتي مربوط به چگونگي راهبري اينترنت براي ارائه به گردهمايي اخير را آماده كرد و در روز 21 فوريه به رئيس اين كميته عرضه نمود.
در گزارش مقدماتي مذكور، براساس ساختار خاص آن، به تعريف عملياتي راهبري اينترنت، تعيين مسائل منافع عمومي مربوط به اين راهبري (توزيع منصفانه منابع، دسترسي همگاني، ثبات و امنيت عملكرد اينترنت، تنوع محتوايي و كثرت‌گرايي زباني، حصول وحدت نظر درباره نقش‌ها و زمينه‌هاي مسئوليت‌هاي خاص دولت‌ها، سازمانهاي بين‌المللي دولتي و غيردولتي و همچنين بخش خصوصي و جامعه مدني)، چه در كشورهاي در حال توسعه و چه در كشورهاي توسعه يافته در زمينه راهبري اينترنت پرداخته شده بود و بر تحقق شفافيت فعاليت‌هاي آن در بررسي و تصميم‌گيري راجع به موضوع‌هاي مذكور و انجام مشورت‌هاي متعدد و متنوع مربوط به آن‌ها، با گردانندگان و همكاران كنفرانس‌ها و همايش‌هاي منطقه‌اي و موضوعي مربوط به تدارك برگزاري دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، تأكيد گرديده بود. در اين گزارش، تاريخ‌هاي برگزاري دو نشست بعدي «كارگروه راهبري اينترنت»، براي روزهاي 18 تا 20 آوريل 2005 (29 تا 31 فروردين 1384) و روزهاي 14 تا 17 ژوئن 2005 (24 تا 27 خرداد 1384) تعيين شده بودند كه گزارش نهايي مورد نظر، در ماه ژوئيه 2005 براي ارائه به دبير كل سازمان ملل متحد، آماده شود. (3)
ب- اطلاعيه تحليلي هيأت نمايندگي ايران
در پي ارائه گزارش مقدماتي «كار گروه راهبري اينترنت»، به رئيس كميته تدارك دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، از سوي هيأت نمايندگي ايران در دومين گردهمايي اين كميته، اطلاعيه‌اي تحليلي راجع به گزارش مذكور صادر شد30.
در اين اطلاعيه، ضمن سپاس و قدرداني از كوشش‌هاي اعضا و رئيس كارگروه ياد شده در تهيه و تدوين و عرضه گزارش مقدماتي آن، با اشاره به ويژگي بارز مأموريت اين كار گروه براي تدارك زمينه‌هاي مذاكرات آتي مربوط به راهبري اينترنت در دومين مرحله «اجلاس جهاني سران» در تونس و معرفي اين موضوع به عنوان مهم‌ترين و حساس‌ترين دستور كار اين اجلاس و همچنين تأكيد بر ضرورت فراهم ساختن شرايط لازم براي شفاف‌تر شدن، دموكراتيك‌تر شدن و چند جانبه‌اي‌تر شدن راهبري اينترنت، چند نكته خاص خاطر نشان گرديده‌اند. (4)
در اطلاعيه هيأت نمايندگي ايران، گفته شده است كه برخلاف آن چه در بند 26 گزارش مقدماتي آمده است، به عقيده اين هيأت، تعريف‌هاي واژه‌هاي مورد اشاره در اين بند، روشن‌اند و نيازي نيست كه «كار گروه راهبري اينترنت»، قسمت زيادي از وقت خود را براي تعريف مجدد آن‌ها صرف كند.
همچنين در اين اطلاعيه تأكيد گرديده است كه از نظر هيأت نمايندگي ايران، اينترنت بايد به عنوان يكي از اموال عمومي منحصر به فرد و زمينه‌اي براي سياست‌هاي عمومي شناخته شود و با تكيه بر آن‌ها، جنبه‌هاي فني راهبري آن نيز مورد توجه قرار گيرند. در اين باره، مخصوصاً يادآوري گرديده است كه اينترنت زندگي‌هاي اجتماعي - اقتصادي و فرهنگي ملت‌هاي فراوان در كشورهاي سراسر جهان را، به طور مستقيم يا غيرمستقيم، تحت تأثير قرار مي‌دهد، در حالي كه هيچ گونه نظام حقوقي يا طرز رسيدگي قضايي مورد توافق بين‌المللي درباره آن وجود ندارد. به عبارت ديگر و طبق متن اطلاعيه، پديده اينترنت در يك خلاء حقوقي و قضايي توسعه پيدا كرده و اكنون زمان آن فرا رسيده است كه براي از ميان بردن اين خلاء ازطريق راهبري اينترنت، چاره‌جويي شود.
در اطلاعيه هيأت نمايندگي ايران، مطالب زير مورد تأكيد خاص قرار گرفته‌اند:
«... ما معتقديم كه هدف هاي طرف توجه در راهبري اينترنت، براي شهروندان كشورهاي ما جنبه‌هاي پيچيده و غيرقابل درك ندارند و نبايد اين جنبه‌ها را دارا باشند. دولت‌ها و خلق‌هاي ما به طور عام و جمعيت جوان ما، به طور خاص، بيش از پيش به توانمندي‌هاي بالقوه فناوري‌هاي اطلاعات وارتباطات و شيوه‌هاي به كارگيري آن‌ها براي دگرگوني چشم‌اندازهاي زندگي خود، وقوف يافته‌اند. آنان مشخص ساخته‌اند كه جلوگيري از دسترسي يك ملت به تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات، تحت هر عنوان كه باشد، به توسعه آكادميك و علمي لطمه مي‌زند و آثار و عوارض نامطلوبي در زمينه‌هاي اجتماعي و اقتصادي پديد مي‌آرود.
بدون دسترسي به اطلاعات و معرفت‌ها و فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات، شكاف ديجيتال و توسعه‌اي كنوني بين كشورهاي شمال و جنوب، عميق‌تر و وسيع‌تر خواهد شد. بنابراين، هنگامي كه مردم پرداخت هزينه‌هاي اينترنتي كمتر و برخورداري از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي ارزان قيمت‌تر و كدهاي اداري ملي و كشوري داراي دامنه‌هاي بالاتر را خواستارند، حقوق مشروع خود براي توسعه و براي ارتباطات را مطرح مي‌كنند. به اين گونه، نفي اين حقوق بدون هر گونه توجيه منطقي، جنبه غيردموكراتيك دارد. موقعي كه اتصال اينترنتي مورد نياز براي آموزش يا برخورداري از علوم و اطلاعات نفي شود، عملكرد آن شفافيت ندارد. همچنين هنگامي كه تصميم‌ها به شيوه‌هاي بين‌المللي به گونه‌اي ميان دولتي، اتخاذ نمي‌شوند، نمي‌توان آن‌ها را چند جانبه‌اي تلقي كرد. ملت‌هاي ما انتظار دارند كه دولت‌هاي آنان اين خدمات را تدارك دهند و تسهيل كنند و ما انتظار داريم كه «كار گروه راهبري اينترنت» موفق شود براي نيل به اهداف مورد نظر، راه حل‌هاي مؤثر پيدا كند.
ما با چهار مقوله مهم مندرج در بند 26 گزارش مقدماتي، كه از اسناد نهايي مصوب اجلاس جهاني سران در ژنو الهام گرفته‌اند و توزيع منصفانه منابع اينترنتي، دسترسي براي همگان، عملكرد با ثبات و امنيت اينترنت و كثرت‌گرايي زباني و گوناگوني فرهنگي در اينترنت را شامل مي‌شوند، با برخي اصلاحات مربوط به آن‌ها، موافقيم.
«...كار گروه راهبري اينترنت» مي‌تواند كوشش‌هاي خود را بر چند موضوع مهم طرف توجه در سطح‌هاي عالي تصميم‌گيري، مانند مديريت منابع اينترنتي، سيستم اساسي دامنه‌ها، نشاني هاي پروتكل‌هاي اينترنتي و طرز اداره سيستم‌هاي مسيريابي اصلي و موضوع‌هاي خاص كاربري اينترنت، مانند پيام‌هاي ناخواسته، امنيت شبكه‌اي و جرايم در فضاي سايبر، كه به همكاري بين‌المللي نياز دارند و همچنين موضوع‌هاي داراي خصوصيات محيطي، همچون جنبه‌هاي حقوقي و قضايي راهبري اينترنت و ايجاد توانمندي و مهارت در كشورهاي در حال توسعه، متمركز سازد و براي مشاركت فعال تمام دست‌اندركاران در توسعه جنبه‌هاي فني اينترنت نيز كوشش نمايد ...
در پايان اطلاعيه، هيأت نمايندگي ايران، بر اصول مهم مورد نظر «اجلاس جهاني سران درباره جامعه‌اطلاعاتي» راجع به «كارگروه راهبري اينترنت» تأكيد گذاشته است:
«... كارگروه، بايد اصول كليدي «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» را راهنماي خود قرار دهد. حاصل كار و گزارش نهايي «كار گروه راهبري اينترنت» بايد به طور كامل با هدف‌هاي عالي طرف توجه در فرايند جهاني اجلاس عالي مذكور، كه مخصوصاً به ايجاد يك جامعه اطلاعاتي مردم مدار، فراگير و توسعه محور معطوف‌اند، همآهنگ باشد. چنين دست‌آوردي تنها از طريق امكانات مشاركتي، دموكراتيك، شفاف و چند جانبه قابل حصول است. زيرا يك نظام يك جانبه، در يك جامعه اطلاعاتي حقيقي، آينده‌اي ندارد و ايران آماده است در اين فرايند، سهم خود را به عهده داشته باشد و نقش خويش را ايفا نمايد ...» (5)
3) تشكيل گروه مشورتي راهبري اينترنت
«كوفي انان»، دبيركل سازمان ملل متحد، به‌دنبال عدم حصول توافق بين‌المللي درمورد چگونگي راهبري اينترنت درنشست‌هاي عمومي دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» درتونس (16 تا 18 نوامبر 2005)، ازسوي نمايندگان دولت‌ها، سازمانهاي وابسته به جامعه مدني و بخش خصوصي شركت‌كننده در اين اجلاس عالي، مأموريت يافت تا براي تشكيل نخستين نشست «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت»، به‌ميزباني دولت يونان درنيمه دوم سال 2006 درشهر آتن، اقدام‌هاي ضروري را انجام‌دهد.
در بند 72 سند «دستور كار تونس براي جامعه اطلاعاتي» كه در اجلاس عالي تونس به تصويب رسيد، از دبيركل سازمان ملل متحد تقاضا شده بود تا براساس يك فرايند گشوده و فراگير، درباره ايجاد مجمع مذكور، كه براي آن مطابق همان بند، مأموريت‌ها و وظايف زير، پيش‌بيني گرديده‌اند، اقدام كند:
1- بحث و بررسي در زمينه سياست‌هاي عمومي مربوط به عناصر كليدي راهبري اينترنت، به منظور تحكيم و تقويت پايداري، قدرت، امنيت، ثبات و توسعه اينترنت.
2- تسهيل گفت و گو بين نهادهاي مختلف دست‌اندركار سياست‌هاي عمومي بين‌المللي راجع به اينترنت و بحث و بررسي در مورد موضوع‌هايي كه به وضعيت هيچ كدام از نهادهاي كنوني لطمه نمي‌زنند.
3- تبادل نظر با سازمانهاي بين‌الدول و نهادهاي مناسب ديگر، درباره موضوع‌هاي مربوط به آن‌ها در زمينه راهبري اينترنت.
4- تسهيل تبادل اطلاعات و بهترين عملكردها و استفاده هر چه بيشتر در مورد آن‌ها، از كارشناسي مجامع دانشگاهي، علمي و فني.
5- راهنمايي و مشورت‌دهي به تمام دست‌اندركاران، از طريق پيشنهادهاي مربوط به طرق و وسايل تسريع امكانات دسترسي به اينترنت و استفاده از آن با بهاي مناسب در كشورهاي در حال توسعه.
6- تقويت وتحكيم تعهدات دست‌اندركاران كنوني و آينده مكانيسم‌هاي راهبري اينترنت، به ويژه دست‌اندركاران كشورهاي در حال توسعه
7- شناخت موضوع‌هاي جديد راجع به راهبري اينترنت و جلب توجه نهادهاي مربوط و عموم مردم به اين موضوع‌ها و ارائۀ توصيه‌هاي مناسب در موارد لزوم
8- كمك به توانمندسازي براي راهبري اينترنت در كشورهاي در حال توسعه و استفاده كامل از منابع محلي معرفتي و كارشناسي
9- ارتقاء و اعتلاي كاربرد اصول بنيادهاي مورد نظر «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در فرايندهاي راهبري اينترنت
10- بحث و بررسي راجع به منابع حياتي اينترنت در ميان موضوع‌هاي مختلف مورد مباحثه
11- كمك به يافتن راه‌حل‌هاي مناسب براي مسائل ناشي از كاربرد يا سوء كاربرد اينترنت، به ويژه در مورد كاربران روزمره آن
12- انتشار گزارش‌ها، مذاكره‌ها و تبادل نظرهاي مجمع مباحثه
الف- انتخاب اعضای گروه مشورتي
دبيركل سازمان ملل متحد، چند هفته بعد از برگزاري اجلاس عالي تونس، براي تهيه مقدمات برگزاري نخستين نشست مجمع مباحثۀ ياد شده، باهمكاري «نيتين دساي»31، مشاور ويژه خود در زمينه «راهبري اينترنت»، در دفتر سازمان ملل متحد در ژنو، دبيرخانه كوچكي دائر كرد و ترتيبي اتخاذ نمود تا يك نشست مشورتي مقدماتي در روزهاي 16 و 17 فوريه 2006، براي تدارك مجمع مباحثه موردنظر، در ژنو تشكيل شود و برنامه اولين نشست اين مجمع را آماده سازد. در اين ميان، دبيركل سازمان ملل متحد، براي انتخاب يك «گروه مشورتي»، درباره «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» نيز به‌بررسي و تصميم‌گيري پرداخت و در17 مه 2006، اسامي 47 تن از اعضاي اين گروه را كه از ميان اعضاي دولت‌ها، سازمانهاي وابسته به‌جامعه مدني و بخش خصوصي و همچنين مجامع علمي و پژوهشي دانشگاهي، از مناطق جغرافيايي مختلف جهان برگزيده شده‌اند و رياست آن را «نيتين دساي» مشاور ويژه او درزمينه راهبري اينترنت به‌عهده دارد، اعلام كرد. (6)
ب- دستور كار نخستين نشست مجمع جهانی مباحثه: راهبري اينترنت براي توسعه
در نخستين نشست «گروه مشورتي» يادشده، كه در روزهاي 22 و 23 مه 2006 تشكيل شد، ازسوي اين گروه توصيه‌هايي درباره دستور كار و برنامه‌هاي مجمع مباحثه موردنظر و همچنين ساختار و طرز كارآن، صورت گرفتند.
در همين نشست، توافق شد كه اولين نشست رسمي مجمع مباحثه، با عنوان «راهبري اينترنت براي توسعه»، برگزار شود وچهار موضوع زير را دردستور كارخود قراردهد:
1- گشودگي: آزادي بيان، جريان آزاد اطلاعات، انديشه‌ها و معرفت‌ها
2- امنيت: ايجاد اعتماد و اطمينان در كاربرد اينترنت ازطريق توسعه همكاري‌ها
3- تنوع: پيشبرد چند زباني گرايي و محتواي محلي
4- دسترسي: اتصال اينترنتي - سياست‌ها و قيمت‌ها
در نشست مذكور، همچنين تصميم گرفته شد كه، موضوع «توانمندسازي» نيز به‌عنوان يك اولويت مرتبط با چهارزمينه فوق، طرف توجه قرارگيرد.
پ- پيام دبير كل سازمان ملل متحد
در پيامي كه دبيركل سازمان ملل متحد، به‌مناسبت اعلام اسامي اعضاي اين گروه مشورتي منتشر كرد، چنين گفته شده است:
«... درمدت كوتاهي، اينترنت به‌صورت يك عامل دگرگوني حساس و مؤثر و حتي انقلابي درآمده است و شايد بتوان گفت به يكي از مهم‌ترين ابزارهاي پيشرفت تبديل گرديده است. اينترنت يك ابزار عالي براي پيشبرد و دفاع آزادي و دسترسي به‌اطلاعات و معرفت‌هاست.
«اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، راه آغاز گفتوگو بين دو فرهنگ متفاوت، جامعه اينترنتي غيردولتي، باسنت‌هاي تصميم‌گيري غيررسمي و از پائين‌به‌بالا و دنياي رسمي‌ترو ساختار يافته‌تر دولت‌ها و سازمانهاي بين‌الدول را گشوده است. آرزو دارم كه «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت» بتواند اين گفتوگو را گسترده‌تر سازد و به‌تفاهم بيشتر درباره چگونگي استفاده كامل تمام ملت‌هاي جهان از توانايي‌هاي بالقوه اينترنت، كمك كند...» (7)
4) برنامه‌هاي نخستين نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»
مطابق برنامه‌اي كه درنخستين نشست گروه مشورتي منتخب دبيركل سازمان ملل متحد، درروزهاي 22 و 23 مه 2006، درباره برگزاري «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت» براي جلسات چهارروزه اين مجمع، در روزهاي 30 و 31 اكتبر و 1 و 2 نوامبر 2006، درآتن پايتخت يونان، تهيه و تنظيم گرديده بود، موضوع اصلي مباحثه‌ها و تبادل نظرها بر روي «راهبري اينترنت و توسعه» تمركز يافته بود. بر اين اساس، در اين جلسات موضوع‌هاي زير به‌بررسي و تبادل‌نظر گذاشته شدند:
- در صبح نخستين روز اين نشست، مراسم افتتاح مجمع مباحثه، برگزار گرديد و سپس يك جلسه عمومي دربعدازظهر آن روز، براي بحث و بررسي راجع‌به شيوه‌هاي گفتوگو درمورد سياست‌هاي عمومي طرف توجه مجمع و ايجاد زمينه مناسب براي مذاكره درباره موضوع‌هاي پيش‌بيني شده در برنامه كار سه روز بعد آن، تشكيل شد.
- دومين روز نشست «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت»، به‌بحث و بررسي راجع به گشودگي و امنيت اينترنت اختصاص داشت.
- در سومين روز نشست اين مجمع، موضوع‌هاي مربوط به‌تنوع و دسترسي، به‌مباحثه گذاشته شدند.
- چهارمين روز اين نشست، بازنگري كارهاي سه روز گذشته را طرف توجه قرار داد و دركنار آن، چگونگي برگزاري نشست آينده مجمع هم مورد تبادل‌نظر قرار گرفت. درآن روز، پيش از پايان كار نخستين نشست «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت»، ميزگردي بامشاركت عده‌اي از جوانان كشورهاي مختلف براي بحث و بررسي راجع به‌موضوع‌ها و مسائل خاص آنان درزمينه اينترنت، تشكيل گرديد و چشم‌انداز استفاده آينده جوانان از اينترنت، هم ازنقطه‌نظر تكنولوژيك و هم ازلحاظ سياست‌هاي عمومي و مديريت اينترنت، ترسيم شد.
در برنامه‌هاي جلسات چهار روزه نخستين نشست مجمع جهانی یادشده، چنان‌كه قبلا نيز اشاره شد، موضوع «توانمندسازي»، به عنوان يك موضوع داراي اولويت مرتبط بازمينه‌‌هاي اصلي ديگر مورد بحث مجمع، طرف توجه بود.
الف- استقبال از همكاري‌ها
براي تدارك هر چه بهتر برگزاري نخستين نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، در اواخر مه 2006 از تمام علاقه‌مندان به مشاركت در مباحثه‌ها و تبادل نظرهاي چهارروزه اين مجمع خواسته شده بود، ديدگاه‌ها و پيشنهادهاي خود درباره موضوع‌هاي اصلي يا فرعي مورد بحث در اين نشست را به دبيرخانه آن ارسال دارند تا دبيرخانه بتواند با استفاده از آن‌ها، گزارش‌ها و مقاله‌هاي مناسبي تهيه و تدوين كند و آن‌ها را به عنوان اسناد رسمي نشست و از طريق ترجمه به زبان‌هاي رسمي سازمان ملل متحد، در اختيار شركت‌كنندگان بگذارد. به اين منظور، تاريخ 15 ژوئيه 2006، آخرين زمان تحويل نوشتار‌هاي حاوي ديدگاه‌هاي پيشنهادي علاقه‌مندان، به دبيرخانه مجمع، از طريق اينترنت تعيين شده بود.
ب- تهيه و تدوين گزارش‌ها
در جريان برگزاري نخستين نشست جهانی«مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، گزارش‌هاي جلسات مختلف نشست و در پايان آن، گزارش‌هاي تمام جلسات چهارروزه آن، تهيه و تدوين و منتشر شدند. در اين گزارش‌ها، موضوع‌هاي مهم مورد مباحثه و تبادل نظر انعكاس يافته‌اند و درآن‌ها متن‌هاي مورد تأئيد و تصويب، از قبيل تصميم‌نامه‌ها و قطعنامه‌ها، وجود ندارند. قرار بوده است گزارش نهايي نخستين نشست «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، نيز هر چه زودتر به دبير كل سازمان ملل متحد ارائه شود. (8)
پ- چگونگي تشكيل جلسات
شكل‌ها و شيوه‌هاي تشكيل جلسات مجمع مباحثه، با توجه به انواع مباحثه‌ها و افراد شركت كننده در آن‌ها، قابل انعطاف بودند و جلسات اختصاص يافته براي ارائه سخنراني‌هاي افتتاحيه و سخنراني‌هاي كليدي و ميزگردهاي مباحثه‌اي، همه با حضور مديران هماهنگ كننده و تفاهم دهنده برگزار شدند و بسياري از آن‌ها با سوال و جواب همراه بودند.
جلسه‌هاي عمومي «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، در سالن‌هاي بزرگ و به مدت سه ساعت، برگزار مي‌شدند ودر اين زمينه، وقت‌هاي لازم براي ترجمه سخنراني‌ها و تبادل نظرها به زبان‌هاي رسمي سازمان ملل متحد، ملحوظ گرديده بودند.
محتواي مباحث مورد تبادل نظر درجلسات مجمع، با توجه به موضوع‌هاي اصلي آن‌ها، متفاوت بودند. اما سخنرانان، سعي مي‌كردند تا درباره اهميت موضوع‌ها و گستره آن‌ها، اطلاعات لازم را در اختيار مخاطبان بگذارند و توضيحات مورد لزوم راجع به آن‌ها را ارائه كنند. در زمينه هر موضوع سخنراني و بحث و تبادل نظر، كوشش مي‌شد، جنبه‌هاي چندگانه توسعه‌اي، توانمندسازي و آزادي بيان آن، به طور مرتبط با يكديگر، طرف توجه واقع شوند.
در روزهاي دوم، سوم و چهارم نخستين نشست جهانی«مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، پيش از شروع برنامه‌هاي آن روز، مدت يك ساعت به بررسي و ارزيابي مباحثه‌هاي جلسات روز پيش اختصاص يافته بود. در اين بازنگري يك ساعته، كه در يكي از سالن‌هاي بزرگ هتل محل برگزاري نشست صورت مي‌گرفت، از تمام امكانات گرافيك و ابزارهاي نمايش نيز بهره‌برداري مي‌گرديد.
ت- ميزگردهاي تخصصي
در برنامه چهار روزه نخستين نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، برنامه‌هاي خاصي هم براي برگزاري ميزگردها پيش‌بيني شده بودند. اين ميزگردها، براي بحث و بررسي درباره موضوع‌هاي دستور كار اين نشست و يا موضوع‌هاي ديگر مربوط به راهبري اينترنت ترتيب يافته بودند. ميزگردهاي راجع به موضوع‌هاي اصلي دستور كار مجمع، در زمان خارج از ساعاتي كه جلسات رسمي مهم مربوط به آن‌ها برگزار مي‌شدند، تشكيل مي‌گرديدند و تمام ميزگردها با مباحثه‌هاي گشوده و آزاد برگزار مي‌شدند.
براي ارائه گزارش‌هاي ويژه
استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائي و رئيس هيأت مديرة انجمن ايراني مطالعات جامعة اطلاعاتي
برگزاری سومین نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبری اینترنت»1، که در روزهای سوم تا ششم دسامبر 2008 (13 تا 16 آذر 1387) به دنبال نخستین و دومین نشست جهانی این مجمع در پائیز 2006 و پائیز 2007 در «آتن» و ریود و ژانیرو»، در «حیدرآباد» هند تشکیل می شود، ضرورت تداوم بررسی‌ها و تبادل نظرهای بین‌المللی راجع به چگونگی اداره امور و فعالیت‌های این وسیله نوین ارتباطی بسیار پرنفوذ جهانی را، به عنوان یک مسأله مهم مربوط به جامعه اطلاعاتی، همچنان پا بر جا نگه داشته است.
اهمیت فوق العاده این مسأله حساس بین المللی، که از زمان تهیه مقدمات برگزاری مراحل دوگانه «اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی» در «ژنو» و «تونس» (پائیز 2003 و پائیز 2005)، طرف توجه خاص دولت جمهوری اسلامی ایران بوده است و هیأت نمایندگی آن در ارائه پیشنهادها و طرح‌های راجع به چگونگی راهبری جهانی آینده این وسیله و شیوه ارتباطی انقلابی معاصر، نقش مؤثری ایفا کرده است، ایجاب می کند که برای مشارکت ایران در نشست جهانی جدید مجمع مذکور، اقدام های مناسب و سریعی صورت گیرند.
از زمان برگزاري دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه‌اطلاعاتي»، كه در روزهاي 16 تا 18 نوامبر 2005 در تونس تشكيل شد، براي اجراي مصوبات مندرج در دو سند نهايي مرحله اخير اين اجلاس عالي، شامل «سند تعهد تونس» و «دستور كار تونس براي جامعه اطلاعاتي» كه در واقع مكمل دو سند نهايي مصوب مرحله قبلي اجلاس عالي مذكور، با عنوان‌هاي «اعلاميه اصول» و «برنامه عمل» (مصوب نخستين مرحله اجلاس عالي یادشده (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003) به شمار مي‌روند، در سطح بين‌المللي اقدام‌هاي مهمي در مورد پي‌گيري و اجراي اين مصوبات صورت گرفته‌اند.
در سند دوم مصوب اجلاس عالي اخير، موسوم به «دستور كار تونس براي جامعه اطلاعاتي»، سه تصميم مهم راجع به ضرورت تحول «مكانيسم‌هاي تأمين مالي» تدارك تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات توسعه‌اي، تشكيل «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» و «پي‌گيري و اجراي مصوبات» مراحل دوگانه «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در ژنو و تونس، با تكيه خاص بر يازده مورد خطوط اصلي مندرج در «برنامه عمل» مصوب اجلاس عالي ژنو، اتخاذ گرديده بودند و از دبيرخانه سازمان ملل متحد و دولت‌ها، سازمانهاي وابسته به جامعه مدني و بخش خصوصي خواسته شده بود كه براي تحقق آن‌ها اقدام كنند.
درباره مصوبات مذكور، صرفنظر از موضوع تحول مكانيسم‌هاي تأمين مالي تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات براي كشورهاي در حال توسعه، كه مسأله‌اي بسيار پيچيده است و بدون همكاري و كمك مؤثر كشورهاي ثروتمند تحقق نمي‌يابد، در دو زمينه ديگر، شامل تشكيل «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» و تعقيب و اجراي خطوط عمل يازده گانه ياد شده، در سال‌هاي اخيركوشش‌هاي خاصي از سوي دبيرخانه سازمان ملل صورت گرفته‌اند.
«كوفي‌انان»، دبير كل اين سازمان، با تشكيل دو نشست مشورتي در ماه‌هاي فوريه و مه 2006، چگونگي برگزاري و برنامه نخستين نشست «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» [آشنايي با مجمع راهبري اينترنت (igf)] را، كه ايجاد آن به سبب اختلافات شديد ايالات متحده آمريكا و برخي از دولت‌هاي متحد يا تحت نفوذ آن با اكثريت كشورهاي جهان راجع به آينده اداره امور اينترنت، در اجلاس عالي تونس ضروري شناخته شده بود، مشخص كرد و براي كمك به برگزاري هر چه بهتر اين نشست و همكاري در تحقق هدف‌هاي اصلي مجمع مذكور، يك «گروه مشورتي»، مركب از 47 تن ازمتخصصان و محققان جهاني، در زمينه راهبري اينترنت انتخاب نمود. به موازات اين كوشش‌ها، دبيرخانه ويژه اين مجمع، كه در ژنو تشكيل شده است، مقدمات برگزاري اولين نشست اين مجمع در روزهاي 30 و 31 اكتبر و 1 و 2 نوامبر 2006 در آتن پايتخت يونان را فراهم ساخت.
اقدام مهم ديگر دبير كل سازمان ملل متحد، تشكيل يك گروه مطالعاتي جديد، موسوم به «گروه ملل متحد در مورد جامعه اطلاعاتي» بود كه مسئوليت نظارت بر فعاليت‌هاي مربوط به پي‌گيري و اجراي مصوبات دو اجلاس عالي ژنو و تونس را به عهده دارد. اين گروه با مشاركت عده‌اي از همكاران نهادهاي تخصصي سازمان ملل متحد، به ويژه «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور»، «يونسكو» و «برنامه ملل متحد براي توسعه»، تشكيل شده است و رياست آن هر سال به طور متناوب به يكي از اين نهادها واگذار مي‌شود.
لازم به يادآوري است كه اقدام به تشكيل اين گروه، به سبب توجه خاص سازمان ملل متحد به پي‌گيري و اجراي خطوط عمل يازده‌گانه مصوب نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. زيرا درسه سال اخير، چند نهاد تخصصي سازمان ملل متحد كه در اجلاس عالي تونس، براي سرپرستي و نظارت و ارزيابي چگونگي تحقق هدف‌هاي عملي يازده‌گانه مورد نظر تعيين شده‌اند، كوشش‌هاي زيادي در اين باره به عمل آورده‌اند و به اين منظور نشست‌هاي تخصصي گوناگوني نيز با همكاري نمايندگان دولت‌ها، جامعه مدني و بخش خصوصي، برگزار كرده‌اند.
در اين ميان، متأسفانه در ايران اقدام عملي مهمي در زمينه همكاري براي تحقق مصوبات دو اجلاس عالي ژنو و تونس، صورت نيافته است و شايد بتوان گفت كه مهم‌ترين‌كوشش‌هاي مربوط به آن‌ها، برگزاري همايش‌ها و نشست‌هايي بوده است كه براي «ارزيابي ملي مصوبات اجلاس عالي تونس»، «بررسي فعاليت‌ها و همكاري‌هاي ايران در برگزاري مراحل دوگانه اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» و «يونسكو: جامعه اطلاعاتي و جامعه معرفتي»، از سوي انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي با كمك و همكاري شوراي عالي اطلاع‌رساني، شوراي عالي فناوري اطلاعات، مركز پژوهش‌هاي ارتباطات و كميسيون ملي يونسكو در ايران، در زمستان 1384 و بهار 1385 در تهران، ترتيب داده شده‌اند.
1) شناخت ماهيت راهبري اينترنت
اصطلاح «راهبري اينترنت»2، كه در واقع، اصطلاحي نامشخص، مبهم و نارساست، براي معرفي طرز مديريت فني «منابع اينترنتي»3، شامل «نام‌هاي دامنه‌ها»4[چطور سرور نام‌های دامنه (dns) کار می‌کند؟] «نشاني‌هاي اينترنتي»5، «پروتكل‌هاي اينترنتي»6 و «سيستم راه‌يابي كاربران»7 [چطور مسير‌ياب كار مي‌كند؟] در سطح جهاني، به كارگرفته مي‌شود. در نخستين «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003)، اين سؤال مطرح شد كه منابع اصلي اينترنت، كه مواد ساختاري مهم جامعه اطلاعاتي را تشكيل مي‌دهند، چه گونه بايد اداره شوند.
- برخي از دولت‌ها و به ويژه ايالات متحده آمريكا و كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي، با برخورداري از حمايت بخش خصوصي، استدلال مي‌كردند كه مؤسسه خصوصي موسوم به «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت»8، با وجود محدود بودن صلاحيت‌هاي آن به مديريت فني اينترنت، مي‌تواند همچنان به عنوان سازمان اصلي اداره كننده آن باقي بماند.
- دولت‌هاي ديگر، كه از سوي چين و كشورهاي عضو «گروه 20»، مانند برزيل، آفريقاي جنوبي، ايران و هند، مورد حمايت قرار گرفته بودند، استدلال‌هاي خود را بر معناي وسيع «راهبري اينترنت»، استوار ساخته بودند. براساس ديدگاه دولت‌هاي اخير، اين راهبري نه تنها نام‌هاي دامنه‌هاي اينترنتي و سيستم راه‌يابي كاربران را در بر مي‌گيرد، بلكه موضوع‌هاي ديگر مربوط به اينترنت، مانند پيام‌هاي ناخواسته و محتواهاي غيرقانوني را نيز شامل مي‌شود. اين دولت‌ها علاقه داشتند كه كل نظام راهبري اينترنت، زير چتر يك سازمان بين‌الدول وابسته به ملل متحد و به ويژه، «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور»9، كه ميزبان «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» بود، قرار گيرد.
- نمايندگان سازمانهاي غيردولتي عضو جامعه مدني، در عين حال كه از «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت» انتقاد مي‌كردند، راه حل سازماندهي بين‌الدول را مورد حمايت قرار نمي‌دادند و از يك «مكانيسم غيرمتمركز»، با سازمانهاي مختلف و مسئوليت‌هاي هسته‌اي مختلف، طرفداري مي‌نمودند.
به اين گونه، اختلاف بين حمايت كنندگان اداره اينترنت از طريق يك سازمان بين‌الدول، مانند «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور» و حمايت‌كنندگان «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت»، موضوع راهبري اينترنت را به صورت يك نشانه شاخص تعارض در سياست‌هاي جهاني درآورد. تا جايي كه روزنامه «واشنگتن پست» اين سؤال را مطرح كرد كه آيا «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» مي‌خواهد اختيار كنترل اينترنت را به سازمان ملل متحد واگذار كند؟ مشابه اين اختلاف، در معارضه «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت» عليه «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دور» يا سازماني مشابه آن، در مورد تأسيس «صندوق همبستگي ديجيتال»10 نيز به خودنمايي پرداخت. به طوري كه اين تعارض به مهم‌ترين اختلاف مرحله نهايي فرايند «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در ژنو تبديل شد.
در ابتداي امر، چنين به نظر مي‌رسيد كه مباحثه تعارض‌آميز مربوط به راهبري جهاني اينترنت، مباحثه‌اي راجع به يك مسأله واحد و در دو سطح مختلف است. به طوري كه بر مبناي آن، متخصصان فني مي‌توانند درباره مسائل فني و سياستمداران، در مورد مسائل سياسي، به بحث بپردازند در اين ميان، حمايت‌كنندگان «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و شماره‌هاي اينترنت»، استدلال مي‌كردند كه راهبري اينترنت يك موضوع تكنيكي است و از طريق يك بنگاه خصوصي، بهتر مي‌تواند ساماندهي شود. در برابر آنان، هواداران مداخله «اتحاديه بين‌المللی ارتباطات دور» يا يك سازمان جهاني مشابه آن، معتقد بودند كه راهبري اينترنت، مسأله‌اي سياسي است و بايد تحت حاكميت دولت‌هاي عضو سازمان ملل متحد قرار داشته باشد. در چنين شرايطي، هرگونه «سازش»براي مجزا ساختن موضوع‌هاي فني و سياسي و واگذاري تعدادي از مسئوليت‌هاي امور اينترنت به هر كدام از دو سازمان رقيب، به سبب پيچيدگي مسأله مديريت اينترنت، غير ممكن به نظر مي‌رسيد.
به طور كلي، مسأله مهم راهبري اينترنت آن است كه جنبه‌هاي فني و سياسي آن، وابستگي زيادي با هم دارند و تفكيك آن‌ها به دو بخش جداگانه، امكان‌پذير نيست. زيرا كنترل فني سيستم راه‌يابي كاربران، به ثبات و امنيت اينترنت، كه پيش شرط كارآيي اقتصاد جهاني است، بستگي دارد و به همين لحاظ، ايجاد دامنه‌هاي جديد سطح بالا براي كاربرد اينترنت، همانند ايجاد «يك قلمرو جديد در فضاي سيبرنتيك» است و آثار و نتايج اقتصادي و سياسي اجتناب‌ناپذيري پديد مي‌آورد. [سايكو سايبرنتيك چيست؟]
اكنون، همگرايي بين تلفن متحرك و ارتباط اينترنتي، به سبب توجه خاص به «تلفن اينترنتي»، به سوي ادغام «نظام شماره‌گذاري اينترنت»11 و «نظام شماره‌گذاري تلفن»12 پيش مي‌رود و بر اثر آن، بين دو شيوه متفاوت اختصاص‌دهي - از بالا به پائين و تحت حاكميت دولت‌هاي ملي براي شماره‌هاي تلفن و در برابر آن، از پائين به بالا، ازطريق شبكه‌هاي خصوصي جهاني براي شماره‌هاي اينترنت - اختلاف و تعارض ايجاد مي‌شود.
موضوع‌هايي مانند نام‌هاي دامنه‌ها و انتخاب يا تعيين نمايندگان كاربران، كه راجع به آن‌ها، در چارچوب فعاليت‌هاي «بنگاه اختصاص‌دهي نام‌ها و نشاني‌هاي اينترنت»، بررسي‌ها و تصميم‌گيري‌هاي چاره‌جويانه صورت مي‌گيرند، نيز همه جنبه سياسي دارند و تفكيك آن‌ها از مسائل فني، ميسر نيست.
«ولفگانگ كلينواكتر»13، استاد آلماني حقوق ارتباطات، درباره ماهيت حقوقي راهبري اينترنت چنين نوشته است:
«... در راهبري اينترنت، نمي‌توان بين جنبه‌هاي سياسي (مقررات‌گذاري) از يك سو و جنبه‌هاي فني (آزادي فعاليت) از سوي ديگر، تفكيك قائل شد. فضاي سيبرنتيك همان گونه كه «لارنس ليسيگ»، محقق آمريكايي مسائل اينترنت استدلال كرده است، براي كساني كه به مقررات‌گذاري و آزادي فعاليت مي‌انديشند، خصوصيات جديدي دارد و درك تازه‌اي درباره چگونگي مقررات‌گذاري و زمينه‌هاي آن، ايجاب مي‌كند. فضاي مذكور، ما را در شرايطي قرار مي‌دهد كه ناچار مي‌شويم به فراسوي چشم‌انداز حقوقي و فراسوي قوانين و مقررات‌گذاري‌ها و هنجارسازي‌ها بنگريم. در فضاي واقعي، ما اين موضوع را كه دولت چه گونه - از طريق قوانين اساسي، قوانين عادي و ساير منابع حقوقي - قانونگذاري مي‌كند، مي‌پذيريم. اما در مورد فضاي سيبرنتيك بايد درك كنيم كه چه گونه رويه عملي، مقررات‌گذاري مي‌كند و چه گونه نرم‌افزارها و سخت‌افزارها كه مشخصات فضاي سيبرنتيك را تعيين مي‌نمايند، زمينه‌هاي مقررات‌گذاري آن را به همان صورت كه هست، فراهم مي‌سازند. به عبارت ديگر، در فضاي سيبرنتيك، «قانونگذاران»شامل خود توسعهدهندگان فني، تدارك دهندگان و كاربران خدمات اينترنت هستند...» (1)
به اين ترتيب، مي‌توان گفت كه تعارض شديد مربوط به راهبري اينترنت كه در دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» خودنمايي كرد، از يك اختلاف مربوط به منافع معمولي بين دو يا چند دولت، فراتر رفته است و به يك مناقشه مفهومي و فلسفي بنيادي بين طرف‌هاي مختلف در مورد چگونگي سازماندهي جهاني اينترنت و فراتر از آن، چگونگي مديريت «جامعه اطلاعاتي»، كه براساس كاربرد اينترنت به عنوان مهم‌ترين ساختار اين جامعه استوار است، تبديل شده است.
بنابراين، تعارض كنوني در مورد راهبري اينترنت را تنها با توجه به سابقه تاريخي آن، مي‌توان درك كرد. بايد در نظر داشت كه از دهه 1970، ايجاد هماهنگي و در موارد ضروري، مديريت منابع اصلي اينترنت، به شيوه پائين به بالا و بيشتر به وسيله خود توسعهدهندگان فني، تدارك‌دهندگان و كاربران خدمات اينترنتي و بدون مداخله دولتي، صورت مي‌گرفت. به همين جهت، برخلاف ارتباطات دور و ارتباطات راديويي و تلويزيوني، كه مقررات‌گذاري دولتي آن‌ها به شيوه بالا به پائين، چگونگي شكل‌دهي اين ارتباطات را در انطباق با منافع سياسي و اقتصادي ملي، مشخص مي‌ساخت، در مورد اينترنت رويكرد مقررات گذاری وجود نداشت و استانداردهاي ضروري مربوط به آن، از طريق سازمانهاي غيردولتي مانند «گروه مطالعاتي مهندسي اينترنت»14، براساس اصل «اجراي رويه معمول حصول توافق»، تهيه و تدوين مي‌شدند و عملكردهاي آن ها به حفظ منافع تمام دست‌اندركاران، معطوف بودند. رشد فوق‌العاده اينترنت نيز مؤيد آن بود كه در اين مورد، قانونگذاري ملي يا مقررات‌گذاري بين‌المللي در واقع فراموش نشده است.
ايجاد و توسعه «نظام نام‌هاي دامنه‌ها» نيز به شيوه پائين به بالا صورت مي‌گرفت و تا اوائل دهه 1990، هماهنگي آن به وسيله «جان پوستل»15، بنيانگذار اين شيوه و با كمك يك آسيستان در دفتر كار وي در «ماريناولوي» در ايالت كاليفرنياي آمريكا، تأمين مي‌شد. او بيشتر به مديريت طبقه بندي‌هاي حوزه‌هاي پايگاه داده‌اي خود توجه داشت و به مسائل سياسي مربوط به آن ها نمي‌انديشيد. تصميم مورد نظر وي براي «دامنه‌هاي سطح بالا»16، بسيار ساده و براساس ضرورت‌هاي عملي، تنظيم شده بود. يك سبد آن براي «نام‌هاي ژنريك»17 و يك سبد ديگر، براي «نام‌هاي كشورها»18 اختصاص يافته بود. در زمينه «نام‌هاي ژنريك»، او سه نام را براي ايالات متحده آمريكا پيش‌بيني كرده بود كه حوزه‌هاي سه گانه «آموزش»19، (براي نهادهاي آكادميك)، «دولت»20 (براي سازمانهاي دولتي) و «امور نظامي»21 را در بر مي‌گرفتند. وي سه نام ديگر هم به «جهان»22، اختصاص داده بود، كه «تجارت»23 (فعاليت‌هاي تجارتي و كسب و كار)، «سازمان»24 (براي سازمانهاي مختلف) و «شبكه»25 (براي تمام شبكه‌هاي ارتباطي ديگر) را شامل مي‌شدند. او طبقه‌بندي‌هاي حوزه‌هاي طرف توجه خود را به واحدهاي ارائه شده در فهرست شماره 3166 «سازمان بين‌المللي استانداردها»26، كه در آن زمان دقيق‌ترين فهرست به شمار مي‌رفت و 243 كشور و سرزمين را در بر مي گرفت، متصل كرد. البته «جان پوستل» مي‌توانست هزاران «دامنه سطح بالا» را در اختيار بگيرد، اما وي ترجيح مي‌داد كه سيستم مورد نظر او براي كاربران به خوبي قابل درك و استفاده باشد. (2)
تا اواخر دهه 1990، اكثر دولت‌هاي جهان، كم و بيش در مورد اينترنت و از جمله چگونگي مديريت كدهاي دامنه‌هاي سطح بالاي كشورهاي خود، بي‌اطلاع بودند. زيرا نظام جهاني اينترنت در سايه سياست‌هاي بين‌الدول رو به رشد گذاشته بود. در سال‌هاي دهه 1970 و دهه 1980، موقعي كه دولت‌ها موضوع پر تعارض برقراري «نظم نوين جهاني اطلاعات و ارتباطات» را در اجلاسيه‌هاي كنفرانس عمومي و گردهمايي‌هاي ديگر «يونسكو» مورد مباحثه قرار داده بودند، هيچ كس از «اينترنت» نام نمي‌برد. در سال 1993، هنگامي كه كميسيون اتحاديه اروپايي، كتاب سفيد خود درباره رشد اقتصادي و اشتغال را منتشر كرد، در متن 250 صفحه‌اي آن، هيچ اشاره‌اي به كلمه اينترنت وجود نداشت. حتي در كنفرانس سال 1994 نمايندگان عالي تام‌الاختيار كشورهاي عضو «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات»، در توكيو نيز راجع به يك استراتژي بين‌الدول در مورد سياست‌هاي مربوط به اينترنت، هيچ بحثي صورت نگرفت.
* * * *
در اين مقاله كوشش شده است تا ضمن بررسي راجع به چگونگي نخستين اقدام‌ها در مورد نظام‌دهي امور فني اينترنت و تأسيس يك نهاد غيردولتي براي راهبري آن و همچنين ارزيابي سياست‌هاي ايالات متحده آمريكا در حمايت از اين نهاد، عكس‌العمل‌هاي مهم كشورها در چارچوب برنامه‌هاي «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در اين زمينه معرفي گردند، اقدام هاي سازمان ملل متحد براي اجراي پيش‌بيني‌هاي مربوط به راهبري اينترنت در «اعلاميه اصول» و «برنامه عمل» اجلاس عالي ياد شده، تجزيه و تحليل شوند و راه‌حل‌هاي مطلوب براي مشاركت تمام كشورها در اداره امور اين شبكه بزرگ ارتباطي و اطلاعاتي جهاني، مشخص گردند.
2) عضويت فعال ايران در كارگروه راهبري اينترنت
موضوع راهبري جهاني اينترنت، كه براي نخستين بار در سطح بين‌المللي در كنفرانس‌هاي منطقه‌اي تدارك نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003) و به ويژه در كنفرانس منطقه‌اي آسيا و اقيانوسيه در ژانويه 2003 در توكيو مطرح شد و چند ماه بعد در مباحثه‌هاي اجلاس جهاني مذكور در ژنو، به عنوان يك مسأله مهم جهاني مورد مناقشه كشورهاي عضو سازمان ملل متحد، خودنمايي كرد، در «اعلاميه اصول» و «برنامه عمل» مصوب اين اجلاس، مورد توجه خاص قرار گرفته است. در سال های اخير، بر مبناي دو سند مذكور، از سوي دبيركل سازمان ملل متحد براي حصول توافق كشورها درباره اين موضوع، ابتدا يك كارگروه مخصوص، موسوم به «كارگروه راهبري اينترنت»27، به منظور تهيه گزارش براي دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (تونس: 16 تا 18 نوامبر 2005)، تشكيل شده است كه نماينده دولت جمهوري اسلامي ايران نيز در نخستین دور فعالیت آن عضويت داشت.28 همچنین براي برگزاري «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، كه از سوي اجلاس عالي تونس مورد توجه قرار گرفت، يك گروه مشورتي 47 نفري تشكيل شد كه دولت ايران در آن عضويت نيافته است.
براساس بندهاي 48، 49 و 50 «اعلاميه اصول» و بند ب-13 «برنامه عمل» مصوب نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، اينترنت به عنوان يكي از تسهيلات جهاني در جهت گذار به «جامعه اطلاعاتي» شناخته شده است و راهبري آن يكي از موضوع‌هاي كليدي اين جامعه، معرفي گرديده است. به همين جهت در دو سند مذكور، از دبيركل سازمان ملل متحد خواسته شده است تا با توجه به ضرورت راهبري چندجانبه، شفاف و دموكراتيك اينترنت و حركت در مسير توزيع متناسب منابع تسهيل و دسترسي و تعيين عملكرد با ثبات و همراه با اطمينان و امنيت آن و به ويژه با در نظر گرفتن تنوع زباني اينترنت، از طريق مشورت با دولت‌ها و بخش خصوصي و جامعه مدني، يك كارگروه مخصوص تشكيل دهد و گزارش فعاليت‌ها و تصميم‌هاي آن را براي ارائه به دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» (تونس: 16 تا 18 نوامبر 2005) آماده سازد.
الف- از نخستين نشست مشورتي تا تهيه و تدوين گزارش مقدماتي
براين مبنا، نخستين نشست مشورتي براي تعيين اعضاي «كارگروه راهبري اينترنت» در روزهاي 20 و 21 سپتامبر 2004 (30 و 31 شهريور 1383)، به رياست آقاي «نيتين دساي»29، معاون هندي تبار دبيركل سازمان ملل متحد و با شركت نمايندگان 74 كشور و 114 نفر نمايندگان بخش خصوصي و جامعه مدني و سازمانهاي بين‌المللي و وسايل ارتباط جمعي جهان، در ژنو تشكيل گرديد و پس از مشورت‌ها و تبادل نظرهاي مقدماتي، تصميم گرفته شد تا از دبير كل سازمان ملل متحد تقاضا شود تركيب كار گروه مورد نظر را مشخص كند و به دنبال اعلام اسامي اعضاي آن، فعاليت اين كارگروه، هر چه زودتر آغاز گردد.
در نخستين نشست اعضاي «كار گروه راهبري اينترنت»، كه در روزهاي 23 تا 25 ماه نوامبر 2004 (3 تا 8 آذر 1383) در ژنو برگزار شد، موضوع‌هايي شامل تهيه پيش‌طرح ساختار گزارش طرف توجه براي ارائه به دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، در تونس، تعريف راهبري اينترنت، تعيين مسائل مربوط به منافع عمومي استفاده از اينترنت و زمان‌هاي برگزاري نشست‌هاي بعدي آن در سال 2005، جهت تدوين گزارش نهايي براي ارائه به اجلاس عالي تونس، طرف توجه قرار گرفتند.
نشست دوم «كار گروه راهبري اينترنت»، كه تقريباً به طور همزمان با تشكيل دومين گردهمايي كميته جهاني تدارك اجلاس عالي تونس، در روزهاي 14 تا 18 فوريه در ژنو برگزار شد، گزارش مقدماتي مربوط به چگونگي راهبري اينترنت براي ارائه به گردهمايي اخير را آماده كرد و در روز 21 فوريه به رئيس اين كميته عرضه نمود.
در گزارش مقدماتي مذكور، براساس ساختار خاص آن، به تعريف عملياتي راهبري اينترنت، تعيين مسائل منافع عمومي مربوط به اين راهبري (توزيع منصفانه منابع، دسترسي همگاني، ثبات و امنيت عملكرد اينترنت، تنوع محتوايي و كثرت‌گرايي زباني، حصول وحدت نظر درباره نقش‌ها و زمينه‌هاي مسئوليت‌هاي خاص دولت‌ها، سازمانهاي بين‌المللي دولتي و غيردولتي و همچنين بخش خصوصي و جامعه مدني)، چه در كشورهاي در حال توسعه و چه در كشورهاي توسعه يافته در زمينه راهبري اينترنت پرداخته شده بود و بر تحقق شفافيت فعاليت‌هاي آن در بررسي و تصميم‌گيري راجع به موضوع‌هاي مذكور و انجام مشورت‌هاي متعدد و متنوع مربوط به آن‌ها، با گردانندگان و همكاران كنفرانس‌ها و همايش‌هاي منطقه‌اي و موضوعي مربوط به تدارك برگزاري دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، تأكيد گرديده بود. در اين گزارش، تاريخ‌هاي برگزاري دو نشست بعدي «كارگروه راهبري اينترنت»، براي روزهاي 18 تا 20 آوريل 2005 (29 تا 31 فروردين 1384) و روزهاي 14 تا 17 ژوئن 2005 (24 تا 27 خرداد 1384) تعيين شده بودند كه گزارش نهايي مورد نظر، در ماه ژوئيه 2005 براي ارائه به دبير كل سازمان ملل متحد، آماده شود. (3)
ب- اطلاعيه تحليلي هيأت نمايندگي ايران
در پي ارائه گزارش مقدماتي «كار گروه راهبري اينترنت»، به رئيس كميته تدارك دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، از سوي هيأت نمايندگي ايران در دومين گردهمايي اين كميته، اطلاعيه‌اي تحليلي راجع به گزارش مذكور صادر شد30.
در اين اطلاعيه، ضمن سپاس و قدرداني از كوشش‌هاي اعضا و رئيس كارگروه ياد شده در تهيه و تدوين و عرضه گزارش مقدماتي آن، با اشاره به ويژگي بارز مأموريت اين كار گروه براي تدارك زمينه‌هاي مذاكرات آتي مربوط به راهبري اينترنت در دومين مرحله «اجلاس جهاني سران» در تونس و معرفي اين موضوع به عنوان مهم‌ترين و حساس‌ترين دستور كار اين اجلاس و همچنين تأكيد بر ضرورت فراهم ساختن شرايط لازم براي شفاف‌تر شدن، دموكراتيك‌تر شدن و چند جانبه‌اي‌تر شدن راهبري اينترنت، چند نكته خاص خاطر نشان گرديده‌اند. (4)
در اطلاعيه هيأت نمايندگي ايران، گفته شده است كه برخلاف آن چه در بند 26 گزارش مقدماتي آمده است، به عقيده اين هيأت، تعريف‌هاي واژه‌هاي مورد اشاره در اين بند، روشن‌اند و نيازي نيست كه «كار گروه راهبري اينترنت»، قسمت زيادي از وقت خود را براي تعريف مجدد آن‌ها صرف كند.
همچنين در اين اطلاعيه تأكيد گرديده است كه از نظر هيأت نمايندگي ايران، اينترنت بايد به عنوان يكي از اموال عمومي منحصر به فرد و زمينه‌اي براي سياست‌هاي عمومي شناخته شود و با تكيه بر آن‌ها، جنبه‌هاي فني راهبري آن نيز مورد توجه قرار گيرند. در اين باره، مخصوصاً يادآوري گرديده است كه اينترنت زندگي‌هاي اجتماعي - اقتصادي و فرهنگي ملت‌هاي فراوان در كشورهاي سراسر جهان را، به طور مستقيم يا غيرمستقيم، تحت تأثير قرار مي‌دهد، در حالي كه هيچ گونه نظام حقوقي يا طرز رسيدگي قضايي مورد توافق بين‌المللي درباره آن وجود ندارد. به عبارت ديگر و طبق متن اطلاعيه، پديده اينترنت در يك خلاء حقوقي و قضايي توسعه پيدا كرده و اكنون زمان آن فرا رسيده است كه براي از ميان بردن اين خلاء ازطريق راهبري اينترنت، چاره‌جويي شود.
در اطلاعيه هيأت نمايندگي ايران، مطالب زير مورد تأكيد خاص قرار گرفته‌اند:
«... ما معتقديم كه هدف هاي طرف توجه در راهبري اينترنت، براي شهروندان كشورهاي ما جنبه‌هاي پيچيده و غيرقابل درك ندارند و نبايد اين جنبه‌ها را دارا باشند. دولت‌ها و خلق‌هاي ما به طور عام و جمعيت جوان ما، به طور خاص، بيش از پيش به توانمندي‌هاي بالقوه فناوري‌هاي اطلاعات وارتباطات و شيوه‌هاي به كارگيري آن‌ها براي دگرگوني چشم‌اندازهاي زندگي خود، وقوف يافته‌اند. آنان مشخص ساخته‌اند كه جلوگيري از دسترسي يك ملت به تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات، تحت هر عنوان كه باشد، به توسعه آكادميك و علمي لطمه مي‌زند و آثار و عوارض نامطلوبي در زمينه‌هاي اجتماعي و اقتصادي پديد مي‌آرود.
بدون دسترسي به اطلاعات و معرفت‌ها و فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات، شكاف ديجيتال و توسعه‌اي كنوني بين كشورهاي شمال و جنوب، عميق‌تر و وسيع‌تر خواهد شد. بنابراين، هنگامي كه مردم پرداخت هزينه‌هاي اينترنتي كمتر و برخورداري از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي ارزان قيمت‌تر و كدهاي اداري ملي و كشوري داراي دامنه‌هاي بالاتر را خواستارند، حقوق مشروع خود براي توسعه و براي ارتباطات را مطرح مي‌كنند. به اين گونه، نفي اين حقوق بدون هر گونه توجيه منطقي، جنبه غيردموكراتيك دارد. موقعي كه اتصال اينترنتي مورد نياز براي آموزش يا برخورداري از علوم و اطلاعات نفي شود، عملكرد آن شفافيت ندارد. همچنين هنگامي كه تصميم‌ها به شيوه‌هاي بين‌المللي به گونه‌اي ميان دولتي، اتخاذ نمي‌شوند، نمي‌توان آن‌ها را چند جانبه‌اي تلقي كرد. ملت‌هاي ما انتظار دارند كه دولت‌هاي آنان اين خدمات را تدارك دهند و تسهيل كنند و ما انتظار داريم كه «كار گروه راهبري اينترنت» موفق شود براي نيل به اهداف مورد نظر، راه حل‌هاي مؤثر پيدا كند.
ما با چهار مقوله مهم مندرج در بند 26 گزارش مقدماتي، كه از اسناد نهايي مصوب اجلاس جهاني سران در ژنو الهام گرفته‌اند و توزيع منصفانه منابع اينترنتي، دسترسي براي همگان، عملكرد با ثبات و امنيت اينترنت و كثرت‌گرايي زباني و گوناگوني فرهنگي در اينترنت را شامل مي‌شوند، با برخي اصلاحات مربوط به آن‌ها، موافقيم.
«...كار گروه راهبري اينترنت» مي‌تواند كوشش‌هاي خود را بر چند موضوع مهم طرف توجه در سطح‌هاي عالي تصميم‌گيري، مانند مديريت منابع اينترنتي، سيستم اساسي دامنه‌ها، نشاني هاي پروتكل‌هاي اينترنتي و طرز اداره سيستم‌هاي مسيريابي اصلي و موضوع‌هاي خاص كاربري اينترنت، مانند پيام‌هاي ناخواسته، امنيت شبكه‌اي و جرايم در فضاي سايبر، كه به همكاري بين‌المللي نياز دارند و همچنين موضوع‌هاي داراي خصوصيات محيطي، همچون جنبه‌هاي حقوقي و قضايي راهبري اينترنت و ايجاد توانمندي و مهارت در كشورهاي در حال توسعه، متمركز سازد و براي مشاركت فعال تمام دست‌اندركاران در توسعه جنبه‌هاي فني اينترنت نيز كوشش نمايد ...
در پايان اطلاعيه، هيأت نمايندگي ايران، بر اصول مهم مورد نظر «اجلاس جهاني سران درباره جامعه‌اطلاعاتي» راجع به «كارگروه راهبري اينترنت» تأكيد گذاشته است:
«... كارگروه، بايد اصول كليدي «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» را راهنماي خود قرار دهد. حاصل كار و گزارش نهايي «كار گروه راهبري اينترنت» بايد به طور كامل با هدف‌هاي عالي طرف توجه در فرايند جهاني اجلاس عالي مذكور، كه مخصوصاً به ايجاد يك جامعه اطلاعاتي مردم مدار، فراگير و توسعه محور معطوف‌اند، همآهنگ باشد. چنين دست‌آوردي تنها از طريق امكانات مشاركتي، دموكراتيك، شفاف و چند جانبه قابل حصول است. زيرا يك نظام يك جانبه، در يك جامعه اطلاعاتي حقيقي، آينده‌اي ندارد و ايران آماده است در اين فرايند، سهم خود را به عهده داشته باشد و نقش خويش را ايفا نمايد ...» (5)
3) تشكيل گروه مشورتي راهبري اينترنت
«كوفي انان»، دبيركل سازمان ملل متحد، به‌دنبال عدم حصول توافق بين‌المللي درمورد چگونگي راهبري اينترنت درنشست‌هاي عمومي دومين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» درتونس (16 تا 18 نوامبر 2005)، ازسوي نمايندگان دولت‌ها، سازمانهاي وابسته به جامعه مدني و بخش خصوصي شركت‌كننده در اين اجلاس عالي، مأموريت يافت تا براي تشكيل نخستين نشست «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت»، به‌ميزباني دولت يونان درنيمه دوم سال 2006 درشهر آتن، اقدام‌هاي ضروري را انجام‌دهد.
در بند 72 سند «دستور كار تونس براي جامعه اطلاعاتي» كه در اجلاس عالي تونس به تصويب رسيد، از دبيركل سازمان ملل متحد تقاضا شده بود تا براساس يك فرايند گشوده و فراگير، درباره ايجاد مجمع مذكور، كه براي آن مطابق همان بند، مأموريت‌ها و وظايف زير، پيش‌بيني گرديده‌اند، اقدام كند:
1- بحث و بررسي در زمينه سياست‌هاي عمومي مربوط به عناصر كليدي راهبري اينترنت، به منظور تحكيم و تقويت پايداري، قدرت، امنيت، ثبات و توسعه اينترنت.
2- تسهيل گفت و گو بين نهادهاي مختلف دست‌اندركار سياست‌هاي عمومي بين‌المللي راجع به اينترنت و بحث و بررسي در مورد موضوع‌هايي كه به وضعيت هيچ كدام از نهادهاي كنوني لطمه نمي‌زنند.
3- تبادل نظر با سازمانهاي بين‌الدول و نهادهاي مناسب ديگر، درباره موضوع‌هاي مربوط به آن‌ها در زمينه راهبري اينترنت.
4- تسهيل تبادل اطلاعات و بهترين عملكردها و استفاده هر چه بيشتر در مورد آن‌ها، از كارشناسي مجامع دانشگاهي، علمي و فني.
5- راهنمايي و مشورت‌دهي به تمام دست‌اندركاران، از طريق پيشنهادهاي مربوط به طرق و وسايل تسريع امكانات دسترسي به اينترنت و استفاده از آن با بهاي مناسب در كشورهاي در حال توسعه.
6- تقويت وتحكيم تعهدات دست‌اندركاران كنوني و آينده مكانيسم‌هاي راهبري اينترنت، به ويژه دست‌اندركاران كشورهاي در حال توسعه
7- شناخت موضوع‌هاي جديد راجع به راهبري اينترنت و جلب توجه نهادهاي مربوط و عموم مردم به اين موضوع‌ها و ارائۀ توصيه‌هاي مناسب در موارد لزوم
8- كمك به توانمندسازي براي راهبري اينترنت در كشورهاي در حال توسعه و استفاده كامل از منابع محلي معرفتي و كارشناسي
9- ارتقاء و اعتلاي كاربرد اصول بنيادهاي مورد نظر «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي» در فرايندهاي راهبري اينترنت
10- بحث و بررسي راجع به منابع حياتي اينترنت در ميان موضوع‌هاي مختلف مورد مباحثه
11- كمك به يافتن راه‌حل‌هاي مناسب براي مسائل ناشي از كاربرد يا سوء كاربرد اينترنت، به ويژه در مورد كاربران روزمره آن
12- انتشار گزارش‌ها، مذاكره‌ها و تبادل نظرهاي مجمع مباحثه
الف- انتخاب اعضای گروه مشورتي
دبيركل سازمان ملل متحد، چند هفته بعد از برگزاري اجلاس عالي تونس، براي تهيه مقدمات برگزاري نخستين نشست مجمع مباحثۀ ياد شده، باهمكاري «نيتين دساي»31، مشاور ويژه خود در زمينه «راهبري اينترنت»، در دفتر سازمان ملل متحد در ژنو، دبيرخانه كوچكي دائر كرد و ترتيبي اتخاذ نمود تا يك نشست مشورتي مقدماتي در روزهاي 16 و 17 فوريه 2006، براي تدارك مجمع مباحثه موردنظر، در ژنو تشكيل شود و برنامه اولين نشست اين مجمع را آماده سازد. در اين ميان، دبيركل سازمان ملل متحد، براي انتخاب يك «گروه مشورتي»، درباره «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت» نيز به‌بررسي و تصميم‌گيري پرداخت و در17 مه 2006، اسامي 47 تن از اعضاي اين گروه را كه از ميان اعضاي دولت‌ها، سازمانهاي وابسته به‌جامعه مدني و بخش خصوصي و همچنين مجامع علمي و پژوهشي دانشگاهي، از مناطق جغرافيايي مختلف جهان برگزيده شده‌اند و رياست آن را «نيتين دساي» مشاور ويژه او درزمينه راهبري اينترنت به‌عهده دارد، اعلام كرد. (6)
ب- دستور كار نخستين نشست مجمع جهانی مباحثه: راهبري اينترنت براي توسعه
در نخستين نشست «گروه مشورتي» يادشده، كه در روزهاي 22 و 23 مه 2006 تشكيل شد، ازسوي اين گروه توصيه‌هايي درباره دستور كار و برنامه‌هاي مجمع مباحثه موردنظر و همچنين ساختار و طرز كارآن، صورت گرفتند.
در همين نشست، توافق شد كه اولين نشست رسمي مجمع مباحثه، با عنوان «راهبري اينترنت براي توسعه»، برگزار شود وچهار موضوع زير را دردستور كارخود قراردهد:
1- گشودگي: آزادي بيان، جريان آزاد اطلاعات، انديشه‌ها و معرفت‌ها
2- امنيت: ايجاد اعتماد و اطمينان در كاربرد اينترنت ازطريق توسعه همكاري‌ها
3- تنوع: پيشبرد چند زباني گرايي و محتواي محلي
4- دسترسي: اتصال اينترنتي - سياست‌ها و قيمت‌ها
در نشست مذكور، همچنين تصميم گرفته شد كه، موضوع «توانمندسازي» نيز به‌عنوان يك اولويت مرتبط با چهارزمينه فوق، طرف توجه قرارگيرد.
پ- پيام دبير كل سازمان ملل متحد
در پيامي كه دبيركل سازمان ملل متحد، به‌مناسبت اعلام اسامي اعضاي اين گروه مشورتي منتشر كرد، چنين گفته شده است:
«... درمدت كوتاهي، اينترنت به‌صورت يك عامل دگرگوني حساس و مؤثر و حتي انقلابي درآمده است و شايد بتوان گفت به يكي از مهم‌ترين ابزارهاي پيشرفت تبديل گرديده است. اينترنت يك ابزار عالي براي پيشبرد و دفاع آزادي و دسترسي به‌اطلاعات و معرفت‌هاست.
«اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي»، راه آغاز گفتوگو بين دو فرهنگ متفاوت، جامعه اينترنتي غيردولتي، باسنت‌هاي تصميم‌گيري غيررسمي و از پائين‌به‌بالا و دنياي رسمي‌ترو ساختار يافته‌تر دولت‌ها و سازمانهاي بين‌الدول را گشوده است. آرزو دارم كه «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت» بتواند اين گفتوگو را گسترده‌تر سازد و به‌تفاهم بيشتر درباره چگونگي استفاده كامل تمام ملت‌هاي جهان از توانايي‌هاي بالقوه اينترنت، كمك كند...» (7)
4) برنامه‌هاي نخستين نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»
مطابق برنامه‌اي كه درنخستين نشست گروه مشورتي منتخب دبيركل سازمان ملل متحد، درروزهاي 22 و 23 مه 2006، درباره برگزاري «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت» براي جلسات چهارروزه اين مجمع، در روزهاي 30 و 31 اكتبر و 1 و 2 نوامبر 2006، درآتن پايتخت يونان، تهيه و تنظيم گرديده بود، موضوع اصلي مباحثه‌ها و تبادل نظرها بر روي «راهبري اينترنت و توسعه» تمركز يافته بود. بر اين اساس، در اين جلسات موضوع‌هاي زير به‌بررسي و تبادل‌نظر گذاشته شدند:
- در صبح نخستين روز اين نشست، مراسم افتتاح مجمع مباحثه، برگزار گرديد و سپس يك جلسه عمومي دربعدازظهر آن روز، براي بحث و بررسي راجع‌به شيوه‌هاي گفتوگو درمورد سياست‌هاي عمومي طرف توجه مجمع و ايجاد زمينه مناسب براي مذاكره درباره موضوع‌هاي پيش‌بيني شده در برنامه كار سه روز بعد آن، تشكيل شد.
- دومين روز نشست «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت»، به‌بحث و بررسي راجع به گشودگي و امنيت اينترنت اختصاص داشت.
- در سومين روز نشست اين مجمع، موضوع‌هاي مربوط به‌تنوع و دسترسي، به‌مباحثه گذاشته شدند.
- چهارمين روز اين نشست، بازنگري كارهاي سه روز گذشته را طرف توجه قرار داد و دركنار آن، چگونگي برگزاري نشست آينده مجمع هم مورد تبادل‌نظر قرار گرفت. درآن روز، پيش از پايان كار نخستين نشست «مجمع مباحثه درمورد راهبري اينترنت»، ميزگردي بامشاركت عده‌اي از جوانان كشورهاي مختلف براي بحث و بررسي راجع به‌موضوع‌ها و مسائل خاص آنان درزمينه اينترنت، تشكيل گرديد و چشم‌انداز استفاده آينده جوانان از اينترنت، هم ازنقطه‌نظر تكنولوژيك و هم ازلحاظ سياست‌هاي عمومي و مديريت اينترنت، ترسيم شد.
در برنامه‌هاي جلسات چهار روزه نخستين نشست مجمع جهانی یادشده، چنان‌كه قبلا نيز اشاره شد، موضوع «توانمندسازي»، به عنوان يك موضوع داراي اولويت مرتبط بازمينه‌‌هاي اصلي ديگر مورد بحث مجمع، طرف توجه بود.
الف- استقبال از همكاري‌ها
براي تدارك هر چه بهتر برگزاري نخستين نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، در اواخر مه 2006 از تمام علاقه‌مندان به مشاركت در مباحثه‌ها و تبادل نظرهاي چهارروزه اين مجمع خواسته شده بود، ديدگاه‌ها و پيشنهادهاي خود درباره موضوع‌هاي اصلي يا فرعي مورد بحث در اين نشست را به دبيرخانه آن ارسال دارند تا دبيرخانه بتواند با استفاده از آن‌ها، گزارش‌ها و مقاله‌هاي مناسبي تهيه و تدوين كند و آن‌ها را به عنوان اسناد رسمي نشست و از طريق ترجمه به زبان‌هاي رسمي سازمان ملل متحد، در اختيار شركت‌كنندگان بگذارد. به اين منظور، تاريخ 15 ژوئيه 2006، آخرين زمان تحويل نوشتار‌هاي حاوي ديدگاه‌هاي پيشنهادي علاقه‌مندان، به دبيرخانه مجمع، از طريق اينترنت تعيين شده بود.
ب- تهيه و تدوين گزارش‌ها
در جريان برگزاري نخستين نشست جهانی«مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، گزارش‌هاي جلسات مختلف نشست و در پايان آن، گزارش‌هاي تمام جلسات چهارروزه آن، تهيه و تدوين و منتشر شدند. در اين گزارش‌ها، موضوع‌هاي مهم مورد مباحثه و تبادل نظر انعكاس يافته‌اند و درآن‌ها متن‌هاي مورد تأئيد و تصويب، از قبيل تصميم‌نامه‌ها و قطعنامه‌ها، وجود ندارند. قرار بوده است گزارش نهايي نخستين نشست «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، نيز هر چه زودتر به دبير كل سازمان ملل متحد ارائه شود. (8)
پ- چگونگي تشكيل جلسات
شكل‌ها و شيوه‌هاي تشكيل جلسات مجمع مباحثه، با توجه به انواع مباحثه‌ها و افراد شركت كننده در آن‌ها، قابل انعطاف بودند و جلسات اختصاص يافته براي ارائه سخنراني‌هاي افتتاحيه و سخنراني‌هاي كليدي و ميزگردهاي مباحثه‌اي، همه با حضور مديران هماهنگ كننده و تفاهم دهنده برگزار شدند و بسياري از آن‌ها با سوال و جواب همراه بودند.
جلسه‌هاي عمومي «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، در سالن‌هاي بزرگ و به مدت سه ساعت، برگزار مي‌شدند ودر اين زمينه، وقت‌هاي لازم براي ترجمه سخنراني‌ها و تبادل نظرها به زبان‌هاي رسمي سازمان ملل متحد، ملحوظ گرديده بودند.
محتواي مباحث مورد تبادل نظر درجلسات مجمع، با توجه به موضوع‌هاي اصلي آن‌ها، متفاوت بودند. اما سخنرانان، سعي مي‌كردند تا درباره اهميت موضوع‌ها و گستره آن‌ها، اطلاعات لازم را در اختيار مخاطبان بگذارند و توضيحات مورد لزوم راجع به آن‌ها را ارائه كنند. در زمينه هر موضوع سخنراني و بحث و تبادل نظر، كوشش مي‌شد، جنبه‌هاي چندگانه توسعه‌اي، توانمندسازي و آزادي بيان آن، به طور مرتبط با يكديگر، طرف توجه واقع شوند.
در روزهاي دوم، سوم و چهارم نخستين نشست جهانی«مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، پيش از شروع برنامه‌هاي آن روز، مدت يك ساعت به بررسي و ارزيابي مباحثه‌هاي جلسات روز پيش اختصاص يافته بود. در اين بازنگري يك ساعته، كه در يكي از سالن‌هاي بزرگ هتل محل برگزاري نشست صورت مي‌گرفت، از تمام امكانات گرافيك و ابزارهاي نمايش نيز بهره‌برداري مي‌گرديد.
ت- ميزگردهاي تخصصي
در برنامه چهار روزه نخستين نشست جهانی «مجمع مباحثه در مورد راهبري اينترنت»، برنامه‌هاي خاصي هم براي برگزاري ميزگردها پيش‌بيني شده بودند. اين ميزگردها، براي بحث و بررسي درباره موضوع‌هاي دستور كار اين نشست و يا موضوع‌هاي ديگر مربوط به راهبري اينترنت ترتيب يافته بودند. ميزگردهاي راجع به موضوع‌هاي اصلي دستور كار مجمع، در زمان خارج از ساعاتي كه جلسات رسمي مهم مربوط به آن‌ها برگزار مي‌شدند، تشكيل مي‌گرديدند و تمام ميزگردها با مباحثه‌هاي گشوده و آزاد برگزار مي‌شدند.
براي ارائه گزارش‌هاي ويژه